Tíminn - 09.12.1959, Qupperneq 5

T Í MI Níí.-miðyilatdaginn 9: desembcr-19591 t
Ö
mtttm
Sumar á
Hellubæ
er hrífandi frásögn af sænsku herragarðslífi og ein hamingju-
ríkasta skáldsaga, sem Margit Söderholm hefur skrifað. Á
Heliubæ ræður ástin ríkium. Lífsgleði og æskufjör móta hina
fögru sumardaga. Nýgift fóik byrjar að takast á við vandamál
lífsins og jafnvel húsbóndinn, hinn íjörmikli Vilhelm ofursti,
glímir við ástamál sín.
Eng'inn hinna mörgu sem eignast hafa eða lesið fyrri bækur
höfundarins, má missa af þessari bók.
'Gísli Svcinsson, fyrrum alþingis-
forseti og sendiherra, andaðist í
Landsspítalanum 30. f. im., tæpra
sjötíu og níu ára að aldri. Með
honum er til moldar hniginn, einn
af merkustu stjórnmála- og .emb-
ættismönnum þjóðarinna'r. Gísli
Sveinsson fæddist 7. des. 1880 á
Sandfelli í Öræfum.
Foreldrar hans voru Sveinn Ei-
ríksson prestur þar og alþingis-
maður og kona hans Guðríður
Pálsdóttir prófasts og þjóðfundar-
manns í Hörgsdal Pálssonar.
Hann lauk stúdentsprófi í
Reykjaví'k árið 1903 og embættis-
prófi í lögum við Kaupmanna-
hafnarháskóla 1910.
Á háskólaárunum varð nokkurt
‘hlé á námi Gísla sökum heilsu-
brests, 1906—1907. Var hann þá á
AkUreyri og var um skeið settur
bæjarfógeti þar og sýslumaður í
Eyjafjarðarsýslu.
Er hann hafði lokið námi (1910)1
varð hann yfirdómslögmaður í
Reykjavík og gegndi þeirn störfum
til 1918.
Árið 1918 (4.4.) var hann skip-'
<aður sýslumaður Skaftfellinga.
Þeim starfa gegndi hann til ársins
1947 og bjó í Vík í Mýrdal.
Á árinu 1947 var hann skipaður
sendiherra íslands í Noregi með bú
setu í Osló. Þvi embætti gegndi
hann fram á árið 1951, er hann lét
af störfum fyrir aldurssakir.
Upp frá því átti hann heima í
Reykjavík og vann að ýmsum á-
hugamálum sínum.
Gísli Sveinsson skipaði sér þegar
á unga aldri 1 baráttu fyrir að
-þjóðin endurhei'mti sjálfstæði sitt.
Á fyrsta háskólaári hans fékk ís-
land heimastjórn, sem var merkur
áfangi í sjálfstæðismáli þjóðarinn-
ar. En slí'k málalok létu þeir sér
ekki lynda, er vildu að þjóðin
fengi full. og óskoruð yfirráð alira
‘sinna máía. Algert sjálfstæði lands
ins og skilnaður við Dani var þeim
takmark. |
Gí-sli Sveinsson var í fylkingar-
brjósti skilnaða'rmanna. Er hann
var á Akureyri var hann samherji
Guðmundar Hannessonar í sjálf-
slæðisbaráttunni, en Guðmundur
var e:ns og kunnugt er, eindreginn
skilnaðarmaður. Báðir voru þess-
ir menn gunnreifir baráttumenu og
vígfimir i bezta lagi. Enda varð
þeim gott til liðs. J
Á Hafnarárum síuum studdi
Gísli Sveinsson þá, er flytja vildu
starf Hins íslenzka bókmenntafé-
lags að fullu heim til íslands, og
náði það fram að ganga.
Þagar Gísli Sveinsson kcm heim
að loknu nánii, hafði hann. getið
sér mikið orð fyrir baráttu sina i
sjálfetæðismálinu. Voru hanum fal
in mörg trúnaðarstörf fyrir þjóð-
ina og landið, auk embættisstarfa.
Skal hér nokkuð talið:
Hann var ráðinn málflutnirtgs-
anaður Landsbanka ísland 1912—
1918. Skipaður í imill'þinganefnd
um Flóaáveitu 1916. í millrþinga-
nefnd um bankamál 1937, en
fékk lausn úr henni. Hann átti sæti
í landsbankanef id 1934—1945, var
ikosinn í danUc-ísIenzka ráðgjafar-
nefndlna 1938 o-g í‘milliþinganefnd
um póstmál 1943.
Hanu var formaður milliþinga-
nefndar um stjómarskrármálið
1942— 1947.
I Alþing'ssögunefnd átti hann
sæti meðan hún starfaði, 1943—
1956.
Honn lét sig miklu skipta mál
hinn-ar íslenrku þjóðkirkju. Sat í
kirkjuráði frá stcfnun þess 1931.
Hafði sumpart forgöngu um —
ieða voru falin ýmis trúnaðarmál,
er 'kirkjuna varða.
Formaður héraðsdómara var
var hann 1941—1947, og heiðurs-
forseti þess síðan. Á Alþingi átti
hann sætj á árunum 1916—1921
(sat e-kki á þingi ’21). og 1933—
1947. Sat á 27 þingum alls, og var
nær al’an þann tíma þingmaður
Vestur-Skaftfellirrga.. Forseti Sam-
einaðs Alþingis var hann 1942 og
1943— 1945.
Hann var forseti á hi.nu'm hátíð-
lega ÍU’idi að Lögbergi á Þingvöll-
um 17. júni 1944, er lýðveldi var
sett á stofn. Fór vel á því, að það
skyldi koma í hans hlut að -tjórna
þeirn fundi, svo ótrauður og ein-
lægur baráttumaður hafði hann
jafn-an verið fyrir því að þjóðin
næði því marki.
- I Gisii Sveinsson var áhugasarailr
GÍSLI SVEINSSON,
fyrrv. alþingisforseti og sendiherra
um þjóðmál yfirleitt, þó mest léti
hann sig 'Sikipta frelsismál þjóðar-
innar og kirkju'mál.; en jafnan var
hann reiðubúinn að veita hverju
góðu máli lið.
Hann var ræðuskörungur, rökfim
ur og málafylgjumaður, þó hófs ]
gætti hann jafnan í málflutningi.
í Lærða skólann og lauk þaðan
stúdentsprófi 1903 og embættis-
prófi í lögum 1910.
Á háskólaárum sínum var hann
um skeið settur bæjarfógeti og
sýslumaður á Akureyri.
Að loknu próf.' gerðist hann
málaflutningsmaður við yfirdóm-
Hann var mjög þjóðlegur í lund og
unni því, er íslenzkt var og þjóð-
inni niáttj vera til gagns og sóma.
Ég, secn þessar línur rita, hafðí
£il nái-n 'ky-ini af Gísla Svainssyni.
Þannig var störfum skipað í Al-
þingi, að í okkar hlut kom að
starfa sérstaklega sanvan um all-
langt skeið. Þeirrar samvinnu, og
alls þess er Gís-la Sveinssyni kom
við og mig snertir, mmni'st ég með
sérstakri virðingu og þaikk’læti.
Heima í héraði naut Gí'sli Sveins-
son miikillar virðingar og-vinsælda.
Hann var höfðiagi hc'm að sækja.
Skyldurækið og.röggsam-t yfirvald.
Jatoaði ágrelning milli manna og
var úrskurðagóður, ef til slíks
•þurfti að koma.
Kvæntur var Gísli -Sveinsson
Guðrúnu Einarsdóttur trésmiðs í
Reykjavík, Pálssonar, hinni ágæt-
ustu konu. Fjögur eru börn þeirra
hjóna, éian sonur og þrjár dætur,
öll hin mannvænlegustu eins og
þau e:ga kyn til.
Ég vil léyfa mér 'að votta þeirn,
ásamt öðrum venzlamönnum, inni-
legustu s-amúð mína og óska þeim
alls hin-s béztá á kömandi tið, |
Jörundur Brynjólfsson.
Við andlótsfregn Gísla Sveins-
sonar, fyrrum sýslumanns Skaft-
fellinga, alþingismanns og sendi-
herra, setur okkur hina eldri Skaft
feH'.r.ga hljóða. Ekki fyrir það að
í dag verði neinn héi'aðsbrestur
þó aldurhniginn þjóðsk-örungur og’
héraðshöfðingi sé nú genginn til
feðra sinna, heldur 'Staðnar tím-
inn uiú :;tui.d cg hverfur ti'l baka,
til minningann-a, til sögunnar. þar
sem hinn látni var miðdspill og.
brennipunktur atburðanna í þessu
héraði um 30 ára skeið og þó öllu
lengur. Gísli var af skaftfellsku
bergi brotinn, afsprengi kraftmik-
illa kynstofna. Standa rætur
þeirra djúpt í skaftfellskri’ jörð
c-g því eigi að undra þó traustir
stofnar hafi af þeim risið'.
Gisli fæddist að Sandfelli í Ör-
ajíum, h 'nn 7, desembeit. 1880.
Foreldrar hans voru hjónin sr.
Sveinn Eiríksson, síðar prestur
að Ásum í Skaftártungu og Guð-
ríður Pálsdóttir prófasts í Hörgs-
dal, Páljsonar. Langafi Gísla var
Sveinn Pálsson. læknir í Vík,
1898 fluttu foreldrar Gísla að Ás-
um í Skaftártungu en veitingu
fyrir því prestakalli fékk séra
Sveinn 1892 og var þar siðan prest
ur til dauðadags 1907. Gisli ól-st
upp. í foreldrahúsum unzi.hann fór
inn í Reykjavík. Árið 1918 var
hann skipaður sýslumaður í
Skaftafellssýslum og gegndi hann
því embæt.ti O ársins 1947 en þá
gerðist hann sendiherra íslands
í Osló. Þeirri stöðu gegndi
hann unz hann lét af embætti fyr-
ir aldurs sakir.
Síðan hqfur hann átt heimili í
iteykjávík hin siðari ár, að Grettis
götu 98.
Það leikur ekki á tveim tung-
um að með Gísla Sveins-syni er
hniginn í valinn hóraðshöfðingi
og þjóðskörungur. Har.n varð
þjóðkunnur maður þegar á unga
aldri. Olli því fyrst og fremst
hin einarð'a afstaða hans í sjálf
stæðisbaráttunni, sem islenzk
stjórnmál snerust J)á um. Gerðist
hann eindreg'un skilnaðarmaður
og munaði þar drjúgum um lið-
semd hans. Var hann strax í æsku
snarpur og sókndjarfur ræðumað
ur, markviss og fylginn sér. Ágæt
greind hans cg meðfæddir ræðu-
mannshæfileikar skiþuðu honum
þegar í fremstu víglínu stórn-
málamanna. Hann var kosinn
þingmaður Vestur-Skaftfellinga
árið 1916 og sat þá á þingi til
ársins 1921, en lagði þá niður
þingmennsku, sakir heilsubrests.
1933 var hann ag nýju kosinn
þingmaður Vestur-Skaftfellinga
o-g sat á þingi þar til hann gerðist
sendiherra. Gisli var umsvifamik
ill alþingismaður og málafylgju-
maður hinn mesti. Hann var um
nokkur ár forseti Sameinaðs Al-
þings og fórst það vel og sköru-
lega.
En stærsta stund í lífi hans
mun án alls efa hafa verið er
hann stýrði fundi Sameinaðs Al-
þingis að Lögbergi, hinum forn-
helga þingstað þjóðárinnar 1944
og lýsti sjálfstæði lýðveldisins
ísland. Þar rættfet hinn stóri
draumur ungu skilnaðarmannanna
frá aldamótaáruinum og verður
það ag segjast, að Gísli var vel
kominn að þeirri sæmd, enda
leyst af hendi hið isögulega hlut-
verk með reisn og höfðingskap.
Af þessum sögulega atburði'
mun stafa ljómi í íslenzkri þjóðar
sögu á borð við Kristnitökuna ár
ig 1000, og þó öllu fremur er
aldir renna og mun nafn Gisla
Sveinssonar óafmáanlega verða
tengt þeirri1 ljómun hinnar
íslenzku sögu.
í sambandi við stjórnmálin
voru Gísla falin störf í fjölda
þýðingarmikilla nefnda, sem of
langt yrði upp að telja, þó
vi'l ég geta þess, aö hann var for-
maður milliþinganefndar um
stjórnarskrármálið. Lauk sú
nefnd við undirbúning ag lýð-
veldisstjórnarskránni. Mun það
verk hafa verið honum mjög að
skapi.
Þegar Gisli Sveinsson settist í
sýslumannsembætti'ð í Skaftafells
sýslum 1918 fluttist hann til Vík-
ur í Mýrdal og þar sat hann alla
sína sýslumannstíð, eða nær 30
ár.
Það mátti segja að verkefnin
heima í héraðinu lélu ekki á sér
standa. Þá um haustig kom Kötlu
gosið með öllum þess afleiðing-
um. Reyndi þá þegar á úrræða-
hæfileika hans. Er .ekki tækifæri
til að isegja þá sögu hér, en þá
kom skýrt í Ijós hvílíkum for-
ustuhæfilelkum Gísli var búinn,
undir þeim erfiðu ki-ingumsiæð-
um. Þá verður ekki síður minnis
stætt hvernig vi'ðbrögg Gísla
urðu, er spænska veikin herjaði
landið. Lokaði hann þá þegar öll
um samgöngum við héraðið og
hélt um það svo strangan vörð,
að veikin náði aldrei í Skafta-
fellssýslur. Verður seint fullþakk
að það afreksverk, því enginn
hefði 'getað séð fyrir afleiðingar
þe.ss, ef veikin hefði fengið að
geysa hér um sveitirnar. Hefði
það þá getað orðið örlagaríkt
strax ofan í cg eftir Kötlugosið.
Þessi' tvö atriði er hér hafa
verið nefnd, hefðu A'erið nóg til
ag halda nafni Gísla á lofti í
Skaftafellssýslum um langan
■tírna. Þetta reyndi mjög á heilsu
hans, því á þessum árum var
langt frá því að hann gengi heill
ti'l sk'ógar, enda varð hann svó
sem áður greinir, að fara til út-
landa um skeið sér til heilsu-
bótar. Svo sem að líkum lætur
lét Gísli ýmis hóraðsmál til sín
taka. Var viðbrugðið undirbún-
ingi hans ag sýslufundum og
hVersu vel og greitt öll mái
gengu þar. Þegar hafist var handa
um kirkjubyggingu í Vík hafðil
Gísli um það forustu á hendi og
gekk að því verki með skörungs
skap, máttii heita undur árin 1931
til 1934 á þeim krepputíma-,
hversu fljótt og vel safnaðist fé
til kirkjubyggingarinnar. Þó marg
ir legðu þar hönd að verki er á
engan hallað þó sagt sé að þar
hafi mest munag um forustuhlut
verk Gísla Sveinssonar, enda
hafði hann mikinn áhuga á kirkj-
' unnar málum almennt og lét þau
t í vaxandi mæli' til sín taka, enda
j var hann á sí'ðari árum forustu-
maður leikmanna um kirkjumál,
svo sem í kirkjuráði og nú síðast
á kirkjuþingi.
Strax á stúdentsárunum skrif-
aði hann um þessi mál meðal
annars um skilnað ríkis og
kirkju. Gísli Sveinsson studdi vel
að malefnum siysavarnanna, var
hvatamaður að stofnun slysavarn
ardeildarinnar Vonin í Vík, tók
lengi þátt í landsþingum slysa-
varnarfélaganna og sat þá löng-
um í forsæti.
Þá átti hann frumkvæði að
stofnun skógræktarfélags Mýr-
dælinga cg var ævifélagi þess.
Margt fleira mætti til nefna um
félagsmálastarf Gísla í héraði, en
því verður að fresta um sinn. —•
Ekki reyndi mikið á Gísla í dóm.
arasæti. Hafði hann óvenju gott
lag á að setja niður deilur manna
á milii og má fullyrða ag hann
var mannasættir í þess orðs beztu
merkingu.
Það var öllum óhætt að leggja
mál sín fyrir hann, greiddi hann
hvers manns vanda eftir beztu
• vitund og grl'ti einu hver í hlut
j á'.ti. Þótti fylgismönnum hans
stundum ganga úr hófi íram.
hversu hann lét pólitíska andstæð
Framhald ú bls. 8