Tíminn - 03.07.1959, Blaðsíða 7

T í M I N N, föstndaginn 3. júlí 1959.
a
Vordagar
Þa3 var blcssuö -vorblíðan hjá
þeim í Uzbekistan, þegar við stig
um út úr þotunni á flugvellinum
í Tashkent að kvöldi 25. apríl.
Sama morgun höfðum við farið
frá Leningrad, þar sem tré voru
rétt að byrja að bruma og hitinn
var um sex stig. Hér var þrjátíu
stiga hiti, tré allaufguð, írisblóm
in dimmblá, á stærð við manns.
lófa skörtuðu í görðum og rósirn-
ar voru að opnast.
Á móti okkur kom höfðingleg
Ikona í vorgrænum sumarkjól,
svarthærð með tindrandi, dökk
augu. Nú hefur eitthvað gengið
iir skorðum í kollinum á mér á
þessu langa flugi, hugsaði ég, ■—
mér fannst ég endilega kannast
við þeSsa konu. En það var svo
fráleit hugsun, að ég bægði henni
frá.
Þessi kona er aðstoðarmennta_
málaráðherra í Uzbekistan og heit-
ir Dzamaila Tadzieva. Með henni
voru yfirmaður kvikmyndadeild-
ar ráðuneytisins, Zadykov, og for-
maður listamannasambands lands.
ins. Þau buðu okkur velkomin og
fundu það eitt að, að við værum
alltof fá og ætluðum okkur of lít_
inn tíma til að kynnast landinu
og vera þó komin svo langt að.
Lifbrigði mannlífsins
Strax þessa fyrstu stund, sáum
við hv-e margbreytilegt það fólk
Galia Izmailova í Tashkent samdi
dansana í óperunni Dilaram og dans-
aði þar í þessu gervi.
er í útliti, sem byggir landið. Frú
Tadzieva og Zadykov eru bæði
dökkhærð og dökkeyg, dálítið
breiðleit, en fríð og frábærilega
röskleg. 'Formaður listamannasam-
bandsins var asíatískur í yfirbragði
með skásett augu, og við hlið
þeirra stóð flugfreyja, sem var
Ijóshærð, há og grönn, en með dá.
lítið skásett, brún augu. Uppi við
flugstöðina léku sér nokkur börn,
sum ljóshærð og gráeyg, önnur
með strrtt, svart hár, gulbrúnan
hörundslit og asíatískt andlitsfall.
Ekki höfðum við lengi rætt við
•frú Tadzieva, er það upplýstist,
að við hjónin höfðum verið sam_
tímis henni í Delhi árið 1956. Hló
hún við og sagði, að sig hefði
sízt grunað, að hér væru gamlir
vinir á ferð o:g hún skyldi sannar-
lega reyna að sjá til að dvölin
yrði okkur ánægjuleg, og lét hún
ekki sitja við orðin tóm. Er það
skemmst af að segja að betri gest
gjafa höfum við hvergi fyrir hitt.
Hún fórnaði okkur miklu af t'íma
sínum, fór meira að segja með
okkur til Samarkand. Allar viðræð
ur okkar fóru fram gegnum túlk.
Þó efast ég um að nokkurt okkar
hafi átt glaðværari stundir en í
hennar félagsskap.
Önnur víðlendasta borg
Ráðstjórnarríkjanna
Tashkent, höfuðborg Uzbekistan,
•er mjög stór um sig. Af borgum
í Ráðstjórnarríkjunum nær Mosk.
va ein yfir stærra landssvæði. Þó
eru íbúar Tashkent ekki nema um
•ein milljón. En þetta er forn borg
og áður fyrr voru ekki byggð há
Sigríður Thorlacius:
og vorhugur í Uzhekistan
hús, enda landrými nóg. Landið
umhverfis borgina er ákaflega frjó
samt, því að þarna er nóg vatn.
í fjarska sér til snækrýndra fjalla,
en hið næsta er landið flatt.
Þegar við ókum inn í borgina
tók ég einna fyrst eftir því að
hér voru mörg hús máluð í dá_
lítið óvenjulegum litum, í sumum
götum voru þau flest fölbleik eða
blá.
Okkur var fengið húsnæði í ný-
legu gistihúsi við aðaltorg borgar.
innar, gegnt óperunni. Á kvöldin
fjölmenntu borgarbúar á þetta
torg, tylltu sér á bekkina, gengu
kring um gosbrunninn á milli
blómabeðanna, brugðu sér inn í
gistihúsið, eða fengu sér matarbita
og te hjá feita matsveininum, sem
hafði útieldhús undir gistihúss.
veggnum og bar fram veitingar sín
ar á smáborð vzt á stéttinni fram-
an við gistihúsið. Þar voru pottar
á stærð við þvottapotta og eld_
stæði undir. í þeim voru soðnar
súpur miklar af stóreflis kjöt.
stykkjum, sem við sáum dregin í
búið á morgnana. Yfir opinni glóð
voru kjötbitar steiktir á téinum
og gestirnir pöntuðu sér einn eða
fleiri teina, sem þeim voru færðir
að borðinu og bitunum rennt af
teininum ofan á hrísgrjónahrúgu
- khebab, heitir þessj réttur. Á
eftir var drukkið grænt te úr litl-
um skálum með alls konar skreyt-
ingum. Yfir þessum skgmmtilega
veitingastað ríkti matsveinninn,
sem helzt líktist kínverskri Buddha
mynd, feitur, skáeygur með skegg.
hýjung.
Þetta fyrsta kvöld okkar í
Tashkent sýndi Zadykov okkur
kvikmynd um land og þjóð, prýðL
lega vel gerða og fallega. Uzbekist-
an er auðugt land af náttúrugæð.
um, málmum, kolum, olíu og rækt
anlegu landi, enda eru þar hrað.
'Stígar framfarir á fjölmörgum
sviðum o,g efalaust miklu meiri en
hægt er að gera sér nokkra hug-
mynd um við svo stutta heimsókn.
Skóli og listasafn
Næsta dag, sem var sunnudag.
•ur, báðurn við um að fá fyrst og
fremst að sjá fólkið, borgina og
•umhverfi hennar. Fylgdi Zadykov
okkur fyrst á samyrkjubú í grend
við borgina, og búa þar 1600
bændur. Þetta 'er nánast sjálfstætt
þorp og flestir virtust búa í litl.
um einbýlishúsum, sem stóðu með
frarn veginum. Nokkur stærri sam
býlishús, tveggja og þriggja hæða,
voru á tveimur stöðum, einkum
krin.g um barnaskólann og heilsu-
gæzlustöðina.
Skólinn var hljóður og tómur,
því að börnin voru flest heima hjá
foreldrum sínum yfir helgina. Ann
ars eru þau í skólanum tíu mánuði
ar eru kringlóttar, en ferköntuðu
húfurnar eru sniðnar þannig, að
þær má leggja saman og fer þá
ekki meira fyrir þeim en vasa.
klút. En þetta var nú útúrdúr.
Heimavistarskólinn á samyrkju.
búinu var nýleg bygging, sem okk-
ur var sagt að reist hefði verið fyr
ir fé úr menningarsjóði búsins, j
sem virtist ráða yfir verulegumj
fjármunum. Við litum inn í svefn. i
herbergi barnanna og voru í þeim
■arlaust boðskap lislarinnar, þá er
hætt við að stífðir séu vængir
hinna stærstu anda. Fyrir mér er
það einmitt stærsta gildi listarinn.
ar, að hún sé ofar og á undan sam
tíðinni að vissu leyti, frjóvgi hug.
myndaflugið'og lyfti fólki á þann
hátt til stærri og meiri átaka —
skapi trú á að draumur geti orð-
ið að veruleika í stað þess að end.
urtaka það, að veruleiki au.gnabliks
Óperan í Tashkent
4—7 rúm eftir aldursflokkum. j
Rúmfötin voru hrein og ábreið.-
urnar hlýjar og notalegar. í skóla-j
stofunum voru púlt með áföstum
bekkjum, eins og notuð voru hér.j
lendis í mínu ungdæmi. Allar voru
stofurnar bjartar og rúmgóðar. Ef
menn gera sér Ijóst', að fyrir svo
sem þrjátíu árum voru 90% fólks
á þessum slóðum ólæst og óskrif-
andi, þá hlýtur maður að virða
þau umskipti, að nú skuli hvert
barn vera skólaskylt frá sjö ára
aldri og að í háskólanum í Tash-
kent skuli.vera yfir fjögur þús.,
•und nemendur.
Síðasta geitin á lérefti
Við komum líka í listasafn sam_!
yrkjubúsins, sem er til húsa á efri
hæð í baðhúsi staðarins. Málverk
héngu á veggjum í mörgum smá-
herbergjum, og þar voru nokkur
sýnishorn af tréskurði, en á þess.
um slóðum eru til ákaflega falleg
þjóðleg skreytingarmynztur, sem
njóta sín afar vel bæði í tréskurði
og marmara. Eg var farin að þreyt
ast og tvllti mér á stól fyrir fram.
an eina myndina. Leiðsögumaður
okkar sagði mér, að þessi mynd
lýsti þeim erfiðu tímum þegar
bændur hefðu jafnvel orðið að
selja síðustu geitina sína til að
fá brauð handa börnunum sínum,
þó að þar með hefðu þeir verið
sviptir síðustu möguleikunum til
sjálfsbjargar. Þetta var snotur
I skemmtigarði í Tashkent
ársins frá 7—14 ára. Ritari búsins
kom til að sýna okkur skólann,
•miðaldra maður, snyrtilega klædit.
ur í röndóttri skyrtu og brúnum
vinnubuxum, með hina sérkenni.
legu ferköntuðu húfu, sem Uzbek-
ar nota, bæði karlar og konur. Mis
munur er þó á gerð húfanna, því
að allar húfur karlmanna eru
svartar með hvitum útsaumi, en
konurnar sauma sínar húfur með
mislitum krossaumi, eða gullþræði
á rautt flauel. Sumar kvenhúfurn
mynd, hefði hún átt að prentast
með framhaldssögu í „Hjemmet“
og ég fór, eins og oftar í þessari
ferð, að hugleiða hve langt myndi
verða þangað til horfið yrði frá
hinni einhæfu tjáningu í málara-
list, Eiem sést svo víða í Ráðstjórin-
arríkjunum. Það hljómar skyn.
samlega að taka 'eigi listirnar í
þjónustu lífsins og fólksins, en
sé það gert imeð valdboði og á
þann hátt, að allt eigi að miðast
við að sem flestir skilji fyrirhafn-
ins og fortíðarinnar sé hið eina,
sem um eigi að hugsa.
Þegar einangrun rofnar
En það þarf ekki að leita ann.
að en í rússneska tónlist til að
sannfærast um hve feikna mikil
listhneigð og listgáfa hlýtur að búa
með þeim þjóðum, sem byggja
þessa voldugu ríkjasamsteypu, og
ég er sannfærð um að listmálar-
ar í Sovétríkjunum munu auðgast
•af auknum samskiptum við er.
lenda félaga sína, þegar einangr.
unin er rofin og þeir eru teknir að
sýna verk sín erlendis og taka
verk erlendra málara til sýningar
hjá sér.
En hver er ég, að ég sé að leyfa
mér að fetta fingur út í það hvers
konar myndir hanga á veggjum
safnsins á samyrkjubúinu við
Tashkent ■— manneskja úr landi,
sem ekki á eitt einasta sómasam-
legt listasafn, hvað þá heldur, að
sá staður finnist á landinu, þar
sem talið sé sjálfsagt og nauðsyn.
legt að verja hluta af þeim fjár.
munum, sem fara eiga til menning-
arinála, til þess að kaupa fyrir
málverk og hengja upp í safni úti
í sveit?
Bómull og karakúlfé
Frá safninu gengum við út á
akrana, þar sem fyrstu sprotar
bómullarrunnanna voru að skjóta
kollinum upp úr brúnni moldinni.
Áveituskurðir hrísluðust um akr.
ana, það þarf að vökva nokkrum
sinnum á sumri, því ekki er regn.
ið nógu mikið til að runnarnir nái
fullum þroska fyrir septembermán
uð, þegar uppskeran fer fram.
Bómullarrækt er meginhluli
landbúnaðarframleiðslu þarna.
Við fórum að spyrja um búsmal-
ann og var þá sa.gt, að búið væri
að reka á fjall — hestar og kara-
kúlfé gengi í fjallahögum meðan
bómullin væri að vaxa á ökrunum.
Þarna er mikil fjárrækt og reynsla
þeirra af karakúlfé áreiðanlega
önnur en íslendinga, a. m. k. léku
þeir fjörugt danslag á gistihúsinu,
sem kallað var Karakúlpolki.
Lítil telpa gengur framhjá okk.
ur og ber ungabarn á bakinu, 'en
strákhnokki skoppar í kring um
hana. Þau eru- ekki skartklædd,
en þau eru hraustleg og hafa skó
á fótunum. Það myndi ekki hafa
sézt úti í sveit á Indlandi, dettur
mér í hug.
Bílstjórinn okkar, hann Java,
segir allt i einu, að íslenzkur fiisk-
ur sé góður matur, en þeir fái
ekki nóg af honum í Tashkent.
Eg verð hissa, því mér hafði blöskr
að hve dýr hann var í búð í Lenin-
grad.
fFramhald á 8. sfBu)
Á víðavangí
Skrif Þjóðviljans um
kosningaúrslitin
Þjóðviljinn liefur verið úrilIuL
eftir kosningarnar og' skal hon*
uin ekki láð það. Hann hefur rek
ið liníflana talsvert í FramsóknS
arflokkinn, enda þótt það * s€-
ástæðulaust, því að það er sam-
vinna Alþýðubandalagsins við
Sjálfstæðisflokkinn í kjÖrdæma-
málinu, sem hefur ékki sízt
valdið tapi þess. Af því ættu for-
kólfar þess að geta lært, að mök
\ið íhaldsforingjana eru ekki til
gæfu og gengis.
Þjóðviljinn segir m. a., að
Framsóknarflokkurinn hafi mjög,
aukið fylgi sitt vegna afstöðunn-
ar í kjördæmamálinu. Vafaláust
er talsvert til í þessu. Þó fór
fjarri því, að ahdstaðan
gegn kjördæmabyltingunni
kæmi nægilega í ljós • við
kjörborðin. Orsök þess var
liinn öflugi áróður þríflokkanna,
sem vitanlega var samaniagt
miklu sterkari en áróður Fram-
sóknarflokksins. Þessi áróður
snerist um það, að kjördæmainál-
ið væri búið mál og kjósa ætti
lieldur um ailt annað eji þao. Ef
kosningarnar liefðu snúizt um
kjördæmamálið eitt, eihs óg átti
að vera, hefði fylgi Franisókiv-
arflokksins orðið mikln-méira eh
raun varð á. Þetta mun ■ *lika
koma í ijós, ef þríflokkarnir
knýja fram kjördæmabyRjiiguna,
þrátt fyrir þá aðvörun, sem þe'u'
hafa fengið. Þá munu kjóseiulur
hefna fyrir héruð sín, syo áð eft-
ir verður munað.
Tveir aðalflokkar - -,a'
I skrifum Þjóðviijans er bent
á það, að kosningarnar hafi víða
orðið eins konar einvígi nylli
Frainsóknarflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins. Þetta er að
mörgu leyti rétt. Stjórnmálaþró-
un seinustu ára hefur sýnt fólki
það enn betur cn áður, að Fram
sóknarflokkurinn er traustasti
andstæðingur íhaldsins og eina
Ieiðin til að liamla viðgangi
þess er að efla frjálslyndan, þjóð
legan flokk, en kljúfa ekki lið
íhaldsandstæðinga í marga sund-
urleita flokka. Þess vegna hljóta
íslenzk stjórnmál að færast
meira og meira í það form ,að
vera átök miili afturlialdsstefnu
Sjálfstæðisflokksins og umbóta-
stefnu Franisóknarflokksins. '
Yfirlýsing Gunnars
Thoroddsens
Mbl. hefur verið að ympra á
því seinustu dagana, að Fram-
sóknarmenn hafi dregið landhelg
isniálið inn í kosningabaráttuna
á flokkspólitískan hátt. Það rétta
er, að Tíininn hafði nær ekkert
minnzt á þetta mál fyrr en eftir
að Gunnar Thoroddsen gaf þá
furðulegu yfirlýsingu á fundum
í Vestur-ísafjarðarsýslu, að Sjálf
stæðisfiokkurinn og Alþýðuflokk
urinn myndu hafa samið uin stór
felldan undanslátt, ef þeir liefðu
farið með ríkisstjórn á síðastl.
sumri og Rretar gefið kost á
auknu friðunarsvæði undan Vest-
fjörðum. Eftir þessa yfirlýsjngu
Gunnars Thoroddsens var ekki
liægt að láta málið kyrrt liggja.
Hún gerir það nauðsynlegt ásámt
fleira, að ný yfirlýsing vérði gef-
in af liálfu hins nýkjörna Al-
þingis, svo að ekki leiki neinn
vafi á því, hver afstaða fslend-
inga er.
Mikill misreikningur
Næstum aiiir Staksleinar Mbi.
í gær vorn úr Þjóðviijaimm.
Aðstandendur Alþýðubandalags-
ins virðast þannig iielzt á þeirri
skoðun, að það muni nú bezt
efia álit þess að nýju að skrifa
Þjóðviljann þannig, að skrif lians
þyki hinn bezti Staksteinamatur
í Mbl. Áreiðanlega er þetta mik-
ili misreihningur. ,,