Tíminn - 12.05.1959, Qupperneq 6

6
T í M I N N, þriðjudaginn 12. maí 1959.
Útgefandl : FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18 304.
(skrifstofur, ritstjórnin og blaðamenn)
Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13948
ÞaS, sem barist er um
DEILAN í kjördæmamál-
inu snýst ekki um það, hvort
réttmætt sé að fjölga þing-
mönnum í þéttbýlinu. Um
það eru allir flokkar sam-
mála. Framsóknarmenn hafa
flutt tillögu, þar sem gert er
ráð fyrir 12 þingmönnum i
Reykjavík, Gullbringu- og
Kjósarsýsla verði fjögur kjör
dæmi, Akranes verði sér-
stakt kjördæmi og Akureyri
hafi tvo þingmenn. Kjör-
dæmafrumvarp stjórnar-
flokkanna, sem nú hefur ver
ið samþykkt á Alþingi, gerir
ráð fyrir nákvæmlega sömu
fjölgun þingsæta í þéttbýl-
inu.
í RÆÐU Sigurvins Einars-
sonar, sem nýlega var birt
hér i blaðiriu, var þetta mjög
ítarlega rakið. Hann sagði
m. a.:
,,Það er ekki neinum vanda
bundið fyrir hvern sem er,
að gera sér grein fyrir, hvað
á milli ber i tillögum þríflokk
anna og tillögum þríflokk-
anna og tillögum Framsókn-
armanna í þessu máli. Eg
nefni þá fyrst Reykjavík. Þrí
flokkarnir ætlast til, að þar
verði 12 þingmenn. Fram-
sóknarmenn leggja líka til,
að Reykjavík hafi 12 þing-
menn. Ekki er ágreiningur
þarna um tölu þingmanna. í
hinu fyrirhugaða Vestur-
landskjördæmi, Borgarfjarð-
arsýslu, Akranesi, Mýrasýslu,
Snæfells- og Hnappadals-
sýslu og Dalasýslu ætlast
flutningsmenn þessa máls til
að veröi 5 þingmenn. Fram-
sóknarmenn leggja líka til að
5 þingmenn verði á þessu
landssvæði. Ekkj er heldur
ágreiningur þarna um tölu-
þingmanna. Alveg eins er
þessu háttað í fyrirhuguðu
kjördæmunum, Vestfjarða-
kjördæmi, Norðurlandskjör-
dæmi vestra, Norðurlands-
kjördaémi eystra og Suður-
landskjördæmi, að á hverju
þessu landssvæði fyrir sig
er sami fjöldi þingmanna fyr
irhugaður í tillögum þrí-
flokkanna og tillögum Fram-
sóknarmanna. Það er hið fyr
irhugaða Austurlanlskjör-
dæmí eitt, sem á að hafa
færri þingmenn en Fram-
sóknarmenn leggja til . að
verði á því landssvæöi. Þar
eru þríflokkarnir með 5
þingmenn en Framsóknar-
menn með 6 í tillögum sín-
um. Samkvæmt þessu vilja
flutningsmenn þessa frumv.
að kjördæmakosnir þing-
menn í landinu öllu verið 49,
en Frasóknarfl. leggur til,
að þeir verð'i 50. Þetta er þá
allur munurinn á tillögum
þríflokkanna og Framsókn-
armanna um tölu kjördæma
kosinna þingmanna í land-
inu. Það munar einum
manni.
UM uppbótarmennina er
það að segja, að flutnings-
menn frumvarpsins vilja
hafa bá 11. hvort sem nokkur
þörf er á uppbótarþingmönn
um til jöfnunar milli þing-
flokka eða ekki. En Fram-
sóknarmenn leggja til, að
þeir skuli vera allt að 10 og
fer þá tala þeirra eftir því,
hvort þörf er á þeim til jöfn
unar, eins og verið hefir.
En hvað er það þá, sem
veldur átökunum? Það er
sjálf byltingin í tillögum þrí
flokkanna. Það er réttinda-
sviptingin, sem framkvæmd
er með því að leggja niður öll
hin fornu kjördæmi utan
Reykjavíkur. Það er þetta,
Sem Sjálfstæðisflokkurinn og
hjálparflokkum hans er svo
mikið hjartansmál, að þeir
virða ekki viðlits samkomu-
lags tillögur Framsóknar-
manna. Og þegar þeir heyra
andmælin utan úr kjördæm-
unum gegn þessu tilræði, þá
hrópa þeir bara hærra „rétt
lætismál“. Það er eitthvað
meira en lítið innifalið í
þessu fyrirkomulagi, stóru
hlutfallskjördæmunum sem
þriflokkunum geðjast svo
vel að, að þeir skuli
leggja þetta ofurkapp á að
koma því fram. Það er ekki
þingmannafjöldinn í þétt-
býlinu. Um það er fullt sam-
komulag. Það eru ekki upp-
bótarsætin, þar munar mjög
litlu, en það er afnám kjör-
dæmanna. Það er kjarninn.
Það er réttlætismálið."
í NEFNDARÁLITI þeirra
Hermanns Jónassonar og
Karls Kristjánssonar er vik
ið að þessu sama. Þar segir:
„Okkur virðist augljóst,
að ef tillögur okkar verða
samþykktar, náist i höfuðat
riðum sams konar réttlæti
þéttbýlinu til handa og flokk
arnir þrír telja takmark sitt
að ná með frumvarpi sínu.
— Munurinn á þessum leið
um, þ. e. stefnu frumvarps-
ins og stefnunni samkvæmt
breytingartillögum okkar, er
þá orðinn í aðalatriðum sá,
að samkvæmt frumvarpinu
eru öll núverandi kjördæmi
nema eitt, þ. e. Reykjavík,
lögð niður, en samkvæmt leið
okkar er réttlætinu náð án
þess að leggja kjördæmin nið
ur og stofna til hlutfallskosn
inga í stórum kjördæmum,
en það teljum við háskalega
byltingu.
Okkur virðist því auðsætt,
að ef þingmenn greiða at-
kvæði gegn breytingartillög
um okkar, hafi þeir meiri á
huga á því að leggja niður
kjördæmin en að ná réttlæt
inu fyrir þéttbýlið. Og fer
þá allt þetta mál að verða all
mikið öðruvrsi og tilgangur
þess allt annar en túlkað hef
ur verið opinberlega.“
ÞAÐ sem hér hefur verið
rakið, er kjarni kjördæma-
málsins. Tilgangur þríflokk-
anna er ekki aukið réttlæti,
heldur afnám kjördæmanna.
Spurningin, sem fólkið út um
land, Verður fyrst og fremst
að svara í kosningunum 28.
júní, er því þessi: Er það rétt
að ieggja hérað þitt eða
Hvers eiga síldveiðarnar fyrir
norðan og austan að gjaldá?
Senn líður að síidarvertíð
— þessum áhættusama at-
vinnuvegi, sem jafnframt ó-
vissunni ber í sér svo mikla
vinningsmöguleika, að ís-
lenzka þjóðin hefir ekki
efni á öðru en að búa sig
árlega sem bezt undir síld-
arútgerð norðan lands og
austan.
Síldarútveguriinn er ekkert
smámál fyrir þjóðina. Einn vel
heppnaður síldveiðidagur getur
fært þjóðarbúinu margra milljón
króna verðmæti. En því miður
liafa velheppnuðu veiðidagarnir
orðið fáir síðustu 12 til 15 árin.
Síldaraflamagn síðast iiðins sum
ars nam t.d. ekki nema um %
af aflamagni ársins 1944, sem
telja verður síðasta verulega síld-
arsumarið. En jafnvel hin lélega
síldveiði síðast liðins sumars —
nemur að verðmæti nokkuð á
annað hundrað milljónir króna,
svo auðsætt er að þjóðarbúið get-
ur munað um minna — og býsna
varhugavert að gefast upp við að
gera út á síld, þótt reiknað sé
með „að síldin bregðist“ — eins
og yfirleitt hefir verið talið nrörg
siðustu árin.
En það er nauðsynlegt að læra
af reynslunni — og hafandi í
huga hið lilia síldarmagn og fáu
veiðidaga mörg síðustu árin —
virðist eðlilegt að reikna með líku
ástandi eilthvað áfram ■— það er,
minna sílldarma|gni og langsótt-
ari en áður var — og áætlanir og
aðgjörðir í síldarútvegsmáium,
hljóta að eiga að mótast af
reynslu síðustu ára>.
Útgerðarmenn hafa reynt að
mæta vandanum með betri skipa-
kosti, og mun betri veiðarfærum
og leitartækjum en áður þekkt-
ust. Þessi viðleitni hefir eflaust
haft töluverð áhrif til að halda
í horfinu þessu seinni ára afla-
magni — og verður ekki um sak-
azt að útgerðarmenn hafi ekki
gert sitt bezta til að afla — þó
að aflamagnið hafi ekki nægt til
að fleyta meirihlut síldveiðiskip-
anna yfir hallarekstur mörg síð-
ustu árin. Undantekningar eru
auðvitað örfá afburða aflaskip,
sem jafnan hafa borið sig,' en við
slíkt verður ekki miðað þegar
tekið er tiilit til heildarinnar.
Líka sögu er að segja af síld-
arvinnslustöðvunum í landi —
síldarverksmiðjunum og söltunar-
stöðvunum, sem miklu fleiri árin
hin síðari hafa verið reknar með
tapi.
En sífelldur hallarekstur eins
af aðalatvinnuvegum þjóðarinnar
er óhugsandi — og verður því
að leita að orsökum tapsins —
og úrbótum.
Hlýtur þaíð að vera verkefni
ríkisvaldsins og ráðandi stofnana
þessara mála, að veita aðstoð og
þá umhugsun, sem með þarf til
að stöðva hallann. En það virð-
ist vart verða gjört á annan hátt
en þann, að auka verðmæti þess
síldarafla, sem á land berst
hverju sinni.
Þegar mjög nýtur atvinnuvegur
stendur höllum fæti, hlýtur það
að vera lágmarkskrafa til stjórn-
arvaldanna, að verðlagning eða
skráning á gengi framleiðsiu hans
kaupstað niður sem sjálf-
stætt kjördæmi? Það væri
ekki með ólíkindum, þótt
það svar yrði nokkuð á aðra
leið en fulltrúa þríflokk-
anna, sem hafa sameinazt
um kjördæmabyltinguna á
Alþingi. Sagan frá 1908 getur
endurtekið sig, ef kjósend-
ur hefja sig yfir flokkadeil-
iu’ og láta afstöðuna til
þessa mikla höfuðmáls, sem
liggur fyrir í þessum kosn
ingum, ráða afstöðu sinni.
Eftir Björn Stefámsson. kaupfélagsstjóra, Siglufir'ði
sé ekki neðan við eðLleg takmörk
— eða að minnsta kosti ekki lak
ari en annarrar útflutningsfram-
leiðslu.
En það furðulega er, að um
mörg undanfarin ár hefir bein-
línis verlð níðzl á útflutningsfram
leiðslu Norðanlandssíldarinnar.
Síldarafurðir munu nafa verið
sú útflutningsframleiðsla, sem
allra síðast hlaut útflutningsupp-
bætur.
Og sem dæmi um skilningsleysi
og lítilsvirðingu ekki aðelns ríkis-
valdsins heldur og almennings á
þýðingu síldarútvegsins -— má
geta þess, að þegar fyrst var á-
kveðið að greiða útflutningsupp-
bætur á síldarafurðir, sem að
vísu voru miklu lægri en á aðrar
sjávarafurðir -— þá var algengt að
sagt væri nianná á milli bæði í
gamni og alvöru, að það væri nú
gagn að ekki yrði verulegt síld-
veiðisumar, svo að ríkissjóður og
þjóðin færi ekki bókstaflega á
hausinn. Er það auðvitað stórkost
legt alvörumál út af fyrir s'ig, að
margt fólk í þessu landi skuli trúa
slíkri firru, að þjóðin geti tapað
á mikilli framleiðslu á eftirsótt-
um útflulningsvörum — og þar
með ekki gera sér neina grein
fyrir á hverju þjóðin lifir.
Með setningu útflutningssjóðs-
laganna á s.l. ári, var þess vænzt
og reyndar talið lögunum réttilega
til gildis — að aðstöðumunur út-
flutningsframleiðslugreinanna
yrði leiðréttur frá eldra uppbótar
kerfinu — þannig að hver út-
fiutningsgrein nyti síns raunveru-
lega verðs.
En þá gerist það furðulega, að
ennþá var níðzt á Norðanlands-
síldinni — og svo stórkostlega, að
þegar útflutningsuppbætur á flest
ar fiskafurðir og þar á meðal síld
veidda úti fyrir Suður- og Vestur-
landi var ákveðin 80% — þá
skyldu 55% vera 'nægilegar út-
flutnmgsuppbætur á afurðir síld-
ar, sem veiddist fyrir Norður-
landi. Auk þess sem ráðstöfun
þessi virðist reikningslega van-
hugsuð meðan meirihluti síldar-
útgerðar á Norðurlandi er rekinn
með tapi — þá er hér um svo
freklegt ranglæti að ræða — og
misrétti milli landshluta — að
því verður ekki trúað, að löggjaf-
arsamkoma þjóðarinnar leiðrétti
ekki þegar á þessu þingi þá fjar-
stæðu, að greiða nær Vá lægri út-
flutningsuppbætur á síld veidda
úti fyrir Norður- og Austurlandi,
en greitt er á sömu vörutegu-nd
fangaða út af hinum fjórðu-ng-
unum.
Hvenær myndi t. d. bændum
hafa dottið í hug, að skrá verð
á smjöri eða kindakjöti, fr;am-
leiddu í Eyjafirði 20% lægra en
á sömu vöru í Árnessýslu — til
þess að dæmi sé nefnt.
En þó að sú sjálfsagða leiðrétt-
i-ng verði gjörð þeg-ar, að afurðir
Norðanlandssíldarinnar verði
skráðar á sama gengi og aðrar út-
flutningsafurðir, þá er og hitt
jafn mikils um vert, að gjöra
sem mest verðmæti úr síldarafl-
anum sem; fæst hverju sinni. Gjör-
nýting síldaraflans er það mark,
sem keppa verður að. í því sam-
bandi má minna á stórmerkilegt
frumvarp Karls Kristjánsson-ar al-
þingismanns' — um niðurlagningu
og vinnslu sílda-rinnar hér heima,
sem hlýtur að verða aðkallandi
verkefni næstu missera.
En j-afnvel þó að miðað sé við
þá frumstæðu aðferð, að flytja
síldina út lítt unna-, en sallaða
eða frysta til manneldis í stað
þess að setj-a ha-na í bræðslu —
þá er munurinn á verðmætum
geysilegur. Til skýringar má geta
þess, að síldveiði-skip með þrjú
þúsund tunna veiði miðað við
verðlag síðast liðin-s sumars, fékk
yfir 200 þúsund krónum meira
verð fyrir aflann, með því að
hann væri saltaður en Iagður upp
í bræðslu. A 250 þúsund tunn-
um, sem salta-ðar voru á s.l.
sumri, er verðmun-ur til útgerð-
arinnar því yfir 50 milljónir króna
miðað við að það aflamagr. hefði
allt f-arið í bræðslu og mismun-
ur á útf-lutningsverðmlsétum -þó
miklu meiri. Er því -auðsætt, ■ að
mikils er um vert, að sem -mest
af síldaraflanuin sé selt og verk-
að í salt. Því miður er ekki öll
síld, sem á land berst söítunar-
hæf. Síld til manneldis er við-
kvæm vara — og slæm meðferð
getu-r gert gott h-ráefni ónothæft
til söltunar. Það er niál útgerð-
armanna og sjómanna að gæta
þar eigin hagsmuna með útbún-
að báta og aUa meðferð síldar-
innar.
Þá þarf úrvals-saltsíldim að
hafa allt að 20% fitumagn.
Hefir mikið á vantað mörg hin
síðari ár að Norðanlandssíldin öll
hafi náð því fitumagni. En fleira
er ætt en úrvalssíldin —- og ýms-
ar þjóðir vilja k-aupa síld með
lægra fi-tumagni, en þá fyrir eitt-
hvað lægra verð. Er ljóst þeg-ar
hugleitt er, hversu miklu munar
á verði saltsíldar og bræðslusíld-
ar að mjög þýðingarmikið er að
tryggja sölu á síld með lægra
fitumagni en krafizt er á úrvals-
síld. Með öðrum orðum, saltsíld-
ina þarf að selja í tveim eða þrem
fíokkum eftir gæðum. Hefir það
lcngi gilt um flestar fiskteg-undir
að selja þær i fleírum- en einum
gæðaflokki — og ætti slíkt ekki
siður að vera nauðsynlegt með
síldina, sem í því sem öðru er
breyti-leg — og sum árin reyhist
svo blönduð og fitulítil að nær
ekkert yrði saltað, ef ekki væri
markaður fyrir nema úrvalssíld-
ina.
Á s'íðustu á|rum hafa opnazt
möguleikar á sölu á töluverðu
m-agni af fiski til Austur-Þýzk-a-
lands — þar á meðal saltsíld 14
til 18% feitri. Er mikilsvert að
síldin fái að sitja í fyrirrúmi fyri-r
þeim markaði á meðan freðfisk-
urinn er viða seljanlegur.
Sem fullkomnust nýtign- síldar-
■aflans, sem á land berst hverju
si-nni — og algjört jafn-ré-tti Norð
anlandssíldarinnar við aðra út-
fJutningsframleiðslu er mál sem
enga bið þolir. Það er stórt hags-
munamál ekki aðeins Norðlend-
inga og Austfirðinga heldur og
al'lrar þjóðarinnar.
Þau þjóðarauðæfi, að landið
liggur að einum beztu síldarmið-
um í veröldinni — á ekki að lít-
ilsvirða með hugsunarleysi —
heldur búa þannig að síldarútveg
inum að hann megi sem Ijósast
sýna hvaða þýðingu hann getur
haft á batnandi þjóðarhag.
Björa Stefánsson
Inílúenzan skæð
Dalvík, 9. maí. — Skæður inflú-
-ensufaraldur bars-t hingað -fyrir
hálfum mánuði. Hefur fól-k lagst
umvörpum i nVmið með háum hita
og vánlíðan. .4 sumum heimihim
hefur allt heimilisfólk lagst -sam-
tímis. Búið er að lo’ka -bam-a-skól-
anum og atvinnulí-f lamað vegna
fólkseklu.
M.b. Björgvin Indaði hér 60 lest
um af ísvörðum fiski á mámidag,
en vinnsla hefur gengið -erfiðlega
vegna veikinda starf-sfólks frysti-
hússins.
Tíðarfar he-fur verið mjög kalt
undanfarið. Hörkufrost hverja
inótt og oft briö-arveður. Má segja,
að ■sumarið heilsi frernur kulda-
lega.
Fyrsti báturinn kom af -suður-
landsvertíð í nótt. Var það Júlíus
Björnsson, sem gerður var út frá
Kefl-avík í vetur.
P.J.