Tíminn - 04.01.1959, Side 5

T í MI N N', sunnudagmn 4. janúar 1959,
P
LÍFIÐ í KRINGUM OKKUR
Uppeldisaðíerðir dýranea

I 5 H : 5 m .<r =_ = i= ? = 5 ~'1 =
m 'i5 ::rrrwm'5
Eg ætla að byrja skrif mín
|| með því að bjóða öllum les-
| endum mínum gleðilegt nýár
' og þakka þeim fyrir góðar ,,við-
|| töJair“ á liðnu ári.
i | í tveimur síðustu greinum.
mínum var ég að ræða um
|§ uppeldisaðferðir dýranna, ©n
átti þá eflir að ljúka máli
mínu. I frásögn minni hefur
komið glöggt í ljós, að aðferðir
; dýranna við verndun eggja
|| sinna eða unga eða þá hvoru
tveggja eru ærið óiíkar og
virðast ekki fylgja neinu alls-
|i herjarlögmáli; koma þær mikhi
|| frem-ur fyrir sjónir sem duíl-
|| ungax nátúrunnar. Þó verður
| augunum ekki lokað að fullu
|| fyrir því, að þe.ssar aðferðir
hafa allar einn og sama bak-
grurni, en hann er viðhald teg-
iindarinnar. Menn skyldu ætla,
að því ofar sem eitthvert dýr
§i eða dýraætt stendur í þróunar-
stiganum, því fullkomnara væri
uppeldið — öll meðferð af-
kvæmanna með meiri ágætum.
En það er langt frá því, að
þessu sé þannig farið; hlut-
fallið getur jafnvei vaiger-
lega öfugt. Er ek.-ci frále.tt að
hugsa sér, að fiskur sjái mun
betur um afkvæmi sín en eitt-
hvert spendýrið? Vissulega, en
staðreynd er það samt.
í þessum lokakafla væri ekki
úr vegi að geta að nokkru upp-
eldisaðferða fiskanna, því að
þær s’kepnur koma okkur ekki
svo litið við, þó að við blöndum
ekki geði við þá af ástæðum,
sem allir þekkja. En gáfur ein-
staklinga og hagkvæmasf upp-
eldi fara ekki alltaf saman, því
miður. Þetta má ekki skilja
sem svo, að fiskarnir séu beztu
uppalendurnir, þar er líka
„misj.afn .sauður í mörgu fé“,
eins og annars staðar. En nátt-
úran sjálf notar ýmsar króka-
leiðir, þar sem uppeldinu er
áfátt, til þess að afstýra al-
dauða tegundarinnar. Tökum
•sem dæmi þorskinn. Hann gýt-
ur nálægt botninum, en þaðan
fara svo hrognin upp í yfirborð
sjávar, verða svifegg. Láta for-
eldrarnir þau sigla sinn sjó, því
að þau eru á bak og burt að
stuttum tíma liðnum. Það má
því gera ráð fyrir að barna-
dauðinn sé nokkuð mikill, en
það -er af miklu að taka, þ.ví að
hver þorskhyrna getur fætt af
sér allt að 15 millj. afkvæma
á ári. En börnunum er ekki
kastað hér alveg varnarlausum
út í lífið. Fyrst og fremst eru
hragnin svo gagnsæ, að erfitt
er fyrir ránkvikindi • þau, sem
sæinn byggja, að festa á þeim
sjónir; þá er hvert hrogn einn-
ig útbúið mcð veganesti, svo
nefndan eggjablóma, frá hendi
móðurinnar, Þetta nesti ber
lirfan í litlum poka á kviðnum
og nærist á því á meðan. hún
er ekki fær um að taka fæðuna
með munninum, en það getur
hún íyrst 7 mm löng. Þá byrjar
hún á ránskapnum. Hér eins
og oftar rætist gamla máltæk-
ið: .„jSnemma bsyg. : krókur-
inn til þess, er veróa vill;“
Þá skulum við - r.áa okkur
að fiskum, sem ekiíi senda ný-
fædd börn sín munaðarlaus út
á götuna. Ég hef áður í þátuim
þessurn sagt.ykkur frá þremur
íslenzkum fiskum, sem gera
sér hreiður: hrognkelsi, horn-
■síli og steinsugu, og þarf ég
ekki að endurtaka aðferðir
þeirra hér. Af nógu er að iaka.
Ætia ég að minnast hér á
skenimtilegar uppeldisaðferðir
þriggja fiska frá erlendum
slóðum, og getið þið þá borið
sam-an aðferðir þeirra og is-
lenzku tegundanna. Fyrst skal
nefna paradísarfiskinn; það ar
vatnafiskur, er heima á í Aust-
ur-Asíu; er hann víða hafður í
vatnabúrum. Hann býr til hin
svo nefndu froðuhreiður á yfn>
bcxrði vatnsins. Hreiðurgerðin
fer fram á eftirfarandi hátt:
Fiskurinn glepsar til sín dálítið
af andrúmslofti og blandar því
saman við nnmnvatnsslímið og
skirpir síðan öllu út ur sér.
Þetia enáurteku:' fiskurinn eins
oft og þörf er á. Við þetta
myndas't grúi af loftbólum á
yfirborði vatnsins. Þar með er
hreiðrið tilbúið, og er það ekki
ólíkt gisholóttum svampi. I
þetta furöulega hreiður gýtur
svo kvendýrið með kurt og pí.
En óðar og hrygningu er lokið,
tekur karlinn að sér fóstrun-
ina. Hann endurnýjar stöðugt
lofíbólukerfið, svo að íerskt'
loft geti allt aif ieikið um
eggin. Eftir 3—4 dægur koma
lirfurnar úr eggjumun; en karl-
inn er ekki þar með laus við
P
harla óiíkur þeim fisbum, sem ||
ég hef verið að segja frá. Hann §§
virðist vera mjög frábitinn allri ||
barnagæzlu og barnauppeldi, j
en vill þó gjarna eiga börn, en
koma þá umsjá þeirra á aðra. j
Þetta þekkist, og það jafnvel í i
mannheimum., i:| !
Dvergkarpinn er þannig
skapaSur, að hann hefur lang-
an og mjóan gotbrodd. Þegar
komið er að því, að kvenfiskur-
inn þarf að hrygna, skýtur hann
gotbroddinum inn á milli tálkn
blaðanna á íjarnarskelinni (al-
geng vatnaskel í Mið-Evrópu
og víðar) og skilur þar eftir
fáein hrogn, þannig fer fiskur-
inn hrygnandi frá einni skel til
annarrar og lætur hverja
þeirra hafa nokkur tilvonandi
fósturbörn. Karlfiskurinn veit
hvað um er að vera og gengur
■>•» "4* !*>"s ',*“‘M 8 < j
Tjainarskelin, fóstra dvergkarpans.
gæzlustárfið; hann verður að
gæta lirfanna í 8 daga, og má
ekki láta neina þeirra sleppa í
burtu. Stundum heppnast
nokkrum þeirra að laumast út,
en þá er pabbinn undir eins
kominn á vettvang; tekur hann
þær hverja á fætur annarri í
munn sér og skirpir þeim inn í
hreiðrið. Þessi einkennilega
bygging er annað og rneira en
barnaheimili, hún er engu síð-
ur fyrsta flokks heilsuverndar-
stöð. í fyrsta lagi er hún af-
kværaunum vörn gegn þeirri
hætí'u, sem getur verið sam-
fara liinu sterka skini hita-
beltissólarinnar. I öðnv Jági
eiga 'sýklar mjög ógreiðan að-
gang að „vöggustofuruinv", þeir
verða sem sér U1 i slíinhj.úp
þéim, er umlykur hvert híbýli
hreiðursins eða uppeldisstððv-
arinnar. Á þennan hátt sér
paradísárfiskurirm um það, að
afkvæmi hans verði ekki fyrir
sýkkigu eða likamlegri véiklun
•áður en þau þurfa að fara að
sjá um sig sjálf.
Nokkrar tegundii* fiska unga
eggjum sínum út uppi í .sér.
Sein dæmi skal ég nefna fís.k,
sem heima á i Tí.beríasvatni.
Um og eftir hrygningartímann
b eytist ckSpulag kvenfisksins
mjng mlkið; vérður munnurinn
og kokið á hcnum iegilega víð,
svo að vaxtarlág hans verður
æiTö skringdegt. Hyer fii'kur
hefur sem næst þvi 200 egg
■uppi í sér, og þurfa því lirf-
urnar allsl'ð'ra leikstofu, þegar
móðirin byrjar að hleypa börn-
unum út, verða þau að fyigja
■hemi' fast -aftir ura skeið á
raeða-n þau cru að læra lifsregl-
urnar og læra aö sjá ,um sig
sjálf. Ef ei-tthvert; baniantía
læðist frá móðurinni á meðan
þau 31*u í hennar umsjá, er hún
í'ljót að taka cfíir bví og v.eita
líka á röðina og frjóvgar eggin.
Síðan stinga foreldrarnir af og
líta ekki við afkvæmunum
framar. Hrognin ungast síðan
út innanskelja, og festa Iirf-
urnar sig á tálknunum með
svolitlum krók, sem myndazt
hefur á eggjablómapokanum.
Þama lifa þær svo öruggu og
heilbrigðu lífi, unz vagánesti
þeirra ér upp etið; þá synda
þær „pent“ út um útstreymis-
op skeljarinnar. Um ieið og
dv’Srgkarpinn syhdir í burtu,
horfir hann með fyrirlitningar-
augúm a fóstru sín'a, því að nú
er ha-nn orðinn sjál-fum sér ráð
andi fiskur, sem þolir engan
samjöfnuð við hið leíriita dauð-
yfii, tjarnarskelina, sem húkir
í eðjunni á vat'nsbotninum. ■
Ingimar Óskarsson.
|335 vistmenn
á Elliheimilinu
í árslok
Árið 1.958 komu 75-konur og 40
kailar. á Elliheimiljð Grund i
Reykjavík, eða samtals 115 vist-
menn. Samtals 38 vis.tmenn yfir-
gáfu heimilið, þar af 22_konur og
16 karlar. Á árinu létust alls 77
vistmann, 56 konur og 21 karl. í
ársiok voru visímcnn samtals 335,
247 konur og 8’8 karlar. Á elli- og
dvalarheimilinu Ás í Hveragcrði,
voru vistmenn í árslok 24, 13
konur og 11 karlar.
Var ekki stunginn
:
Frá því vai* skýrt hér í blaðinu
fyrir skemmstu að maður hafi ver-
því æiiéga .ráðningu; tekur hún Lð flultur á'sj.úkrahús á Keflavík-
það í rnunn sér og. -veltir' 'því arfiugvelli, eftir að hann hafði
þar lengi unz hún skirpir því særzt af hnífsstmiigu í ryski.ngum
;i Méistaravi'k á Grænlandi. Hið
. rétta i máli þessu mun vera, að
aiaðurinn var sleginn í kviðinn,
.:;|en ekki stunginn. Við höggið
mun hafa sprungið þarmur í
aianniinim, og var gsrt að meiðsl-
ijura hans í sjúkrahúsi hersins i
Keflavík. Manninum líður nú vel
ijeftir atvikum, og nnin hamr út-
jskrifast' aí sjúkrahúsrnii einhvern
m i I 'vJSa’JKBWt* . , næstu daga.
harkalega inn í barnahópinn.
Að íokum S'kal ég minnsst á
litinn fisk, sem iifir í vötnum
í Mið-Evrópu. Vísindaraenn
hafa skirt h nn Rhodeus am-
raus. Hann er að'eins 5 cm
larigur og telst Lil karpafiska;
mætti nefna hann dvergkarpa
á. íslenzku. Að eðli til er hann
Þáttur kirkjimnar
Biblínlestur
E'NN ÞA FÆKAR þeim
stundum í íslenzkum skólum,
þar sem efni úr Heilagri ritn-
ingu er tekið til meðferðar, út-
skýrt og íhugað.
í unglingaskólum landsins er
sums staðar einn tími á viku
ætlaður til þessa náms, hvergi
meira en tveir og síðan er efn-
ið tekið lit af námskránni,
engin kristin fræði kennd
rrveira allan hinn langa skóla-
tíma, ao Kennaraskólanum
eióum undanteknum og að
sjálfsögðu guðfræðideild há-
skóians.
Biblían er þannig aðeins
handa börnum og prestum. Það
■er líkt og aðrir þurfi ekki kenn
inga hennar með.
Allir ættu samt að geta skil-
ið, hve rangsnúin þessi þróun
er, með tilliti til þess, að mestu
spekingar fyrr og síðar, hafa
viðurkennt biblíuna sem meg-
inuppspreítu vestrænnar menn-
ingar og umfram allt grundvöll
siðgæðis og félagslegra frarn-
fara.
ÍSLENZK MENNING ER að
Iangmestu leyti frá tveim upp-
sprettum runnin, annars vegar
norrænni, hins vegar ausí-
rænni, það er að segja biblíu-
'legri. Það mætti virðast barna-
iegt að byrgja aðra lindina öðr-
um en bcrnum, þegar vitað er,
að fullorðna fólkið flesl van-
rækir kirkjur sínar raeira eða
minna ævilangt og gengur
þannig fram hja þeim andlegu
veigum, sem. opinberlega eru á
boðstólum.
Hugsandi fólk ætti þvi að
taka höndum satnan og rnynda
smáflokka til lestrar hinum
ýmsu ritum eða meginköflum
úr biblíunni einkum Nýja-
'iestamentinu.
Um þetta gæli fólk same'n-
azt af hvaða stjórnmálaflokk-
um sem væri, og hvaða trú-
málaskoðanir, sem það hefði.
Aðalatriði væri meiri fræðsla
rt»
og þekking á þessum megin-l
ritum mannlegrar speki.
SJÁLFSAGT VÆRI AÐ |
VELJA presta eða kennara t'il |
að leiðbeina í hverjum les-1
hópi, iiema þar sem aðrir gætu jjj
fundizt hæfari. Auk þess eru 1
til skýringarrit yfir sum þýð-
ingarmestu ritin og kaflana,
t. d. Fjallræðuna, dæmisögur
og Markúsarguðspjall eftir
biskupinn herra Ásmund Guð-
mundsson o. f-1., sömuleiðis yfir
Opinberun Jóhannesar eftir sr.
Sigurbjörn Einarsson, svo að
•eitthvað sé nefnt, eins hefur
verið gefin út af Prestafélagi
íslands, iítil námsbók í þessum
fræðum, Kristinfræði eftir und
irritaðan þar sem dálitlar skýr-
ingar eru við nokkra úrvals
kafla úr bæði Gamla og Nýja-
testamentinu.
Þetta gæti verið til leiðbein-
ingar þeim, sem væru að byrja
með lesflokka í biblíufræðum.
EKKERT VÆRI HELDUR
auðveldara hinum ýmsu fræði-
mönnum á þessu sviði en út-
gáfa nokkurra hagkvæmra leið-
beininga t. d. spurninga og
svara yfir þýðingarmikil rit
biblíunnar eða cinstakra kafla
úr þes-um ritum, s-am mest
nauðsyn væri að lesa og kynn-
ast.
Þetta gæti verið í Jiandhægu
formi jafnvel í tímaritsgrem
eða k'.rkjuþáttum, svona sem
sýnishorn til að byrja mað.
Aðalatriði er að byrja og sjá,
hvert hægt er að komast við
að veita af þessum lindum
speki og trúar, kærleika og von
ar yfir sálarlönd þjóðarinaar.
En þar gjörir nú viða vart við
sig það böl frlðleysis, sundr-
ungar, eirðarleysis og upplausn
ar, ssm allsaf hlýtur að Jeiða
af þessum andlega þ.orsta, þótt
fólkið geri sér ekki ljóst, hvað
or hið nauðsynlega, og reyni
því að svala þorsta sínum í
óholium uppsprsttum ei.tur-
nautna bæði efnislega og and-
lega íalað.
Árelíus Níelsson.

s|=IÍBiwsiiÍ5ÍÍiaíilK’í!Pi,‘:

Trésmiður í Osló íalsaði
verk og seldi síðan íyrir ofíjár
NTB—OSLÓ, 2. jan. — Fyrir
skömmu komst upp um stór-
feJUla listaverkafölsun í Noregi.
Hafði trcsmiður einn falsað og
selt fyrir í;if/i þúsunda króna
máiverk eftir listmálarann Ed-
vard Munch. í dag gerðist það
nýtt í málinu, að kona smiðsins
vai* einnig sett í gæzluvarðhald,:
sökúð um aö hafa lijálpað rnanni
sínum við sölu málverkanna. !
Mál þetta hefir vakið feikilega
athygli, einkum vegna þess að sala
málverkanna gekk mjög greiðlega
og hafði trcsmiðurinn nælt sér í
Rannsóknarstöð
i
og ferðmanna-
hóte! á Svalbarða |
N orskt fyrirtæki hefir í hyggju
að konva upp stöð til heimskauta-,
rannsókna á Svalbarða og heri j
hún rofu Roalds Amundsens.
Blaðið Dagens Nyheter skýrði
frá þcssu nýlega. Er um að ræða
áætlun félagsiiis „Norsk Polar |
Navigasjon“, sem vill reisa stöð-'
ina í tengslum við flugvöllinn á
Svalþarða. Þá er einnig meiningin,
ef af þessu verður, að teng.ia við
stöðina nýtízku heimskautahótel.
Yrði þá um sumarmánuðina unnt
að reka þarna fei-ðamannahótel,
en að vetrinum gætu gistiherberg-
in komið að góðum notum fyrir
starfsmenn slöðvarinnar, sem þá
yrðu fl-eiri an vfir heitustu surnar-
mánuðina. Er talað um, að bygg-
ingum þessum verði komið upp
næsta ár.
39 þús. norskar krónur áður en
upp komst um svikin.
Forstjóri og skipstjóri.
Listaverkasali í Osló keypti ann-
að málverkið á 17 þús. kr., en hitt
seldi kona trésmiðsins fyrir 22 þús.
Þetta málverk seldi listavei'kasal-
inn síðan skipstjóra nokkrum fyrir
46 þús. krónur norskar. Hitt keypti
forstjóri einn fyrir 35 þús. kr. —
Smiðurinn hefir játað falsanirnar
og segist ekki hafa verið nema
nokkrar klukkustundir að máia
hvort verkið fyrir sig.
Stal frumverkuni.
Þá liefir smiðiurinn játað affl
hafa á styrjaldarárumun stoliffl atl*
morgum af steinhöggsmyndmu
Munclis svo og tréskurfflarmynd-
um hans. Vann liann þá viffl störý,
sem gerfflu Jioiuun kleift að fremja
þennau þjófnaffl án þess affl eftír
væri tekiffl. Hefir hann mi játað,
a'ð hafa selt nokkrar af tréskurfflar
myndunum fyrir 22 þús,- krónur.
Gekk á gull- og
doílaraforða Breía
NTB—LUNDÚNUM, 2. janúar.
Gull- og dollaraforði Breta rninnk-
aði í des. s.l. um 52 millj. punda.
Lækkunin statar nær eingöngu af
greiðslum á dol'Jaralánum. Þetta
•er í fyrsta sinn. að gull- og dollara-
forðinn minnkar síðan í sept. 1957,
þegar ástandið var sem verst í
þessu efni. Bretar hafa uin skeið
sloppið við afborganir af banda
rískiim íánum, en töldu sig að
þessu sinni svo vel stæða, að þeii*
gætu innt greiðsiurnar af hendi.