Tíminn - 30.08.1959, Blaðsíða 5

5TÍMINN, sunnuðaginn 30. ágúst 1959.
r
W
Jón Sigurðsson, bóndi, Yztafelli:
Auðhringur er lokað fyrirtæki, en
samvinno
>n eru
opin
Nokkrar hugleiðingar um árásir Sjálfstæðis-
fiokksins á samvinnuhreyfinguna
Jón Sigurðsson
Nú' er liðið hið stvtzta al-
þingi hins nýja lýðveldis Nýj-
ar kosningar undir nýju skipu
lagi standa fyrir dyrum. Á
J fil’borði stjórnmálahafsins ei reyndirnar einar tala. Sú aðferð
logn og ládeyða eftir kosninga er líka rétt, en þó hygg ég að
Iiríðina í vor. En þó verður gera þyrfti miklu meira að því
greind þung undiralda, sem cn verið hefur að ky”113 almenn-
efalaust boðar ofviðri nvrra il,gi. óhrekjaniegar staðreyndir
• . “ mn hað., hvers virði starfsemi kaup
kosmnga. félaganna er fyrir menningu og
Fyrir framan mig liggur mikið fnahagsafkomu í héruðunum, og
eafn. Þar eru saman komnar úr- hvers virðl safband þeirra er
klipptar greinar úr blöðum Sjálf- fyrri a f iandlð-
stæðismanna, þar sem minnzt er . p
samvinnufélaganna og siambands colismismunur kaupmanna-
þeirra. Greinar þessar eru full- °9 samvinnuverzlunar
ar fimmtíu talsins frá síðasta nýj- Ádeilur blaðanna eru næstum
ári til þessa dags. Allar eru þær hinar sömu öll 40 árin. Skal nú
á einn veg. Það er last um kaup- nokkuð að þeim vikið.
félögin og S.Í.S., áróður gegn sam l. Rithöfundiar Sjálfstæðisblað-
vinnufélögunum, Þar er ýmist anna hefja stundum lofgjörð um
Þ.rúgað saman stórvrð'im eða tal- v.pphafsmenn samvinnufélaganna.
að í dyígjum. Þeir þora ekki að neita því, að
, - ■ ... kaupfélögin hafa á smum tíma
Aldrei hv.kað . þv. mah veris gagnleg. Dánir menn> sem
Þetta úrklippusafn gæíi verið þar höfðu forgöngu, eru vegsam-
miklu stærra. Það gæti fvllt marg aðir. Jafnvel stofnendur sam- manna komi í veg fyrir of hátt
ar bókahillur, langar, háar og bandsheildsölunnar efu þar taldir vöruverð og kaupfélögin séu ó-
breiðar, ef farið væri lengra aft- góðir menn og gegnir Það voru þörf. Þessi samkeppr.i dugði nú
ur í tímann, því að andróður í- þó einmitt þeir, sem voru taldir ckki á fvrstu árum kaupfélaganna.
’i.aldsblaðanna gegn samVinnufé- allra verstir á -fyrstu árum þess- Kaupmenn, ef fleiri voru en einn
lögunum hefur ha,dið áfram arar árásarherferðar, um 1920. í sama verzlunarhéraði, gerðu sam-
sleitulaust nær því í 40 ár, eða Verzlunareinokun var þó lokið. Er- tök sín á milli, um það að halda
síðan Bjövn Kristjánsson hóf her- lendir og innlendix kaupmenn uppi „hæfilegum^ ágóða. Nú á
íerð sína gegn félögunum um höfðu alla verzlun í sínum hönd- öld stéttarsamtákanna gildir þetta
1920. Segja má, að andróðurinn um. Hverjum og einum var frjálst í enn ríkara rnæli en áður. Kaup-
gegn samvinnufélögunum sé eina að stofna verzlun og keppa við mannastéttin er engir.n eftirbátur
málið, sem íhaldsflokkurinn og þá kaupirfenn, sem fyrí-r voru. annarra urn það að hafa samtök
síðan Sjálfstæðisflokkurinn hafa Reynslan sýndi, að litlu skipti, til þess að halda uppi -inum stétt-
aldrei hvikað frá á 40 ára langri hvort kaupmenn voru erlendir eða arhag.
vegferð sinni. irnlendir. ÖIl kaupmannaverzlun Ef kaupfélögf.n og samband
Við munurn nú ekki þurfa að var rekin með hag verzlunareig- þeirra legðust niður mundu fé-
grafa djúpt í þennau bunka, það endanna einan fyrir augum. Þetta
nægir að líta á síðusiu plönturn- stendur óhaggað enn í dag um
ar í þessu grasasafni. Eftir ný- alla kaupmannaverzlun, Sam-
árið var hörð hríð :rerð á sam- vinnumenn stofnuðu félög, sem
viimufélögin, Síðan var nokkurt keyptu afurðir og seldu erlendar
lilé meðan kosningahríðin stóð vörur, með hag framleiðenda og
yfir í vor og verið var að neytenda, hag almennings, fyrir
brjóta niður rétt liéraðanna til takmark. Þessi eð’ismismunur
þingmanna sinna. Ettir kosning- kaupmannaverzlunar og samvinnu
arnar hefst aftur látlaus stór- verzlunar stendur óhaggaður á 3. Blaðaádeilurnar segja, að
skotahrið í blöðum þessa flokks sama grunni allt frá ‘yrstu árum hin sterku kaupfélóg og hið
á sanivinnufélögin. kaupfélaganna. sterka samband, stefni að cin-
Samvinnumenn hafa sjaldan ræði. Ekki þarf nú mörgum orð-
evarað þessum blaðarógi um fé- 2. Kaupmannasinnar segja, að um að eyða að þessu. Það er vitað
lögin. Þeir hafa viljað láta stað- smkeppni milli einstakra kaup-- mál, að öllum er frjáist að stofna
. . _________ verzlun o.g keppa við hvaða kaup-
~——— fálag sem er. Kaupfélögunum er
QC' I 'L r* öllum stjórnað eftir lýðræðisskipu
7+J aia: JOnannöS tinðrsson lagi. Þar er öllum frjáls innganga
og úrsögn, hvenær sem er. Þau
birta opinberlega skýrslulé um
hag sinn og eru opin fyrir allri
., . gagnrýni, innanfélag.smanna og
, foiit’ sem honllð var tú vits og hafa alið börn, sem vita ef til vill utanfélagsmanna.
Hér er lögð til hliðar 1.3 mili
króna á einu ári. Mikill hlut:
þess fjár kemst í eigu félags
manna á næsta ári. Hinn hiutin.
verður áfram í vörzlu félagsins,
Hann stendur undir margvíslegun:
rekstri í þágu atvinnuveganna :
héraðinu: verzlnarhúsum, fryst.
húsi, mjólkuirvinnslustöð, slátur
húsi o.s.frv-
Setjum nú svo, að einn kaupiné
ur, eða nokkrir kauomenn í sterk-.:
stéttarsambandi, hefðu farið meS
gagnlegra framkvæmda á verzlun- alla þá verzlun, sem Kaupfélai
arstað, en hægt er líka að ílytja Þingeyinga hefur rekið á árm
kaupmannságóðann brott.Oft hefur 1958. Ég held, að engurn detti
hann verið fluttur úr Iandi. Oft á hug í alvöru. að kaupmannaverzí
tíðum hafa kaupmenn efnazt á un hefði gert sig ánægða me-
verzlun á ýmsum verzlunarstöðujn minni ágóða en varð hjá kaupfe
úti á landsbyggðinni og flutt sig laginu. Hins vegar var hægt a
síðan tli höfuðstaðarir.s. Ég vil flytja allan verzlunaragóða kaiR
taka dæmi: Kaupfélag Þingeyinga mannaveirzlunar, nokkuð á aði ,
er næstum einrátt um alla verzl- milljón, brott úr héraðinu árleg.
un á Húsavík. Efnahagsafkoma í þessu felst hinn mikli regir
þess áiið 1958 var þannig, sam- taunur á kaupmannaverzlun o_
amvinnuverzlun.
kvæmt opinbern hagskyrslu:
Hagnaðitr var
sem var varið þannig:
Til afskrifta
Lagt í stofnsjóð félagsm.
Lagt í varasjóð
&ráðstafað til næsta árs
4641934,66
500.000,00
120.000,00
1.330.241,10
1.095.934,66
245.307,C I

Þáttur kirkiu.rLn.ar
í helgidómi sumarsins
ust miljónir stjarna
demantlampar, ,sem
og konungssonurinn
líkt og
blikuðu, |
breiddi §■
lög smásala og stórkaupmanna
verða einráð uin alla verzlunar-
liætti, eftir því, sein Iandslög
Ieyfðu. Sú stórbreytiug yrði þar
á, að verzlun landsins yrði rek-
in fyrst og fremst tii hagsmuna
fyrir verzlunarstéttiua, en ekki
almenning.
f „Opni mér nóttin Guðs
helgidóm hjá
tmeð sitt himneska gull-ljósa
safn. faðminn móti himninum, móti |
% Ó, mannaverk hégómi hégómi hafinu og skóginum. En í sama j
hugsa ég þá bili kom fátæki fermingarþróð-1
| allt er hjóm, nema hins ° irinn eftlr oðrunl skógarstíg f
eiiífa nafn.“ með stuttermar og á tréskóní.
-1 Hann var kominn jafnsnemma, ]
j| Það koma fáir í kirkju á en þó sína leið. Og þeir hlupu P
I sumrin, minnsta kosti hér í hvor a taóti öðrum og héldust í .
1 höfuðborg okkar íslendinga. henclur í hinni miklu kiiAju J
| En það fara margir í ferðalög natturunnar og skaldleikans, og
I til að njóta unaðar og birtu vf,r helnl hU011laðl hln °Avnl" I
lega, heilaga kirkjuklukka og i
| sumyarsins. Og sannarlega — _ ,
| helgidómur náttúrunnar ekki ?sæhr englar svifu i dansi um, i
I síðri en fegurstu musteri af hverfls .hana eftir hlinneskuni -i
1 jarðneskum höndum gjörð. En dyrðarsong.
? auðvitað þarf vissa menntun . Svona, lysir Andersen kirkju-
... , „ ,„x gongu í helgidomi sumarsins,
hiartna og hugsunar til að f. ° f .
____ __kirkju sumarkvoldsins. Og vissu
lega er þetta unaðsstund' í .nær-
skilja predikun, söngva og
bænir þessa helgidóms fjalla
og skóga, fugla og blóma
Flestir kannast við ævintýr-

veru Guðs. Og Kristur sjálfur
sótti slíka kirkju kannske á
.„ ,, „ ... „ hverjum morgni eðakvöldi uppi
íð „Klukkuna eftlr snillinD- . fjalllnu £yrlr 0fan Kapernaum. | f
H. C. Andersen. Hann virð p-n fil þess ag nj5ta juess-'
unnar í þessum helgidómi, til
þess að skynja hann, þarf sann-
ínn
Eyvík
ára fyrir aldamótin síðustu og lif-
ir enn, hefur gert meira en að lifa
tvenna tíma. Það hefur lifað og
hrærzt í Iveim ólíkum heimum,
eem í raun réttri eru svo óskyldir,
að furðulegt má kallast, að kyn-
etofninn skuli enn halda velli og
að gamli heimurinn var til, en
ekki hvernig hann var.
Einn af borgurum hins gamla
heims, Jóhannes Einarsson í Eyvík
í Grímsnesi, er níutíu og fimm ára
í dag. Hann er fæddur i Eyvík og
þar bjó hann mestan sinn búskap,
„Auðhringur"
4. FjórÖa höfuðárásarefni blað-
anna er það, að kaupfélögm og
saniband þeirra. sé „auðhringur*.
Orðið „auð!iring;ur“ er notað í
„„ ó v, , ■ , stórum fvrirsögnum, oftar en
en a undan honum bjuggu þar nokkur
önnur orð í árásargrein-1
um. Þetta sýnir, hvað allt árásar-
moldviðrið er rökvana. Hringur-
T T., , ... inn er lokuð flatarmynd. Auð-
Þegar Johannes var þrettan ara, hrin er lokað fyrirtæki. Auð,
dofað11: ha”?.l,r söfnun í hönclum einstaklinga og
bæði faðir hans og afi, og nú býr
'þar sonardóttir hans með manni
aínum.
svo var kallað. Móðic hans brá
ekki búi, síður en svo, heldur bjó
hún eftir það af miklum myndar-
skap á annan áratug, og vann Jó- ..... . r .., , * . , , ... ,
hannes hjá henni, þar til hann tók PJoðinm er,f,?aisf að
hlutafélaga getur oi’ðið auðhring-
ur. Samvinníifélög eru aldrei lok-
uð. Þau standa öllum opin, allri
sjálfur við búi og var alla tíð einn
gildasti bóndi sinnar sveitar, q£
um margt á undan sinni samtíð.
í dag mun vera mannmargt í
kringum Jóhannes, þennan öldung,
sem enn er mjög hress, hefur fóta-
auðsöfnun þeirra, ef nokkur er,
og njóta góðs af. Þess vegna er
það hrein rökvilla að tala um auð
hring samvinnuíélaganna.
5. Fimmta áróðursefnið er það,
ferð og fylgist með þvi, sem fram að kaupfélögin og sambandið taki
fer. Hann man marga hluti vel, of mikið af -almenningsfé til fest-
man þegar fólk, sem samtíða hon- ingar í rekstri sínum. Það ei að
um var í uppvextimim, talað um vísu rétt, að öll verzum þarf að
Jörund hundadagakonung og ann- festa allmikið fé í rmcstri í lengri
að, sem í dag er fjarri. eða skemmri tíma. Hvað verður
Jóhannes átti um skeið sæti í um íjárfestingu kaupn.annsins, á-
hreppsnefnd og skólanefnd, og góða hans af verzluninni? Hún |
1907 var liann formaður þeirrar verður undir yfirráðvm einstak-
(Framhald á 11. síðu) linga: Hægt ér að verja hcrni til •JT1
ist .halda því fram, að það séu
aðeins fáir, sem komist alla
leið inn að altarii kirkjunnar aríega“ ekki‘J minni þroska og
miklu, þrr sem hiarta Guðs jjUgai.flug en tii að njóta venju-
heynst sla í öræfakyrrð solar- legrar guðsþjonustu. Og vel
lagsdýrðar. Otrúlega margir gæti ég lrúaðj að til þess væru
létu sér nægja bjölluhljóm tízk þeir hæfastir, sem bezt sækja
II unnar og tilgangsleysisins. kirkju á sunnudögum. Og ekki
| Aðeins tveir komust, ef svo vanrækti Kristur samkundu-
| mætti segja alla leið inn í húsið þess vegna.
| kirkju sumarsins, báðir um Hin innsta þrá mannshjartans |
* einstigi og erfiðleika, raunar eftir friði, kyrrð og fegurð, §
| hvor sína leið, fermingarbræð- þarf ag eflast við hljóða helgi f
| 'urnir, fátæki drengurinn og bænar og söngs til þess að hug-1
| kóngssonurinn. Báðir komu ur 0g hjarta geti notið helgi-1
| upp á hæðina þar sem liæstu stunda í faðmi náttúrunnar íf
| trén gnæfðu og fegurstu blóm- sumarfríinu.
| in ilmuðu. Annars gæti svo farið, að s
|| „Ó hvílík dýrð. Hafið, hið helgidómur hafs og skóga, f
I mikla, dýrðlega haf, sem velti fjalla og dala, opnaðist aldrei |
| löngum bylgjum upp að strönd- með sínum blómailmi, figlusöng |'
| inni, breiddi úr sér fyrir fram- og en.glaljóðum, þrátt fyrir |
1 an hann. Og sólin stóð eins og ferðalög á heimsenda.
|| stórt, skínandi altari úti við Það er ekki nóg að fara í I
|j sjóndeildarhringinn, þar sem skemmtiferð í sumarfríinu, það |
I haf og himinn mætust. þarf að hafa með sér sjón og 1
§ Allt rann þarna saman í sign- heyrn til að njóta þess, og |
| aða litadýrð, skógurinn söng, hreina strengi hjartans, sem |
1 hafið söng og hjarta hans tók óma í samræmi við orð og í
jf þátt í söngnum. tóna í helgidómi sumarsins.
Öll náttúran var mikil og Þá getum við tekið þátt í |;
heilög kirkja, þar .sem trén og guðsþjónustu sumarkvöldsins
svífandi ský voru súlurnar, með kongssyninum og fátæka
blómstur, gras og mosi ofin fermingardrengnum og hlustað
flosklæði og sjálfur himinn á hjartaslög Guðs, hifm eilífa
Guðs hvelfingin. Þar dvinuðu klukknahljóm fegurðar og til-
raðu litirnir smám sam- beiðslu við altari sólgeisla og
an um leið og sólin hneig að .stjörnuglits. _
faðmi djúpsins. En þá tendruð- Árelíus Níelssou.