Tíminn - 14.02.1959, Blaðsíða 5

TÍMINN, laugardaginn 14. febniar 1959.
VIGFUS GUÐMUNDSSON
ORÐIÐ ER FRJALST
Árétting um kjördæmamáiið
Ég hef talsvert orðið var við
eð ýmsir athugulir og greindir!
jnenn víðs vegar um landið hafa :
veitt grein minni um kjördæma-!
málið í Tímianum 6. jan., meiri
athygli en venjulegast er um eina
blaðagrein. Langar mig nú til að
undirstrika ýmislegt, er þar var
drepið á:
1. Óánægja með núverandi
kosningalög og kjördæmaskipan
er aðallega hjá þeim, er gengu
frá þeim málum á Alþingi 1933 og
1942. Þeir mcga því sjálfum sér
tim kenna gallana, sem á þessu
eru, en ekki þeim, sem þá voru
i algerðum minnihluta og fengu
engu að ráða um þá skipan, sem
nú er.
2. Þrátt fyrir þau misráð, sem
þá voru gerð, er það sem hvert
annað slúður, að ekki sé hægt að
tma við löglega kosið Alþingi, er
hú starfar, í eitt ár, eða til 1960
»— og að það sé bráðnauðsynlegt
að stofna til tveggja aukakosn-
inga til Alþingis á þessu ári og
allrar þeirrar fyrirhafnar og kostn
áðar, sem því fylgir.
3. Það er auðvitað orðinn mjög
imisjafn fjöldi fólks í hinum
ýmsu kjördæmum. En allir eru
eammála um að þar þurfi lagfær-
jngar við, og skynsamlegast sýn-
ist að gera þær samhliða regluleg-
tim Afþingiskosningum á næsta
ári.
4. Dæmin utan úr heiminum
tim hve höfuðstaðirnir hafa betri
aðstöðu en aðrir hlutar landanna,
sbr. við fólksfjölda, sýna hve
X'éttlátt er að séu miklu fleiri
kjósendur á bak við hvern þing-
tnann í Reykjavík en á öðrum
stöðum landsins. Að slíkt sé sagt
af hatri til Reykjavíkur — eins
og eitt Reykjavíkurblaðið segir —
er annað hvort af þröngsýni
mælt eða illgirni, eða hvort
tveggja,
5. Með stórum hlutfallskosn-
ingakjördæmum er ýtt mjög und-
ir sköpun og viðhald margra
flokka. En fjöldi smáflokkia er
eitt það hættulegasta til þess að ,
lama eða eyðileggja þingræðið.
6. í stórum kjördæmum með
hlutfallskosningum er hætt við
að greiðist mjög leiðin fyrir aðal-
X'áðamönnum flokkanna að ráða
oiðurröðun á listunum, 6vo að
þeir verði efstir, og þægir þjónar
þar aftan við þá í vonarsæt-
unum. En einbeittum mönnum
tneð sjálfstæðar skoðanir verði
oær því ókleift að komast inn á
Alþing. Það er oft svo í reynd-
inni, að þeir sem bezt og mest
íofá lýðræði, þeir hafa einna
Sterkasta tilhneigingu til að ná
éem mestu einræðisvaldi fyrir
gjálfa sig.
7. Uppbótarsæti til flokka ættu
algerlega að leggjast niður. Flokk-
ar eru óhæfur grundvöllur til að
foyggja á „kjördæmi". Til þess
eru ýmtsar ástæður, sem hér er
ekki rúm til að ræða.
8. Mest af talinu um óréttlæti,
Bem flokkar verði fyrir, vegna mis'
jafnrar tölu kjósenda bak við
hvern þingmann, er mikið út í
Íoftið. Kaupmenn eru auðvitað
imjög margir í Reykjavík og fær
flokkur þeirra þar eðlilega mikinn
fjölda atkvæða. En svo er fjöldi ■
Reykrikinga, sem eru eiginlega í
þjónustu alls landsins, beiní og
obeiut, og ekkert að vita hvern
ínargir þeirra , kysu, ef þeir
grciddu atkvæði í kjördæmunum
úti á landi. j
; 9, Það er rnikið vitnað í að
Framsóknarmenn hafi einkum
þingmenn í fámennúm kjördæm-
um. En eru þeir ekki einkum
íiosnir 1 strjálbýlinu, af því fólk-
ið, sem þar býr, hefir fundið að
flokkur Framsóknarmanna hafi
fremur öðrum verið þess skjól
ög skjöldur í sókn og vörn í oft
þess erfiðu lífsbaráttu við örðug-
leika strjálbýlisins og vöntun á
ínargs konar þægindum?
10. Það á aö hafa kjördæmin
þannig, að íbúunum sé það sem
farsælast, hvað sem öllum flokk-
tun. líður. Byggðarlög, sem hafa
mikið sameiginlegt eiga að vera
sem sjálfstæðust með sín sérmál
og þá sem oftast að hafa sína
eigin málsvara á Alþingi. — En
tökum dæmi um samstöðuna í
tillögum stjórnarflokkanna. Borg-
firðingar eiga þó landamerki sam-
an með Húnvetningum og Árnes-
ingum. En hvað eiga Borgfirðing-
ar sameiginlegt t.d. við Sandara
og Ólafsvíkinga, fremur en aðra
íslendinga? Eða hvað hafa t.d.
Húnvetningar sameiginlegt með
Siglfirðingum, fremur en öðrum
landsmönnum? Akureyringar með
Norður-Þingeyingum? Vestmanna-
eyingar með Árncsingum?, svo að
nokkur dæmi séu nefnd í tilefni
af hinum nýju kokkabókum Sjálf-
stæðis- og Alþýðuflokksins.
11. Fátt er eins vitlaust, sem
komið er fram með í kjördæma-
málinu eins og að lyfta þurfi viss
um flokkum með kjördæmabreyt-
ingu, en reyna að eyðileggja aðra
flokka. Samt er þetta líklega aðal-
ástæðan fyrir því „kasti“, sem
ýmsir „áhugamenn“ hafa fengið á
að hrista þetta kjördæmamál af
f mesta flýti. Eða hvers vegna
hreyfði Sjálfstæðisflokkurinn
aldrei þessu máli allt kjörtíma-
bilið 1953—6 ,og 'höfðu þó aRan
tímann formann flokksins fyrir
forsætisráðherra?
12. Bezt væri að hafa eintóm
einmenningskjördæmi. Búum því
til nokkur ný einmenningskjör-
dæmi í stað svo sem sjö uppbótar-
sæta, þar sem nú er orðið fjöl-
mennast á landinu. Og fækkurn
svo um fjóra þingmenn í stað
uppbótar (4), sem lögð væru nið-
ur. Þignmenn yrðu þá fjórar tylft
ir (48) og það væri falleg tala,
og litlar iíkur til að Alþingi yrði
nokkuð betra, þó að þeir yrðu
fleiri.
Við þetta yrðu uppbótarsætin
úr sögunni, hlutfallskosningar
líka, þingmönnum fækkaði, ný
sjálfstæð kjördæmi mynduð, þar
sem fjölmennast er (Keflavík,
Kópavogi, Akureyri og víðar), lif
andi samband kjósenda og þing-
manna héldist og annars staðar
skapaðist það flokkafjölgun myndi
Gunnar ÞóríJarson:
Hús bændasamtakanna
haldast í skefjupi. Sennilegast að
tvær stjórnmálafylkingar mynd-
uðust í landinu, samstæðar í höf-
uðdráttum. Líklegt er að þæy
yrðu við völd til skiptis eins og
tíðkast mjög meðal helztu þing-.
ræðisþjóða heimsins.
Þeir íslendingar, sem dvelja
talsvert meðal erlendra þjóðai,
munu oft verða við það minni
flokksmenn en meiri íslendingar.
En þjóðerniskenndin og hagur
■altrar þjóðárinnjar eða Ia.ndsins
verður þeim aðalatriðið. Þar næst
á eftir koma svo átthagarnir eða
þeir blettir landsins, sem mönnum
eru sérstaklega kærir. Eftir því
sem þeim er meiri rækt sýnd og
sjálfstæði þeirra og þroski íbúa
þeirra eykst, verða þeir Styrkari
hlekkir í sameinaðri þjóðarheild-
inni.
Miklu minni atriði og hverfulli
eru núverandi stjórnmálaflokkar.
Styrkleiki þeirra er oft m.a. mik-
ið kominn undir því hver er þar
við stýrið þá og þá stundina, fjár-
magni, blaðakosti o. s. frv.
Eg vil segja við landeyðingar-
ni.ennina að lokum — þá, sem
vilja leggja sem mest af hinum
strjálu byggðum í eyði og þar með
„smækka landið“, svo að notuð
séu orð Sigurðar Nordal:
Verðlaunum fremur cn rýjum
gömlum réttindum, þá, sem rækta
og byggja upp landið okkar í
strjálbýlinu og gera þannig ætt-
jörðina slærri og eigulegri. Eða
farið og gerizt þar sjálfir land-
námsmenn, og njótið þar með
sjálfir þess réttar, sælu og lilunn-
inda, sem þið teljið að þjóðfélag-
ið veiti þeini nú, er úti í strjál-
býlinu búa og enn sækja á brekk-
una, en fljóta ekki með straumn-
um þangað, sem hægðin og fólks-
fjöldinn er meiri.
Heill sé þeim, sem rækta og
byggja upp landið okkar og gera
það fegurra og verðmeira kom-
andi kynslóðum.
Það er undir þeim mikið komið,
hve ánægjulegt verður að vera
fslendingur í framtíðinni.
Vigfús Guðinundsson
23 gengu í Félag
ísl. stúdenta
í Kaupmannahöfn
Kaupmannahöfn 8. febrúar.
Félag íslenzkra stúdent'a í Ivaup
mannahöfn hélt aðalfund í gær i
Eiskupakjallaranum. — Fráfar-
andi formaður, Stéfán Karlsson,
stýrði fundi, og lagði til, að menn
skennntu sér við gáfnakeppni, þar
til fundarfært yrði til aðalfundar-
starfa. Keppnin fór fram milli-
stúdenta og kandídata, og báru
kandídatar sigur úr býtum. Að lok
inni keppni lýsti form. því yfir að
nú væri fundarfært, og gengið til
aðalfundarstarfa. — Eftir að
stjórnin hafði flutfc skýrslu um
starfsemi liðins árs, hófust stjórn-
arkosningar og fóru þannig: For-
maffur Ottó Björnsson, ritari Sig-
mundur Freysteinsson og gjald-
keri Júlíus Sólnes. — Áður en frá-
fa;randi formaður Stefán Karlsson
lét af stjórn, skýrði hann frá starf
semi félagsins árið 1958.
I félaginu voru taldir í ársbyrj-
un 87 ,ein eru nú 89. í félagið hafa
gengið 23 á árinu. Af félagsmönn-
um hafa 53 verið við náin á árinu
og 9 þeirra lokið prófi. Af þeim
hafa 15 verið í Háskólanum og 3
þeirra lokið prófi, Eyþór Einars-
son í grasafræði, Guðmundur Egg
ertsson i eríðafræði og Þórir Bergs
son í tryggingarfræði. í verkfræði
háskólanum hafa verið 24 og 8
þeirra lokið prófi, Björn Höskulds
son, Indriði Einarsson, Páll Sig-
urjónsson, Sigurbjörn Guðm.son,
Theodór Diðriksson, Helgi Þórðar-
son. Orn Garðarsson og Kjartan
K,ristjánsson. í Lyfjafræðiháskól-
anum hafa verið 6, í Landbúnaðar
háskólanum 5, í Listaháskólanum
2 og í Sjóliðsforingjaskólanuin 1.
— Hafnarslúdentum hefir fariö
fækkandi á undanförnum árum, en
í haust voru þó nýliðar með flesta
móti.
Á. starfsárinu hafa verið haldn-
ir 4 fundir auk aðálfundar: HalÍ-
dór Kiljan Laxness sagði frá ferð-
um sínum umhverfis hnöttinn, Ey-
þór Einarsson hafði framsögu um
hersetu íslands, Sigurjón Björns-
son flutti hugleiðingar um íslenzkt
uppeldi og Sverrir Kristjánsson
flutti erindi uni fall Rómaveldis.
Fjórar kvöldvökur voru haldnar.
Á tveimur þeirra var lesin upp úr
nýjum bókum. Aðalgeir Kiristjáns
son tengdi saman kvöldvöku um
æsku Blatthíasar Jochumssonar og
Ótafur Halldórsson um Þorstein
Erlingsson á 100 ára afmæli hans.
Auk þeirra lásu upp á kvöldvök-
um Eyjólfur Kolbeins, Jón Helga-
son, Sigurjón Björnsson ,Stefán
Karlsson og Þórir Bergsson.
Fimm skemmtisamkomur voru
haldnar, sviðaveizla með færeyzka
stúdentafélaginu á Kannibalnum.
Eyjólfur Kolbeins varaformaður
(Framhald á 8. síðu).
Svo sem kunnugt er, hefir hið
fyrirhugaða sameignarhús bænda-
stéttarinnar, sem hafið er að
reisa við Hagatorg í Reykjavík, nú
um hríð allmikið verið á dagskrá,
einkum vegna þeirrar málaleitun-
ar, er legið hefir fyrir Alþingi,
um að það samþykki hækkun bún-
aðannálasjóðsgjaldsins um fjögra
ára skeið af þessu tilefni.
Það er nauðsynlegt að þetta
mál sé rætt opinberlega frá sem
flestum hliðum, og hlutaðeigend-
um gert ljóst, hvað fyrir mönn-
um vakir með umræddri bygg-
ingu, þar sem gert er ráð fyrir að
verulegur hluti byggingarkostn-
aðarins greiðist af bændastéttinni
eftir framleiðslumagni.
Óhætt má fullyrða, að enginn,
sem til þekkir, mótmælir því, að
þörf er rýmri húsakynna fyrir
starfandi samtök bændastéttarinn-
ar í Reykjavík. Hús Búnaðarfé-
lags íslands er hálfrar aldar gam-
alt timburhús, sem þrátt fyrir
myndarbrag þeirra, sem reis'tu,
er nú orðið alltof lítið fyrir alla
þá nsargþættu starfsemi, sem Bún-
aðaríélagið annast. Auk þess ógn-
ar brunahætta í slíku húsi tor-
tímingu á margs konar þýðingar-
mikluin gögnum, t.d. skýrslum
um búfjárrækt yfir fjölda ára,
sem óbætanlegt væri að missa.
Þá er og mjög óhagstætt fyrir
„félagið* að verða að reka starf-
semi sína að nokkru leyti í öðr-
um húsum úti í bæ eins og nú
verður aö vera. Enn frernur hefir
Búnaðarþing enjjan vísan sama-
stað fyrir fundi sína.
Stéttarsamband bænda og Fram
leiðsluráð landbúnaðarins', og
raunar fleiri landbúnaðarstofnan-
ir, sem ætlað er rúm í þessu húsi,
'eru nú í leiguhúsnæði, er þær
verða að vikja úr áður en langir
tímar líða. Má því öllum vera
ljóst, að um fullkomna nauðsyn
er að ræða, hvað þær snertir í
þessu efni. j
Það verður auðvitað fremur á-
litamál, hve stórt húsið hefði
þurft að vera, og þar af leiðandi,
hvað 'miklu fé nauðsynlegt er að
Verja til slíkrar byggingar.
Þegar ákveðin var stærð bygg-
ir.gar þeirrar sem hér um ræðir,
varð þess að gæta, að húsrúm
það, sem hlutaðeigandi stofnanir
hefðu þörf fyrir yrði að miðast
við langa framtið, en reynsla lið-
inna ára sýndi ört vaxandi þörf
aukins húsnæðis samhliða aukn-
um verkefnum. Hins vegar mun
ekki þurfa að cfast um, að arðbær
nýting á þeim hluta hússins, sem
ekki þarf á að halda til eigin
þarfa fyrst um sinn, verði jafnan
fyrir hendi. Enn fremur er ástæða
til að benda á, að þar sem gefin
var kostur á hússtæði á einuin
fegursta og mest áberandi stað í
borginni, verður byggingin að
samsvara þeirri aðstöðu og sam-
cina það tvennt að vera bæjar-
prýði og metnaðaratriði fyrir
bændastéttina, eins og hin veg-
legu hús verzlunarsamtaka henn-
ar eru víða i kaupstöðum og kaup
túnunii Iandsins. Eftirtektarvert er
og til samanburðar, um stærð og
tilkostnað hinnar umræddu bygg-
ingar, að jafnvel einstök hrepps-
félög hafa á síðustu árum reist
sér félagshcimili, er kostað hafa
mörg hundruð þúsundir, jafnvel
yfir milljón krónur, þar sem þó
cr ekki að jafnaði þess að vænta
að stöðugt afnotagildi geti gefið
mikið fé í aðra liönd.
Það er álit sérfróðra manna um
byggingar og hagnýtingu húsa, að
ekki sé hyggilegt að nota 1—2
neðstu hæðir slíkra stórhýsa fyrir
skrifstofur. Mun það styðjast við
fordæmi erlendis. Gefi þær bezt-
an arð með bvi að leigjast út fyrir
verzlanir. Eru taldar miklar líkur
til að í því tilfelli, er hér um
ræðir, mundu fást leigjendur, sem
vildu annast innréttingu á eigin
kostnað, sem fyrirframgreiðslu á
húsaleigu, og vrði það til að létta
slofnkostnað byggingarinnar að
nokkru.
Það hefir lengi vakað fyrir
mönnum að bæði væri skemmtó
legt og þarflegt, að bændur gæt;
sjálfir haft ráð á húsnæði til af
nota til veitinga- og gistingac
fyrir þá menn (einkum bændur)
utan af landi, er til bæjarir.''
koma, og ekki hafa til persónn
legra kunningja eða vandamann
að hverfa. Gæti af slíkum sam
fundum manna úr fjarlægum hér
uðum spunnizt gagnsöm og
skemmtileg kynning. Væri þannig
á heppilegastan hátt leystur s
vandi, er sveitamönnum getur nti
að höndum borið um heppilegarj
samastað í bænum.
Slíkt bændaheimili, er þó nauir
ast hægt að reka nema samhlið;
almennum veitingahúsrekstii
stærri stíl, bæði fyrir innlendá o,;
erlcnda menn. Nú er svo hátta
um þessi miál, að þeir sem k'unn.
ugastir eru móttöku og fyrii
igreiðslu erlendra ferðamannr
telja að þjóðfélag vort fari á mis
við miklar tekjur er af þeii
mætti hafa í vaxandi mæli, sakL
þess að hér skortir tilfinnanleg.
fullnægjandi gistihús. Hefir þes;
því verið vænzt aí* forgöngumönr.
um bændabyggingarinnar, að mee
því að vilja að nokkru lej's;
þennan vanda, ásamt fyrirhuguð .
bændaheimili, yrði greiðara un
fjárfestingarleyfi til byggingarinr.
ar, er lengi stóð á að fengist nok.
urt, og sem með tilliti til hækl:
andi verðlags hefir orðið til stór
tjóns.
f tilefni þess að sumum virðis
vaxa svo mjög í augum hve miki:
sé í ráðizt með umræddri bygg
ingu, er vel fallið til samanbur?
ar að skírskota til frænda vorra
Norðmanna-, sem reist hafa slí
hús eða „hallir“ í ýmsum helzt;
borgum landsins. Nægir í því sar.x
bandi að vitna í grein er Árr.
G. Eylands birti 27. jan. s.l. :
Morgunblaðinu þar sem hann seg
ir frá ,,Bændahöll“ samvinm
toænda í Stafangri. Þar segir sy;
meðal annars:
„Það er mjög að vonum eö
bændur Rogalands hafi lengi hugs
að til þess að eignast sitt eigiff
hús í Stafangri. En langur vari
á því silinn að það gæti orðið,
En það varð með þá eins og'
með Skipper Worse að þeir konni
vel þó að þeir kæmu seint. Nii
stendur höllin þar, 6 hæða hú.
og kjallari á kjörstað í borginni.
Niðurlag greinarinnar er og L
þessa leið: „Við kveðjum ni
Bændahöllina í Slafangri og þessi
mál. Að skilnaði lítum við t
mósaíkmyndina í anddyri húss-
ins, er sýnir sambúð og íunc
bóndans og borgarbúans. Hún
talar sínu máli um hvers er uií
vert að sambúðin sé góð. Bænda-
höllin í hjarta borgarinnar ér
trygging þess og viðurkenning á‘Ó
svo verði að vera og verði þa:
sem hún gnæfir andspænis húsi
verzlunarmanna.“
Þessi staðháttalýsing og un
mæli öll, gætu eins vel átt vi,;
hina umræddu bændabygging
hér hjá okknr.
Að lokum þykir rétt að bend;
á, að nú uni langa hríð hefir eng-
in fjárhagsráðstöfun þótt arðvær -
legri en að leggja fé í húseigni.
í Reykjavík, og eru miklar líku:
til að hið fyrirhugaða bændahú
verði einnig arðbær eign í fran.-
tiðinni, um leið og það bæti.
starfsaðstöðu þeirra, sem vinna a
hagsmunum landbúnaðarins, bæff.
í ræktunar- og afurðasölumálun
Hins vegar veldur það fyrirsjé ■
anlega miklu tjóni að húsið standi
mörg ár í smiðum án afnota, vi.
hækkandi verðiag, og þar seiv.
það liggur í augum uppi í þess ,
efni, að fyrsti tími er bezti tím.
er næsta furðulegt, að fyrir skulu
finnast á Alþingi fulltrúar sveit; ■
héraða, sem standa gegn san •
þykktum bændasamtakanna ui .
aðstoð löggjafarvaldsins við ini
heimtu nokkura fjárframlaga un
fjögra ára skeið til að flýta fran ■
kvæmd byggingarinnar.
Gunnar Þórðarsoii