Tíminn - 08.12.1959, Blaðsíða 8

9
TÍMINN, þriðjudaginn 8. dcscmber
Aldrei hefur mokkur maður ver-
íð fyrir ofan mold á þessu landi,
er :náð hafi huga og hjarta alira
landsmanna seim Haligrímur Pét-
ursson. Þeir eru ekki margir á
landi hér, sem 'eigi ekki Hallgrími
Péturssyni eitthvað að þakka: sá
ungi heilræði og iífsspeki, sá vold-
ugi og yfirlætismikli varyggðar-
orð, sá vesæli og vonlausi líkn og
trú. Þeir andans listamenn eru
fáir er átt hafa til að bera and-
ríki Hallgríms Péturssonar, er
andaðist 27. október 1674 að Fer-
Stiklu á Hvalfjarðarströnd. í til-
efni þess að 285 ár eru liðin síðan
lí’kami Hallgríms Pérussonar var
lagður í íslenzka mold minnumst
vér hans inú. Sérstakan dag minn-
umst vér höfundar Passíusálm-
anna lýðfrægu, sem lýst hafa trú-
uðum mönnum frá vöggu til graf-
ar. Vér höfum átt stórmennið.
Hallgrímssálmar fluttu þjóðinni
mál trúarinnar, ekki sízt lofsöng-
urinn helgi: „Allt eins og blómstr-
ið eina.“
Vitnisburður íslenzkra.r kristni
fyrir frú á Jesúm Krist er í gær
og í dag ’hinn sami og um aldir.
Hér við gröf Hallgríms Péturs-
sonar er nú staður og stund að
minnast hans. Hann var kenni-
maður af íslenzku bergi brotinn
og starfaði hér í Saurbæ. Fyrsta
útgáfa Passíusálmanna var gerð
eftir handriti hans, því er hann
skrifaði sjálfur með eigin hendi;
ársbyrjun 1657—1658 og 1659.
Það verk hefur Hallgrímur Péturs-
son unnið á þessum þremur ár-
um. Vér vitum einn viðburð í lífi
Hallgríms, þegar hann lauk sálm-
unum. Passíusálmarnir kveikja í
brjóstum ljómann, sem skín í
hjarta Hallgrims Péturssonar, er
hann sjálfur messaði og söng.
Hann orti þá sálma sem aldrei
munu deyja meðan kristni er í
landi, þar sem islenzk tunga er
töluð. Það er mál, komið frá hjart-
anu og talar til hjartans, guðs orð
til yðar talað í dýrðlegum sálm-
um: „Þá þú gengur í guðshús inn“.
Hann var sjálfur hinn hreini
trúarleiðtogi af guðs náð. Hér í
Saurbær er gröf Hallgríms Péturs-
sonar. Hér heima í Saurbæ sjáum
vér sólina skína gegnum göng
dauðans, og vér eigum að líkja
eftir trú hans til drottins, hann
horfði á Jesúm Krist sjálfan,
horfði á hann þótt líkamlegu aug-
un væru blind orðin, þar er lind,
sem svalar, læknar sárin, það er
krossmarkið yfir aitari. Þið, sem
þurfið læknis við, komið allir inn
í guðshúsð Hallgrímskirkju í Saur-
'bæ, unglingurinn og gamalmenn-
ið. Guð gefi bjartari trú, sem vér
byggjum á líf vort, inn í hug og
hjörtu landsins barna. Komum nú
saman, ótal synir og dætur þessa
'lands,. sem blessað höfurn nafn
hans, lesið og sungið sálma Hall-
gríms Péturssonar, sem var söngv-
ari a£ guðs náð, og blessum hans
tninningu. Legstaðurjnn, gröfin,
skýlir beinum Hall.gríms Péturs-
sonar hér rétt hjá kirkjudyrum.
Hér hefur hann ort Passíusáim-
ana, hér voru bein hans lögð til
hvíldar, hér er risin helguð minn-
ing, hér er heilög jörð. Komið til
guðsþjónustu hingað að Saurbæ.
Það er von mín og ósk til allra
íslendinga að Hallgrímsminning
gleymist ekki. Hér í Saurbæ átti
Hallgrímur Pétursson heima, hið
snafnffæga sálmaskáld vort.
„Upp upp iriín sál og allt mitt
geð“; sá maður sem svona vel
kveðið hefur, sótt til guðs sjálfs
anátt spámannsins, trúarskáldið
eizitlitiiittuiltiisilliiiliuiuiiziliiiiiv.
Herðubreiö
austur um land til Þórshafnar hinn
12. þ. m.
Tekið á móti flutningi í dag til
Hornafjarðar, Djúpavogs; Breið-
dalsvíkur, Stöðvarfjarðar, Borgar-
fjarðar, Vopnafjaðar, Bakkafjarðar
‘og Þórshafnar. Farseðlar seldir á
föstudag.
; Ath. Þetta er síðasta ferð skips-
tns fyrir jól.
umii:»HB«n»»»ii» i»h; m nniuu
Bjarni M. Brekkmann:
Guðs orð í dýrlegum sálmum*4
Hallgrímur, hefur vísað okkur veg-
inn heim. Við bárum hamingju til
að reisa Hallgrímskirkju í Saurbæ
hér á Hvalfjarðarströnd. Kirkjan
er falleg, en enn þarfnast hún
gjafafjár og áheita, miklis styrks
til minningar um Hallgrím sáluga
Pétursson, sálmaskáldið. Hug-
my.ndin um veglega Hallgríms-
’kirkju hér í Saurbæ var ánægju-
leg og vil ég að síðustu þakka;
minnast á tvö hundruð áttatíu og
fimmára dánarminningu Hallgríms
sál. Péturssonar. Hann vísar oss í
guðs dýrð, orti oss til uppbyg.ging-
ar. Til þess að minnast frelsarans
Jesú Krists byrjaði hann að yrkja
Passíusálmana, hina meistaralegu
píningarsálma Jesú Krists. Hin
lærðustu skýringarrit, hið upp-
byggilega Eintal sálarinnar; þetta
undirbúningsstarf tók langan tíma.
En í árslok 1659 hefur hann lok-
ið þes’su verki, hann skrifaði sjálf-
ur handrit sitt, Passíusálmaverkið,
bina dýrustu sálma. Nú stóð þetta
fyrir hugskotssjónum bans, Hall-
grímur hóf þetta verk, ef til vill
ímyndunaraflið, þegar það rann
upp fyrir honum að hann var orð-
inn holdsveikur. Veikin kom 1664.
Hann er fæddur í Gröf á Höfða-
strönd eða á Hólum í Hjaltadal
árið 1614. Foreldrar hans bjuggu
í Gröf, Pétur Guðmundsson faðir
Hall'gríms og Guðbrandur biskup
voru bræðrasynir. Tók því Guð-
brandur Þorláksson biskup Hall-
grím að sér. Það er talið víst að
Hallgrimur Pétursson væri í æsku
á Hólum, á síðustu árum Guð-
brands biskups Þorlákssonar 1624
—1627 o.g jafnvel komizt þar í
skóla, en fór til útlanda frá Hól-
um til iMaríuskólans i Kaupmanna-
höfn. Haílgrimur Pétursson kom
■aftur til íslands 1637. Vígður
prestur af Brynjólfi Sveinssyni
biskupi 'til Ifvalsness, og var þar
Bjarni Brekkmann
fram til 1651, þá tók hann við
Saurbæ á Hvalfjarðarströnd og var
þar prestur síðan.
Hallgrímur giftis't ekkju frá
Vestmannaeyjum, kominni úr her-
leið’ngu frá Alsír, Guðríði Sím-
onardóttur, hún hefur verið mikil-
hæf kona. Iíún var 16 árum eldri
en Hallgrímur, fædd 1597, dáin
1682, í Saurbæ, hún varð 84 ára
görnul og var jörðuð við hlið
reyndist Ilallgrími sem bezti faðir,
manns síns. Brynjolfur biskup
útvegaði honum húsnæði í Njarð-
vík, þar heitir Bolafótur, suður
með sjó. Guðríður kona Halgríms
var sögð fríð og sköruleg. Hall-
grímur hefði varla lagt jafnmikið
í sölurnar fyrir ha.na og hann gerði
ef ekki hefði verið fyrir einhverju
að gangast. Börn Hallgríms og
Guðríðar voru þessi þrjú: Stein-
unn, er þau misstu þriggja ára
gamla, og tregaði Hallgrímur hana'
mjög, því hún var 'talin fluggáfuð.
Eyjólfur, er seinna varð bóndi á
Ferstiklu, dáinn 1679 41 árs gam-
all. Guðmundur, er dó ungur. Talið
er að þau ættu fleiri börn, er dóu
í æ s'ku.
Árið 1650 fór Ólafur Böðvars-
son prestur frá Saurbæ, og sótti
þá Hallgrímur um brauðið, og var
honum veitt prestakallið, veiting-
arbréfið útgefið 8. april 1651. Skil-
aði hann þá af sér Hvalsneskirkju,
þar er allt í bezta lagi hjá honumj
«,ð því er talið er, skv. vísitasíubók-
um biskups 16. ágúst 1652. Eftir
að Hallgrímur flutti að Saurbæ
vegnaði honum prýðisvel. Var
hann elskaður og hafður í virð-
in-gu af sóknarmönnum og starfs-
bræðrum. Árið 1654, 4. október,
missti Hallgrímur ástvin sinn og
velgerðamann, Árna Gislason á
Ytra-Hólmi, og reisti hann honum
hinn ifegursta minnisverða með
hinum ágætu erfiljóðum. er hann
orti.
Árið 1662 varð Hallgrímur fyrir
þeim skaða að allur staðurinn í
FIDELA
vinnur a um
allan heirn
FIDEIA
FIDELA-GARNIÐ er framleitt úr beztu tegund ullar og eina utlenda
garnið á markaðinum, sem hægt er að prjóna ár á vél. Fidela-Garnið
er þekkt um land allt og fæst í öllum betri verzu’.: um og kaupfélögum
Saurbæ brann til kaldra. kola, og
várð engu bjargað. Menn komustí
samt allir lífs af þegar brann.
Hvað sem nú þessum frásögum
um Hallgrim líður, er það öllum
andlega holl uppbygging að kynna
sér ævisögu mesta trúarskálds ís-
lenzku þjóðarinnar, andlega mikil-
mennisins. í Saurbæ; sálarlíf hans
og kveðskap. — Þegar hann
hafði lokið við Passíusálm-a 'sína,
skrifaði hann af þeim þrjú
eða fjögur eintök og sendi eitt
eintakið til Helgu Árnadóttur,
konu Þórðar í Hítardal, annað tií
Ragnheiðar Árnadóttur í Kallaðar-
nesi, og þriðja eintakið til Ragn-
heiðar Brynjólfsdóttur í Skálholti.
Og hann sendi til Kristínar konu
Sigurðar E'.narssonar sýslumanns.
Hallgrímur Pétursson hefur gert
sér miklar vonir um ritlaun fyrir
handrit þessi, en líklega hefur
hann ekki auðgazt mjög á sálmurn
sínum. Ilann sendi þá aðstand-
endum. Fyrsta útgáfan kom á
prent á Hólum 1666. Mælt er að
Hólaprentararnir hafi sett lás á
handritið. Árið 1666 kom út fyrsta
prentun Passíusálmanna eins og
þegar er getið, en alls hafa þéir
verið prentaðir 60 sinnum á ís-
Iandi frá 1666 til 1956.
Árið 1664 fór Hallgrímur að
kenna 'Sjúkdóms og varð hann að
taka sér aðstoðarprest, Torfa Jóns- •
sor. frá Reykjarholti, en naul að-
stoðar hans skamma stund, því
Torfi andaðist 1668, og fékk hann
þá Ilannes Björnsson, sem áður
hafði verið prestur í Ferjubakka-
þingum. Árið 1669 sleppti Hall-
grímur brauðinu við Hannes og
flutti sig að Kalastöðum, en þaðan
fór hann eftir 2 ár- að Ferstiklu og
var þar til dauðadags-
Öl'lum þeim, er skrifað hafa um
ævi Hallgríms Péturssonar, ber
saman um það að hann hafi borið
sjúkdóm sinn með þolinmæði og
sálarþreki. Hann sagði af sér
prestskap, svo þjáðu hann þrautir
og harmar. Hann ó.-kaði hvíldar.
Loks skal ég enda-. þessi orð
mín þannig: ís'lenzkt sálmaskáld,
hjarta guðs eins og Hallgrímur
Pétursson, hann er e:nn -allra ís-
lenzkra skálda kjörinn af guði
sjálfum til að yrkja hina fegurstu
grafskrift um guðs son Jesúm
Krist, sem dó á Golgata til þess að
allir vér skyldum frelsast og' öðl-
ast sáluhjálp. Aldrei hefur kveikt
verið bjartara liós á altari drottins
himnesku föðurhúsa, íslenzku
kirkjunnar. Megi verk Hallgríms
lýsa sem leiftrandi stjörnur og
ljómi yfir þessu landi.
Biskupinn í Görðum
(Framhald ar 6. iiðui
var á baugi á árunum 1810—1843,
en þá voru mi.klir umrótatímar í
íslenzku þjóðlíf; og menningarlífi
eins og kunnugt er.
Þetta er önnur bókin í bóka-
flokki Bókfellsútgáfunnar, ,,ís-
lenzk sendibréf“. Sú fyrsta var
Skrifarinn á Stapa, sem hlaut mikl-
ar vinsældir þegar hún kom út á
■síðasta ári.
Margir kunna að halda að sendi
bréf sé ekki aðgengileg lasning,
■en það er síður en svo, þegar þeir
lialda á nenna, sem kunna að segja
frá. cg það er ekki ofsagt um Árna
Helgs -011, prófastinn i . Görðum.
Bi'éf hr-13 eru lifandi samtíðarsaga,
skyr cg skemmtileg, stundum dá-
lítið- úf'n en einlæg og afdrátta-
luu-.. e' i.s •cg maðurinn sjálfur var-
Gömul í lenzk bréf merkis-
'inanna eru að mörgu leyti ívafið í
hinni miklu og merku sagnfræði
okkar íslendinga, sem við að von-
um erum stoltir af. Bréf þessi eru
geymd á söfnum og eru ekki að-
■gengileg fyrir aðra en fræðimenn.
og þá, er sérstakan áhuga hafa
fyrir siíku efni. Eu með útgáfu
bóka eins og Skrifar'nn á Stapa
og nú Biskupsins í Görðum, hefur
Bókfeilsútgáfan unnið þarft verk
til þess að kynna lestrarfúsum í-s-
lendúgum fjársjóði þess fróð-
leiks, er geymist í gömluim sendi-
Heildsölubirgðir: Jónas Ólafsson, Vonarstræti 8 Símar: 17294, 13585
Frameiðendr: CENTROTEX Dept. 6707. Praha Umboðsmaður: Jón Heiðberg, Laufásvegi 2A RvU
AUGLÍSIÐ
í TÍMANUM