Tíminn - 05.08.1959, Blaðsíða 6

Tíminn - 05.08.1959, Blaðsíða 6
6 I T f M I N N, miðvikudaginn 5. ágúst 1S59. Útgefandl: FRAMSÓKNARFLOKKURIKIi Ritstjóri: Þórarinn Þórarinsson. Skrifstofur i Edduhúslnu viB Lindargöte Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303., 18 308 og 18 306 (skrifst., ritstjórnin og blaBamenn). Auglýsingasími 19 523. • AfgreiBslan 12SSS' Prentsm. Edda hf. Simi eftir ki. 18: 13 94S Barátia SjálístæSisflokksins gegn frjálsrí verzlun í SEINASTA sunnudags- blaði Mbl. er dregin upp nokk ur mynd af því, hvernig verzlunarástandið var á ís- landi, er einokun Dana var afnumin. Mbl. segir: „Þess er hollt að minnast nú, er verzlunarfólk um land alit heldur frídag sinn, að hagur íslenzku þjóðarinnar hefur á öllum tímum mjög verið háður verzlunarárferði hennar. Meðan verzlunin var reyrð í viðjar einokunar og ófrelsis, ríkti kyrrstaða og fátækt í landinu. Fólkið strit aði við- bág lífskjör og að- staða þess til þess að nytja gæði landsins — var öll hin erfiðasta. Bændur áttu þess engan kost að eignast verkfæri til þess að rækta landið eða vinna venjuleg störf, og snæri fékkst varla í færi eða lóð til þess að hægt væri að draga fisk úr sjó. Þjóðin var ofurseld einokun, sem hafði þaðænarkmið eitt að auðga fámennar klíkur meðal yfir- þjóðarinnar. Það var vissulega engin til viljun að vitrustu og framsýn ustu menn í hópi íslendinga lögðu höfuðáherzlu á að leysa af þjóð sinni fjötra verzlun- areinokunarinnar, gera við- skipti hennar frj áls við allar þjóðir og skapa innlenda verzlunarstétt.“ Mbl. rekur það síðan, hvernig framfarir hafa þró- azt hér á öllum sviðum síðan verzlunin færðist á innlend ar hendur og frjálsræði henn ar óx. ÞAÐ, sem hér er rakið, er hverju orði sannara. Hins vegar vantar eitt mikilvert atriði í frásögn Mbl. Breyting in á verzlunarsviðinu hófst ekki fyrr en eftir að kaup- félögin risu á legg. Sam- keppni í verzluninni kom þá fyrst til sögunnar. Hinir innlendu kaupmenn fylgdu mjög fordæmi hinna dönsku fyrirrennara sinna. Jón Sig urðsson sá það líka glöggt, að litlar breytingar myndu verða á verzluninni til bóta, þótt einokun danskra kaup manna væri afnumin, nema land^menn stofnuðu eigin verzlunarfélög og tækju verzl unina þannig sem mest í eigin hendur. Þessvegna skrif aði hann hina frægu gr.ein sina um verzlunarfélögin. Hann reyndist hér framsýnn og sannspár eins og á öðrum sviðum. Stakkaskiptin á verzlunarsviðinu urðu ekki að neinu ráði fyrr en eftir, að kaupfélögin komu til sög unnar og samkeppni við þau knúðu kaupmennina, jafnt danska sem innlenda, til þess að bæta verzlunarhætt- ina. SÚ reynsla, sem hér blasir við augum, hvetur vissulega öll til þess, að íslendingar reyni eftir beztu getu að tryggja sem mest frjálsræði í verzluninni og næga sam- keppni. En þessi reynsla sýn ir einnig, að nauðsynleg sam keppni getur því aðeins þró- azt, að til sé nógu öflugur kaupfélagsskagur ■ til að halda uppi samkeppni við kaupmennina^Hf kaupmenn irnir eru einir um hituna, fellur samkeppjii strax nið- ur. Samtök þeirra koma sér þá .saman uni álagningu og verðlag. Verzlunin verður þannig einokuð, þótt hún sé að nafni til frjáls. Þetta sannaðist á fyrstu áratugum verzlunarfrelsisins eða þangað til kaupfélögin komu til sögunnar. Og þetta hefur sannazt svo oft síðan, þegar samkeppni kaupfé- laganna hefur ekki notið við. Erlend reynsla staðfestir þetta í ríkum rriæli. ÞEGAR þetta er athugað, verður vissulega harla lítið úr þeirri fögru yfirlýsingu Mbl., að flokkur þess sé fylgj andi frjálsri verzlun og frjálsri samkeppni. Málgögn flokksins, Mbl. og Vísir, leggja nú ekki stund á ann að meira en að rógbera og svíviröa kaupfélagsskapinn og stimpla hann sem hinn hættulegasta auðhring. Þessi blöð gefa það óspart til kynna, að það yrði eitt fyrsta verk Sjálfstæðisflokksins, ef hann fengi völdin, að koma samvinnuhreyfingunni sem mest á hné. Þetta er mæta vel skiljan legt, þegar þess er gætt, að Mbl. og Vísir eru eign þess hluta kaupmánnastéttarinn ar, sem er mest einokunar- sinnaður. Þessir kaupmenn gera sér það ljóst, að þegar kaupfélögin eru úr sögunni, hafa kaupmennirnir alræði í verzluninni. Samtök þeirra myndu þá ákveða álagning- una og verðlagið. Þá yrði hér sama ástandið og var í verzluninni, þegar Jón Sig- urðsson skrifaði hina frægu grein sína um nauösyn verzl unarfélaganna. Fyrir neytendur er það jafn naúðsynlegt að láta ekki árásir á samvinnufélagsskap inn heppnast og það er naúð synílegt 'fyrir launþega að hrinda árásum á verkalýðs samtökin. Þessvegna verða allir þeir, sem skilja nauðsyn friálsrar verzlunar og sam- keopni í verzluninni, að taka höndum saman um að hindra þina markvissu viðlðeitni for kólfa SjálfstæðiSflokk=ins til þ'ess að hnésetja samvinnu- félagsskapinn og gera sam t.ök kaupmanna einráð í verð lagsmálum. Dr. Gunnlaugur Þórðarson: Orðið er frjálst Nýlega er komin út á ensku á vegum utanríkisráðuneytisins, „hvít bók“ um ofbeldi Breta í ís- lenzkri fiskveiiðilandTielgi; „Brit- ish agression in Icelandic water“. Áður en vikið veröur að áður- nefndri bók, þykir rétt að fara nokkrum orðum almennt um of- bcldi Breta í íslenzkri fiskveiði- landhelgi og benda á, hvernig slík skýrsla ætti að mínum dómi að vera saman sett. Ofbeldi og yfirgangur Breta í íslenzkri fiskveiðilögsögu er að vissu leyti mjög athyglisverður kafli í sögu íslenzku landhelginn- ar. Hefur mér lengi leikið hugur á að rannsaka það efni ýtarleg- ar, eigi síður en að taka aftur til nánari athugunar heimildir varð- andi fiskveiðilandhelgina sjálfa. En því miður hafa hvorki ástæð- ur né aðstæður veitt mér tæki- færi til þess að koma þessum rann sóknum í fram kvæmd, enda væri hér um yfirgripsmikið verk að ræða. Breta i íslenzkri SandlieSgi ílSvavar Steindórsson, nú skipstjóri *'á Skjaldbreið, hafi oftast íslenzkra . manna lent í slíku. Þá hefði verið eðiiiegt að gera ; grein fyrir því, hvernig brezkir ! togarar hafa unnvörpum eyðilagt ! veiðarfæri landsmanna og ógnað íslenzkum, fiskimönnum, þegar þeir hafa reynt að spyrna við fæti, m.a. með því að sigla mjög : nærri íslsnzku fiskibátunum, og það svo, að stundum hafa hlotizt . slys af. Er mönnum í fersku minni þegar brezki togarinn Kingston : Pearl frá Hull sigldi á vélbátinn Súgfirðing ÍS-500, árið 1955, með | þeim afleiðingum, að báturinn I sökk og tveir íslcnzkir sjómehn drukknuðu. í önnur skipti hafa trezkir sjómenn gripið til barefla cg jafnvel skotvopna gegn ís- lenzkum fiskimönnum sbr. atburð við Vestmannaeyjar í maí 1919. Bretar þjóða verstir. Bretar hafa löngum verið yfir- gangssamir í islenzkri lögsögu og frá því um aldamót hefur engin þjóð komizt í hálfkvisti við þá í þvi að brjóta rétt á íslenzku þjóðinni, né sýnt henni jafn mikla óvirðingu í því efni og þeir. Til eru í réttarbókum hinna ýmsu sýsluembætta landsins miklar og allýtarlegar heimildir um of- beldisaðgerðir Breta áð þessu leyti og getur enginn, sóma síns r.é samleikans vegna, sem hyggst taka þessi mál til athugunar og semja skýrslu um þau látið hjá líða að athuga þau gögn. Ekki sízt þar sem hér væri um fyrstu skýrslu þessa efnis að ræða. Einn- ig hefði verið mjög fróðlegt að fá upplýsingar um, hvernig Bret- ar virtu þá landholgi, sem þeir vildu láta íslendinga búa við, samkvæmt samningi sínum við Dani 1901, um 3ja sjómílna land- heilgi við ísland. Mesta ódæði síðustu alda. Að sjálfsögðu hefði bæði verið Gunnlaugur Þórðarson gefin er út af hálfu íslenzkra stjórnarvalda um ofbeldi Breta í íslenzkri fiskveiðilögsögu. 80% landheigisbrota 1903—1913. Því næst hefði verið rétt, sem fyrr segir, að gera grein fyrir, hvernig Bretum fórst við íslenzku þjóðina eftir að þeir höfðu gert •landhelgissamninginn við Dani 1991. í doktorsritgerð minni um iand helgi íslands er vikið nokkuð að þessari hlið málsins, en í skýrslu slíkri, sem rikisstjórnin hefur nú gefið út, hefði þurft að gera all- jýtarlega grein fyrir landhelgis- brotum Bretj|, og hvejrnig þeir höguðu sér á annan hátt, breiddu t.d. vfir nafn og númer og víluðu ekki fyrir sér að sigia með ís- lenzka löggæzlumenn alla leið til Bretlands, ef þeim bauð svo við að horfa. Skulu hér tilfærð örfá dæmi til fróðleiks: Loks hefði verið skylt að víkja að landhdlgisbrotum Breta hér •’ið land frá þvi að landhelgis- samningurinn frá 1901 var gerð- ur þar til hann gekk í gildi, en ollan þann tíma áttu Bretar gjör- samlega bróðurpartinn af lögbrot unum, svo sem gert er grein fyrir í doktorsritgerð minni. Fyrstu árin eftir samningsgerðina, eða árin 1903—1913, voru a.m.k. 80% landhelgisbrjóttanna, sem teknir voru, brezkir togarar og í beinu framhaldi af því, hefcji verið íkylt að sýna fram á, hversu brezk stjórnarvöld lögðu að jafnaði bless un sína yfir hvers konar yfirgang togara sinna í landhelgi íslands með því að hlutast nær aldrei til v.um að hinir seku væru látnir svara til saka. Að svo komntt máli hefði verið tímaibært að víkja ýtarlega að síðustu ofbeldisaðgerðum Bretá í íslenzkri landhelgi. Því miður er gjörsamlega látið hjá líða að minnast þeirra atriða, sem hér hefur verið gerð grein fyrir, í hvítu bók ríkisstjórnarinnar og er það vægast sagt illa farið. rétt og skylt að byrja slíka skýrslugerð, eða í þessu tilviki ,.hvítu bókina“, á stuttri en gagn- oröri frásögn af því, þegar brezk- ur togari gerði tilraun lil þess, um síðustu aldamót, að drekkja ís- lenzkum embættismanni, ásamt fimm öðrum mönnum, er liann var að gegna skyldustörfum sín- um. Þar hefði mátt styðjast við frásögn af atburðinuiR, sem birt- ist í Þjóðólfi 27. okt. 1899 og byggð er m.a. á sjóprófum máls- ins. í blaðinu er ýtarleg frásögr: af þessum atburði ölium og að- draganda háns. Þar segir frá þvl að brezkur togari, Iloyalist I-I 428, hafi vikum saman stundað botn- vörpuveiðar lengst inni á Dýra- firði, sem er þó hvergi breiðari en 3 sjómílur, og að togarinn hafi leitazt við að leyna nafni sínu með því að mála yfir fremstu og öftustu stafin'a, svo nafnið varð „Oyali H-42“. Þá segir frá þvi, að Hannes Ilafstein sýslumaður hafi látið manna bát, í því skyni að taka togarann, en togarinn sigldi á bátinn með þeim afleið- ingum að þrír íslendingar drukkn- uðu og að þá fyrst var gerð lil- raun til að bjarga mönnunum, þegar bátur úr landi var um það bil kominn á slysstaðinn, enda var Hannes Hafstein sýslumaður með- vitundarlaus, þegar honum var bjargað. Segir svo um þettá í Þjóðóifi orðrétt: „Það þykir sann- að, að skipstjórinn á brezka tog- aranum hafi með vilja hvolft bátn um .“ „að hann hafi vanrækt að bjarga mönnunum, þótt það væri honum innan handar.“ í „'hvítu bókinni“ er ekki vikið einu orði að þessu óhugnanlega ódæði og er það bæði óviðeigandi og illa farið., að að þessara hetja, sem létu lífið fyrir „hinn íslenzka málstað“ skuli að engu vera getið í þessari fyrstu greinargerð, sem Isafold 16. des. 1903: „... allt að ellefu togarar hafa verið stöðugt að veiðum í landhelgi. Ilafa þeir látið greipar sópa um allt landhelgissvæðið frá Útskál- uin til Keflavíkur og jafnvel þar inn fyrir. Svo nærri liafa þeir verið landi, að kasta hefði mátt steini út í þá“ . . . „Brotin fremja þeir jafnt um liádaginn í allra augsýn, en Iiylja þá að jafnaði yfir númer og nöfn.“ ísafold 24. ágúst 1907: „Skip- in liafa bæði verið fleiri og meira að staðaldri í landhelgi veiðin farið fram á svæðum, þar sem botnvörpungar hafa aldrei komið áður, og því vcrið frið- land fyrir þorskanet lands- manna.“ í Timanum 3. okt. 1951: „Hafa þeir (brezku togararnir) livað eftir annað sézt langt innan landhelginnar, einkum þegar bátar róa ekki á sjó og virð- ast ekki vilja láta bátana sjá nafn eða númer.“ Hér er aðeins drepið á fátt eitt. í áðurnefndum dómsbókum hefði mátt finna frásagnir og skýrslur sem varpað hefðu ennþá skýrara ijósi á yfirgang og ofbeldi Breta hér við land, síðustu hálfa öid- ina. Þá hefði verið rétt að nefna nokkur dæmi þess, þegar brezkir togarar hafa haft á brott með sér íslenzka löggæziumenn, t. d. er Guðmundur Björnsson sýslumaður Barðstrendinga og Snæbjörn í Hergilsey voru fluttir með valdi til Englands, er þeir hugðust gera tilraun til að taka fastan tog- ara, sem var staðinn að land- helgisbroti lengst inni á Breiða- firði árið 1910. Einnig hefði verið sjálfsagt að geta þess, að sumum starfsmönn- um íslenzku landhelgisgæzlunnar liafa brezkir togarar „stolið“ oft- air en einu sinni og held ég að „Hvíta bókin". Hvíta bókin lætur allmikið yfir sér við fyrstu sýn, hún er 40 blað- siður. Prentun bókarinnar er ígæt og myndirnar í henni aligóð- ar — en við nánari athugun eru kostir hennar flestir þar með taldir og maður verður óhjákvæmi lega fyrir vonbrigðum yfir. því, hvað efninu „ofbeldi Breta“ ;er gerð lé'leg skil. Verulegur hluti bókarinnar er endnrtekning á efni, sem áður hefur birzt í fyrri „hvítum bókum“og hefði verið nær að gera því máli, sem bókinni .er ætlað að fjalia um, miklu ýtar- legri skil en gert er. í fáum orðum sagt, bókin skipt- ist í 3 meginkafla og niðurstöðu- orð. í fyr.sta kafla er greinargerð frá landhelgisgæzluuni um nokk- ur landhelgisbrot Bfezkra togara cg framkomu brezkra herskipa af því tilefni. Nær skýrsla þessi júir timabilið frá 1. sept s.l. til 1. júní s.l. Er hún myndum prýdd. í öðrum kafla er vikið að efna- hagslegri nauðsyn á útfærslu land Lelginnar. Kafli sá, er sem áður segir, svipaður að efni til og fyrri kaflar í „hvítum bókum“ um það eini. Þriðji kaflinn fjallar um „lagalega hlið“ málsins og þar eru og vinnubrögðin á sama máta. Þó tekst svo til, að þegar gerð skal grein fyrir sögulega réttinum, er rangt með farið, og er það illt, þegar um jafn veigamikið atriði er að ræða. í ritinu eru, sem fyrr segir, prentuð ýmis fylgiskjöl, svo sem um vísindaiega verndun land- grunnsins 0. s. frv., svo og upp- lýsingar um víðáttu landhelgi, hinna ýmsu þjóða, en sú skýrsla hefur verið tekin saman á veg< um Sameinuðu þjóðanna. (Framhald á 8. síðu),

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.