Tíminn - 10.09.1958, Blaðsíða 5

T i MIN N, miðvikudagiun 10. septcmbcr 1958.

Jóhann J. E. Kúld:
Frystihúsarekstur ogísframleiösla
Þátttaka Islands í norrænu listiðn-
aðarsýningunni í París í vetur
Erik Ilerlöw arkitekt, sem er an fárra ára hafið verulegan vi
yfirarkitekt norræ-uu listiðnaðar- flutning á listiðnaðarvarningi, c
Þar sem mestur hluti útflutn-
ings okkar íslendinga er fi$kur og
fiskafurðir, þá er okkur meiri
vandi á höndum en öllum öðrum
fiskveiðiþjóðum. Og eftir því hvort
við erum menn til ag leysa þann
vanda á hverjum tíma, fer afkoma
þjóðarinnar. Á árunum sem liðin
eru síðan heirosstyrjöldinni lauk,
hefir framleiðsluform okkar fisk
afurða tekið stórbreytingum. Áð
tir var fiskframleiðslan nær ein-
göngu saltfiskur, eða ísvarinn fisk
ur.sem seldur var beint úr veiði
skipum á erlendum mörkuðum.
. Ef athuguð er fiskframleiðsla
ársins 1957, þá kemur í ljós að
fiskafliiuj skiptist þannig niður á
vinnslu-aðferðir: Til frystingar
173,731 tonn, til söltunar 74.878
tonn og til herzlu 33.271 tonn. Auk
þessa hefir svo verið selt ísvarið,
á þvl ári á erlendum mörkuðum
i'úmlega 15 þúsund tonn. Eins og
sjá má af þessari skiptingu afl-
ans, þá fer langsamlega stærsti
hluti hans til vinnslu í hraðfrysti
húsunum.
Þegar svona ör bylting verður í
vinnsluaðíerðum eins og hér hef-
ir átt sér stað, þá er mjög eðlilegt
að upp komi ýmis vandamál, sem
áður voru hér óþekkf á meðan
fiskíramleiðslan var svo til ein-
göngu saltfiskur. Ég vil nú benda
á nokkur atriði sem valda skaða
í fiskframleiðslunni, vegna þess
að ennþá hefir ekki unnizt tími til
áð taka þessi vandamál réttum
tökum. Eitt þessara vandamála er
ag ísframleiðsla okkar er alltof lít-
il, þegar haft er í huga að meiri
hluti fiskaflans er unninn í mark
aðsvöru í hraðfryslihúsunum, þá
verður að skapa skilyrði til þess
að hægt sé að halda aflanum ó-
skemmdum meðan á vinnslu stend
ur, en það verður ekki .gert svo
í lagi sé, nema að nægjanlegur
ís sé fyrir hendi, því ennþá á
það sjálfsagt langt í land, að
kontið verði upp geymslustöðvum
fyrir ferskan fisk, þar sem honum
væri haldið óskemmdum í niður
kældu vatni, en sú geymsluaðferð
tekur að mínum dómi öllum öðr-
um geymsluaðferðum frarn sem
ennþá eru til. Fjöldi frystihúsa
býr við algjöran skort á ís, við
framleiðslu sína, og þetta veldur
að sjáifsögou mikium skaða ár-
lega. Að dómi sérfróðra manna,
jþá býr ekki það frystihús við
fullkomin rekstrarskilyrði sem
vanlar ís til geymslu á 'hráefni
sínu.
í liinum mikla ákafa við að
þyggja hraðfrystihús hringinn í
kringum landið, þá hefir þetta
mikilvæga atriði gleymzt', eða set-
ið á hakanum. Það cr aðkallandi
þörf.að úr þessu verði bætt. Það er
ekki aðeins hætta á að fiskurinn
skemmist ef hann bíður óísvar
inn, heldur verður þyngdarrýrn-
Ún hans lalsvert meiri en þess
fisks sem er geymdur vel ísvar
inn. Þetta kemur greinilega fram,
þó fiskur sé geyradur aðeins eina
íiótt og það um vetrartima.
’ Á þessu sviði býr stærsta ver-
stöð landsins, Vestmannacyjar, við
injög erfið skilyrði, sern er vatns
skorturinn. Á þessum stað, gerði
Fiskifélagið tilraun fyrir nakkr
tint árum.um geymslu fisks í nið
urkældum sjó og eftir þrí sem
nvér hefir verið tjáð, þá tókst
þessi tilraun mjög vel. í sambandi
.við lausn á geymsluvandamálinu
hvað .Vestmannaeyjar á'hrærir,
virðist því ekkert álitam'ál að taka
þessa fiskgeymsluaðferð í þágu
fiskvinnslustöðvanna þar og miða
framkvæmdir við það.
Veiðiskipin og ísfraiuleiðslan.
Með tilkemu fleiri veiðiskipa
sem koma til með að dreifast til
hinna ýmsu staða á landinu, þar
sem nú eru komin hraðfiystihús,
sem búfl við hráefnisskort', verð
ur uppsclning ísvéla á þessuin
töðum ennþá brýnni en áður.
FjTsta skilyrði til þess, að þessi
skip svo og þau sem fyrir eru,
geti komið með góðan fisk • að
landi, er að þau eigi greiðan að-
gang að góðri og nægilega mik-
illi ísframleiðslu. Það bar því
allt að sama brunni, að uppsetn-
ing ísvcla þar senx hraðfrysti-
hús eru starfrækt, en ísframleiðsla
er ekki nú, er orðin mjög aðkall
andi, til að fyrirbyggja skaða í
fiskframleiðslu okkar.
Reynsla sú sem fe’ngizt hefir hér
við Faxaflóa við að notaður hefir
verið skelís í síldina strax eftir
að hún hefir vcrið hrist úr net-
unum, hefir gefið svo góða raun,
að þeir sem revnt hafa, munu
ekki hætta þeirri notkun eigi þeir
kost á ís til þess. Hinn reyndi út-
vegsmaður Haraldur Böðvarsson
á Akranesi telur, að sízt beri að
spara ísinn, í síld eða fisk sem
bíðui- vinnslu, því þau útgjöld sem
ísnctkuninni fylgja fáist aftur
greidd og vel það í betri
og hagkvæmari nýtingu á fiskhrá-
efninu. Þennan sannleika þurfa
hraðfrystihúsaeigendur og útvegs
menn að tileinka sér almennt.
A karfaveiðunum sem nú eru
stundaðar á fjarlægum miðum get
ur ísnotkunin ein ráðið algjörum
úrslitum um, hvort veiðiferðin
skilar hagnaði eða tapi. Og hér
er ekki um neinar smáupjhæðir
að ræða, þegar fjárhagslegur mis
mutiur getur numið á þriðja hundr
að þúsund krónum í einni veiði-
ferð, þá er það mjög varhuga
verð ráðstöfun, því það er ekki á
annarra færi, en snillinga við
ísun, að' skila á land óskemmdum
fiskfarmi, ef ísinn er knappur.
Það tekur iangan tíma og kostar
mikla þjálfun að ná slíkum árangri
í starfi og þeir menn eru nú því
miður, færri um borð í veiðiflotan
um heldur en þeir voru einu
sinni þó þeir séu til þar ennþá.
Gæði ísvarins fisks og um-
búnaður í fiskilest.
Síðan freðfiskframleiðslan varð
stærsti hlutinn í fiskframleiðsl-
unni, þá veltur á meira um að
fisklestarnar séu í góðu ásigkomu
lagi á hverjum tíma, heldur en þeg
ar stundaðar voru reglulega fisk-
veiðar í salt á togurunum og.öll
um stærri bátum meirihluta árs
ins. Sailpækillinn kom í veg fyrir
myndun kolsýru í kjalsogi skipajog
skip sem lengi var búið að stunda
vciðar í salt, var vel undirbúið
þegar það hafði verið hreinsað og
þurrkað undir veiðar i ís og fisk
lestin lakkborin.
Enda er matvælaeftirlit þeirra
landa sem keypt hafa og kaupa ís-
varinn fisk það gott, að epgu
skipi er látið haldast það uppi
að koma með fiskfarm í lesí, sem
ekki fullnægir út í æsar lágmarks
kröíum sem gerðar eru. Það er
mikiil og háskalegur misskilaing
ur ef rnenn halda, að lægri kröfur
til úthúnaðar í fisklest megi gera,
'þegar skip skilar farmi af ísvörð
um fiski í frystihús, heldur en þeg
ar skipið siglir og selur farminn
á erlendum markaði. En því mið-
ur, þá er þessi misskilningur fyr
ir hendi sums staðar og hann er
þegar búinn að valda okkur taís-
verðum skaða, þess vegna ber okk
ur að uppræta liann með öllu.
Við verðum að gera sírangar kröf
ur til alls umhúnaðar og allrar um
gengni í fisklest, það skal sagt
hér strax, að ýmsir gera liér vel,
sem sagt, þeir fullnægja þeim
kröfum, sem gera verður, um um-
búnað allan í fisklest sem á að
vera fær um að geyma vel ísvar
, inn fisk. Þessir aðilar láta fara
, fram allshcrjar hreinsun og þurrk
un á fisklestum og lakkbera þær
ekki sjaldnar en á fjögurra mán
aða fresti, og skipta þá um öll
lestarborð séu þau úr tré'og setja
í slaðinn vel lakkborin
borð. Þetla eru þær lágmarkskröf
ur scm uppfylla verður ef ekki á
að stefna í allt of mikla hættu,
öryggi skipanna til ag geta á hverj
um tíma komið að landi með góö-
an vinnsluhæfan afla. Eu þvd mið
ur, jiá er ástanclið í þessum efn
um ekki alls staðar svona og skort-
ir þar misjafnlega mikið á að brýn
,ustu lágmarkskröfum sé fullnægt.
Sumir eiga ekki lestarborð til
s.kiplanna og verður að bæta úr
þivi ástandi, því það er algjörlega
ófært á mcðan skipin hafa ekki
algjörlega tekið í notkun alúmín
umborð.
Viðskiptabankar veiðiflotans
eða forráðamcnn þeirra, verða að
skilja svo einfaldan sannleika sem
þann, að útbúnaður fisklestanha
verður að vera í fullkomnu lagi- á
hverjum tíma, að öðrum kosti
geta viðkomandi skip ekki keppt
um verðmælan afla við þau skip
sem fullnægja ölluni kröfuni i þess
um efnum. Og það er alltof miklu
stefnt í hættu sé þetta ekki í góðu
lagi. Þessi mál þarf að taka betri
og fastari tökum, en verið hefir
til þess, það er öllum f>TÍr beztu.
Enda er komjnn tími ti'l, að við
gerum í þessum efrium ekki lægri
kröfur, cn gildandi eru hjá öðrum
menningarþjóðum er fiskveiðar
síunda. Lin lök á þessu sviði valda
árlega miklum skaða-sem við höf
um ekki efni á að greiða. Vegha
mjög slæms ástands á þessu sviði
.hjá vólbátaflotanum, hefir Sölu-
miðstöð hraðfrystihú.sanna, séð sig
tilneydda að taka upp eftirlrt með
þeim bátum sem við hana skipta.
Þetta getur verið gotf svo laugt
sem það nær. Hins vegar er það
ekki lausn á vandanum, þar þarf
meira til. Enda er reynsla ann-
arra fiskveiðiþjóða sú, að i þess
um efnum dugar ekkert minna en
fullkomið opinbert eftirlit. Slag-
vatnsskemmdir í fiski, er eitt af
því allra versta sem fvrir getúr
komið á okkar freðfiskmörkuðum
og það verður að fyrirbyggja að
slíkt geti komið fyrir.
Jóhann J. E. Kúld,
fiskvinnsluleiðbeinandi.
sýningarinnar, sem n. k. vetur
verður haldin í París, hefir dvalizt
hér á landi að undanförnu á veg-
um félagsins íslenzk listiðn.
Þessa daga hefir har.n fengið
tukifæri til þess að ferðast nokk-
uð um landið, m. a. til Þingvalla,
Skálhclts, Gullfoss, um Borgar-
fjörð og víðar.
2. seplerr.’oer síðastliðinn flutti
Iíerlöw hér opinberl crindi á veg-
um íslenzkrar listiðnar. Fjallaði
ERIK HERLOW
•erindið um listiðnað og menning-
arlegt og þjóðhagslegt gildi list-
iðna. Var erindið flutt í sýningar-
sal Iðnaðarmálastofnunar íslands
og var mjög fjölsótt.
Formaður félagsins, Lúðvíg Guð
mundsson skólasljóri flutti nokk-
ur inngangsorð og kynnti fyrir-
lesarann.
Skýrði Lúðvíg nokkuð frá starfi
íslenzkrar listiðnar og starfi hinna
nýju listiðnaðardeilda Handíða-
og myndlistaskólans. Kvaðst Lúð-
vig vera þess fullviss, að væri fétt
á hald'ð Hand ’nn-
Laugavegur 105, en þangað hefur Brunaoótafélag Islands nú flutt skrlf-
stofur sínar.
Brunabótafélag fslands flytur skrif-
stofur sínar í nýtt húsnæði
Bæítar atJstæSur fyrir starf félagsins
Brunabótafélag íslands hefir nú flutt skrifstofur sínar í
nýtt húsnæ'öi að Laugavegi 105 á horni Laugavegar og Hlemm
torgs. Er-þar rúmgot.t húsnæði fyrir afgreiðslu félagsins og
skrifstofur og aðbúnaður allur hinn bezti.
í liléfni af þessii boðaði stjórn
félagsins hlaðamenn á sinn fund
í gær og sýndi þeim hinar nýjú
skrifstofur, en í gær var fyrsti
stjórnarfundur félagsins eftir flutn
inginn. Er gengið hafði verið um
hinar nýiu skrifstofur sagði Ásgeir
Ólafsson forstjóri húsnæðismála-
sögu fclagsins í stórum dráttum.
Lengst í Alþýðuhúsixui.
Hiun 1. janúar 1917 voru skrif-
stofur félagsins opnaðar í Austur-
stræti 7, en þar voru einnig mála-
flutningsskrifstofur Sveins' Björns-
sonar — fyrsta forstjóra Bruna-
bótafélagsins. 1922 flutti fclagið
skrifstofur sínar í húsið Hafnar-
stræti 15. Fjórum árum síðar í
Velt-usund 1, þaðan í Edinborgar-
húsið eða Hafnarsiræti 10—12
1929. í Arnarhvol 1930 og þaðan
í Alþýðuhúsið við Hverí'isgötu
1936, þar hafa svo skrifstofur fé-
lagsins verið í rúm 22 ár eða til
1. september síðastl.
Án cfa helir forráðamönnum fé
lagsins komið í hug að byggja eða
kaupa húsnæði fyrir starfsemi
stofnunarinnar, en af einhverjum
ástæðum varð ekki af framkvæmd
Framhald á 8. síði
gefið gæti þjóðinni mikinn erlenc
an gjaldeyri.
Danir, sagði hann, eiga hvorl::':
silfur né járn í jörð. Sarnt flytjs
þeir út á ári hverju listiðnað ú?
silfri og ryðfríu stáli fyrir miL-
jónatugi. Húsgögn, og mikið fifl
þeim úr trjáviði, sem ekki vex E
Danmörk, fluttu Danir út á árino
1957 fyrir 220 milljónir danskr:,
króna.
Erindi Herlöws.
í erindi sínu komst Herlöw
a. svo að orði:
í hinni stórfenglegu nóttúrufer-
urð þessa lands, sem er svo auðug :
að fornum minningum og minjun:
eiga íslenzkir listamenn og listiðn
aðarmenn óþrjótandi uppsprett
til frjórrar listsköpunar.
Af þeim kynnum, sem ég he: ,
aflað mér um lisliðnað Íslendingí:
fyrr.um og nú, toefi ég sannfærzi:
um það, að íslenzka þjóðin bý:
yfir glæsilegum hæfileikum ti.
;köpunar á listiðnaði, er fyllilegíj
;é sambærilegur við það, sem bezi;
er meðal hinna norrænu þjóða.
Á sviði nútímalisliðnaðar stanci:,
íslendingar að vísu á byrjunar-
stigi. En starfið er hafið og byr
unin er glæsileg og lofar miklu.
Öll íslenzka þjóðin hefir lu
miklar skyldur að rækja við sjáif :.,
sig og framtíðina. Hið opinbera,
riki og sveitarfélög, verða aö
I leggja þessu merka brautrj'ðjends
| starfi, sem nú er hafið, allt siíft
lið og skapa þannig listiðnaðinun:
hin beztu vaxtar- og þroskaskiyrðL
Og iðnaðarmenn og listamen:,
verða að taka hér höndum samar
Og vissulega mun árangurinn
fljótlega koma í ljós, ekki aðeir.
í fegurri og listrænni framleiðsl..
heldur og í ríkulegum útflutninge
íslenzks listiðnaðar til annam,
landa.
Eg er sannfærður um það, acl
undir foryztu þeirri, er þessi má ■
nú njóta hér, muni ísland innan
—5 ára hafa tryggt sér þann sesu
í framleiðslu listiðnaðarvarnings,
sem njóti almennrar virðingar oe
viðurkenningar umheimsins.
Tökum Noreg til samanburðar
Á síðustu árum hefir þróunin þar
á þessu svið'i verið mjög ör. Má.
án efa mikið þakka það þeirri rík.
hvöt og örvun, sem þátttaka Nor
manna í hinum norrænu samsýr.
ingum á listiðnaði hefir veitt. Er.
það, sem itmfram allt hefir aúc
kennt sýningar þessar, hafa veri:J
hinar ströngu kröfur um listmæt:
og vöndun þess, sem sýnt hefL
verið. Á hitt hefir minni áherzl:,
verið lögð, að sýna margt og miL
ið.
Norræna listiðnaðarsýningin serc
opnuð verður í París í haust, c.
byggð á þeirri meginhugsun, áð
þar komi allar norrænu þjóðirnar.
íslendingar, Norðmenn, Dani:
Finnar og Svíar fram sem ster::
norræn eining, ein norræn heilc,
Sérhvert land fær að vísu litl;
sérdeild fyrir sig. Að öðru leytj
er þar engin aðgreining sýninga:-
muna eftir löndum.
íslendingar þurfa sannarlegc,
ekki að bera kinnroða fyrir sér
deild sína. Hún verður virðule^'
og íslenzku þjóðinni til sæmdar
Þar verða frábærir munir m. £.,
silfursmíði, tóvinna og vefnaðu.
Miklir þróunarmöguleikar eru hé
í silfursmíðinni. Tóvinnan og veíc
aðurinn sýna þroskað lita- og fornj
skyn og nærna tilfinningu fyrii
efninu, sem unnið er úr. Húsgög:,
Sveins Kjarvals eru ekki aðeir.:
ágæt í sjálfu sér, heldur vitna þav:
einnig um gott handverk og iör
tækni frá hálfu þeirra, sem hafc
útfært þau. Spáir þetta góðu u.c
framtíðina.
Loks óska ég að láta í Ijós sér
slaka ánægju mína yfir því ac
hafa fengið tækifæri til að kynn
ast þessu íagra landi og hinni í:
lenzku þjóð. Eg er þakklátur fyx
ir það hlutvkipti, sem mér hefii
hlotnazt, að fá að vera meða
þeirra fyrstu, sem tekið hafa upl
samvinnuna á sviði listiðna vio
fimnita norræna svaninn, íslanö,