Tíminn - 14.05.1958, Síða 7

í í M IN N, miðvikudaginn 14. maí 1958.
7
Greinargerð stjórnarfrumvarpsins um efnahagsmálin:
Stórfelldur halli myndi verða bæði á útflutnings-
sjóði og ríkissjóði án nýrra efnahagsráðstafana
Með frumvarpi stjórnarinnar er stefnt að því:
■ að afstýra umræddum halía og hindra þannig stöðvun at-
vinnuvega af völdum hans
■ að jafna aðstöðu þeirra atvinnugreina, sem afla þjóðarbú-
inu gjaldeyris, og örfa með því framleiðsluna
■ að draga úr misræmi, sem hefir skapazt í verðlagi og or-
sakað hefir aukna gjaldeyriseyðslu
I aðalatriðum er upphæð bótanna ; útflutuingsatvinnuveganna, og
við það miðuð, að afkoma bataút- hún snertir ekki heldur hag al-
vegsins haldist óbreytt frá því se:n
verið hefir. Hið sama á við um út-
fluttar landbúnaðarafurðir. Hins
vegar er nú gert ráð fyrir því, að
togurum verði greiddar sömu bæt-
ur og bátum og að bætur verði
greidadr á þær útflutningsafurðir,
sem engar bætur hafa fengið til
mennings, en hún er engu að síður
mjög mikilvæg, því að hún hefir
i för með sér, að verðlag erlendrar
rekstrarvöru og erlendra tækja,
samræmist verðlagi annarrar er-
lendrar vöru og verðalginu innan
lands. Ætti það að stuðla mjög
að sem hagkvæmastri nýtingu
Orsakir rekstrarhalla
ríksssjóés og útfluínings-
sjótSs á s.l. ári
Þegar lög um útflutningssjóð
voru sett seint á árinu 1956, var
þess vænzt, að ekki þyrfti fyrst
um sinn að gera nýjar ráðstafanir
til tekjuöflunar vegna útflutnings-
sjóðs og ríkissjóðs'. Frá því síðara
hluta ársins 1957 hefir það verið
halli ríkissjóðs um 45 millj. kr.
samkvæmt bráðabirgðatölum.
Hallinn myndi aukast,
ef ekkert væri aíhafzt
Ekki er hægt að búast við, að
úr þessurn halla dragi á árinu 1958,
nema því aðeins að mikil aukning
verði á fiskafla og þar með á gjald-
eyristekjum. Þvert á móti má bú-
ast við, að samanlagður halli út-
im, a«;fr*sar vonir mfodu «kki flutnin’ssjóðs og ríkissjóðs a ar-
inu 1958 yrði enn meiri en 1957, ef
rætast. Ástæðan er fyrst og fremst
sú, að gjaldeyristekjur landsins
rýrnuðu verulega á árinu 1957
samanfeorið við það, sem verið
hafði árig 1956. Þrátt fyrir aukna
notkun eriends lánsfjár, leiddi
lækkun gjaldeyristekna til sam-
dráttar i innflutningi, sem fyrst
og fremst bitnaði á þeim vöruni,
sem feáru hæsta tolla pg innflutn-
ingsgjald. Þar við bættist, að fjár-
festing hólzt mikil á árinu 1957,
og innflutuingur sumra fjárfest-
ingarvara jókst. Enn fremur jókst
innflutnfngur rekstrarvöru, og
þetta ■tevort tveggja þrengdi enn
að innfhrtningi hátollavaranna.
Samkvaemf þeim tölum, sem nú
liggja tfjTÍr, urðu gjaldeyristekjur
vegna sölu á vöru og þjónustu
1377 tmillj. kr. 'á árinu 1957, en
voru 1503 millj. kr. á árinu 1956.
Lækkunin stafar að nokkru af
ekkert væri að hafzK í fyrsta lagi
er ekki hægt að gera ráð fyrir,
að heildarinnflutningur aukist að
ráði á árinu 1958 frá því, sem var
1957. í öðru lagi hafa útgjöld ríkis
sjóðs aukizt. Lögboðin útgjöld auk-
ast ár frá ári tog^ niðurgreiðslur
hafa verið auknar. í þriðja lagi var
samið við útvegsmeun um s.l. ára-
mót um hækkun uppbóta, einkum
til að standa straum af hækkuðu
kaupi sjómanna og til að mæta
áhrifiun aflabrestsins.
Þegar lögin um útflutningssjóð
voru sett, var leitazt við að láta
tekjuöflunina koma sem minnst
niður á nauðsynjavörum til neyzlu
og atvinnurekstrar. Með þessu
móti tókst að koma í veg fyrir, að
þær ráðstafanir yllu verð- og kaup
sveiflu, sem eftir stuttan tíma hefði
gert nýja tekjuöflun óhjákvæmi-
minnkuðum útflutningi, sem hins ^e°a- Á ^inn hóginn reyndist ekki
vegar á rætur að rekja til afla- æögulegt að afla nægilegia tekna
brestsins, og að nokkru af minni
anna og neyzlu almennings. Þetta
hefir leitt til misræmis í vöruverði,
sem í vaxandi mæli hefir stuðlað
ag óeðlilegri notkun erlends gjald-
eyris og átt sinn þátt í gjaldeyris
skortinum, sem ríkt hefir. Fyrir-
tæki hafa gætt minnkandi hag-
sýni i notkun erlendrar rekstrar-
vöru, vegna þess að verð hennar
hefir verið miklu lægra en verð-
lag innanlands yfirleitt og verðlag
útflutningsafurðanna, að útflutn-
ingsbótuinun meðtöldum. Fyrir-
tæki hafa þess vegna leiðzt til þess
að nota erlenda vöru fremur en
innlerida vöru eða vinnu, þegar tök
hafa verið á að velja þar á milli.
Hin mikla og vaxandi notkun er-
lends fóðurbætis er giöggt dæmi
þessa. Svipuðu- máli gegnir um
notkun veiðarfæra og líkt má segja
um ýmsar aðrar erlendar rekstrar
vörur. Ekki er skeytt sem skvldi
um sparnað við notkun olíu og
benzíns'. Ef byggingarvara er til-
tölulega ódýrari en erlend vara
er yfirleitt að meðaltali, ýtir það
undir fjárfestingu. Þetta hefir haft
í för með sér verulega erfiðleika
fyrir ýmsar innlendar atvinnu-
greinar, sem framleiða vöru eða
inna af hendi þjónustu í sam-
keppni við erlenda vöru eða þjón-
ustu, en hafa ekki fengið útflutn-
ingsbætur. Á þetta t.d. við um
ýmsar greinar íslenzks iðnaðar og
siglingar.
þessa. Það er og nýmæli, að gert þeirra framleiðsluhátta, sem kosta
er ráð fvrir greiðslu yfirfærslu- þjóðarbúið erlendan gjaldeyri, og:
bóta á gjaldeyristekjur af öðru en þannig hafa í för með sér gjald-
útflutningi. | evrissparnað, auk þess sem það
í samræipi yið þá grundvallar- jafna aðstöðu þeirra innlendu og
reglu frumvarpsins, að greiddar erlendu framleiðsluhátta, sem til
skuli bætur á keyptan gjaldeyri, greina kemur að hagnýta. Ekki
er gert ráð fyrir yfirfærslugjaldi jvði sótzt eftir því eins og hingac
á allan seldan gjaldeyri. Yfir- til að fara með báta og skip til
færslugjald það, sem gjaldeyris- viðgerðar erlendis, og íslenzkar
bankarnir nú innheimta af mest- skipasmíðastöðvar yrðu samkeppn
um hluta innflutningsins og ýms-1 ishæfari við erlendar stöðvar um.
um dulduiin greiðslum, og 8% og ■ smíði báta. Engin hætta væri á
llco innflufningsgjald, sem toll-
yfirvöld innheimta af miklum
hluta innfiutningsins, eigS að falla
niður. í stað þeirra koma 30% eða
55% yfirfærslugjald í bönkum af
öllum yfirfærslum, og innflutn-
ingsgjald, sem áollayfirvöld inn-
heimta af nokkrum hluta innflutn
ingsins.
Hií nýja yíirfærslugjald
stuðlar að auknu jafnvægi
Hið almenna yfirfærslugjald er
jafnhátt yfirfærslubótum þeim,
sem frumvarpið gerir ráð fyrir,
eða 55%. Samkvæmt núgildandi
lögum hefir hvorki yfirfærslugjald
né innflutningsgjald verið greitt
af rekstrarvöru útflutningsatvinnu
veganna og ekki heldur af ýmsum
erlendum tækjum. Útflutningsbæt-
urnar hafa síðan verið miðaðar
við hið lága verð rekstrarvöru og
tækja. Frumvarpið gerir ráð fyrir,
að þetta breytist þannig, að hið
almenna yfirfærslugjald verði
greitt af innflutningi rekslrarvöru
og tækja, en síðan tekið tillit til
þess í ihæð útflutnings- og ýfir-
færslubótanna. Þessi breyting hef
ir í sjálfu sér ekki nhrif á afkomu
þvi, að frystihús veldu þær pökk-
unaraðferðir, er þarfnast mikilla
erlendra umbúða, á kostnað þeirra
er krefjast tiltölulega meiri inn-
lends vinnuafls, vegna þess eins,
hversu ódýrar hinar erlendu um-
búð'ir eru. Svipuðu máli gegnir
um bóndann, er á að velja á milJi.
kaupa fóðurbætis eða meiri hey-
öflunar, og þannig mætti lengi
telja.
Undanliága helztu t
nauísynjavara
Ekki er gert ráð fyrir, að- hiS
almenna yfirfærslugjald verði.
greitt af innflutningi þýðingar-
mestu neyzluvöru almennings,
heldur skal greiða lægra yfir-
færslugjald af þeim innflutningi,
eða 30%. Er hér haldið fast vi'ö
það sjónarmið núgildandi laga að
hafa sem lægst gjöld á nauðsynja
vörum almennings. Innflutningur
þessarar vöru er áætlaður 120
millj. kr. á ári. Sama yfirfærslu-
gjald á að greiða af yfirfærslum
vegna náms- og sjúkrakostnaðar
Til þess að vega á móti hinu
lága yfirfærslugjaldi á nauðsynja
(F?amh. á 8. síðu)
framkvæmdum a yegum varnar-
liðsins. Vogna aukinnar notkunar
lánsfjár íyrst og fremst, þurfti
samdtóttur innflutningsins ekki að
verða eins mikill og lækkun gjald-
eyristekná. Þó lækkaði fob-verð-
mæti innfíutningsins úr 1253*)
millj. kr. í 1198*) niillj. kr. 1957
(eða um 55 rnillj. kr.). Fyrir af-
komu úttlutningssjóðs og ríkis-
Sjóðs gkipti það þó mestu máli, að
samdráíturinn varð fyi'st og fremst
í hátollaflokkunum. Innflutning-
ur vöru, s-em ber 35% innflutn-
ingsgjalds eða meira, lækkaði úr
254 rnillj. kr. árið 1956 í 174 millj.
kr. árið 1957 (eða um 80 millj.
kr.). Læáekun innflutnings varð
hvað mestá þeirn vöruflokkum, þar
sem gjÖMin voru hæst. Þannig
lækkaði innflutningur vöru, er ber
70 og 80% innflutningsgjald, um
hér umbdl ihelming eða úr 67 millj.
. fcr. í 37 millj. fcr.).
Miimkun innflutningsins og
breytt M-utföll innan hans varð
- þess vaMandi, að hjá ríkissjóði og
fUflulnÍEgssjóði varð á árinu 1957
verulegúr tekjuhalli, sem ekki
hafði verið gert ráð fyrir, þegar
lögin um útflutningssjóð voru sett
f árslok 1956. Halli útflutnings-
sjóðs nam 34 millj. kr. á árinu og
af hátollavörum, þegar gjaldeyris-
tekjurnar rýrnuðu. í þessu birtist
ein hlið þess vanda, sem við hefh
verið að etja í íslenzkum efnahags
málum um langt skeið itndanfarið.
Séu þau gjöld lögð á, sem natiðsyn-
leg eru til þess að geta örugglega
staðið straum af óhjákvæmilegum
útflutningshótum og niðurgreiðsl-
um, er hætt við, að það valdi slik-
um verð- og kauphækunum, að ■
nýjar greiðslur til útflutningsins
verði óhjákvæmilegar von bráðar. j
Sé hins vegar reynt að hlífa nauð
Helztu markmiíS
frumvarpsins
Eftirfarandi tafla gefur yfirlit um greiðslur
'útflutningssjóðs og tekjuöflun til þeirra
Frumvarp það, sem hér liggur
fyrir, miðar að þrí þrennu:
1. að stuðla að hallalausum rekstri
útflutningsatvinnuveganna og
ríkisbúskaparins, I
2 að jafna aðstöðu þeirra atvinnu-
greina, sem afla þjóðarbúinu
gjaldeyris, frá því sem verið
hefir, og gera framkvæmd nauð .
synlegs stuðnings við þær, ein-j
faldari,
Millj. kr.
Hækkun útflutningsbóta frá því, sem nú er, og tekju-
þörf til að standa straum af þgim bótum, sem nú
eru greiddar ......................................... 382.7
Þar frá dregst hækkun rekstrarvöru og fyrninga, er
útflutningsatvinnuvegirnir greiða sjálfir, þegar
rekstrarvörur og tæki eru flutt inn ..................... 202.1
synjavörum við gjöldum, er hætt 3. að draga úr því misræmi í verð
lagi, sem skapazt hefir innan-
lands undanfarin ár, bæði milli
erlendrar vöru og innlendrar
og milli erlendra vörutegunda
innbyrðis.
Samræming útflutnings-
uppbóta
við, að ekki reynist mögulegt að
afla nægilegra tekna, nema þá í sér
stöku góðæri, þegar hægt er að
flytja inn mikið af hátollavörum.
Hættulegt misræmi
í uppbótakerfinu
í glímunni við þennan vanda hef
ir undanfarið verið reynt að tak-
marka sem mest greiðslu útflutn
ingsbóta og leitazt við að komast gjaldeyris, skuli fá greiddar út-
að raun um, ihver væri bótaþörf flutnings- eða yfirfærslubætur. —
hverrar einstakrar útflutnings- Skulu flokkar hóta á útfluttar af- j
greinar. Þetta hefh- leitt til þess urðir vera þrír og upphæð þeirra
að sniám saman hefir verið tekið nema 50%, 70% og 80% af fob-
upp bótakerfi, þar sem upphæð verðmæti útflutningsins. Ennfrem
bótanna hefir t.d. farið eftir því, j ur er gert ráð fyrir, að greiddar
hvort um er að ræða afla báta eða ! verði 55% yfirfærslubætur á gjald-
Hrein tekjuþörf vegna bóta til útflutningsatvinnuveganna 180.6
(Þar af vegna hækkunar kaupgjalds 50,6 millj. kr. og
51.8 millj. kr. vegna jöfnunar á milli útflutningsgreina
og verðfalls síldarafurða). j
Niðurgreiðslur, sem útflutningssjóður greiðir samkvæmt' •{.
frumvarpinu ........................................ 131.0 *
Tillag útflutningssjóðs til ríkissjóðs samkv. frumvarpinu 20.0
Frá dregst hluti ríkissjóðs af tekjum útflutningssjóðs
í frumvarpinu er gert ráð fyrir,! samkvæmt núgildandi lögum ................... 90.0
að allur atvinnurekstur, sem aflar ! ---------
Hrein tekjuþörf vegna niðurgreiðslna og tillags til ríkissj.
61.0
*) I þessum tölum og þeim, sem
á efth- fara, er innflutningur,
sem hlaut sérstaka tollmeðferð
um áramótin 1956—57, talinn til
ársins 1957. í verzlunárskýrslum
er harm hins vegar talinn til árs-
ins 1956.
togara, afurðir þorskveiða eða síld
veiða, ýsu eða þorsk, smáan fisk
eða stóran, fisk veiddan á suinri
eða velri.
Við tekjuöflun til greiðslu út-
flutningsuppbótanna hefir verið
forðazt að innheimta gjöld af þeim
vörum, sem mesta þýðingu hafa
i i rekstri útflutningsatvinnuveg-
eyristekjur vegna annars en út-1
flutnings, svo sem af tekjiun af
siglingum, flugsamgöngum, ferða-
þjónustu o.fl. Koma þessir fjórir
bótaflokkar í stað bótakerfis þess,
sem verið hefir í gildi. Áfram er
þó gert ráð fyrir heimild til þess j
að greiða sömu vinnslubætur á 1
smáfisk o. fl. eins og nú er gert. I
Tekjuþörf alls 241.6
Teknanna væri aflað sem hér segir:
Hækkun á yfirfærslugjaldi og innflutningsgjaldi af
innflutningi aö frádregnum gjöldum af rekstrarvöru
og framleiðsluvörum útflutningsins ...................... 162.1
Hækkun á yfirfærslugjaldi af öðru en innflutningi um-
fram yfirfærslubætur ...................................... 39.0
Iíækkun á aukatekjum útflutningssjóðs .................... 40.fi
Tekjuöflun alls 241.6