Tíminn - 23.12.1958, Blaðsíða 3

T í M 1 \T N, þriðjudaginn 23. deseniber 1958.
3
BÆKUR 0 G HÖFUNDAR
v* * I
A hörðu vori - nokkrar minningar frá Skáid samúðar Og skÍlnÍOgS
upphafi nýrrar aldar
Góð bók eftir Hannes J. Magnússon
= Norðri gaf út.
það bil 15—16 árum. Og nú er hin
14. komin á markaðinn, sem jafn
framt er sú 10. af frumsömdu
bókum hans.
Þessi 10. bók höfundar nefnir
hann Á hörðu vori, og eru það
árin 1914—1924. og má að sjálf-
sögðu til sanns vegar færa. Bók-
in er nálega 350 blaðsíður að
elzta frá 1932.
Tvennt mundi það hafa verið,
sem vakti allalmenna. athygli á út-
stærð, í all stóru broti. Henni komu þessarar bókar. Annað var
er skipt í 22 kafla, og hverjum sú staðreýnd, áð höfundur henn-
þeirra í aði'a smærri. og er þetta ar var kona, en í þann tíð höfðu
mikið lesmál og fjölþætt. Má líta aðeins^ fáar konur gerzt til að
og segist sjálfur skrifa af innri breytt. En trúað gæti ég því, að .í á þessa bók sem framhaid af Sefa úr bækur— og þá einkum
þörf, og mun áreiðanlega rétt. það muni síðar vitnað er samtíð bókinni Iletjur hversdagslífsins, skáldsögur — og hitt var það, að
Mér fannst jafnan í löngu og þess verður krufin til mergjar. og skoða hana sem ævisögu höf- eÁt vinsælasta skáld og mennta-
hnökralausu samstarfi okkar Vissulega 'hefur Ilannes J. undarins þetta tímabil. maður þjóðarinnar, Einar Hjör-
Hannesar ,að þessi þörf kallaði Magnússon gefið marga tómsíund í fyrstu 11 köflum bókarinnar leifsson Kvaran, fylgdi bókinni úr
hann að skrifiborðinu, og þar sá ina þessum mikilsverðu málum, segir frá heimili höf., foreldrum garði með formála þar, sem hann
Elinborg Lárusdóttir: > ar bækur, sem segja frá ævi ís-
Leikur örlaganna. Norðri. I lenzkra manna og loks fjórar um
Það var árið 1935, að út kom dulræn fyrirbrigði. Ekki efa ég,
fy.rsta bók Elinborgar Lárusdótt- að ef Einar Kvaran hefði verið á
ur, lítil 'bók, sem hét Sögur. í lífi °g fylgt úr hlaði fyrstu bók
henni voru níu stuttar sögur, sú hins þriðja tugar frá hendi þeirr-
Ilannes J. Magnússon skóla- hér, enda hefur þetto litla rit
stjóri á Akureyri er mikilvirkur hlotið maklegt lof góðra manna,
rithöfundur, Hann er sískrifandi þótt það sé enn a.lltof lítið út-
ég að hann kunni vel við sig. af ódrepandi áhuga og ósérplægni.
Ekki var þó þetta þannig, að Hann hefur einnig allan þennan
hann vanrækti þau störf sem tíma lagt á sig mikið erfiði vegna
skyldan bauð honum að rnna af starfs með börnum að bindindis-
hendi. Öðru nær. Skylduræknari og siðgæðismálum í barnastúku,
maður mun vandfundinn. En iðju er hann stofnað á fyrstu árum
semi hans og reglusemi í störf sínum á Akureyri, og hefur hann
um’ er frábær, og tómstundir sín vó sannarlega lagt bindindisfé-
ar notar hann oftast við skrifborð lagsskap hinn- eldri einnig lið,
ið. Og honum er svo létt um mál og lengi verið þar meðal stjórn
og stí'l, að hann kemur ótrúlega enda. Það mætti þvi ætla, að
miklu í verk á stuttum tíma. hann hefði ekki haft mikinn tíma
Þessi þörf til að rita kom aflögu til frekari tómstundaiðju.
snemma í ljó's. Meðari hann var En rithöfundurinn og siðabóta-
í ’föjur'húsum á unglingsárum, maðurinn í eðli hans íeitar fast
gerðist hann ritstjóri sveitablaðs, á. Hver stund er notuð. Hann rit
er hann og nokkrir jafnaldrar ar og gefur út 1945 Leskafla
hleyptu af stokkunum, en Hann handa börnum og unglingum. Þar
es mun líklegá hafa verið 'frum næst semur hann og gefur út 5
kvöðull að. Hann hyrjar líka ung bækur á næstu 5 árum, allar
ur að'rita í blöð, og vakti þá handa bötnúm. Þefta eru merki
strax athygli ritfærra mariná. Og legar bækur á ýmsa lund, og allar
þegar hann komst í námunda markaðar kennaranum off mann-
við prentsmiðjuna, á Akureyri, vininum. Sumar sögurnar í þess
1930. stofnaði hann barnablaðið um bókum eru frábærlega vel
Vorið, sem hann ritaði mest sjálf sagðar, og einkum lætur æfin
ur eða þýddi efni í. Og Vorið hef týraformið honum mjög vel, enda
ur harin gefið út fram á þennan eru þær vinsælar hjá börnum, og
dag, en að visu með aðstoð fá kennurum í hendur mikið um
Eiríks Sigurðssonar hin síðari ár. talsefni.
Og þegar ritið Heimili og Skóli Árið 1953 kemur út eftir Hann
hóf göngu sína í ársbyrjun 1942, es mikil bók, Hetjur hversdags-
þótti Hannes sjálfsagður ritstjóri lífsins, eins konar lýsing á aldar-
þess. Hafði hann mjog hvatt til fari og samtíðarfólki, og
og vinum í Skagafirði, og' koma
þar margir við sögu. Þar eru
ýmsar ágætar mannlvsingar, frá
'FTamh. á 8 «íðu.'
kvað sér. ekki geta dulizt, að
„verulegt skáld“ væri þarna á
ferðinni — og að sögurnar væru
„fullar af samúð og skilningi kær-
Ieiksríkrara sálar.“ Þá sagði hann
enn fremur orðrétt, þegar hann
hafði farið nokkrum orðum um
flestar sögurnar: — „Allar þessar
myndir og fleiri eru sumpart svo
ar skáldkonu, sem hann veitti
'brautargengi 1935, mundi hann
hafa lýst yfir því, að hún hefði
sannarlcga ekki brugðizt vonum
hans. Hún hefði reynzt „verulegt
skáld“ og bækur hennar verið
„fullar af samúð og skilningi“ —
og auk þess hefði hann þakkað
henni ötulan og drengilegan stuðn
'ing við það málefni, sem að hans
dómi var líklegast til að vekja
hjá mönnum skilning á gildi kær-
leika og bræðralags.
Hin nýja bók Elinborgar heitir
Leikur ör.Vtganna, og i hexmi eru
ellefu smásögur. Elinborg er nú
kona meira en hálfsjötug og hef-
ur á síðari árum átt við að búa
langvarandi vanheilsu, en sam.t er
þessi bók hennar að máli og stíl
bezt unnin allra þeirra rita, sem
frá henni hafa borizt. Málið er

Steingrímur Sigurðsson
átakanlegar og sumpart einhvern hreint og rökvíst, stíllinn látlaus,
veginn svo furðanlega sannar, að en leynir á sér, er blæþýður og
þær líða ekki úr minni.“ yfirleitt mjög samræmdur efni
Síðan Elinborg Lárusdóttir sagnanna. Allar hafa sögumar eitt
skrifaði fyrstu söguna í þessari hvað að flytja, bera því sem sé
bók, eru nú liðin tuttugu og sex vifni> að höfundur þein-a sé per-
ár, og síðan bókin kom út, tutt- sónuleiki, í þeim öllum gerist eitt-
ugu og þrjú ár. Ekki mundi Einar hvað sögulegt, og þar koma fram
Kvaran eða neinn annar hafa bú- manneskjur, sem verí er að fylgj
izt við því, að hin nær hálffimm- ast með- En§ar eru Þær Því leiðin-
tuga önnum kafna húsfreyja og le°ur eða einskisverður lestur, en
risnukona, höfundur bókarinnar hins vegar misvel gerðar.
litlu, mundi senda frá sér tuttugu Tvær þeirra, Váboði og Fiskarn-
bækur á næstu tuttugu og þremur ir, eru að mínum dómi mjög mis-
árum, en alls eru þær nú orðnar heppnaðar. Þær fjalla báðar um
tuttugu og ein, bækurnar, sem dulræn fyrirbrigði. Þær njóta sín
komið hafa frá hendi Elinborgar hvorki sem skálds'kapur né dul-
Lárusdóttur, fimm smásagnasöfn, rænar framsagnir. Ef þær hefðu
álta bindi langra skáldsagna, fjór- átt að hafa skáldskapargildi, hefði
hentað bezt að segja þær umbúða-
QT? ilaust og leggja áherzlu á að
KjjO SOglir bregða yfir þær áhrifaríkari dul-
arstemningu. Sem dulrænar frá-
Steingrímur Sigurðsson er ætíð þungri hnitmiðun. Krummi er vel sagnir hefði þurft að flytja þær
fékk atkvæðamikill höfundur, hvort rituð eins og allar sögur Stein- með sem mestum veruleikablæ.
útgáfu slíks timarits fyrir f.or- þessi bók mjög góða dóma. Síðan sem hann ritar blaðagrein eða gríms en reikandi, hvorki sýnir né greina nöfn persóna, stund og
eldra um uppeldismálin, en Kenn kemur út bókin, Ungur nemm- sendir frá sér bók. Líf og list segir nokkuð nema djúpið milli stað. Þá eru líka tvær sögur, sem
arafélag Eyjafjarðar varð útgef- —gamall tekur, sem er mjög fróð var fyrir margra hluta sakir merki 'hins gamla og nýja, sveitar og bera af að listrænni gerð og áhrifa
andinn. Enn kemur þetta rit út leg og handhæg bók við kennslu legt tímarit, og skaði að það skyldi kaupstaðar, 'hversdagslegan hlut valdi. Þær heita Ástin og hégóm-
undir stjórn Hannesar, og hefir í bindindisfræðum. Þá barnabók ekki lifa. Fórur birtu hálf sáran og alkunnan og án þess að bregða inn og Einn dagur. Sú fyrri verð-
hann ritað þar geysimargt og mik in Sólhvörf 1957. Auk alls þessa uppreisnarhug. Margir bjuggust yfir hann nýju ljósi. Síðasta sag- ur einkum minnisstæð sakir sér-
ið um þessi áhugamál sín, og sumt hafa svo á þessum árum komið út næst við skáldsögu frá Steingrími an, Við fjallið, er ljóðræn náttúru lega haglegrar formunar og stíls,
að ég hygg, með því bezta- sem í þýðingu hans fjóra-r bækur, svo og hló hugur við. Af því hefir ekki dýrkun, mjög fagurgerð ,en sögð sem lætur lítið yfir sér, en vekur
um uppeldismál hefir verið ritað að þetta eru alls 13 bækur á um orðið enn, en nú er komið snoturt út i himinbláinn. hægvaxandi eftirvæntin-gu og að
smásagnakver, sem nefnist Sjö sög Allar bera sögurnar ihin sterku lokum næstum óþol lesandajK. Sú
ur. Það er engin tilgerð mafninu, höfundareinkenni -sem fvrr er vet saga hefur unnið ser hylli erlend-
scm 'býður hógværð og atyllingu ?ð, "n toær sK óneítanlega ts> verið birt á mörgum tnngu-
Stefmimói í stormi
í grun, reskir -höfundinn í vitund
lesenda Og smásagnakver frá Stein
grími er meira en forvitnilegt —
(Framb á 8. síðu.)
Núna fyrir jólin komú út tvær ef til vill einni unglingabók 'henn
bækur eftir Hugrúnu (Filippíu ar.
Kristjánsdóttur). Önnur þeirra var \ { formála lætur höfundur þá Það hlýtur að teljast til tíðinda.
Ijóðabók, Fuglar á flugi hefir að VOn j ]j0Si ag „tízkugustur sam- Hann er málsnjall vel í riti, skap-
geyma fimmtíu kvæði. Að þessu tíðarinnar“' næðí ek-ki0um of um heitur ,næmur og ákaflega skyn-
-sinni skal ekki um hana rætt bókina. Það er óþörf ósk, en þá skyggn. Þetta setur allt mark sitt
nema leiðrétt það, sem sagt var kröfu hefði höfundur átt að gera a sögurnar sjö. Þótt yfirbragðið íífslýsingum frá liðinni tíð, og er
hér í blaðinu fyrir nokkrum dög- við sjálfan sig að víkja lítið eitt sé kyrrlátara en fyrr, svellur sami þag ,harla misjafnt að gæðum.
um, að þetta væri önnur ljóða- fra því formi) sem sagnaskáld móðurinn undir. En lítum þá á Margt féttmeti flýtur þar með, yf-
(Framh. á 8. síðuA
*
Islenzkt mannlíf
Útgefandi forlgaið Iðunn. saman. Umgerð myndarinnar er
Firn koma út af íslenzkum þjóð svo gerð úr kirkjubók-um og öðr-
um embættisbókum.
Þegar við þessi vinnuþrögð bæt
ist málfegurð og stílþróttur er
bók Hugrúnar. Þetta er fjórða mótuðu sér fyrir hálfri öld og er sögurnar. Fyrsta sagan 'heitir irborðshrat, sem gefm' enga skynj ekki að undra, “ótt úr verði góðir
ljóðabókin. Hinar eru Mánaskin einkaeign þeirra eins og tím- Bardagi, og er það mikil orusta, un j jjf genginnar kynslóðar. Þar gripir, og það eru þessir þættrr ó-
Stjörnublik og Vængjaþytur.
Á smásögurnar skal hins .vegar
lítils háttar drepið. Þetta mun
v-era fyrsta smásagnasafn höf-
undar, sem út kemur, og má
vafalaust segja, að það beri af
fyrri verkum Hugrúnar, nema
Hugrún
inn, sem þau lifðu á. Skáldsaga hrikaleg slagsmál í ölæði. Lýs- viö bætist, að slikar bækiu' eru
eðá smásaga er fyrst-og fremst tn§rn er ákaflega snjöll og mynd- akaflega sviplíkar að yfirbragði,
lífssaga, og á sama hátt og form lífs ræn> en heilsteyptari mætti sagan og yfir minningabókum hvílir ó-
ins hefir -gerbreytzt hlýtur og vera °§ táknrænni. Næst er Voða- gagnsæ hula sjálfsblekkingar og
form lífssögunnar að breytast. skot, góð sálfræði og skýrt mynda fjarlægðanbláma.
Margt mundi breytast í íslenzkum safn en skortir samlöðun, og Til þess að komast að kjarna
skáldskap, ef allir þeir, sem rita endirinn er allt of undarleg til- þess ]ffS) sem ]ifag var í'landinu
bækur, gerðu sér þetta ljóst. viljun. Og því talar maðurinn um fyr]r heilli öld, verður að grafa
En þetta var raunar fráhlaup líklykt? Þáttaskil er mjög sterk Upp hvag fólkið sagði hvert við
og er ekki mál Hugrúnar einnar. saSa, virðist algerlega heyjuð úr annag a þeirri tíð, hvað það sagði
Það má um þessar sögur -segja, persónulegri reynslu. f trúnaði og ihelzt á einmæli. Eina
að þær eru ritaðar á hlýlegu og Sveskjan er skýr smámýnd, ridd geymd slíks fróðleiks eru sendi-
sléttfeldu máli, viðhorf þeirra og aralegt einvígi við syndina, eða bréfin, og séu þau rétt notuð, eru
boðum ber umhyggju og samúð gamalt atvik rifjað upp eftir nokk þau ekkert minna en grundvöil
við meðbræðurna fagurt vitni, og urn snyriiblund í minningunni. En ur söguritunar, kannske ekki
svo eru þær margar ‘hinar svona nákváem nafngreining á, stjórnmálasögunnar en því frem-
skemmtilegustu, jafnvel spenn- frúnni er til skemmdar. Appelsín-! ur þjóðsögunnar. En það er mik
andi og því góður lestur. En ur er sú sagan, er einna ólíklegast! ið eljuverk að lesa þær rúnir
furðulegt er það, hve lífsham- er að rakin verði ibeint til atvika : saman, og til þessa -hafa sendi-
ingjan er taumlipur í þessum sög úr lífsreynslu höfundar — og þó bréfin ekki verið notuð sem
um, jafnvel yfir klungur mann er aldrei að vita. En mest hugar-1 skyldi. Mér er nær að segja, að
lífsins, og flestar enda þær á því, smíð er hún áreiðanlega, og að-Jón Helgason brjóti í þessu efni
að hún stendur sem góðhross mínu viti er hún bezta saga bók- ís. Hann hefir lagt í það mikla
bundin við hestasteininn á hlað innar, en næst munu Þáttaskil ’ vinnu að safna gögnum á víð-
inu að lokinni ferð. Sumar sög koma. Lýsingin á appelsínuhungri lendum akri. Hann hefir lesið
urnar eru vel byggðar, heilsteypt telpunnar er afar snjöll, jafnvel þúsundir bréfa og skráð ýmis at-
ar, og víða brugðið upp skýrum, þótt einhvers staðar standi, að riði þeirra í spjaldskrá, fyrst
ialandi myndum. Bezta sagan er hún hafi „stutt sig við brimgarð- stefnulitið, en þegar nógu mikið
að líkiridum Kaffislagur. Það er inn“. Tilfinningaandsvar stúlkunn- er heyjað liggur á borðinu fyrr
einkar skýr og kvenleg mynd. iar í ástaleik á fullorðinsárum sver en varir efni í heilsteyptan þátt,
—AK. I sig til appelsínunnar af örlaga- sem hagleikshendur geta skeytt
neitanlega, -sérstæðir og skemmti-
legir — skemmtilegir fyrst og
fremst fyrir það, að þrátt fyrir ým
is ólíkindi skín trúleikur þeirra
jafnan í gegn.
Ég skal ekki um það dæma, hver
þessara þátta, er ibeztui’
þeir eru allir snjallir. Skemmti-
legstur er vafalaust þátturimi um
jómfrúrnar í Keykjavik og ásta
brall þeirra við glæsimenn bæjar-
ins. Oddrúnarmál er kannske sá
þáttur sem gerður er af mestuin
hagleik, en aðrir eiga gildi sitt
mest í því, hve Jón hefir orðið
fundvís á kynlega kvisti og skrýtna
fleti mannlif-sins. Aftast í bókinni
er nafnaskrá. Öl-l er útgáfa bók
arinnar vönduð í bezt- lagú Sagn-
fróðir menn haf3 hegar látið -uppi
þann dóm, að trúleikurinn í vi-nnu
brögðum höfundar sé til fyrir-
myndar, og skal það ekki efað.
Þegar við það bætist, að frásögn
in er listasmíð að máli og stíl.
og sannkölluð skenuntisaga, ,,'>á fer
það ekki á milli mála, að hér er
um óvenjulegan kjörgrip að ræða,
bók sem rís yfir kollótt víðlendi
þessarar miklu bókfræðigreinar.
—AX