Tíminn - 13.08.1959, Blaðsíða 7

TÍMINN, fimmtuclaginn 13. ágúst 195í>.
7
Herra forseti. Þingræðið, eins'
og við þekkjum það hér í norður-j
álfu er tiltölulega ungt. Það er
rneð 'þjóðirnar eins og einstakling-
ana að þeim gengur misjafnlega
■að leysa verkcfnin. Við getum tek-
ið tvo -bændur. Öðrum búnast vel,
hinum illa. Við getum tekið for-
menn á skipi. Annar veiðir, hinn
ekki. Við getum tekið iðnaðar-
menn. Annar getur framleitt út-
gengilegar vörur, hinn ekki. í slík
um 4ilfellum er ráð fyrir þann,
sem verr gengur hjá, að athuga í
hverju það liggur að grannanum
gengur betur.
Reynslan af þingræðinu
Þingræðið hefur gefizt misjafn-
lega. Sunis slaðar hefur þingræðið
varanlega liðið undir lok. í öðrum
löndum yfir skemmri tíma, en önn-
ur lönd hafa staðið af sér allar
öldur, og þingræðið hefur þar
reynzt traust og varanlegt.
Þingræðið í þeirri mynd, sem
við þekkjum það nú er einna elzt
á Bretlandi. Við skulum athuga
hvað veldur því að þeirra þing-
ræði heíur reynzt svo vel sem
raun ber vitni. Vera má að nokkru
valdi að þjóðin er þárutseig og þol-
góð, en aðalatriðið er að þar hafa
verið fáir stjórnmálaflokkar. Þar
hafa cíngöngu verið einmennings-
kjördæmi, en slíkt stjórnskipunar-
fyrirkomulag veldur því að margir
flokkar geta ekki þrifizt og meiri
festa verður í öllum stjórnarhátt-
u m.
Sama má segja um Bandaríkin.
Þar hefur þingræðið og lýðræðið
verið t'aranlegt vegna þess að þeir
hafa haft einmenningskjördæmi.
Við skulum hugsa okkur jafn stóra
þjóð og Bandaríkin eru, ef þar
væru tíu til tuttugu stjórnmála-
flokkar. Við getum ímyndað okk-
ur framkvæmdirnar ef stillt væri
upp 10—20 forsetaefnum, og for-
setinn væri kosinn með minni
hluta atkvæða.
Við 'skulum líta á Þýzkaland eft-
ir fyrri heimsstyrjöidina eða á
tíma Weimar lýðveldisins. Þá urðu
flokkarnir á mílli 20 og 30. Hver
höndin var- upp á móti annarri.
Komúnístar og nazistar tóku hönd-
um saman að drepa miðflokkana.
Nazistarnir komust til valda og
léku 'kommúnista verst af öllum.
Óskynsamleg stjórnskipunarlög í
Þýzkalandi hafa því án efa átt
meiri þátt í því en nokkuð annað,
að síðari heimsstyrjöldin hófst, en
hún hafði þær afleiðingar að komm
linisminn hefur þanizt út í heim-
inum. Itússar ráða nú yfir hálfri
Evrópu. Bandaríkjamenn og Rúss-
ar standa nú vígbúnir hver á móti
öðrum. Það eru ekki lýðræðisöfl,
sem ráða austurhluta Evrópu,
heldur er þar einræði. Við vitum
hvemig einræði hefur gefizt í
heimimim. Einræðishcrrarnir hafa
yfirleitt ofmetnazt og ekki kunnað
sér hóf. Fítri svo að annar hvor
aðilinn sem ræður yfir nútíma
drápstækjum hætti að hugsa rök-
rétt, væri það meiri voði fyrir
heiminn en hægt er að lýsa með
orðum. Frakkar notuðu hlutfalls-
kosningar. Þar voru margir flokk-
ar og kommúnistar voru fjölmenn
ir. Þetta leiddi til sífelldra stjórn-
arskipta, upplausnar og stjórn-
leysis. Það bjargaði Frökkum a.
m. k. í bili að þeir áttu mann
sem tók nokkurs konar alræðisvald
í landinu. Einmenningskjördæmi
hafa verið tekin upp og festa kom-
izt á stjórnarfarið. Sama er að
segja tim Spán. Margir flokkar,
sljórnleysi, sem ieiddi til uppreisn
ar og einræðis. Finnar og írar eru
orðnir í vandræðum með hlutfails
kosningarnar. Einu löndin í heimin
um þar sem segja má að hlutfalls
kosningar hafi gefizt sæmilega eru
Norðtlriöndin þrjú. Þessi lönd hafa
öfluga jafnaðarmannaflokka, kröf-
um hefur verið stillt í hóf og komm
únisminn hefur ekki fest þar rætur
að neinu ráði. Aðstaðan er því ólík
cða hjá okkur. Reyslan af hlutfalls
kosningum í heiminum er því
þessi. Hlulfallskosningar hafa
reynzt sæmilega hingað til í þrem
ur smárikjum með 17 milljónir í-
búa. Alls staðar annars staðar hafa
þær gefizt illa.
|
Alyktun flokksþingsins
Flokksþing Framsóknarflokks-
ins sem haidið var sl. vetur lagði
til að gömlu kjördæmin fengju að
Kjördæmafrumvarpið veikir
sfjórnskipunarkerfi landsins
Kaflar úr ræðu Björns Pálssonar, þingmanns Austur-Húnvetn-
inga við þriðju umræðu frumvarps til stjórnskipunarlaga
halda sér. Flokkurinn lýsti sig
fylgjandi einmenningskjördæmum
og vildi fjölga kjördæmakjörnum
þingmönnum í þéttbýiinu.
Flokksþingið gerði ekki ákveðn-
ar tillögur, því svo var litið á að
ekki væri hægt að segja þingflokkn
um algerlega fyrir verkum. Hann
yrði að hafa að nokkru leyti ó-
bundnar hendur. Flokksþingið
gerði ekki ákveðnar tiliögur um
að breyta Reykjavík i einmennings
kjördæmi því að eðlilegt var að
fulltrúar Reykjavíkur á Alþingi
ættu frumkvæði að slíkri breyt-
ingu.
Framsóknarmenn telja að við fá
um ekki traust stjórnskipulag
nema með einmenningskjördæm-
um. Þeir telja að það veiki
þingræðið að hafa stór kjördæmi
og hlutfallskosningar. Það skapi
grundvöll fyrir niarga flokka, en
margir flokkar mynda upplausn í
framkvæmd þingræðisins og geta
í vissum tilfellum gert það alger-
lega óstarfhæft.
Þjóðviljinn rak upp óp mikið
þegar áiyktun þingflokks Fram-
sóknarmanna var birt. Afstaða
kommúnista — þeir ráða Þjóð-
viljanum — er eðlileg og skiljan-
leg. Þeir vilja rífa niður það þjóð-
skipulag, sem við búum við. Þeir
vilja upplausn. Það þarf að losa
jarðvegin sem mest upp til þess
að kommúnisminn geti sáð sínum
fræjum og þau geti skotið rótum.
Afstaða háttvirts 3. þingmanns
Reykjavíkur er því bæði rctt og
skiljanleg frá þeim sjónarhól, sem
hann horfir. Hann veit að þar sem
einmenningskjördæmin eru getur
kommúnismin ekki þrifizt Þeir
verða utanveltu. Þeir verða eins og
krunkandi hrafnar, sem ekki ná í
æti. Hins vegar talar háttvirtur 3.
þingmaður Reykvíkinga ckki um,
að Rússar hafa einmenningskjör-
dæmi, encla nægilegt þar, þar sem
aðeins einn flokkur er leyfður.
Kommúnisminn og
lýðræðið
Kommúnisminn og lýðræðið eiga
ekki samleið. Þeir vilja rífa það
niður, sem við viljum treysta, Lýð
ræðisflokkarnir geta notað komma
fyrir áttavita, því að þeir verða
ekki áttaviltir. Það verður bara að
fara í öfuga átt við það sem vís-
irinn veit hjá komnuim. Eg hélt
að háttvirtur 1. þingmaður Reyk-
víkinga vissi þetta en í þessu til-
felli, viðvíkjandi þessu máli, fer
hann í sömu átt og háttvirtur 3.
þingmaður Reykvíkinga. Hainn virð
ist í þessu tilfelli ekki þekkja á
áttavita kommúnismans. Það skal
tekið fram að í Alþýðubandal. eru
margir, sem ekki eru kommúnistar
og vilja án efa það þjóðskipuiag,
sem við búum við. Með þessum
mönnum er hægt að vinna, en þeir
ráða bara ekki í Alþýðubandal.
Kommúnistar munu allt'af gæta
þess að missa ekki undirtökin.
Háttvirtur 3. þin-gmaður Reykja-
víkur hefur verið margmáll um að
þrjú verkamnnnaatkvæði þurfi á
móti atkvæði eins kaupfélagsstjóra.
Á hann þar við að 1 atkvæði úti
á landi jafngildi atkvæði þriggja
manna í Reykjavík. Þetta er mikill
misskilningur. Hvergi á landinu
eru færri prósent af fólkinu verka
menn en i Reykjavík. í sjávarþorp
um er nærri hver maður verka-
maður og bændur eru ekki annað
en verkamenn. Mest öll hráefna-
framleiðsla þjóðarinnar fer fram
utan Reykjavíkur. Kenning hátt-
virts 3. þingmanns Reykjavíkur
er því alveg öfug. Hins vegar er
kommúnisminn hvergi öflugri en
í Reykjavík, og þess vegna hefur
E. O. áhuga á þvi að hvert atkvæði
hér hafi sem mest gildi.
Búskussar
Jafnaðarmenn eru alltaf að
finna upp á 'því að breyta kjör-
dæmaskipaninni. Henni var breytt
1934 og 1942. Árið 1934 komu upp-
bótarþingsætin. Þau hafa e. t. v.
m.vndað meiri upplausn í okkar
þingræði en flest annað sem gert
hefur verið. Það hefði verið vitur
legra að afhenta þéttbýlinu þessa
fulltrúa sem kjördæmakjörna en
dreita þeim um sem uppbótar-
mönnum. Við hefðum fengið' meiri
festu í okkar þingræði með því
móti. Breytingin sem gerð var 1942
hafði miklu minni áhrif.
Björn Pálsson
Jafnaðarmenn hafa alltaf beitt
sér fyrir breyttri kjördæmaskipan
og þeir gera það enn. Þeir hí/lda
að það sé kjördæmaskipuninni að
kenna að búskapur þeirra hefur
ekki gengið betur en raun ber
vitni. Menn kenna gjarna öðrum
um ef illa búnast. Sumir geta alls
slaðar búið, hvort sem jörðin er
stór eða lítil. Þeir geta gert smá-
býli að góðbýli. Aðrir geta hvergi
lifað. Þeir þurfa helzt að athuga
hvort ekki er eitthvað að þeirra
eigin búskaparháttum, sem veldur
því að illa búnast.
Það er þannig fyrir jrfnaðar-
mönnum. þó að þessi kjördæma-
breyting sem um cr rætt væri
komin í framkvæmd, fengju
þeir einum þingmanni fleira. Þeir
fengju 7. Það lætur nærri að 7 af
60 sé jafnt og 6 af 52. Þeir vinna
því ekkert við þessa kjördæma-
breytingu. Nei, þeir þurfa að at-
huga sína eigin búskaparhætti.
Sannleikurinn er sá, að Alþýðu-
flokkurinn hefur ekki verið hjúa-
sæll. Ýmist hafa húskarlarnir ver-
ið reknir úr vistinni eða þeir hafa
gengið í burtu.
Héðinn Valdimarsson var rekinn
og margir fóru með honum. Eg
veit ekki hvort 1. landskjörinn,
Hannibal Valdimarsson var rek-
inn eða hann gekk úr vistinni.
Einu giiti, hann fór. Þeir hafa farið
sem helzt hafa haft bein í nefinu.
Jafnaðarmenn hafa átt misgóða
granna. Kommúnistar eru greindir
og klókir. Þeir hafa narrað frá
jafmiðarmönnum hjúi'n, boðið
hærra kaup og meiri fríðindi, þó
efndirnar hafi orðið misjafnar.
Sennilega liggur það eitthvað í
skapgerð foringjannai hve hjúahald
ið hefur gengið illa. Jafnaðarmenn
ieika ennfremur hættulegan leik.
Þeir eru farnir að lána grönnum
sínum vinnumenn, er þeim liggur
á. En það er þannig þegar smá-
bóndinn fer að lána stórbóndanum
vinnumann, þó ekki sé nema stutt-
an tíma, ef honum líkar vel vist-
in, þá er ekki víst að hann komi
aftur.
Alþýðuflokkurinn var í samstarfi
við Framsóknarmenn 1956. Það fór
vel á með okkur. Við kusum þá
trúlega í Austur-Hún. a. m. k. Þeir
hjálpuðu aftur frambjóðendum
Framsóknar á Barðastrandasýslu
og Vestur-ísaf j arðarsýslu. Drottinn
gefur og lekur; Við kosningarnar
í sumar vildu þeir gj,rna gera
Sjálfstæðismönrtútn greiða og
hjálpuðu þcim a. m. k. í Barða-
strandarsýslu og Vestur-ísafjarðar
sýslu' tú að feRa frambjóðendur
Framsóknár. Það geta allir verið
sáttir við jafnaðarmenn út af þess
um viðskiptum og satt að segja
verður að viðurkenna að þetta eru
góðir menn, sem öllum viija hjálpa
og allt fyrir alla gera.
Höfðatalan
Jc'fnaðarmenn liafa haldið því
fram, að höfðatalan ein eigi að
í’áða. Það eígi að standa jafnmörg
afkvæði bak við hvern þingfull
trúa hvort sem hann er kosinn í
bæ eða byggð. Þessi stjórnvizka
þekkist nú bara hvergi í heimin-
um, nerna hjá jafnaðarmönnun-
um íslenzku. Norðmenn hafa lík-
asta aðstöðu og við þó landið só
7 sinnum þéttbýlla. Þar cru kosnir
150 þingmenn — allir kjördæma-
kosnir. Landinu er skipt í 20 kjör-
dæmi. Óslóborg hefur 13 þing-
menn en 450 þús. íbúa. Þrjú nyrstu
fylkin hafa 22 þingmenn fyrir 400
þús. íbúa. Þar er tekið tillit til
þess í hverju fylki ef þar eru fjöl-
mennir bæir. Með öðrum orðum,
hver þingfulltrúi fyrir Ósló hefur
tvisvar sinnum fleiri kjósendur
bak við sig en þingfulltrúar fyrir
dreifbýlið. Jafnaðarmenn hafa ráð-
ið í Noregi til fleiri ára. Þeir virð-
ast hafa dafnað þar vel þó að
höfðatölureglan hafi ekki gilt þar.
Nú liafa þeir 77 þingm. eða hrein
an meirihluta, en aðeins 46,6%
atkvæða. Þar eiga kommúnistar að
eins 3 þingmenn en ættu að hafa
6—7 ef höfðatölureglan gilti. Það
er hægt að líkja þjóðfélaginu við
stóran búgarð. Það er stórt tún
á þessum búgarði. Það þarf meiri
tíma og betri tæki til þess að
flytja áburðinn á jaðra túnsins en
í kring um fjárhúsin, og það þarf
meiri tíma og betri tæki til að
flytja hey i hlöðu ef langt er að
fara. Jafnaðarmennirnir norsku
vita þetta. Þeir vita að aðstaðan er
önnur fyrir fólkið í hinum dreifðu
byggðum en í höfuðborginni.
Það er hægt að líkja þjóðfélag-
inu við plöntu. Höfuðborgin er
blómið og leggirnir, en landsbyggð
in verður alltaf sú mold sem ræt-
urnar verða að þróast í og fá nær-
ingu úr. Ef ekki er hugsað um að
bera á jörðina, verður vöxtur jurt-
arinnar lítill. Jafnaðarmennirnir
íslenzku ættu því að hugleiða
hvernig á því stendur að flokks-
bræður þeirra í Noregi þrífast vel,
þó að höfðatölureglan gildi ekki.
Þeir ættu að athuga, að ef þeir
hefðu haldið vel á .sínum spilum,
væru betri skilyrði fyrir þá að fá
fylgi úti á landi, en i Reykjavik.
Óhætf að andæfa
Háttvirtur 1. þingmaður Reykvík
inga, Bjárrii Benediktsson, er tal-
inn með gáfuðustu mönnum þjóðar
innar og skörungur mikill. Það
er því ætlazt til meira af honum en
óbreyttum liðsmönnum. Hann lagði
til hér á árunum að öllu landinu
væri skipt í einmenningskjördæmi.
Ég hef satt að ’segja alltaf ásak-
að Framsóknarflokkinn fyrir að
hafa þá ekki boðið 1. þingmanni
Reykvíkinga upp á heiðarlegt sam
starf til að leysa kjördæmamálið
á þeim grundvelli. Hitt er svo ó-
víst hve mikill hluti Sjálfstæðis-
flokksins stóð að baki þessari til-
lögu. Við vitum allir að það þarf
að breyta kjördæmaskipuninni um
það er ekki deilt. Við deilum um
hvernig sú breyting á að vera.
Háttvirtur 1. þingmaður Reykvík-
inga hefur nú gengið inn á þá
lausn á kjördæmamálinu sem hlýt
ur að v.era í andstöðu við skoðanir
hans. Háttvirtur 1. þingmaður1
Reykvíkinga virðist nú fara eAir
linu háttvirts 3. þingmanns Reyk-
víkinga, því enginn er jafn giaður
yfir þeirri lausn á kjördæmamál-
inu sem nú liggur fyrir og háttvirt-
ur 3. þingmaður Reykvíkinga. —
Þetta er einfaldlega af því að mað-
urinn er það vel viti borinn að
hann sér að ekki er hægt að gcra
íslcnzkum kommúnistum meiri
greiða en með þessari kjördæma-
breytingu. Þegar foringjar- Sjálf-
stæðisflokksins og kornmúriistar
keppast við að róa þjóðarskútunni
í sömu átt er óhætt fyrir okkur
Framsóknarmenn að andæfa. —-
Sanntrúaðir og vel viti bornir
komrnar verða ekki áttaviltir, enda
er þeirra áttaviti jafnan athugð-
ur af reyndum sérfræðingum.
Torskilin afstaða
Það er dá'lítið erfitt að skilja af-
■stöðu Sjálfstæðisflokksins í kjör-
dæmamálinu. 1942 lýsir formaður
flokksins yfir því tið flokkurinn
fallist aldrei á að skipta landmu'
í fá en stór kjördæmi. Sama' gerði
þingmaður Borgfirðinga o. fl’. á-
hrifamenn. 1. þingmaður Reykja-
víkur hefur gert tillögur 'um að
skipta landinu i einmerinirigskjör-
dæmi. Allir þessir menn hafa nú
tekið afstöðu gegn sínum fyrri til-
lögum og yfirlýsingum. Ver.a má
að ástæðan fyrir þessu sé að nú
eigi að jafna um Framsókriarflokk
inn. Þríflokkunum hlýtur þó að
vera það Ijóst nú að það tekst ekki
með þessari kjördæmabreytingu.
Sjálfstæðismönnum gramdigt. við
Framsóknarflokkinn við stjórnar-
slitin 1956. Eg hef aldrei .álitið
að það væri öðru um að kenná en
verkfallinu 1955. Það má deila úm
hvort stjórnin átti að láta''niidan.
í því verkfalli, e.n það vár gert.
Eðlilegast hefði verið að .stjúrnin
hefði þá strax sagt af sér og'beðið
þá flokka sem að verkfallinu stóðu
að taka við, því sjáanlegt yar að
hún gat ekki ráðið við yerðþólg-
una úr því sem komið var, Óhjá-
kvæmilegt var að gera þá flokka
ábyrga sem að verkfallinu stpðu.
Sjálfstæðismen höfðu staðið heið-
arlega með Eysteini Jónssýni fjár
málaráðherra í því að hafa .ijár-
málin í lagi. Þjóðartckjurnac uxn
mjög á árunum 1953-—1955, og
menn voru farnir að hafa .tyú á
gjaldmiðlinum. Sjálfstæðisflokkur-
inn hefur ekki ástæðu tiláð'ásaka
Framsóknarflokkinn ' fýrír* ‘ af>
mynda stjórn með jafnaðai’mönn
um og Alþýðubamdal. Annað' var
tæpast hægt eins og á ;stóð. Hitt er
svo annað mál að flokksblöðin eru
ekki alltaf sanngjörn þegar svo'
stendur á. Hver flokkur eignar sér
það sem vel hefur verið gert, en
kennir hinum það, sem mið'ur fer.
Vinstri stjórnin gerði margt vel.
Aldrei hefur verið betur búið'
sjávarþorpum, landhelgislínan var
færð út og mikig gert fyrir ,raf
magnsmálin. Enginn efi ey að
vinstri stjórnin hafði skilyrði til
að ráða fram úr aðknllandi vanda
máhim, ef ailir sem að stjórninni
stóðu, hefðu haft á því einlægan
vilja, en svo var ekki. Eg vil aS
lokum farai nokkrum orðum um
undirbúning og meðferð þessa
máls.
Fyrri breytingar
Kjördæmin sem nú á að leggja
niður eru flest meira en 100 ái’a
gömul. Nokkrar breytingar hafa
verið gerðar á þeim á þesSu tíma-
bili, en allar eftir óskum þess
fójks, sem átti þar héima. Ifúna-
vatnssýslu var t. d. skipt í tvö kjör
dæmi af þeirri ástæðu.- Nú a a®
breyta 27 kjördæmum í 7 án þess
að nokkrar óskir hafi borizt um
slíkt frá fólkinu, sem býr í þess-
um héruðum. Hliðstæðar aðgerðir
þekkjast ekki í þingsögu okkar.
Kjördæmin hafa verið smáríki.
Þingmaðurinn hefur verið kosinn
af fjölmennasta flokknum hverju
sinni, en út, á við hefur hann íitið
á sig .sem fulltrúa byggðaria^sins,
(Framhald á 11. $iðu)