Tíminn - 08.08.1959, Side 7

T í M I N N, laugardaginn 8. ágúst 1959.
7
Tómas Árnason:
Það var mjög áberandi í síðuslu
kosningum, hvernig þríflokkarnir
höguðu áróðri sínum. Þeir héldu
því fram fyrir kosningar, að i
raun og veru væri afgreiðslu kjör-
dæmamálsins lokið. Formsatriði
aðeins ■eftir, framgangur þess
tryggður, þar sem þrír stjórnmála-
flokkar hefðu heitið því fylgi. Þess
vegna vaari raunverulega ekki kos-
ið um þétta mál sérstaklega, heid-
ur önnur þjóðmál. Sjálfstæðisflokk
urinn faélt því -til dæmis ákaft
fram, að kosningarnar snerust um
afstöðu inanna til vinstri stjómar-
innar. Þegar kosningarnr voru um
garð*gcngnar,var snúið við blaðinu.
Þá var talið allt í einu, að kosið
hefði verið um kjördæmamálið.
Allir þeir, sem greitt hefðu þrí-
flokkunum atkvæði, hefðu verið
hjartanlega sammála um kjör-
dæmaþreytinguna.
Eg heid að þetta sé ekki rétt.
Margir játuðu það einslega, að
þeir væru á móti þessu brölti, þótt
þeir vil'du ekki slíta flokksböndin.
Áróður flokkanna um, að kosið
væri um önnur mál, hefur án efa
haft mikil áhrif. Eg leyfi mér að
vísa nil ummæla, t. d. háttvirts
þingmaTins Norður-Þingeyinga hér
áður við þessa umræðu, þar sem
hann les úr blöðum kjördæma-
bylfinga'rmanna ýmis skrif á þess;
um nótum, sem ég var nú að lýsa.
Þjóðaratkvæði nauðsynlegt
Til þess >að tryggt væri, að þjóð-
arviljinn kæmi fram í þessu eina
máli, þyrfti að efna til þjóðar-
atkvæðagreiðslu imi það sérstak-
lega, þar .sem menn annað hvort
samþykktu eða synjuðu breyting-
<unni. Slík þjóðaratkvæðagreiðsla
þyrfti aS fara fram sem fyrst og
fresta (Ðrekari aðgerðum í málinu
hér á hæstvirtu Alþingi á meðan. j
Þegar úrslit slikrar atkvæða-,
greiðslu lægju fyrir, þyrfti ekki
lengur að deila um þjóðarviljann
í ikjördæmamálinu. Þótt að vísu
séu ákveðin ákvæði í stjórnar-
ski’ánni sjálfri um það, hvernig
henni skuii breyta, þá er þó þess
að gæta, að sú breyting sem frum-
varpið gerir ráð fyrir, er mjög
róttæk og byltingarkennd. Það er
vegið að hyrningarsteinum þjóð-
skipulagsins með frumvarpinu. —
Það er verið að svipta byggðai'lög-
in hinum þýðingarmestu réttind-
um, sérstökum fulltrúum til setu
á Alþingi og enginn vafi er á því,
að þessar ráðstafanir munu hafa
hinar örlagarikustu afleiðingar fyr
ir uppbyggingu og framfarir byggð
bi'otið blað í stjórnskipuninni, ný
brotið blð í stjórnskipuninni, ný
ákvæðtætt, sem raska undirstöðu
þjóðfélagsins og hafa munu ófyr-,
irséðar afleiðingar síðar méir. i
Ekkert kjördæmi hefur verið
iagt niffur í landinu síffan nokkru
fyrir aldamót. Það er því ekkert
eðlilegra en að svo þýðingarmiklu
ináli >sé sérstaklega skotið til þjóð
arinnar. Með þjóðaratkvæða
greiðsía — málskoti til þjóðarinn-
ár — myndi fást skjT og ótvíræður
þjóðarvilji í þessu eina máli. Þá
komast kjördæmabyltingarmenn
ekki hjá því að ræða málið. Þá
yrði það eina málið, sem væri á
dagskré og á samkomum og fund-
um fyrir þjóðaratkvæðagreiðsluna
anyndi það verða rætt og þau rök
á báðar hliðar, sem menn bæru
fram metin og vegin af þjóðinni.
En þaff er engu líkara en þeir vilji
forðast rökræðm' um málið saman-
ber sókn þeirra til þessarar umr.
hér á hæstvirtu Alþingi, samanber
og það, að þeir vildu drepa mái-
inu á dreif í kosningunum, í blöo-
unum, á Itosningafundunum, frami
boðsfundunum o. s. frv. Séu fylg-
ismenn kjördæmabvltingarinnai’
sannfíerðir um að þjóðarviljinn sé
þeirra anegin í þessu máli, þá er
©kkert ‘hægar en að fá úr því skor-
ið með því að skjóta málinu til
þjóðarinnár með sérstakri þjóðar-
atkvæðagreiðslu.
Flokkshagsmunír gegn
þjóðarhagsmunum
Eg vék að því áður, að með upp-
töku stórra kjördæma, eins og
frumvarpið gerir ráð fyrir, myndi
aðhald þingmanna minnka að því
leyti að vinna að hagsmunamálum
einstakra byggðarlaga.Myndi þetta
með tímanum verða til stórtjóns
fyrir núverándi kjördæmi. Jafn-
Kjördæmaskipunin þarf aö stuðla
að heilbrigðu, traustu stjórnarfari
Fyrirhugaðar breytingar stefna til hins gagnstæða
framt því, sem þríflokkarnir ætla
að leggja niður öll núverandi kjör
dæmi nema Reykjavík, hefur Fram
sóknarflokkurinn lagt kapp á að
vernda rétt hinna sjálfstæðu, sögu
lega þróuðu kjördæma til þess að
hafa sérstaka fulltrúa á Alþingi.
Hefur fiokkurinn kallað þessa
stefnu sína byggðastefnuna í kjör
dæmamálinu, en hún er andstæð
hinni stefnunni, stefnu þríflokk-
anna með upptöku stórra kjör-
dæma. Frumvarpið miðast fyrst
og fremst við hagsmuni og rótt
stjórnmálaflokkanna, miðar að því
að trvggja það, að stjórnmála-
flokkarnir. hafi nákvæmlega jafn-'
marga kjósendur á bak við hvern
þin.gmann. Það er viðurkennt, a.
m. k. af sumum þeim, sem standa
að kjördæmabréytingunni, að sann
gjarnt sé og réttlátt, að Reykja-
vík hafi hlutfallslega færri þing-
menn miðað við kjósendatölu en
aðrir landshlutar. Mér finnst þetta
ekkert umtalsmál. Þegar litið er á
rétt fólksins í landinu, sem er
fenginn með ákvæðum stjórnar-
skrárinnar, má ekki einblína á
aðeins eitt ákvæði hennar. Þar
kemur margt fleira til. Tökum t.
d. 13. grein stjórnarskrárinnar,
sem ákveður, að ríkisstjórnin skuli
hafa aðsetur í Reykjavík. Allir vita
og viðurkenna að þetta þýðir ó-
metanleg réttindi og aðstöðumun
fyrir Reykvikinga umfram flest-
alla aðra landsmenn. Þannig mætti
nefna mörg fleiri dæmi í stjórnar-
skránni og öðrum landslögum. —
Þennan aðstöðumun er hægt að
jafna a. m. k. að nokkru leyti með
því að veita landsmönnum utan'
Reykjavíkur rétt til hlutfallslega
fleiri þingmanna.
Það verður þó jafnan matsatriði
hversu meta skal sérréttindi Reyk
javíkur sem höfuðborgar. En þeir,
sem viðurkenna þetta sjónarmið
á annað borð, geta ekki, eftir að
landsmenn utan ‘Reykjavikur hafa
skipað sér í einn stjórmhálaflokk
cn annan ráðizt að honum og kall-
að hann sérréttindaflokk. Það er
ekki hægt að nefna sama hlutinn
bæði réttlæti og sérréttindi. Ef
þetta. réttlætissjónarmið er viður-
kennt, er beinlínis rangt að
þurrka það út með öðrum hætti,
t. d. með uppbótarþingsætum í
eins stómm stíl og gert er ráð fyr-
ir í þessu frumvarpi. Það er að
vísu rétt, að hagsmunir fólksins
úti.um landsbyggðina rekast á hags
muni flokkanna af þessum ástæð-
um, 'en það er stefna okkar fram-|
sóknarmanna að tryggja runveru-'
legt réttlæti handa öllum landsbú
um, þótt það kunni að rekast á
flokkssjónarmið þau, sem fram
koma í þessu frumvarpi, sem hér
liggur fyrir til umræðu, að ég ekki
tali um þá stefnu að gera landið'
allt að einu kjördæmi, en þríflokk-
arnir eru mjög grunaðir um að
stefna að því marki. Sumir þeirra
hafa beinlínis lýst yfir því. Þess
ar tvær stefnur, byggðastefnan
annars vegar og flokksstjónarmið
hins vegar, eru algerar andstæður.
Hvort er meira virði að tryggja
hagsmuni einstakra stjórnmála-
flokka, þannig að það gangi á rétt
fólksins úti um landsbyggðina eða
halda áfram uppbyggingu þjóðfé-
lagsins á breiðum grundvelli, eins
og gert'hefur verið nú seinustu ár-
in? Við Framsóknarmenn teljum
byggðastefnuna horfa til meiri
heilla fjTÍr þjóðina I heild og þess
vegna á að styðja hana. Byggða-
stefnan spornar gegn samdrætti
ríkisvaldsins á einum stað. I höf-
uðborginni og grenndinni. Að
sama skapi og samdráttur opin-
bers valds hefur átt sér stað í
Reykjavík, hafa önnur byggðarlög
landsins orðið útundan í fjárhags-
legit, atvinnulegu og menningar
legu tilliti. Má öllum ljóst vera,
hvílíkur háski er fólginn í þessari
þróun. Þróunina frá þjóðríki til
borgríkis verður að stöðva, en það
verður ekki gert nema með virk-
um og samræmdum aðgerðum. Á
allra seinustu árum hefur slegið á
þessa þróun. Allir þeir, sem hafa
trú á uppbyggingu íslenzks þjóð-
féla.gs á breiðum grundvelli, verða
því að taka höndum sarnan um
slíka uppbyggingu og koma í veg-
fyrir, að aftur falli í sama farveg
öfugþróunarinnar.
Samdráttur valdsins
Frumvarp það, sem hér liggur
fyrir, miðar að auknum samdrætti
valdsins í Reykjavík og nágrenni,
TÓMAS ÁRNASON
bæði með mikilli fjölgun þing-
manna og með auknum flokksáhrif
um, sem kjördæmabreytingin mun
hafa í för með sér. Menn hefðu
getað haldið að sumum flokkanna,
sem að breytingunni standa, væri
ljós sá háski, sem hér er á ferð-
inni og þess vegna haft tilburði til
þess að auka völd hinna nýju kjör
dæma og hamla þannig gegn hin-
um sívaxandi samdrætti ríkisvalds-
ins á einum stað. En það örlar ekki
á slíku, engu virðist mega breyta
nema hinum þrengstu ákvæðum
kjördæmaskipunarinnar. í þing-
raeðisstjórnarskrá eru ákvæðin um
kjördæmaskipunina hín þýðingar-
mestu. Segja má, að kjördæma-
skipunin sé sá grundvöllur, sem
pólitískt líf í landinu byggist að
miklu leyti á, svo sem flokkafjöldi
og margt fleira. Það er því mjög
þýðingarmikið, að kjördæmaskip-
unin sé traust og líkleg til að
stuðla að góðu og heilbrigðu stjórn
arfari.
Þrjár meginleiðir
Það mætti segja, að þrjár megin
leiðir væru til um kjördæmaskip-
anina. Fyrir það fyrsta að skipta
landinu í nokkur stór kjördæmi
með hlutfallskosningum, eins og
hér er lagt til. í annan stað að
skipta landinu öllu í einmennings-
kjördæmi með óhlutbundnum kosn
ingum og í þriðja lagi að gera
landið að cinu kjördæmi með hlut-
fallskosningum. Það liggur í aug-
um uppi að ef landið væri allt eitt
kjördæmi, myndaðist gróðiarstia
fyrir nýja flokka. Myndi það auka
stóruin á upplausn í þjóðmálum og
skapa hættulegan glundroða. Auk
þess myndi slikt að óbreyttum öðr
um ákvæðum stjórnarskrárinnar
leiða til mikils misræmis og rang-
lætis til óhagræðis fyrir dreifbýl-
ið, eins og ég gat um áður. En
hvaða álirif er slík skipan stórra
kjördæma með hlutfallskosningum,
eins og frvarpið leggur til, líkleg
til að hafa á stjórnarfarið í land-
inn almennt? Allar líkur benda til,
að stór kjördæmi muni ýta undir
fjölgun stjórnmálaflokka. Reynsla
annarra þjóða af hlutfallskosning-
um kemur heim og saman við
þessa skoðun. Ef slíkt skipulag
hefði verði ríkjandi hér á landi sl.
10 ár, er ekki ósennilcgt, að stjórn
iná.Iaflokkarnir væru nú 6, bæði
Lýðveldisflokkurinn og Þjóðvarn-
arflokkurinn hefðu fest rætur. Það
er sanngjarnt, að þeir, seni gagn-
rýna upptöku stórra kjördæma og
niðurlagningu héraðakjördæmanna
geri grein fyrir því skipulagi, sem
þeir sjálfir telja heppilegra.
Tillaga Framsóknar-
manna
Miðlunartillaga Framsóknar-
flokksins í þessu máli er öllum
kunn. Hún gen.gur fyrst og fremst
út á það að vernda héraðakjördæm
in samtímis viðurkenningu á nauð-
syn þess að bæta þingmönnum við
mesta þéttbýlið vegna fólksflutn-
inganna þangað á seinustu árum.
Hins vegar telur Framsóknarflokk
urin að einmenningskjördæmi sem
aðalregla sé öruggastur grundvöll
ur að traustu stjórnarfari. Einn
höfuðkostur einmenningskjördæm
anna, er að þau tryggja tilveru hér
aðakjördæmanna. Einmennings-
kjördæmi efla sameiningu þeirra,
sem hafa skyld sjónarmið í þjóð-
málum. Þeir neyðast til að þoka
sér saman í fylkin.gar,a:nnað verður
augljöslega vatn á myllu andstæð-
inganna. Slík skipan verkar því
gagnstætt hlutfallskosningum að
þvi levti, að hún stuðlar að tiltölu-
lega fáum stjórnmálaflokkum. En
slík þróun þjóðmálanna er einmilt
heppileg, því að hún miðar að því
að skapa tvær meginfylkingar í
þjóðfélaginu, tveggja flokka kerfi.
Fylkingar, sem skiptast á eftir
stjórnmálaflokkum. En slík þróun
þjóðmálanna er einmitt heppileg,
því að hún miðar að því að skapa
tvær meginfylkingar í bjóðfélag-
inu, tveggja flokka kcrfi. Fylking-
ar, sem skiptast á um stjórn lands-
ins. Við slíkar aðstæður getur
stjórnarflokkurinn engum kennt
um nema sjálfum sér, ef illa farn-
ast og stjórnarandstaðan fær tæki-
færi til að sýna úrræði sín. Slík
■skipan kjördæma skapar meiri á-
byrgð og traustara stjórnarfar, en
á því er regin munur, ef þróunin
er í þá áttina eða til hins gagn-
stæða.
Heildarendurskoðun
Forseti íslands, herra Ásgeir Ás-
geirssoii sagði í þingræðu árið
1933 með leyfi forseta: „Einmenn
ingskjördæmin eru ein höfuðtrygg-
ing þess, að jafnan séu valdir til
þingstarfa menn, sem hafa aflað
sér trausts og þekkingar á því, sem
starfi þeirra við kemur.“ Það
mætti vitna til fleiri ummæla
manna, sem ganga í sömu átt. Eg
sagði áður, að ég væri andvígur
frumvarpi því til laga um breyt-
ingu á stjórnarskránni, sem hér
liggur fyrir háttvirtri þingdeild
þegar af þeirri ástæðu. að í stað
þessarar breytingar ætti fram að
fara hið fyrsta heildarendurskoðun
á .stjórnai'skránni eins og allir þing
flokkar hafa lofað þjóðinni fyrir
meira en heilum áratug. í öðrit
lagi legg ég áherzlu á, að hin rót-
tæka breyting á kjördæmaskipan-
inni, niðurlagning allra núverandi
kjördæina landsins nema Reykja-
víkur, verði svo fljótt sem kostur
er á borin undir þjóðaratkvæði en
frekari aðgerðum frestað á meðan.
Þá myndi þjóðarviljinn ótvírætfc
liggja fyrir í þessu máli. Hvenær
sem að því kemur að endurskoða
stjórnarskrána, er það áreiðanlega
| þjóðinni hollast, að sem víðtækast
‘ samkomulag geti orðið um pll
í grundvallaratriði stjórnskipunar-
laganna.
De Gaulle verður erfiður
við Eisenhower forseta
ítalir vilja fá forsetann til Rómar
NTB—Washington, 6. ág.
Nokkurn veginn þykir víst,
Eisenhower forseti verði í
London og París dagana 20.—
24. ágúst n.k. Mun hann einn-
ig ræða við dr. Adenauer, en
þó ekki í Bonn. Talið er, að
fundur hans og de Gaulle
kunni að verða nokkuð
strembinn.
Sennilegt er talið, að forsetinn
muni ræð'a við dr. Adenauer í
‘Lundúnum, enda þótt fast muni
hafa verið leitað eftir að hann
kæmi til Bonn.
Frómar óskir
NTB—Moskvu, 6. ágúst. —
Krustjoff vonar, aö viðræSur
sínar við Eisenhower bindi
enda á kalda stríðið.
Sá er kjarninn í boðskap, sem
hann sendi til forsetans bréflega
meðl Nixon vslraforseta. Segist
Krustjoff í einlægni vona, að hið
fyrsta verði róttæk breyting til
hins betra á sviði alþjóðastjórn-
mála. Vorosiloff forseti Sovétríkj
anna sendi Eisenhower einnig
kveðjur og óskir um bætta saimbúð
ríkjanna.
Eisenhower hefur sjálfur sagf.
að hann muni ekki gera neina
samninga við Krustjoff né heldur
eiga við hann viðræður sem full
trúi fllra vesturveldanna. Engu
að síður hyggst hann ræða við
bandamenn sína í V-Evrópu. Mac
millan verður forsetanum naumasfc
mjög ósammála. Öðru máli kynni
að gegna með de Gaulle og jafnvel
Adenauer kanslara. Einkum eru
viðræður Eisenhowers og de
Gaulles taldar mikilvægar þar eð
ekki verður einungis rætt um
komu Krustjoffs, heldur sambúð
Bandaríkjanna og Frakklands inn
an Nato og istyrjöldina í Aisír.
Þykir de Gaulle Frakkar afskiptir
innan Nato og heto hefnt sín
með því að hrekja brott bahdarísk
ar flugsveitii' af frönskum flug
völlum, en vélar þessar eru bún
ar kjarnorkuskeytum.
Settir hjá
Forsetinn hefur tilkynnt, að
ekki verði kallaður saman sér-
stakur ráðherrafundur í Nato til
að undirbúa viðræðurnar við Krust
joff. Er spgt, að ítalar og Belgar
hafi viljað hafa þann hátt á. Ekki
vilji forsetinn heldur fallast á
að koma t'il RómaborgET í Evrópu:
för sinni. Er greinilegt, ag smá
ríkjunum innan Nato, þykir sinn
hlutur nú nokkuð fyrir ‘borð bor
inn.