Tíminn - 22.09.1959, Síða 7

TÍMINN, þriðjudaginn 22. september 1959.
9
„Til þess að vorir kæru þegnar megi
verða goðra Ijðsmæðra aðnjétandi
Hinn 8. 'september s.l. hélt Ljós-
mæðraíélag íslands fertugasta
aðalfund sinn, en 2. maí s.l. voru
liðin fjörutíu ár síðan félagið var
stofnað.
Fröken Jóhanna Friðriksdóttir,
ljósmóðir, hefur veriS formaður
félagsins undanfarin tíu ár, en
áður hafði hún verið ritari þess
í tut'tugu ár. í hennar vörzlu er
fyrsta fundargerðarbók félagsins
og þar er fundargerð stofnfundar-
ins skráð smágerðri, fagurri rit-
hönd. Þar segir, að 2. maí árið
1919 hafi nokkrar Ijósmæður kom
ið saman í húsinu nr. 20 við
Laugavcg til þess að ræða um
Stofpun félagsskapar með ljós-
mæðrum á íslandi.
Aðal hvatamaður að félagsstofn
uninni var fröken Þuríður Bárðar
dóttir, sem alla ævi var mjög á-
hagasöm um menntun og kjör stétt
arsystra sinna og arfleiddi félag
þeirra að verulegri fjárhæð, er
hún andaðist.
í tilefni fjörutíu ára afmælis
ins ákvað Ljósmæðrafélagið að
gefa út „Ágrip af sögu ljósmæðra
fræðslu og ljósmæðrastéttar á fs
landi“, eftir Sigurjón heitinn Jóns
son, Iækni. Skyldi útgáfa ritsins
koma í stað veizlufagnaðar í til-
efni afmælisins. Bókin hafði legiö
í handriti síðan höfundur lauk
henni árið 1948, en útgáfan dreg-
izt af ýmsum ástæðum.
í bókinni kemur Ijóst fram hve
erfitt hefur verið að veita ljbs-
mæðram þá litlu menntun, sem
þeim var ætluð samkvæmt hinum
fyrstu -opinberu fyrirmælúm þar
að lútandi. Árið 1749 var í fyrsta
sinn gefin út á islenzkú bók úm
Ijósmæðrafræði. Var það Hálldór
biskup Brynjólfsson, sém Tét
prenta hana á Hólum, én léra Vig
fús Jónsson í Hítardal, píofastur
x Mýrasýslu, hafði þýtt hana úr
dönsku. Ekki er þó líklegt að Sllar
Ijósmæður hafi átt þá bók og flest
ar munu lengst af hafa. stúðzt -við
LjósmæSraíélag íslands 40 ára

Jóhanna Fri5riksdó}.tir
eigin e'ðlisgreind eina Jræða.; '
Þó skorti ekki íögur orð í em-
bættisbréf Bjarna Pálssonar land-
læknis, er hann' var skipaður i
það embætti árið 1760 ,og hafði
allt landið að umdæini.-Þar segir
svo:
„Til þess að vorir kæru þegnar
á íslandi megi einnig vérða góðra
og vel menntaðra 'ljósmæðra að-
njótandi, mörgum mannslífum 'til
björgunar, skal landfæ'kni og'skylt
að taka, svo fljó'tt sém auðið er;
eina eða fleiri siðsamar konur og
veita þeim tilhlýðilega fræðslú í
Ijósmóðurliist og visindum, og
enn fremur, þegar tækifæri géfst
á ferðum hans, áð kalla-á sinn
fund nokkrar af þéifn, sem nú
eru ljósmæður, og fræða þser uhr
þau atriði, sem mest á ríður, Drfið
ar fæðingar, vendingar o.þ.h. Það
væri líklega einnig mjög ifytsam-
legt, ef yfirvöldin gætu, er fram
líða stundir, fundið úrræ'ði til að
útvega fé til að ráða -og laun-a ljós
móður, er fengið hafi staðgóða
þekkingu og lokið prófi hjá Vorri
hér allra mildilegast stofnsettu
Prófnefnd ljósmæðra."
Bjarna Pálssyni var ekki ætlað
ur lítill tími til þessarar kennslu,
eða hftt þó heldur! Auk lækninga
átti hann að búa til lyf fyrir alla
landsmenn og kenna læknisefnum
og ljósmæðrum. Og þegar fyrsta
lærða danska Ijósmóðirin kom
til Reykjavíkur árið 1761, þá feng
ust engir peningar til að launa
henni með, fyrr en ári >síðar.
í þessari umræddu bók segir
Sigurjón Jónsson, að fyrstu bók-
festu fyrirmæli um skyldur Ijós-
mæðra, sem sér sé kunnugt um,
séu í kirkjuordonatíu Kristjáns
3., sem út var gefin 1537, og snýst
aðallega um þær kristilegu bænir
og umtölur, sem hafðar skulu yfir
sængurkonum.
Þetta var nú þá. Síðan hafa
margar breytingar á orðið til hins
betra, svo sem allir vita.
Árið 1875 voru fyrstu yfirselu-
kvennalögin sett og laun þein-a
ákveðin. Skipaðar ljósmæður í
Reykjavík skyldu hafa 100 króna
árslaun, í öðrum kaupstöðum
skyldu þær hafa 60 krónur og í
sveitum 40 krónur. Kennsla átti
að fara fram hjá landlækni og
héraðslæknum í kaupstöðum.
Þetta var 1875. Árið 1912 var
stofnaður Yfirsetukvennaskóli ís-
lands og fór kennsla í honum fram
hjá starfandi ljósmæðrum í
Reykjavík og landlækni. Náms-
tími var sex mánuðir. Árið 1919
var Ljósmæðrafélag íslands stofn
að og voru launakjör ljósmæðra
þá slík, að ljósmæður í sveitum
höfðu 70 króna árslaun, fimm kr.
gjald var greitt fyrir að taka á
móti barni og 1 króna fyrir hvern
dag, sem Ijósmóðir var hjá sængur
konu fram yfir fæðinagrtíma. Þær
launakröfur, sem hið nýstofnaða
félag bar fram voru þær, að lög
skipaðar ljósmæður í Reykjavík
skyldu fá 1200 kr. á ári, en annars
staðar yrðu árslaunin 200 kr. 15
kr. yrðu greiddar fyrir að taka
á móti barni, 1 kr. fyrir hverja
vitjun eftir fæðingu í kaupstöð-
um og 2 kr. fyrir dag, sem ljós-
móðir dveldi á heimili sængur-
kvenna í sveitum. Fengust þessar
launakröfur samþykktar nokkru
síðar.
Ákveðið var á stjórnarfundi hins
nýstofnaða Ljósmæðrafélags að
skrifa öllum Ijósmæðrum landsins
og óska eftir þátttöku þeirra. Voru
undirtektir svo góðar, að ári síðar
er félagstala komin upp í 127, en
erfiðlegar gekk að mynda félags-
heildir úti um sýslur landsins. —
Þess var farið á leit við eina ljós-
móður í hverri sýslu, að hún kall-
aði stéttarsystur sínar á fund, en
| ekki barst svar við þeim tilmælum
' nenia úr einni sýslu, Eyjafjarðar
' sýslu, og var það Jóhanna Friðriks
dóttir, sem til þess fundar boðaði.
Áttu ljósmæður ekki auðvelt með
að koma saman til funda eins og
isamgöngum var þá háttað, þó ekki
væri nema einu sinni á ári. En
fljótt komu fram tillögur um stofn
un blaðs, sem gæti orðig 'tengi-
liður milli ljósmæði’a um land
allt, og kom fyrsta blaðið út í okt.
1922.
Hér langar mig aö skjóta inn
í frásögn af kvenfélagi sem frök-
en Jóhanna Friðriksdóttir og frú
Þóra Stefánsdóttir frá Fagraiskógi
gengust fyrir ag stofna árið 1918
í Arnarneshreppi í Eyjafirði. Hét
það Góðgerðarfélagið, og var til-
gangur þess að hjálpa sjúkum og
fátækum með gjöfum og hjúkrun.
Á þeirra vegum fór ung stúlka,
Unnur Guðmundsdóttir frá Arnar
nesi, á Akureyrarspítala í þrjá
mánuði, til þess að læra undir-
stöðuatriði hjúkrunar og síðan
starfaði hún fyrir 70 króna árs-
laun sem hjálparstúlka viö hjúkr
un, bæði hjá sængurkonum og þeg
ar sjúkdóma bar að garði. Sagðist
Jóhanna ekki vita betur en að
haldið hefði verið uppi slíkri
sjúkrahjálp í hejmahéraði henn-
ar á vegum kvenfélagsins fram 'til
1940. Þarf ekki að efa, að oft
hefur orðið ómetanleg hjálp áð
slíkri aðstoð þar í sveit, eins og
annars staðar þar sem kvenfélög
tóku síðar upp þenna sama hátt.
Árið 1930 tók Landsspítalinn til
starfa, og þá um leið hin fyrsta
fæðingardeild hér á landi. Var Jó-
hanna Friðriksdóttir hin fyrsta for-
stöðukona Ljósmæðraskólans er
hann tók til starfa í Landsspítalan-
um. Fyrsta árið var hún eina ljós-
móðirin á fæðingardeildinni, átti
að veita fæðingarhjálp og hjúkrun,
auk kennslu, en nemar í skólanum
Þuríður Bárðardóttir
voru 12. Hafði ekki þótt ástæða til
þess að ráða aðstoðarljósmóður,
því ekki var gert ráð fyrir að nein
veruleg sókn yrði að deildinni. Það
fór þó á annan veg, því að fyrsta
árið fæddust þar um 260 börn.
Næsta haust var ráðin aðstoðarljós
móðir, og mun ekki hafa af veitt,
því það ár urðu á deildinni 344
fæðingar.
Ljósmæðrafélag ísiands beitti
sér eindregið fyrir lengingu náms-
tímans við skólann og árið 1931
var hann lengdur í eitt ár, en stétt
in telur nauðsynlegt að hann verði
sem fyrst lengdur í tvö ár.
Ljósmæðrafélaginu hafa borizt
góðar gjafir, sem mynda sjóði í
þess vörzlu. Sjúkrasjóði ljósmæðra
var breytt í Utanfarsjóð ljósmæðra
eftir að alþýðutryggingarlögin
komu til framkvæmda, en úr sjóði,
sem Þuríður Bárðardóttir stofnaði
með dánargjöf sinni, er þeim Ijós-
mæðrum veittur styrkur, sem verða
að láta af starfi sökum heilsubrests
■eða af heimilisástæðum.
Eftirtaldar konur voru kosnar
heiðursfélagar í Ljósmæðrafélagi ís
lands í tilefni af fjörutíu ára af-
mælinu: Ása Ásmundsdóttir, Elín
Jónsdóttir, Jóna Kristinsdóttir,
Kristín Teitsdóttir og Sigríður E.
Snæland, sem allar voru meðal
stofnenda félagsins, og hafa verið
félagar í því alla tíð, enn fremur
Sigríður Sigfúsdóttir og Jóhanna
Friðriksdóttir, ,sem báðar hafa ver-
ið í stjórn félagsins í áratugi.
Jóhanna Friðriksdóttir og Ragn-
hildur Jónsdóttir báðust undan end
urkosningu í félagsstjórn, og voru
kosnar í þeirra stað Valgerður Guð
mundsdóttir, sem er formaður og
Freyja Antonsdóttir, ritari, en Þór-
dís Ólafsdóttir gegnir áfram gjald-
kerastörfum.
Ljósmæðrafélag íslands er með-
limur í sambandi Ijósmæðra á
Norðurlöndum og í alþjóðasam-
bandi ljósmæðra. Eftir að norræna
sambandið var stofnað 1950, hafa
islenzkar ljósmæður hlotið viður-
kenningu, og mega starfa sem full-
gildar ljósmæður á Norðurlöndum,
en áður gátu þær aðeins komizt að
sem nemar, og urðu að taka próf
erlendis til að fá réttindi þar.
Þó að margt fleira megi segja frá
störfum félagsins og stéttarinnar,
verður þetta látið nægja að sinni.
Mikinn fróðleik er að finna í riti
því, sem félagið gaf út á fjörutíu
ára afmælinu, og mun mörgum
þykja sem afmælið verði minnis-
stæðara vegna þess, en þó efnt
hefði verið til veizluhalda.
Áður en fæðingardeild Landsspít
alans tók til starfa, urðu ljósmæð-
ur, sem ætluðu að fá skipun til
starfa í kaupstöðum, að fai’a tilj
framhaldsnáms í Danmörku og takaj
þar próf. Nú sigla þær aðeins til ■
framhaldsnáms eftir eigin ósk og
hafa allar íslenzku ljósmæðurnar,
sem starfað hafa erlendis, getið
sér hið bezta orð.
Nú eru um 180 starfandi ljósmæð
ur á landinu , þar af um 150 í um-
dæmum, en 30 á sjúkrahúsum. Alls
eru í félaginu um 190 ijósmæður.
Ljósmæðrafólag íslands mun
ekki ætla að láta staðar numið við
svo búið í baráttu fyrir bættri
mentun ljósmæðra og jafnframt
mun það reyna að halda svo á mál-
um, að ljósmæður verði ekki af-
skiptar þegar samið er um laun og
■önnur starfskjör.
Þó mun mála sannast, sem Jó-
hanna Friðriksdóttir sagði, er við
spjölluðum saman, að ljósmóður-
.störf verða ekki vel unnin, ef ekki
er haft annað í huga en fjáröflun ■
eða virinan miðuð algerlega við j
vissan vinnustundafjölda, hvernig
svo sem aðstæður eru. Góð ljós-
móðir verður aðeins sú kona, sem.
hefur ríka fórnarlund og lætur um-
hyggju fyrir móður og barni sitja
fyrir öllu öðru. En þá tekst líka
að vinna starfið vel og væntanlega
vilja þeir, sem hjálparinnar njóta,
endurgjalda hnaa svo sem vert er.
Sigríður Thorlacius.
FréttatiSk. frá félagsmálaráðuneytinu
Norrænn ráðherrafundur um
félagsmál var haldinn í Fevik við
Arendal í Suður-Noregi, dagana
7.—9. september s. 1. Félagsmála
ráðherra íslands, hr. Friðjón
Skarphéðinsson gat ekki komið
því við að sækja fundinn, en
Haraldur Guðmundsson sendi-
herra í Oslo og Jón S. Ólafsson
fulltrúi í félagsmálaráðuneytinu
mættu þar fyrir íslands hönd.
Alls sátu fund þennan 43 manns.
Fyrir fundinn voru lagðar skýrsl
ur um þróun félagsmáia á Norður
löndum undanfarin tvö ár svo og
skýrslur nefnda er starfað hafa að
einstökum málum milli funda.
Aðalmál fundarins voru annars
nýjust aðferðir við meðhöndlun
áfengissjúklinga, reglur um elli
lífeyrisgreiðslur og iífeyri til eftir
lifenda.
Þá var á fundinum undirritaður
Norðurlandasamningur um viður
kenningu á iðgjalda- og starfstíma
fyrir menn, sem tryggðir eru
gegn atvinnuleysi og llytjast milli
ríkja, en þessi samningur er til
mikilla hagsbóta fyrir þá, sem
flytjast milli atvinnuleysistrygg
inga hinna einstöku aðildarríkja.
Ákveðið var að skipa nefndir til
þess að vinna að athugun ein-
stakra vandamála í sainstarfi Norð
urlanda á sviði félagsmála, eink
ium varðandi framkvæmd áður
gerðs samnings um félagslegt ör-
yggi. Atriði þau, sem hér um ræð
ir, varða einkum lífeyrisgreiðslur
og meðlagsgreiðslur. .
Fundarmönum var gefinn kost
ur á því að ýmsar stofnanir,
svo sem barnaheimili, drykkju-
mannahæli og ellihe.mili.
Næsti fundur verður haldinn í
Finnlandi a3 tveim árum liðnum.
Félagsmálaráðuneytið, 16. sept
1956.
Á víðavangi
Heimköllun Pritchards
Bandaríkjastjórn hefur ekkí
Iengur treyst sér til að halda
lilííiskildi yfir Pritchard herá-
höfðingja og yfirgangi þeim setn
hann gerði sig sekan um í skipt-
um sínum við fslendinga. Það
verður þó ekki sagt, að hún hafi
kallað haim heim vonum fyrr,
því að eðlilegt heíði verið, að
hann hefði verið burtkvaddur
strax eftir atburðinn, sem gerð'
ist við flugvallarhliðið 5. ágúst.
í staðinn reyndi bandaríská
stjórnin þá að hylma yfir verkn
að hans og að koma ábyrgðinid
á annan mann. Það var ékki fyrr
en eftir að annað svipað ofbeld-
isverk hafði átt sér stað. að
bandaríska stjórnin sá sig nauð'
beygða til áð kveðja liann burtu.
_ En það mun þó ekki gleymast
íslcndingum, að Bandaríkja-
stjórn virðist ekki líta alvarlegri
augum á yfírgang Pritchards eti
svo, að hún hækkar luuíri í tign
við brottför hans héðajn, < a ■
Pritchard og Mbl.
Þótt Pritchard gerði sig sekan
ura liinn augljósasta yfirgang
við íslendinga, reyndist samt
vera til íslenzkt blað, er , gerðé
honum svo hátt undir ltöfði, a@
birta við hann langt viðtal, þár
sem hann reynir að réttlæta yfir-
gangsverk sín. Það blað, sém.
lagðist svona lágt fyrir hinum
ameríska yfirgangsmanni, var
sjálft aðalmálgagn Sjálfstæðis<
flokksins, Morgunblaðið.
Sem betur fer er leitun á þyí
í íslenzkri blaðamennsku, að
þannig sé skriðið fyrir erléndum
ofbeldismanni. Slíkuin mannl á
að sýna kulda og fyrirlitníitgií.
og virða hann ekki viðtals. Þeitn
mun fremur var líka ástæðu til
þess fyrir blöðin að sniðgaíiga
Pritchard þannig, þar sem uian-
ríkisráðherra hafði ákveðíö að
íslenzk stjórnarvöld liefðu engin
viðtöl við hernaðaryfirvöldiii uér
meðan Pritdiard væri æðsu aiað
ur þeirra.
Það er engu líkar en r.d i: h-
stjórar Mbl. hafi viljað ónn .aja
þessa ákvörðun utanríkisráöliorra
og veita Pritcliard þá lipþreisn,
sem þeir megnuðu með viðiálinu
í Mbl. Sú málsvörn nægöi i oix-
um ekki, en viljann h.,;í ii-
stjórum Mbl. vantaðí þó t-Kki til
þess að reyna að bjarga siJnni
hans. Sá skriðdýrshátiui ætii
ekki að gleymast um sin«, c'.d-
ur vera til aðvöiunar uir iia
afstöðu Sjálfstæðisflokksi: , iií
varnarliðsins.
| ■
Yfirgangur varnarliðsins
Annars er Pritchard. gm
veginn eini yfirmaður varuariEfs
ins, sem hefur sýnt íslenei guin
yfirgang seinustu mánuðiiia, yaS
má segja, að fljótlega uir
stjórnarskiptin í vetur uan urð'
ið alger þáttaskiuti í iiessum
málum. Síðan hafa va;„.„r; cís-
menn stöðugt verið að íæ,, >ig
upp á skaftið. Það var t.. é. -yi'ír
tíð Pntshards, sem v. : jí, ds<
menn reyndu að konia s :i' tpp
eins konar kvennabúri ;< «ag-
völlum og Mbl. lýsti það »oí. m«
únisma, er rnenn voru aö uniítsí
við því. Varnarliðsmemi i idfa
bersýnilega litið þannjg á, S
þeir mættu haga sér öðruvísi en
áður eftir að Sjálfktæðisf okkur-
■inn var raunverulega orðian jð>
alstjórnarflokkur landsins, slíkfc
er ekki heldur neitt untíniegí,
þegar litið er á niðurníðsni varn-
armálanna í utanríkisráöherraiíð
Bjarna Benediktssonar. viðtal
Mbl. við Pritchard sýnir, ad und-
irlægjuhátturinn er enn itínn
, sami hjá Sjálfstæðisflokkiiuni og
i var í þessum efnum. Ef Sjálf-
stæðisflokkurinn fær aukin void,
mun það óhjákvæmilega ,yöa
aukinn yfirgang varnarliösias og
þá eru litlar líkur til 'ifcss, ad
Bandaríkjastjórn bregðisj ms
fljótt við og hún þó gvxc iu,
þegar kösningar voru ,«.u
grösum.