Tíminn - 11.09.1958, Qupperneq 8

B

T í M I N N,
Kosningarnar 1908 j Vettvangur æskunnar
mundsson orð fyrir tillögu-
mönnum. Auk áðurgreindra rök-
semda fyrir þingrofi og nýjum
kosningum áður en nefndarskip
un færi fram, kvað hann, að
málið heyrði í raun réttri ekki
undir Aiþingi, er eingöngu bæri
að fjalla um sérmál landsins,
það hefði engan rétt eða um-.
boð til að ræða um önnur mál,
svo sem um samband landanna.
Eðliiegast hefði verið, að stofn-'
að hefði verið til þjóðfundar eins
og gert var 1851, eða að fela Al-
þingi að fara með málið sam-'
kvæmt sérstöku umboði frá kjós
endum. Þá dygði ekki heldur að
vitna í það, er þingmenn hefðu
gert í utanförinni, enda hafi þeir
þá ekki haft neitt umboð til að
gera bindandi ákvarðanir. Það
hafi ekkert Alþingi verið þá háð
í Danmörku, og allar gerðir þing
manna þá hafi verið „prívat“-|
gerðir þeirra. Þá benti hann á,'
að óheppilegt væri, að val manna
í nefndina væri eingöngu bund- ’
ið við þingmenn, af því að þeir
væru svo fáir, en ef til vill völ
á betri mönnum utan þingsins.!
Líklegt mætti telja, að ef nefnd-!
arskipun væri frestað þar til eft-!
ir kosningar, mundu einmitt
margir og góðir og hæfir menn,
sem nú væru utanþings, fá sæti
á þinginu. Ráðherra veitti vit-
anlega mörg hin sömu svör og í
Nd., en hann tók það nú íram,
að hann hefði ekki orðið annars
var en að það hafi verlð ein-
buga ósk alþingismanna í fyrra,
að nefndarskipunin færi fram
eins og nú væri gert ráð fyrir, og
ef alþingismenn neituðu nú að
tilnefna menn í nefndina að
sinu leyti, yröi það naumast
skoðað öðruvísi en að þingmenn
gengí á bak orða sinna. Þá gat
hann ekki heldur fallizt á kenn-
ingu fiutningsmanns um það, að
Alþingi væri ekki bært um að
tilnefna menn í nefnd til þess
að íhuga sameiginleg mál land-
anna, og kvaðst ekki þekkja
neina aðra stofnun hér á landi,
sem hefði lcöllun og vald til að
taka þátt í löggjöf af íslands
hálfu um slík mál. Ef biðja ætti
konunginn nú að fresta skipun
nefndarinnar, væri það í raun
réttri ekki annað en að girða
fyrir allan væntanlegan árang-
ur af málaleitun alþingismanna
f Danmerkurförinni.
í efri deild var tillagan einn-
Ig felld, en aðeins með 6:5 at-
kvæðum, af því að tveir stuðn-
ingsmenn stjómarinnar voru
fjarstaddir (Alþt. 1907 A. 53, 54;
B. 2899—2926).
Þegar ráðið hafði verið niður-
lögum þessara tillagna, snerust
þingmenn að því, að tilnefna
benti á bróður sinn, Jón yfir-
menn í nefndina. Hafði samizt
svo árið áður, að nefndin öll
væri skipuð 12 ríkisþingsmönn-
um auk forsætisráðherra og 6 al-
þingismönnum auk ráðherra. Nú
var það tilætlun Hannesar Haf-
steins, að í nefndinni sætu 3
menn úr stjórnarflokknum, 2
menn úr Þjóðræðisflokknum,
sem eftir Þingvallafundinn
breytti um nafn og kallaði sig
Sjálfstæðisflokk, og 1 úr Land-
varnarflokknum, og var þar ekki
um annan mann að ræða, sem
talizt gat til Landvarnarmanna,
en Sigurð prófast Jensson, sem
taldist undan tilnefningu og
benti á bróður sinn, Jón yfir-
dómara Jensson, enda vildi flokk
urinn sjálfur tilnefna hann. Sú
ósk náði ekki samþykki ráðherra
vegna þess, að allir nefndar-
merni yrðu að vera þingmenn.
Stjórnarflokkurinn bauð þá
Sjálfstæðisflokknum 3 sæti í
nefndinni, og tilnefndi hann þá
Jóhannes Jóhannesson, Skúla
Thoroddsen og Stefán Stefáns-
son, síðar skólameistara. En
stjómarflokkurinn tilnefndi Jón
Magnússon, Lárus H. Bjarnason
og Steingrím Jónsson sýslu-
mann.
Nokkru síðar báru stjórnar-
andstæðingar í neðri deild fram
frumvarp til breytinga á stjórn-
arskránni. Var höfuðatriði þess
frumvarps, að felld skyldu nið-
ur orðin „í ríldsráðinu“ í 2. gr.
stjórnskipunarlaganna. En auk
þess hafði frumvarpið að geyma
mikilvægar breytingar, svo sem
afnám konungskjörinna þing-
manna, kosningarrétt kvenna
og fleira, sem ekki verður gert
hér að umtalsefni. Aðalflutn-
ingsmaour var Skúli Thorodd-
sen. Ekki þykir ástæða til að
greina frá umræðum þeim, sem
urðu um frumvarpið, þótt þær
væru talsverðar, en 1. umræðu
var frestað og kosin 7 manna
nefnd í málið með hlutfallskosn
ingu. Nefndin skilaði áliti í
tvennu lagi, þar sem hún hafði
klofnað þannig, að 5 menn
stjórnarflokksins skipuðu meiri
hluta, og var framsögumaður
hans Guðlaugur Guömundsson,
en minni hlutans Skúli Thor-
oddsen. Er þar gerð grein fyr-
ir, hvers vegna frv. er fram bor-
ið, á þessa leið: Að fresta nauð-
synlegum breytingum á stjórn-
arskránni er mjög óráðlegt, því
að þó aö gert sé ráð fyrir, að
sambandsnefndin hafi lokið
störfum sínum fyrir lok júlí-
mánaðar næsta ár, þá er alls
ekki víst, að svo reynist, og því
óvissara, að tillögur hennar nái
samþykki löggjafarvalda beggja
landanna; en fari svo, að ann-
að hvort þeirra breyti þeim, þá
er auðsætt, að dráttur getur orð
iö á, að sambandsmálið nái
fullnaðarúrslitum. Því næst seg-
ir minni hlutinn: Eitt af aðal-
ákvæðum frv. fer í þá átt að
nema ríkisráðsákvæðið úr stjórn
arskránni; en að ákvæði þetta
var lögleitt, stafaði, sem kunn-
ugt er, eingöngu af því, aö þá-
verandi ráðherra íslands setti
Alþingi stólinn fyrir dyrnar á
þann hátt að áskilja, að stjórn-
arskrárbreytingin, sem hann
Iagði fyrir Alþingi 1902, væri
samþykkt að öllu óbreytt, þar
sem hún að öðrum kosti hlyti
ekki konunglega staðfestingu,
og þar sem stjórnarástand vort
var þá þannig vaxið, að ýmis
nauðsynjamál þjóðarinnar náðu
ekki fram að ganga, stjórnin
höfð í hjáverkum af einum
danska ráðherranum, sem var
ókunnur högum vorum og ábyrgð
arlaus að kalla, sá Alþingi sér
ekki annað fært en að sam-
þykkja ríkisráðsákvæðið, enda
lagði Alþingi þá ákveðinn skiln-
ing í það, sem miðaði til þess að
gera þetta háskalaust, en það
kom þegar í ljós, að þeiman
skilning Alþingis aðhylltist
danska stjórnin ekki. Ríkisráðs-
ákvæðið hefur því vakið allmikl-
ar deilur hér á landi, sem æski-
legt væri, að sem fyrst gætu sef-
azt. — Hér er um það atriði aö
ræða, sem einatt hefur verið
aðaldeiluefnið milli Islendinga
og dönsku stjórnarinnar, og
hlýtur því aff verffa eitt af aðal-
verkefnum sambandsnefndar-
innar, frá sjónarmiði vor ís-
lendinga, að tryggja íslenzka
löggjafarvaldinu fullrétti í mál-
um vorum. Þetta þarf Dönum
að verða sem Ijósast, og mundi
það því svipta þá menn, er sæti
eiga í sambandsnefndinni af
vorri hálfu, mjög mikilsverðum
bakhjarii, ef ekki lægi fyrir
giögg yfirlýsing frá Alþingi um
þetta efni. — Skoðanir ýmissa
stjórnmálamanna vorra hafa
verið síöustu árin á reiki og
huldu um þetta atriði, og því
mikilsvaröandi fyrir þjóðina að
fá fulla vitneskju um vilja full-
trúa sinna fyrir næstu kosning-
ar.
(Fraiuliald af 5. síðu),
fast til jarðar, hoppað, þegar fjör-
ugt er, en farið hægt, þegar um
harmsöng er að ræða. Þannig er
dansinn látinn túlka efni ljóðanna.
Þórshöfn
Höfuðstaður Færeyja er Þórs-
höfn. Hún stendur á Straumey og
er á stærð við Hafnarfjörð, telur
um það bil 5—6000 íbúa. Þórshöfn
tekur yfir nokkuð stórt svæði og
veldur þar mestu um, að lítið er af
stórum fjölbýlisbyggingum, en
mest ,um að ræða einbýlishús með
stórum görðum og ræktun er all-
mikil í Þórshöfn.
í Þórshöfn mætast gamli og nýi
tíminn hvað hús, götur og skipu-
lag snertir. Bærinn stendur á mót-
um sveitaþorps og kaupstaðar. Áð-
ur var í Þórshöfn svo sem annars
staðar í Færeyjum. mest byggt úr
timbri. Húsin voru venjulega tvær
hæðir, eða réttara sagt hæð og ris
með „kvisti", eins og það er
nefnt. Á hæðinni voru tvær stofur
og eldhús en svefnherbergin í ris
inu. Gamli bæjarhlutinn er lítið
skipulagður og göturnar eru þröng
ar þar og lítt beinar. Þórshöín er
gömul og hefir yfir sér einkenni-
legan bæjarbrag. Hún var í fyrstu
eins konar útibú frá hinni vold-
ugu Hansaborg Bergen í Noregi
og bkist henni í ýmsu tilliti en er
bara miklu mun smærri.
Nú rísa ný hverfi í Þórshöfn og
umlykja gamla bæjarhlutann. Þar
er byggt úr steinsteypu, götur
breikkaðar og skipulagið bætt.
Þórshöfn er undantekning frá
því í Færeyjum, að þar er ekki
góð höfn frá hendi náttúrunnar.
Hins vegar hefir verið varið mik-
illi vinnu og miklu fé til þess að
gera þar góða höfn. Þvi verki er
A vföavangl
i Framhala af 7. síðu)
ríkismálaráöherra boriff þann á-
rangur, að öll ríki nema Bret-
land vi'ðurkenna í verki hina nýju
landhelgislínu og íslendiugar
eiga stuðnieigsmenn á mörgum
sviðum víða um lönd.
Munurinn á því, hvernig mál-
iff var nú undirbúiff og hvernig
Ólafur Thors vann að því 1952
er slíkur, að Morgunblaðinu
væri sæmra að þegja en auglýsa
aftur og aftur önuglyndi sitt og
þvermóðsku í landhelgismálinu.
Framkoma Morgunbláðsins í
þessu máli síðustu vikurnar fyrir
1. sept. var þess cðlis, aff íslend
ingar munu ekki igleyma lienui
í bráff.“
Badstofan
(Framhald af 6. síðu).
á næstu grösum og þóttu notaleg
ábýli á sinni tíð. Og vísast komi
þá röðin innan margra óra að
Arney, Bíldsey og Fagurey, sem
þóttu kostajarðir. — Allar liggja
þessar eyjar í námunda við
Stykkishólm, vaxandi bæ og
blómlegan. Og ekki mun á næst-
unni skörta markað fyrir hina
sérstæðu framleiðslu eyjanna,
fiður og selskinn.
Einn skugga ber þó á í þessu
samtali. Blaðamaðurinn spyr: —
I-Ivernig var nú hljóðið í kunn-
ingjunum, þegar þið fluttuð hing
að? — Eg held að þeir haifi dreg-
ið úr okkur eins og þeir gátu,
■svarar bóndi.
Þetta er dökkur skuggi. Og undar-
legt er þetta. Því kunnara er, en
frá þurfi að segja, að í sVipinn
vantar sveitirnar ekkert meira
en fólk, margt fólk. Maður skyldi
því æti'a, að þar sem svo er kom
ið, að beztu jarðir verða ekki
nytjaðar nema að litlu leyti
vegna manneklu og aðrar eru
komnar í eyði, að þá tækju þeir
sem fyrir eru hverjum innflytj-
enda opnum örmum og greid.du
götu hans eftir megni. — En það
mun vera dálítið misjafnt, eins
og fram kemur hjá Jakob. — —
Mér hefir þótt rétt að vekja eftir-
tekt í baðstofunni á þessu sam-
tali, svo mjög stingur það í stúf
við armóðinn og eymdina, sem
nóg er af og að berst úr öllum
áttum. — Og stundum er mjór
mikils vísir. B. Sk.
enn eigi nærri fulllokið og niun
miklu þurfa til þéss^að kosta enn
þá.
Á þingi
Færeyjar lúta síjórn Danaveldis.
í eyjunum er sérstakur fulltrúi
danskra stjórnarvalda og er starf
lians milligöngumannsins.
Færeyingar hafa sitt þing, Lög-
þing, og er aðsetur þess i Þórs-
höfn. Þangað kjósa Færeyingar
fulltrúa sína á íjcgurra ára fresti.
Lögþingið velur síðan æðsta valds'
mann evjanna og nefnist hann lög-
maður. Loks eiga Færeyingar tvo
fulltrúa á þingi Dana.
Færeyjum i er skipt í nokkur
bæjar- og 'svéitafélög líkt og cr
hér hjá okkur. Stjórnmálaflokkar
eru margir í Færeyjum og hreppa-
pólitíkin er þar jafn þekkt fyrir-
brigði og á íslandi.
Færeyingar; eiga sér sinn eigin
fána. Við könúumst flest við hann,
þ. e. rauður kross I öðrum bláum
á hvítum gruiýni. Loks eiga Færey-
ingar gullfagran þjóðsöng eftir
þjóðskáldið Simon av Skardi.
Sjómenns'kan er Færeyingum í
blóð borin. Sem unglingar sækja
þeir sjóinn á árabátum í nágrenni
eyjanna og síðar halda þeir á
stærri skipum til fjarlægari miðá.
Færeyskir sjóhienn þurfa langt
að sækja á miðin. Landgrunnið
heima fyrir er lítið og ásækni er-
lendra fiskiskipa mikil. Þeir halda
því til íslands og Grænlands og
víðar og veiða þar. Færeyingar
veiða mikið á handfæri og aðallega
þorsk. Annars hefir orðið sama
þróun á sviði fiskveiðanna hjá Fær
eyingum eins og öðrum, þ. e. a. s.
betri skip og betri útbúnaður til
veiðanna, en þróunin hefir þó ver
ið nokkuð hægari hjá Færeying-
um heldur en lijá ýmsum öðrum
fiskveiðiþjóðum.
En í sambandi við Færeyjar og
auðævi haísins kemur fljótt í hug
„Grindin“
Það er uppi fótur og fit í Fær-
eyjurn, þegar þau boð berast út
um eyjarnar, að grindatorfa sé úti
fyrir. Hér áður fyrr meðan litilli
tækni vat'.fyrir að fara voru grinda
boðin með þéim hætti, að menn
kveiktu bál á vis.sum stöðum á
eyjunum eftir því hvar vaðan var
staðsett. Nú fara menn bara í sim-
ann. Það er þægilegra, ekki er þvi
að neita, en meiri ævintýrabragur
er nú að hinu.
Þegar boðin um grindavöðuna
hafa verið móttekin, er ekki til
setunnar boðið.. Það er haldið til
móts við hvelin og þeim stýrt á
land upp og verður þar þeirra
bani.
Grindhvelunum er síðan skipt á
milli allra búenda í þeirri „sýslu“
þar sem þau bar á land og þakkar-
hlut fá þeir frá öðrum eyjum, er
hjálpað hafa til. Þegar barn fæð-
ist í Færeyjum, þykir rélt að koma
því á s.n. grindalista. Þá fær það
hluta af næstu grindavöðu.
Enn er grind, þurrkuð og söltuð,
verulegur hluti af vetrarmat Fær-
eyinga.
Fjárrækt og fuglatekja
í fyrstu frásögum um Færeyjar
er talað um, að þar sé mikið um
fugl og sauðfé.
Því er og ekki að neita, að sauð-
fjárfjöldinn er mikill og hefir
stofninn komizt upp í 100 þúsund.
Sauðféð gengur sjálfala árið um
kring og er því tæplega húsdýr
nema að nafninu til. Stundum ger
ir harðindi um sauðburðinn og
falla þá lömbin unnvörpum.
Áður fyrr var sauðfjárræktin
aðalatvinnuvegur eyjarskeggja.
Það er ekki l'yrr en á þegsari öld
að hann víkur um set fyrir sjávar-
útveginum. Skiiyröi til sauðfjár-
ræktar eru góð í Færeyjum, svo að
ætla má, að landbúnaður geti átt
þar einhverja framtíðarmöguleika
og orðið gróðavænlegur atvinnu-
vegur á eyjunuin. Mest háir,
hversu erfiít er aö brjóta meira
land til rækíunar.
Eins og nú standa sakir er lítið
um útfluttar iandbúnaðarafurðir
frá Færeyjum, helzt er það þó ull-
in. Kjötsins er neytt heima. Það
er borðað nýtt eða þurrkað. Hvert
býii hefir ekki minni fénað en sem
nægir til hcimilisins og heizt vel
það.
finrnitudaginn II. september 1958.
Búnaðarhættir í Færeyjum erit
aldagamlir. Telja eyjarskeggjaf
nauðsynlegt nú, að til komi mennt*
un og nýtízkulegri búnaðarhættir
eigi landbúnaður í Færeyju.m að
verða eyjun'um það sama og hann
áður vnr.
Fuglatekja er talsverð í Færeyj-
um. Árlega veiðast 250 þúsund
fuglar i færeyskum fuglabjörgum.
Ekki er þó hægt að segja, að fugla
tekjan sé atvinnuvegur fremur en
grindadrápið. Það er svona a.uka-
vinna sums staðar, sem gefuv af
sér allmikinn arð. Bjargsigið er
íþrótt, spennandi og ævintýralcg,
og stunda hana margir eyjaske&gj-
ar.'
Aukning bátaílotans
Meslu hagsmunamál Færeyinga
í dag eru aukning og endurnýjun
bátaflotans svo og friðun land-
grunnsins. Gömlu skúturnar, sem
hér voru svo tiðar á strí&sárunum,
eru nú' sem óðast að týna tölunni
en í stað þeirra eru komin 100—
200 tonna vélskip. Þá eru Færey-
ingar nú að eignast togarafLota og
um þessar mundir eiga þeir nokkra
stóra togara í smíðum í Portúgal.
Endurnýjun flotans verður að
halda áfrarn og riauðsyntegt • er
einnig að auka hann að nokkrum
mun.
FriíSun landgrunnsins
Ágengni erlendra fiskiskipa
við Færeyjar er mikil og ofvciði
þar og rányrkja. Færeyingar
hafa nú óskaff eítir að Danir segi
upp samningi sínum viff Breta
um fiskveiffilögsögu Færeyja.
Færcyingar óttast, að ágangur
fiskiskipa viff eyjarnar kunni nú
enn aff aukast við þaff, aff affrar
fiskveiffiþjóffir hafa fært út fisk-
veiðitakmörk sín.
Færeyingai- hafa orffiff þess
áþreifanlega varir, hversu fiski-
miðiu við eyjarnar hafa veriff
uppurin á siffustu árum og telja
sig tæplega geta horft á
slíkt öllu iengur. Þeir hafa einnig
þá sögu aff segja sem og fleiri,
aff á stríffsárunum, þegar minna
vai- um erlcnd skip á nifðuauin,
þá varff fljótt vart vi'ff aukna
fiskgengd.
Hcr látum við staðar numið.
Hin mikla íramþróun síðustu ára
hefir einnig komið við í Færeyjum
og framfarir orðið þar á flestum
svi'ðum. Á sviði félagsmála hafa
myndazt öflug samtök sjóananna
og verkamanna, á sviði menningar
mála hafa risið upp ágætar mennla
stofnanir í Þórshöfn. Þar er t. d.
fullkomnasti sjómannaskóii í
Danaveldi. Tæknin hefir verið tek
in í þágu atvinnuveganna. Unnið
er að aukningu atvinnntækjanna.
Flugvöllur er kcminn á eyjunum
og samgöngur við þær bættar. Ný
hús' rísa af grunni o. s. frv. og
þannig gengur þetta áfram -- og
hvað þarf sú þjóð eiginlega að
óttast, sem er í senn dugleg og
nægjusöm?
ríV.V.VAV.-.V.V.V.’.V.V^
STAFIR
SKiLTI
Teiknistofan TÍGULL,
Hafnarstræti 15, simi 24540
AV.V.V.V.V.V.V.V.W.V.1
Kygginn bóndl trvtcg&r
dréttarvét kina
W.V.V.V.V.V.W.V.WtV.’i