Tíminn - 06.12.1959, Blaðsíða 6

TI .MIN N, sunuudaginn 6. desember 195«
Utgefandi: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Ritstjári og ábm.: Þórarinn Þórarinsson.
Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu
Símar: 18 300, 18 301, 18 302, 18 303, 18305 og
18 306 (skrifst., ritstjórnin og blaðamenn).
Augl'ýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12 323
Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13 948
Aldarafmæli Einars H. Kvarans í dag
Fjármálaráöherrann nýi
hefur nú gefiö Alþingi yfir-
lýsingu um, að ríkisstjórnin
ætli' sér að taka upp nýtt
„efnahagskeríi“. Um það
skal ekki rætt hér að sinni,
enda hafa enn ekki fengist
á því neinar skýringar,
hvers konar kerfi það .ei'gi
að vera. En hins hafa Al-
þingismenn og aðrir þeir, er
fylgst hafa með þingstörfum
nú undanfarið, greinilega
orðið vari'r, að nýir siðir eru
upp teknir á Alþingi.
Ríkisstjórnin hefur ekki
fyrr kallað Alþingi saman
en hún hefur uppi ráðagerð
ir um að reka það heim án
þess að koma frá nokkru af
þeim störfum, sem hingað
til hefur þótt sjálfsagt, að
ríkisstjórnir hefðu forgöngu
um í upphafi þings. í stað
þess ryður hún inn í þingið
tekjuaukafrumvörpum, sem
að réttu lagi liggur ekkert
á að afgreiða og heldur um
þau fundi nætur og daga.
Samt sem áður sjást ráð-
herrarnir ekki í þinginu
nema með höppum og glöpp
um, og fyrirspurnum þing-
manna svara þeir ýmist með
litt skiljanlegri' loðmullu
þvælu eða alls ekki.
SÖGULEGASTI atburö-
urin við þetta nýstárlega
þinghald mun þó án alls efa
hafa átt sér stað aðfaranótt
s.l. föstudags. Bandormur-
inn var til umræðu. Þing-
menn deildu fast á ríkis-
stjórnina og varð fátt um
varnir. Fj ármálaráðherra
þótti ekki taka því að vera
viðstaddur umræður, þótt
mál þesi heyri undir hans
ráðuneyti. Kl. eitt ákvað
stjórnarliðið að skera niður
umræður og mei'na þannig
jafnvel þeim, sem komnir
voru á mælendaskrá að tala.
Lýstu þingmenn andstöðu
sinni við þesar dæmalausu
ofbeldisaðgerðir en allt kom
fyrir ekki. Umræðum var slit
ið. Hinir nýju siðir skyldu
gilda.
Eftir 15 mínútur var fund
ur settur á ný, og tekið fyrir
annað mál, einnig á vegum
fjármálaráðherra. Og enn
var hann fjarverandi.
Kvaddi nú Eysteinn Jónsson
sér hljóðs utan dagskrár og
skoraði alvarlega á forseta
að láta af þeirri ákvörðun
að taka slíkt mál til umræðu
um hánótt, að ráðherranum
fjarverandi. Það væri við-
tekin venja, sem hann
þekkti vel af eigin reynd, að
taka ekki mál, sem heyrðu
undir ákveðna ráðh. ti'l um-
ræðu að þei'm fjarstöddum.
Ef út af þeirri regiu væri
breytt, gæti það haft mjög
alvarlegar afleiðingar fyrir
sambúð þings og stjórnar og
því færi fjarri, að hér væri
um eihkamál ráðherrans að
ræða, heldur væri þessi fram
koma móðgun og lítilsvirð-
lng við þingið i heild.
FORSETI mun hafa
fundið, að aðfinnslur Ey-
steins og annarra þelrra, er
tóku í sama streng, voru
réttmætar. Voru gerðar ítrek
aðar tilraunir til þess að ná
i ráðherrann en annað
tveggja hefur ekki tekist að
finna hann eða hann hefur
neitað að mæta. Hvort held
ur er skiptir ekki máli'. Aðal
atriðið er, að með framkomu
sinni var ráðherrann að
bregðast skildu sinni og líti'ls
virða þingið. Forseti gerði
hins vegar það, sem rétt var,
þegar ráðherrann sýndi si'g
ekki og sleit fundi.
ENGINN efi er á því, að
margir þingmenn stjórnar-
innar fundu, að framkoma
fjármálaráðherrans var stór
kostlega vítaverð, enda voru
þeir sem á glóðum undi'r
þessum umræðum. Sjálfsagt
telur ráðherrann sig upp úr
því vaxinn a-ð taka það til
greina, sem andstæðingar
hans segja. Hitt verður að
vona, að hinum réttsýnni
og sanngjarnari' samherjum
hans takist að kenna honum
aðra siði og betri gagnvart
þingi og þjöð eftirleiði's.
Alþingi er virðulegasta
stofnun þjóðarinnar á hinu
veraldlega sviði. Það er
skylda hvers þingmanns og
þá ekki síður þeirra, sem
ráðherrastörfum gegna jafn
framt þingmennskunni, að
gæta virðingar þess og sæmd
ar í hvívetna. Þingið er und
irstaða okkar stjórnarfars.
Þingmönnum er ætlaö að
ræða sín á milli vandamál
þjóðfélagsins og leggja það
til úrlausnar þeim, er þeim
sýnist réttast og heillavæn-
legast hverju si'nni. Sá sem
óvirðir þingiö, lítilsvirðir
þjóðina. Og sá, sem ætlast
til að á hann sé litið sem
þingræðismann, verður að
gera sér ljóst, að engin ríkis
stjórn getur sagt þinginu
fyrir verkum, heldur á hlut-
verkaskipting þessara aðila
að vera alveg öfug við það.
Núverandi fjármálaráð-
herra er álitlegur maður á
ýmsa lund, ekki sízt að ytri
sjón Hann er greindur og
vel menntaður. Hann hefur
um allmörg ár stjórnað
stærsta bæ á íslandi og
hefði mátt fara betur úr
hendi. En þó að Reykjavík
sé stór og fjárhagsmál henn
ar flókin, er þó þjóðfélagið
stærra og fjármál þess viða
meiri. Varla þarf að efa, að
Gunnar Thoroddsen ræki
ekki á viðunandi hátt þann
þátt ráðherrastarfanna, að
koma fram í hófum. En ýms
ir munu óttast, að hinn þátt
urinn og sá þýðingarmeiri,
muni fremur eftir liggja.
Um það skal þó ekkert full
yrt að óreyndu. En ekki er
ólíklegt, að ráðherranum
kunni, áður en langir tímar
líða, að verða hugsað ti'l
frjálsræðis fyrri daga og
segi sem svo: „Betra er
heima á Helgafelli að hafa
dans og glímuskelli“.
í dag er aldarafmæli Einars
Hjörleifssonar Kvaran, rithöf-
undar. Hann var fæddur að
Vallanesi 6. des. 1895 sonur
Hjörleifs Einarssonar, síðast
, prófasts á Undirfelli, og fyrri
J konu hans, Guðlaugar Eyjólfs-
dóttur. Einar varð stúdent
1881 og cand. phil. frá Kaup-
niannahafnarháskóla 1882.
Stundaði síðan um skeið hag-
fræðinám í Höfn en hvarf til
Vesturheims 1885. Þar varð
hann ritstjóri Heimskringlu
til 1888 en þá ritstjóri Lög-
bergs til 1895 og bjó í Winni-
peg.
Einar livarf heim til íslands
1895 og var ritstjóri ísafoldar og
Sunnanfara nokkur ár, og árin
1901—04 var hann ritst óri Norö-
urlandsins á Akureyri, en fór þá
til Reykjavíkur og varð ristjóri
Fjallkonunnar til 1906, og þá rit-
stjóri Skírnis til 1909. Frá árinu
1910 naut hann rikisstyrks til
ritstarfa.
Einar H. Kvaran starfaði mik-
ið í Góðtemþlarareglunni og var
um skeið stórtemplar. Einníg
vann hann mjög að sálarrann-
j sóknum og var ritstjori Morg-
j uns frá stofnun til dauðadags,
I eða alls 19 ár. Hann var aðal-
jhvatamaður að stofnun Sálar-
j rannsóknarfélags íslands ásamt
Haraldi Níelssyni og lengi for-
’ seti þess.
j Skriístofustjóri Alþingis var
, Einar tvö ár. Einar dvaldi einn
|vetur á Korsíku sér til heilsu-
bótar og fór í viðskiptasendi-
!nefnd til Spánar ásamt Sveini
1 Björnssyni, siðar forseta, áriö
11923.
j Einar flutti fjölda fyrirlestra
! víðs vegar um land og las upp úr
skáldverkum sínum. Hann gaf út
timaritið Verðandi í Kaup-
mannahöfn á stúdentsárum sin-
i um ásamt Hannesi Hafstein,
j Gesti Pálssyni og Bertel Þorleifs-
syni.
J Helztu rit Einars eru Vonir
‘ saga frá Ameríku 1890, Ljóðmæli
i 1893, Vestan hafs og austan, rit-
’safn með sögunum Vonir, Litli-
Hvammur og Örð'ugasti hjallinn.
Smælingjar 1908, fimm stuttar
sögur. Ofurefii 1908, Gull 1911, en
sú saga er framhald af Ofurefli.
j Auk þess ritaði hann margar
greinar og ritgerðir i blöð og
tímarit, svo sem í Eimreiðina,
Skírni, Morgun, Andvara og
j fleiri rit, auk r'jölda greina í blöð
þau, er hann ritstýrði. Þá má
nefna leikritið Lénharöur fógeti,
Syndir annarra, Hallsteinn og
Ðóra og Jósafat. Einar hafði í
smíðum stóra skáldsögu og leik-
rit, er hann lézt.
EiNAR H. KVARAN
fram djúp samúð msö þeim, sem
eru emir og' yfirgefnir, ekki sizt
með smámennum, sem ekki geta
borið hond fyrir hofuð sér. Hann
fer' aó ems og skáidin nnklu —
hann dænrr aldrei. Honum er
um fram aht um pað hugaö að
skilja sálarhfið, jafnvel þo morð-
ingi eigi í hiut e_,a einhver fyrir-
litmn garmur ....“
f Skáidapingi dr. Stefáns Ein-
arssonar er auýtarlega ritað um
Einar H. Kvaran. Þáttum sinum
af Einari lýkur Stefán á þessa
leið:
„Margt er enn um skáldverk
Einars, sem hér hefur ekki kom-
ið til athugunar, ekki sízt still-
inn.
Hann viröist vera sléttur, ein-
faldur og fyrirhafnarlaus. Þó er
Það er rnikið af litoíes í þess-
um stíl Einars. Hann ýkir ekki,
heldur dregur úr. En Einar notar
úrdráttinn lika i öðru sambandí
i gamansömum og glettnum stíl.
Því Einar er líka mikill húmor-
isti, á köflum að minnsta kosti.
Þetta er að sumu leyti arfur frá
realismanum. Lýsingar Einars á
kjaftakerlingum Reykjavikur
minna a. m. k. ávallt á Reykja-
víkurlýsingu Gests Páissonar. Þó
er háöið beiskara hjá Gesti, ofs-
inn meiri. Hjá Einar heldur vit-
maðurinn á pennanum og skrif-
ar góðlátlega glettni.
Eg hevrði Einar einu sinni lesa
fyrsta kapitulann í Sálin vaknar,
og varð pá í fyrsta sinn ljóst,
ekki a'ðeins hver framsögusnill-
ingur hann var, heldur einnig,
hann svo sérkennilegur, að ekki hve meinfvndinn hann gat verið.
þarf að lesa uema nokkrar setn-
ingar til að þekkja höfundinn.
Ef betur er að gáö, sézt hve allt
er hnitinioað og fágað', hvergi oi
né van. Einar benti einu sinni
Þorgils gjalianda á Ibsen til þess
að læra af honum iistina að velja
Annars eru dæmi þess í flestum
bókum hans og smásögum, sum
ar þeirra eru jafnvel „óviðráð-
anlega skemmtilegar" eins og
„Anderson" og „Alltaf að tapa“.
Áður er sagt, að Einar sé ekki
maður hinna æstu tilfinninga.
Þá þýddi Einar margar bækur, orð og setningar, sem máli skipti En oít er stíll hans þó heitur af
einkum skáldsögur.
| Einar var tvíkvæntur. Fyrri
jkona hans var Mathilde Peter-
■ sen, dönsk að ætt og lézt í Vest-
j urheimi. Síðari kona hans var
Gislína Gísladóttir frá Reykja-
koti í Mosféllssveit.
Einar H. Kvaran lézt 21. maí
! 1938.
I Einar H. Kvaran er í hópi' hún getur verið þung, þótt hún
beztu rithöfunda þjóðarinnar á j brotni ekki. Líklega stendur
úr auöi hversdagstalsins. Hvort meðaumkun mannvinarins eða
sem Einar heíur lært úrval sitt guðmóði hins spaka manns. Svo
af Ibsen eöa öðrum þá er hann er t. d.: hinum fögru ævintýrum
meistari á því sviöi. hans. Hættan er hér að hanii
Val er vitstarf. Æstar tilfinn- verði of tilfinninga vnur, en það
ingar vela ekki. Þær gjósa sem kemur sjaldn.u- lýrir en ætlá
hverir eða brim við klettaströnd. mætti á jafnháium brautum og
Einar á þær ekki. Tilfinning hann stundum er í þessum efn-
hans er hin hæga undiraldra, en um.
áratugunum beggja megin alda-
mótanna, og sem skáldsagnahöf-
undur reis hann óumdeilanlega
hæst íslenzkra rtihöfunda um
aldamótin síðustu, a. m. k. þeirra
er þá rituðu bækur sínar á ís-
lenzku. Ýmsir létu sér meira að
segja detta í hug, aö hann gæti
oröið íslenzkur candidat til Nób-
elsverðlauna. Einn, samtíma-
manna Einars, Indriði Einars-
son, rithöfundur, lét m. a. svo um
mælt 1 blaðagrein, er Einar varð
sjötugur:
i „Einar Kvaran hefur skrifað
skáldsögur frá því hann var
stúdent. Fyrsta perlan, sem eftir
hann liggur, er „Vonir“. Það er
íín og fögur lýsing á vonsviknum
manni, sem er kominn alla leið
vestur á „slétturnar", og sættir
sig við það að hafa þar ofan af
þetta í sambandi við það,
að hann skrifar ekki helztu rit
pað er lika hér vit hans, sem
ratar hið rétta meðalhöf; já
manni virðist oft, að það sé fyrst
og fremst vitið, sem kyndir hinn
sin fvrr en á fullorðins- og jafn- hæga eld tilfinninganna. En alls
staðar er það í föstu bandalagi
við hina óskeikulu fegurðartil-
finningu hans. Því Einar hefur á
vallt fundið fegurð: í náttúr-
unni, í mannssálinni og. í. sín-
um eigin stil.
Þegar ég rita þetta berst mér
fregn um lát Einars 21. mai s.l.
íslendingar hafa ekki um sinn
vel á elliárum.
Einar Ólafur Sveinsson segir
um Einar, að hann hafi ávallt
haldiö áfram að vera naturalisti
að listaraöferð. Ég hef skilið það
svo, að Einar hafi haldiö áfram
að ræða áhugamál og boða skoð-
anir sínar, eins og Brandes vildi
að realistarnir gerðu. Það liggur
í augum uppi, að bækur hans eru átt merkari manni á bak að sjá,
tendens-rit eða uppeldisskrif í
beztu merkingu orðsins, og án
þess að þar sé í nokkru hallað á
listargildi þeirra. Þessa rná og
sjá merki: stílnum. Hann er víða
stíll hins snjalla málaflutnings-
manns, ekki þess, sem vinnur
með stórum orðum og hörðum
atlögum, heldur hins, sem gefur
fyrir sér, þangað til hann verð- andstæðingnum eins mikið svig-
ur grafinn á sléttunni. í öllum | rúm og hann vill, en fellir hann
ritum Einars Kvarans kemur I að lokum á sjálfs sín bragði.
því fáir eða engir hafa eins og
hann mótað íslenzka menningu
á fyrsta fjórðungi aldarinnar ...
Og svo glæsileg var sú menning-
aralda framfara og frelsis og
kristilegrar mannúðar, sem Ein-
ar var einna fremstur fulltrúi
fyrir í pólitík og bókmenntum
síns tima. að á komandi árum og
kannske öldum munu menn líta
til baka til hennar sem eínhvers
Framhald ^ bls &