Tíminn - 02.09.1958, Qupperneq 5

T í M I N N, þriðjudagjiui 2. septcmber 1958.
5
Páll Zóphóníasson 3. grein
Búnaðarsamband Suðurlands
Hálfrar aldar minning
vir.
Bœndur landsins' láta búféð
breyta fóðrinu — heyiðu og gras
inu — í 6Cljanlegar afurðir. Yfir
‘leitt heíir nautgripum farið fjölg
andi á Búnaðarsambandssvæðinu,
og sést af skýrslu V. hvcr tala
þeirra hefir verið. í þrem fremri
dálkunu’m er hcildarfjöldi naut
gripanna, en í þeim siðari þrem
ur er tala kúnna, hvort tvéggja
eftir sýslum, og eru Vestmanna
eýjar þar með.
. Mest hefir nautgripunum sem
heild fjölgað í Árnessýslu. Fyrir
hverja 100 nautgripi fyrstu árin
eru 244 og 247 árin 1956 og
1957. í Rangárvallasýslu er fjölg
uniii aðeins minni cða tilsvarandi
tölur 215 og 225. Og í Vestur
Skaftafellssýslunni er fjölguirin
minnst, þar eru nú 127 nautgripir
í. stað 100 áður.
Rýrnar eru líka flciri. í stað
100 kúa íyrstu ár sambandsins
eru nú 246 í Árnessýslu, 239 í
Rangárvallasýslu og 151 í Vestur
B k af taf efl Lssýstl u.
HLutfaillið milli anjólkurkúnna
og geldneytanna er hæst í Vestur
Skaftafellssýslu. Þar hafa verið
kringum 40 geldneyti móti hverj
um 60 kúm. í Rnngárvallasýslu
hafa þau verið 36 móti 64 mjólk
urkúm og í Árnessýslu aðeins 25
á móti hverjum 75 kúm. Allt er
þetta meira en þarf til viðhalds
stolninum, og sýnir að kálfar eru
látnir lifa til að slátra þeim sem
vetnmgum cða tveggja ára.
Mest er uim slíkt kálfaeldi í V.
Skaftafellssýslu, og minnst í Ár
nessýslu. Hve nautgrrpunum og
kúnum hefir fjölgað lítið í Skafta
fellssýslu, stafar af þvl að það
eru einungis -bændur úr Mýrdals
hreppunum sem selja mjólk, og
að líkum er tala geldneytanna
hæst þar í sýslu vegna þess að
þeir fyrir austan Sand hafa ekki
til fulls sniðið stærð kúabúanna
við þörf heimilanna fyrir mjólk,
og hata því. afgangsmjólk ein
íiverja tíma ái-sins, sem þeir eru
að gefa kálfum til að koma henni
í verð. Anars vii ég biðja bændur
bæði á búnaðarsambandssvæði
Suðurlands og annars' staðar að
leggja niður fyrir, sér reiknings
léga, vhvort það borgi sig að ala
kálfa til slátrunar. Ég er hrædd
iir um að það gcri það ekki, og
því bið ég menn að atbuga það
vel. Vera rná líka að það að geld
neytin eru tiltölulega fæst í Ár
nessýslu, eigi að einhverju leyti.
rætur sínar að rekja til þess að þar
eru meiri líkur fyrír því, að menn
geti valið lífkvígukálfana svo
vel, að þeir bregðiist ekki með
gæði, heldur en í hinum sýslim
um, að minnsta kosti þegar litið
er á heildina. í þeirri sýslu þarf
ekki að ala fleiri kvígur til við
halds stofninum, en undan kúm
sem vissa er fyrir að undan komi
kýr sem mjólki kringum eða yfu*
3500 lítra með yfir 4% fitu, en
það mun varla hægt i hinum sýsl
unum, sem hcild. Þótt mikið sé
tt'eytt, frá þeim tí’ma að yfir
60% af öllum kúm á svæðinu
báru snemmbærum eða jólbærum
burði, vantar cnn anikið til að
burðurinn sé nógu dreifður á
árið. Helzt ætti að koma sem
næst 'saT.þi mjólkurmagn til
Mjólkurbúsins alla daga ársins,
þá yrði reksturinn ódýrastur, og
þá væri lika vísfc aS neytendurnir
gæíu ávaílt fengið nægilegt ai
neyzlumjólk, en þcss þarf hver
sá að gæta, seni vill skapa séi
fastan mairkað fyrir daglega
neyzluvöru, hver sem hún nú er.
Ifér eiga bændur enn eftir að
laga framleiðsluna.
Fyrsta, rjómabú landsins var
stofnað í Árnessýslu (Hrafnkels
Btöðum) áður en Búnbðarsam
bandið var stofnað. Mjólkuriðnað
ur eða mjólkurvinnsla í héraðinu
er því eldri en sambandið. En
lengi var hún bara á vissum svæð'-
um þar sem rjómabúin voru, og
það var fyrst eftir að Flóabúið
var stofnað sem aliir bændur milli
Hcllisheiðar og Skeiðarársands
gátu sent frá sér mjólk til að
gera hana að verzlunarvöru.
Þegar Búnaðarsambandið var
stofnað voru stirfandi fjögulr
nautgriparæktarfélög á svæðinu
og voru þau þcssi: Hreppamanna,
Mýrdælinga, Áshrepps og Ásólfs
skálasóknar. Meðalársnyt kúnna í
þessum félögum var, taliS í sömu
röð: 2264, 2412, 1564 og 1874.
Fitan var milli 3.5 og 3,6%, nema
5 Ásólfsskálasókninni þar voru
nokkrir bæir s'em áttu kýr með
mikla filu, og hækkuðu þær með
altalsfitu mjólkurinnar upp í um
4%. Þessar kýr höfðu Jerseykúa
lit og ifleiri einkenni sem minntu
á Jerseykýr.
Á sýningunni eru sýndar 5 úr
valskýr að byggingu. Vegna þess
að enn er garnaveiki til í kúm
sunvs staðar á sambandssvæðinu,
var ekki hægt að gefa mönnum
frjálst að sýna þá gripi er þeir
vildu, bera alla sýnda gripi sam
an, dæma þá, og veita verðlaun.
Það var horfið að því ráði til
þess að geta sýnt gripi að velja
einstaka gripi frá því svæði er
gripir máttu koma saman af, svo
gefa mætti mönnum hugmynd um
það foezta eða einna bezta, sem
um væri að ræða. Kýrnar sem
sýndar voru eru þessar:
1. Skrauta frá Hjálmholti. Hún
er dótlir Skjöldu í Hjálmhölti og
Mána í Sandvíkurhreppi. Þetta er
framúrskarandi vel bygigð og góð
kýr. Skjalda móðir hennar var
með beztu kúm landsins og
Skrauta hefir géfið flestar fitu
einingar á eiriu ári'. Hún hefir
mjólkað í 6,8 ár að meðaltali
4728 kg með 4,28% fitu. Síðast
liðið ár mjólkaði hún 6580 kg
m,eð 4,70% fitu og gáf því 30926
fitueiningar um árið og er ekki
vitað um neina íslenzka kú sem
'hefir- á einu ári gefið nieiri' fitu.
2. Kinna er dóttir Skrautu að
fyrsta kálfi. llún er undan Austra
frá Garðakoti í Mýrdál. Kinna
stendur þarna og mjólkar sf-na
21 mörk í mál. Hún er mjög Svo’
myndarleg og vel byggð, en ýmsir
höfðu orð á því, að hún væri
ekki snoppufríð. En kannske
verður hún sú þriðja í röðinni af
Hjálmholtskúnum, sem verður
1 metkýr. ,
Nautgripafjöldi á starlssvæði Búnaðarsambands Suðurlands.
Ár Nautgripir alls. Mjólakudi kýr.
Vestur Skaftaf. Rangár valla Vestur P.angár Árnes Skaftaf. valla Árnes Vest manna
sýsla sýsla sýsla sýsl'a sýsla sýsla eýjar
1910—1914 1005 2977 3410 572 2053 2589 91
1915—1919 865 2831 3210 510 1898 2298 103
1920—1924 942 2831 3219 578 1894 2399 153
1925—1929 1036 3097 3845 645 2068 2838 207
1930—1934 1039 3126 4113 646 2244 3174 275
1935—1939 1055 3521 5011 658 2576 4024 316
1940—1944 1072 3588 5817 682 2774 4444 257
1945—1949 1058 3965 5993 725 3249 4805 214
1950 1080 4724 69‘38 731 3499 5073 214
1951 1073 4940 7536 718 3533 5274 233
1952 1265 5772 7526 754 3764 5527 205
1953 1356 6239 7634 794 4142 5731 194
1954 1360 6627 8078 851 4415 5992 214
1955 1248 5913 7585 800 4221 5503 211
1956 1278 6405 8298 861 4687 6173 198
1957 6713 8387 4904 6367 184
Páll Zóphóniasson
3. Snotra á Bollastöðum er
dóttir Baulu sem sýnd var á Land
búnaðarsýningunni í Reykjavík
1947 og Fróða frá Túnsbergi. Hún
hefir í' 4,9 ár mjólkað að meðal
tali 4636 kg með 4,48 fitu, og
því gefið 20769 fitueiningar að
meðaltali ú óri.
4. Skjalda frá Reykjadal er
undan Túna og Kollu nr. 31 í
Reýkjadal. Hún hefir mjólkað í
7 ár að meðaltali 4276 kg með
4,20% fitu. Þessar fjórar kýr eru
af svoköiluðuni Kluftastofni, það
er: komnar út af Iluppu á Kluft
um. Fjöldinn af gripum út a£
henni hafa eðli til að gefa mikla
og feita mjólk.
5. Rönd frá Hlíðarbóli er fædd
í Sólheimakoti í Mýrdal, undan
Dumbu þar og Bíld frá Eyjarhól
um, og er þvi af hreinum Mýr
dalsstofni. Hún hefir í 5,2 ér
mjólkað 4038 kg með 4,55% fitu.
Vafalaus't hefðu verið sýndar fleiri
kýr af Mýrdalsstofninum, hefði
það verið mögulegt vegna settra
varðlína sem ekki má flytja naut
gripi né sauðfé yfir.
Eitt naut var sýnt, Kolur frá
Skriðufelli. Það cr undau Dimmu
í Minnimástungu og Tígli frá
Skriðufelli. Það er eins og allir
sýningargripirnir prýðiiegt.
Ekki eru enn komin nautgripa
ræktarfélög í alla hreppa á Bún
að'arsambandssvæðinu en á mjólk
ursölusvæðinu sjálfu eru þau víð
ast, og fiestir bæridur í þeim.
Vert er að vekja athygli á því,
að þessir tveir stofnar sem nú
eru mest umtalaðir, Kluftastofn
inn, og Mýrdalsstofninn, eru upp
runnir í þeim sveitúm sem voru
byrjaðar að hugsa um að bæta
kúastofninn fyrir meira en 50
áruni stðan, og í báðtuti þeint
lireppum bafá bændur unnið
markvisst að því síðau að bæta
kýrnar.
Greinar af Kiuft'astofninum eru
nú komnar um svo að segja allar
sý’,slur landsins, og hin síðustu
ár útbreiðist lska Mýrdalsstofn-
inn, sem telst betur byggður.
1956 voru starfandi 26 nautgripa
ræktarfélög á sambandssvæðinu.
Þá voru 5594,6 reiknaðar árskýr
í félögunum og mjólkuðu þær að
meðallali 3090 kg, og sjá menn
á því muninn á kúnuan nú og
eins og þær voru í fclögunum
fjórum, sem til voru á svæöinu
þegar Búnaðarsambandið var
myndað, og áður er getið. Þessi
munur stafar sumpart af betri
meðferð og meira fóðri, en að
verulegu leyti líka af því að kýrn
ar hafa nú eðli ti'l að mynda
meiri mjptk — umsetja meira
fóður í rojólk — en meðalkýrin
hafði á'ður.
Hjalti Gestsson ráðunautur í
búfjárrækt lijá Búnaðarsambandi
Suðurlarids hafði reiknað út,
hvernig kýrnar á sarobandssvæð
inu höfðu breytzt' og sýnt það' á
veggtöflum er festar voru upp á
sýningunni.
Undanfarin ár hefir fóðurbætir
verið seldur til bæmla langt undir
raunverulegu kostnaðarverði.
Þetta hefir leitt til þess að bænd
ur háfa notáð hann meira en
ella, og meira en þeir hafa
strangt tekið þurft. Nú breytist
þetta, og' verö á fóðurbæti færist
nær því rétta, og hann vcrður mik
dýrari en hann hefir verið. Þessu
þurfa bændur að gefa gaum í
vetur, og nota fóðurbætinn ekki
nema þar sem nauðsynlegt er.
Nokkuð er misjafnt hvað kýr fást
til að éta nii-kið af heyfóðri, og
litur út fyrir að kýr norðan lands
og vestan fáist til að éta nokkúð
meira af lieyi en kýr sunnan
lands og austan. Norðlenzkar kýr
éta 7—8 kg af töðu í mál, en
sunnlenzkar varla nema 5—6. Fá
má kúna til þess að éta rneira
af hayfóðri með því að gefa oftar
á dag, og með því að gefa nokk
urn hluta af heyfóðrinu sent vot
hey. í vetur þarf að hugs'a betur
og meira urn að fóðra kýrnar
rétt én áðuF, því bjiutféjllið á
verði mjólkurinnar og íóðurbætis
ins verður til niikilla ntuna óhag
stæðara en það hefir verið.
Allir þeir bændur, sem ekki
hafa sett sig vel inn í hve breyti-
leg fóðurþörf kúnna er, eftir
stærð, iiytliæð, fitumagni nijólk
urinnar og tíina frá burði, eiga
að setja sig í samíband við hé-
raðsráðunautana og fá lij'á þeim
leiðafvísi um fóðurþörfina, svo
þeir hafi sem mestan nettóarð af
kúabúunum. (Sjá Vasahandbók
bænda.)
Búnaðarsamband Suðurlands
rekur nú Laugardælabúið. Þar
eru gerðar tilraunir tneð eitt og
annað, og rneðal annars mcð beit
á ræktað land og með santanburð
á dætrum nauta og tnæðrum
þeirra. Með því fæst úr því skorið
hvernig naul'in reynast. Hvor
tveggja þessi starfsemi var sýnd
á sýningunni á línuritum og
veggtöflum. Og nú veröur byrjað
á því að flytja sæði lil bænda úr
þeim nautunum sem bezta raun
gefa, og sem höfð verða í Laugar
dælum, og sæða með þeirra beztu
kýr.
Þess er því að vænta, að á
næsta áratugnum batni enn um
setningarhæfni meðalkýrinnar á
Suðurlandi verulega, og arðsemin
aukist að sama skapi, svo fremi
að þær fái að nota starfskraftana
— fái nóg fóður tii að breyta
í afurðir.
VIII.
Það var eins með sauðféo á
sýningunni og nautgripina, vegna
varölína sem ekki má flytja
skepnur yfir, var þar aðeins að
ræða imi úrval af tiltölulega litlu
svæði, og eltkert frá því héraðinu
sem aðallega lifir á sauðfjárbú
skap. Eftirfarandi tafla sýnir
hvernig tala sauðfjárins hefir
breytzt í sýslunum bæði raunvera
lega og hlutfallslega, þegar 5 ára
meðaltal óranna 1910—14 er lögð
til grundvallar.
notkun manna á afurðum saiO
fjárins gjörbreytzt. Mikill hlufcí
af sauðfjárstofninum voru sauði%
en nú má heita að þeir séu engi?
(nokkrir í V.-Skaftafellssýslu)'0
Sem dærni má taka Vestur Skafts
fellssýsluna, t. d. 1916. Þá var
sauðféð sem til var í sýslunrfc.
10343 ær með lömbum, 2576 lamb
lausar ær, 4297 sauðir og hrúta:?
og 7113 gemlingar, en 1954 er
það 20320 ær, 568 sauðir, 41o
hrútar og 6953 gemlingar, og sésö
munurinn á fjárstofninum ljösfc:
af þcssu. Um það bil sem Búr.
aðarsambandið var stofnað var
sauðamjólkin ekki notuð sumar
langt til Iambaeldis. Lömbin vorx
tekin frá mæðrum sínum þegar
þau voru 6 til 8 vikna gömul, og
ærnar úr því mjólkaðar og mjólt:
in skilin, rjóminn sendur til
rjómabúanna en undanrennaa
notuð heima til skyr og ostagerðar.,
það sem ekki var strax notað tiB
matseldar. Þessi notkun á sauð;
mjólkinni hverfur smám samaa
og mun alveg horfin um 192fc
eða fyrri. Og með fráfærunurr,
smáhurfu sau'ðirnir, fjöldanum
þótti dilkarnir vera of vænh,,
leggja sig of mikið, til þess ac)
það borgaði sig aðala þá og geri
að sauðum, þótt þeir, er þeifc
eltust, væru léttir á fóðri. Munuí?
inn á því er dilkurinn lagði sig5
og sauðurinn, þótti e;kki borgr
uppcldi, vanhöld og vexti.
Kröfurnar sem gerðar voru tfc
fjárins hafa líka breytzt. Ærn:
þurftu að vera góðar raijólkuræ:
svo málnytin yrði sem mest'. Eftii?
að fráfærurnar lögðust niðm?
gleymdist mörgum um skeið afc)
hugsa um mjólkurhæfni ánna, o:
það er fyrst hin allra síðustu é:
sem farið er að taka tillit til þes i
aftur í úrvali líffjárins. Það va:
lögð höfuðáherzla á lifandi þungf
enda féð oft selt eftir lifandi vigt,
Nú er aftur lögð áherzla á afc’
féð hafi við slátrun sem mestaij
kjötþunga, en hann fylgir ekk.
lifandi þunganum, nema afc’
nokkru. Þar að auki þarf sú kinc'
sem hefir mikinn lifandi þungo
meira fóður sér til viðhalds, or,
þar sem land er mjög létt, fæ:;
þung kind varla eða ekki nægja.
legt fóður í beitinni til þess afc
geta bæði þrifizt sjálf, og myndafc
mjólk hand’a t.d. tveknur eð::
þremur lömbum. Stærð og þung
fjórins þarf því að' vera í sam
ræmi við beitilandið sem féS
gengur á að sumrinu.
Vegna fjárskiptanna eru nú c.
sambandssvæðinu allt aðrir fjá?:-
stofnar en þar voru áður, alk;
austur að Mýrdalssandi, en þa?
fyrir austan urðu ekki fjárskiptc
Eins og viðast hvar annars staða
lærðu bændur á Suðurlajtdi þafc
Fjöldi sauðfjár á starfssvæði Búnaðarsambands Suðurlands
Ár
Sauðfé alls
Rangár- Vestur-
Hlutfallstölur
Rangár- Vestur-
Árnes- valla skaftaf. Árnes- valla- Skaftaf
sýsla sýsla sýsla sýsla sýsla sýsla
1910—1914 57761 48798 24560 100 100 100
1915—1919 57492 46312 23572 100 95 9t;
1920—1924 60461 46733 23809 105 95 90
1925—1929 64255 48461 26986 111 99 110
1930—1934 71941 51032 30921 125 105 120
1935—1939 65993 47083- 31554 144 96 120
1940—1944 51610 47905 30391 89 98 12fc,
1945—1949 38920 31831 25157 67 65 102
1950 33845 31215 24496 59 64 100
1951 21273 23006 44 9fc:
1952 20019 4013 19943 35 8 81
1953 30760 15498 23904 53 33 97
1954 43600 28462 28254 75 59 115
1955 48393 31907 28820 84 65 117
1956 60147 40555 32192 104 83 131
1957 69644 48102 212 99
í Árnes og Rangórvallasýslum
fjölgar fénu frá stofnun Búnaðar
sambandsins og til áranna eftir
1930, en fækkar úr því til fjár
skipta 1950 og 1951. í Vestur
Skaftafellssýslu fjölgar því nokk
uð lemgur, og fer ekki að fækka
fyrri en rétt fyrir 1940. Þar korna
fjárpestirnar ekki nema í Mýr.
dal'shreppana og þar munu fjár
skipti hafa orðið 1952. Eftir fjár
skipti hefir fénu fjölgað jafnt og
þétt og er nú orðið fleira i Vcstur
Skaftafellssýslu en það var flest
áður, en nálgast þá tölu i hinum
sýslunum og er orðið i'Ieira en var
um það bil er Búnaðarsambandið
var stofnað.
Á þessum fimmtíu ára starfs
ferli Búnaðarsambandsins hefir
þegar fénu fækkaði bæði ré,:
fyrir og eftir fjárskiptin, að þa
mátti fá miklu meiri arð af hverrfc
kind en þeir höfðu áður fengi'
með því að fara betur með féc
og væri fóður lítið að haustnófc:
uni, þá að hafa féð færra, o;
ckki fleira en það, að fullur ai'U
ur fengist eftir hverja kind. Áðu
fyrr voru dilkarnir á Suðurlanc'
orðJagðir fyrir hve léttir o-g rýri.
þeir væru, en nú jafnast þeir fc
við dilka úr sveitum sem áðu
voru kallaðar " ágætar fjársveiti
og talið vænt fé í. Sunnlendinga,
hai'a þá lika hin allra síðustu á.
eða eftir fjárskiptin, lagt sifc
fram um að kynbæta féð og f
það sem arðsamast. Þeir stefr.:,-
i Framhald á 8. síðu