Tíminn - 17.12.1959, Blaðsíða 6

Tíminn - 17.12.1959, Blaðsíða 6
SSftfc. T í M I X N, fimmtiidagiim 17. desember 1959. Útgífandl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN Ritstjóri og ábm.: Þórarinn Þórarinsson. Skrifstofur í Edduhúsinu við Lindargötu Símar: 18 300, 18 301, 18 302,18 303, 18305 og 18 306 (skrifst., ritstjórnin og blaðamenn). Auglýsingasími 19 523. - Afgreiðslan 12 323 Prentsm. Edda hf. Sími eftir kl. 18: 13 948 Þorsteinn M. Jónsson, fyrrv. skólastjóri: Ofbeldið á undanhaldi ÞÆR samnmgaviðræG- ur, sem fram hafa farið að undanförnu um búvöruverð- ið, milli framleiöenda og neytenda hafa nú borið þann árangur, að fullt samkomu- lag hefur náðst. Mátti það raunar ekki seinna vera, því að bráðabirgðalög fyrrv. rík isstjórnar frá 18. september s.l. féllu úr gildi í fyrradag. Mundi þá ríkisstjórnin efa- laust hafa gefið út ný bráða toirgðalög og allar líkur toenda til þess að þau hefðu verið þannig úr garði gerð, að bændur hefðu einskis góðs mátt af þeim vænta. Nú hefur því slysi verið af- stýrt og er gott til þess að vita. í ÖLLUM megi'n atriðum er þetta nýja samkomulag toyggt á sama grundvelli og þeim, sem í giidi var áður en toráðabirgðalagasetning fyrr verandi ríkisstjórnar fór fram. Það sem einkum hefur tekið breyiingum er, að sex manna nefndin hefur nú til meðferðar að ákveða þjón- ustugjald fyri'r vinnslu bú- varanna og dreifingu, en það var áður í höndum fram- Jeiðsluráðs. Þessi kostnaðar liður er að verulegu leyti kaup þess fólks, sem að þess- um störfum vinnur og að sjálfsögðu er það ekkert áhugamál bænda, að hann sé hærri en þörf er á. Felld er og niður heimild fram- leiðsluráðs til að leggja á verðjöfnunargjald til þess að bæta upp verð á útfluttum landbúnaðarafurðum en í þess stað tekur ríkið að sér •að tryggja bændum fullar uppbætur á þær afurðir þeirra, sem út eru fluttar. Er með þessari ákvörðun rutt úr vegi þröskuldi, sem reynst hefur nokkur viðsjálsgripur fyrir samkomuiag í sex manna nefndinni auk þess sem í henni felst viðurkenn- ing á því, að bændum beri fullt verð fyrir útfluttar af- urðir eins og íramleiðendum sjávarafurða. Loks er bænd- um tryggt að bætt sé það tjón, sem bráðabirgðalögin hafa baka'ð þeim. ÞEGAR á allt er litið mega bændur vel una pvi samkomulagi, sem hér hefur náðst. Fyrrverandi ríkis- stjórn sýndi bændum glóru- lausa óbi'lgirni með því að ræna þá samningsrétti um verðlag á framleiðsluvörum þeirra. Sj álf stæðisflokkur- inn gat stöðvað það tilræði en gerði það ekki. Hann hef ur í hvorugan fótinn getað stigið í þessu dei'lumáli. Hann kom í veg fyrir að bráðabirgðalögin illræmdu yrðu lögð fyrir Alþingi, eins og gera bar samkvæmt öllum eðlilegum þingræðisreglum, af því að hann þorði ekki að taka afstöðu til þeirra. „Allra stétta flokkurinn" þarf alitaf að vera að passa sig með að styggja engan. Þess vegna hendir það svo oft, að brauðfæturnir böggl ast undir þessu flykki þegar taka þarf ákvarðanir. Alþýðuflokkurinn fóðráði o.fbeldi sitt gegn bændum með því, að ef þeir fengju réttan sinn hlut myndi verk fallsalda ríða yfir. í þeirri staðhæfingu fólst fyllsta vantraust á réttlætiskennd verkalýðssamtakanna. Bænd ur hafa nú fengið leiðrétt- ingu sinna mála. Engar líkur eru til að það orsaki' verk- föll. Ef þau verða samt sem áður á næstu Vikum eða mánuðum, mun það stafa af allt öðrum ástæðum en þeim, að ríkisvald’nu hald ist ekki uppi að brjóta rétt á einni stétt. Verkamönnum er áreiðanlega ljóst, að ef ríkisvaldi'nu liðst að beita einn þvingunarráðstöfunum, þá er öðrum hætt. FYRIR bændur almennt er það einkum tvennt, sem vert er að veita athyggli, í sambandi við þá glímu, sem nú hefur verið háð, um rétt- indi þeirra í þjóðfélagi'nu: í fyrsta lagi eiga þeir sig- ur sinn að þakka órofa sam- stöðu í Stéttasambandi sínu. í öðru lagi kemur ti'l linnu laus barátta Framsóknar- flokksins fyrir rétti bænda- stéttarinnar, bæði utan þings og innan, fyrr og síð- ar. Án þessa tvenns hefði útkoman orðið önnur nú en raun gefur vitni. „Höfundurinn á þjóðar- þökk fyrir þessa bék“ Meinloka Þjóðvi'ljinn er óánægður með vissa þætti í hinni á- gætu ræðu, sem Tíminn birti nýlega, eftir Garðar Halldórsson, alþingismann. Telur hann Garðar hafa gleymt því, að fordæmi fyrir bráðabirgðalögum fyrrver- andi' ríkisstjórnar hafi verið gefið þegar i byrjun þessa árs, þegar kaupgjald var •lækkað með lögum „um 13,4%. Hér er dálítið ógætilega farið með staðreyndir. Að vísu má segja að fordæmi hafi að þvi leyti verið gefið þá, að stjórnarflokkarnir settu bændur á annan bekk og -óæðri en aðrir stéttir, þótt á því fengizt nokkur leiðrétting fyrir atbeina Framsóknarmanna. En stj,- flokkarnir vörðu afbrot sitt með því, að bændur fengju fulla leiðréttingu sinna mála i haust. í stað þess að standa við það heit gaf rikisstjórn- in, á ábyrgð Sjálfstæðisfl., út bráðabirgðalög og sveik þar með ekki einasta sín fyrri loforð, heldur svifti og bændur samningsrétti um þeirra eigin kjaramál. Garðar hafði því engu gleymt en hins vegar er Þjóð vi'ljinn haldinn einhvers kon ar meinloku í sambandi við þetta mál, svo einfalt sem það þó er. Ólaíur Briem: Útilegumenn og auðar tóttir. Bókaútgáfa Menningarsjóðs. Reykjavík 1959. Gísli Gestsson skrif- aði kaflana um Hallmundar- helli og Tóttir á Snjóöldu- fjallgarði og annaðist val myndanna. | Bók þessi skiptist í 22 kafla. Verður nú minnt iítilsháttar á hvern þessara kafla fyrir sig: j Sakamenn leggjast út Hér tal- ar höfundurinn um skóggang, þyngslu refsmgu, sem til var, sam- kvæmt löigum hins forna þjóð- veldis. i ! Frásagnir fslendingasagna um útilegumenn. Er Grettir frægasti skógarmaðui, s'em gerðist útilegu- maður. I Stuttur útilegumannaannáll. Nær annáll bessi frá 1153 til 1848. Er hér um sakamenn að ræða, sem styttri eða skemmri tíma reyndu að leynast, til þess að ílýja undan refsingu. • Fjalla-Eyvindur og Halla. Fjalla- Eyvindur Jónsson er l'rægastur útilegumaður síðari alda. Um hann segir þöfundur bókar þess- arar: „Fjalla-Eyvindur skar sig úr öllum útilegumönnum frá síðari öldum. Hann er sá eini, sem vitað cr um, að hafi gert miðhálendið að heimkynhi sínu árum saman og boðið hriðarveðrum vetrarins' birginn upn við hájökla vetur eft- ir vetur . . hann hefur kunnað vel að búa sig undir veturinn, og stundum heí'ur hann að minnsta kosti haft fé og hesta hiá sér . Ekki þarf að efa, að Eyvindur hefur verið frábærum hæfileik- um gæddur, bæði að atgerfi og utsjónarsémi.“ Sagt er að Eyvind- ur og Halla hafi búið óáreitt síð- ivstu ár sín að Hrafnsfjarðareyri, en er þau scttus't þar að voru lið- in nær 30 ár frá þeim tíma er fyrst var lýst eftir Eyvindi á Al- þingi. Arnes Pálsson. Hann var sam- tíðamaður Fjalla-Eyvindar en þó eitthvað yng'-i. En strauk oftar en einu sinni úr varðhaldi. Eftir 26 ára veru í hegningarhúsinu í Reykjavík var hann náðaður. | Surtshellir.> Höfundur færir rök að því að í afhellum Surtshellis bafi sakamenn leynzt. — Fornar sagnir eru í Landnámu o. fl. sög- um, er segja frá útilegumönnum í Surtshelli. I Hallmundi’rhellir. Er álitið að hellir þessi beri nafn Hallmundar þess, sem Grettissaga segir frá. Þar má enn finna merki þess', að þar hefur maður hafzt við. I Reykjavatr.. Vatn þetta er stórt I veiðivatn við norðurjaðar Hall- mundarhrauns, 0;g seg-ir höfundur í.ð skammt suður af því hafi verið tvö útilegumannabæli, sem lengi hafi verið kunn; Franzhellir og Eyvindarhola. Franzhellir dregur rafn af sakamanni, sem Jón hét og var kallaður Franz. Strauk hann úr varðhaldi 16. iúlí 1814, en var fundinn og tekinn fastur í hellinum 29 nóv. sama ár. Álilið er að Fjalla-Eyvinclur hafi um tíma hafzt við í Franzhelli og Eyvindarholu. því að svo haglegar hleðslur s'éu í hellinum, og Eyvind arholu, að lÍKlegt sé, að Eyvindur hafi gert þær. Þjófahellir í Eldborgarhrauni. „Tveir vinnumenn frá næstu bæj- nm við Eldborgarhraun, annar frá Snorrastöðuro, en hinn frá Görð rm áttu að fara til sjóróðra. En í stað þess að fara til sjávar lcgðust þeir í Þjófahelli". Mann- virki eru sýr.ileg enn í helli þess- um. Útilegumannakofar á Ströndum og í Jökulfjörðum. Sakamenn leit- uðu oft til afskekktra staða, svo sem Jökulfjarða og Hornstranda. Getur höfundur staða, þar sem sakamenn hafa hafzt við. Og kemur Fjalla-Eyvindur þar við sögu sem víðar. Hveravellir og Þjófadalir. Þar má enn sjá merki eftir Fjalla- Eyvind. Eyvindarkofi í Herðublreiðar j lindum. Þar hreiðraði Fjalla- Eyvindur um sig um skeið, en bjó haganlega um vatnsból, svo j r. ð hann gac náð í drykkjarvatn' hvenær sem hann vildi, fas't við fiet sitt. Hvannalindir. Þar má enn sjá j bæjarrústir Fyvindar, og þar hafði hann fjárrétt og fjárhúskofa, enda ' var þar mikið graslendi, en mjög afskekkt. Hcf. telur að vísu ekki fullar sannanir fyrir því, að Ey- vindur hafi leist mannvirkin sem þarna finnast en flest bendi til þes's að þau séu hans verk. Eyvindarver og Innra-Hreysi eru kvort tveggja upp af Holtamanna- afréttum á Sprengisandi. Á báð- i'.m þessum stöðum höfðust þau við um skei'ð Evvindur og Haila. Er sagt frá því er þau gáfu s:g a vald Emari Brynjúlfssyni á Stóra-Núpi við Innra-Hreysi í ág- úst 1772, s'amkvæmt dagbókar- skýrslu Einars, sem enn er til. 1- Iafa þau Evvindur lifað þar af ciálitlum búskap, fuglatekju og sauðfé. sem þau stálu á afréttun- um. Ennþá siást kofarústir þeirra á þess'um stöðum. Tóttir í Snjóöldufjallgarði. Er þetta lengsti þáttur bókarinnar. | Lýsir Gísli Gestsson, höfundur greinarinnar, tveimur s-ambyssð- j um kofatóttum, er fundust 1936,1 en hann og fleiri rannsökuðu og i grófu upp 1952. Ýmsir muni'r fund I ust þar, svo sem veiðarfæri. Telur | hann að þarna muiji hafa búið: 2— 4 menn um alllangan tíma, og sennilega ekKi síðar en um 1600 cða fyrr. Segir hann, að kofar þessir séu á stað, sem ólíklegur sé, að byggðamenn rækjust á og muni því útilegumenn hafa búið þar oa lifað á veiðum að. miklu layti úr veiðivötnum miklu, vest- ai. Tungnár, sem ekki eru þar r.jög langt frá, og ekki svo nærri uð hætta stataði af því. að byggða rr.enn fyndu kofa þsirra. Segir hann, að sýnilegt sé, að kofarnir hafi ekki verið vfirgefnir í flaustri og muni íbi.ar þsirra hafa ætlað sér að koma aftur, eða vísa öðr- um á þá. Tveir hell.ir upp af Rangárvöll- um. Sagt er frá því að í Þjófahelli undir Þríhyrningi hafi um miðbik 18. aldar hafzt við tveir þjófar í einn vetur og part úr sumri. Þeir r.áðust og voru hengdir. Höfundur regir frá helli milli ICots og Selsunds á Rangárvöllum, sem kallaður er Útilegumanna- hellir, en teiur vís't, að nafn þetta hafi við rök að styðjast. Undir Arnarfellsjökli. Enn kem i:r Fjalla-Eyvindur við sögu. Er hér birt skýrsla Brynjólfs Sigurðs scnar, sýsluroanns í Árnessýslu um fund hans á hreysi Fjalla- Eyvindar undir Arnarfellsjökli haustið 1762. Hafði hann þar graflð innan hól og komið þeim Höllu þar vel fvrir og safnað mikl urn kjötbirgðum fyrir vetuninn. 1 undust þar ýms áhöld og tvær guðsorðabækur, og var önnur þeirra Jóns' Arasonar passíuprédik eni, sem nú finnast hvergi. En þau Halla fcófðu flúið í tæka' tíð og náðust fckki. Þá segir frá tveimur þjófum er struku frá Lau'gadælum í Flóa, haustið 1848, en voru teknir í kofahreysi, er 'þeir voru nýbúnir að byggja sér undir Arnarfelli. Undistaða tótt- arinnar að kofa þeirra sést enn. Telur höfundur, tótt þessa meki- lega að því leyti, að hún sé handa verk þeirra manna, sem síðastir freistuðu þess að leggjast út í ó- byggðum ísiands. Arnesarheílir við Hvalvatn. Fx álitið að Arnes útileguþjófur, sem áður er nefndur, og var um skeið með þsim Evvindi og Höllu, hafi hafzt þar við um tíma haus'tið 1757 og sótt sér mat til byggða. Sjást þess merki, bein úr skepn- um o. fl., að maður hefur hafzt þar við. Útilegumannaslóðir á Reykja- nesfjallgarði. Er hér fyrst sagt frá Eyvindi Jónssyni hinum eldra (svo aðgreindur frá Fjalla-Ey- vindi), er lagðis't út ásamt fylgi- konu sinni, Margrétu. Voru þau tekin bæði í einni rekkju í Ölves- vatnslandareign og dæmd til tíauða á Öxarárþingi og tekin af lífi 1678. — Þá er sagt frá að sunnan í Henglinum sjáist enn merki eftir útilegumenn í svoköll- uðum Innstadal. Eru þá raktar nokkrar sögusagnir um útilegu- nienn í Henglinum. En höfundur telur, að þær sagnir varpi engu Ijósi á útilegumannabyggðina þar. — Loks er saigt frá þremur þjóf- um er höfðust við fyrir sunnan Selsvelli og við Hverinn eina, er teknir voru vorið 1703 og tveir þeirra hengdir og einn hýddur Rústir í Grindavíkurhrauni. Er hér sagt frá kofarústum, mjög vel íöldum í hrauninu. Telur höfund- ur að flest bendi til þess að þar hafi útileguro.enn hreiðrað um sig i:m skeið, en langt muni vera siðan, því að rústirnar séu sýni- lega nokkurra alda gamlar. Hann telur að vísu ekki óhugsandi, að þær séu eftir byggðamenn, er flúið hafi undan útlendum ráns- ínönnum á öndverðri 16. öld eða um eða eftii Tyrkjaránið 1627. Sagnir um útilegumannabyggðir. í þessum kafla er getið nckkurra staða, sem útilegumannatrúin hef- ur -sveipað ævintýraljóma, sve sem Þórisdal og Ódáðahraun. Uim Þóris- dal segir hann: „Dalur iþes.si er að öllu leyti hinn óbyggilegasti og óhu'gsandi, að 'menn hafi dvalizt þar.“ Hann nefnir eina bæjarrúst í Ódáðahrauni um 10 km. suð- austur af Svartárkofi, er það mú nefnt Hraunstunga. Áiitur höf., að þarna hafi verið bær sá, er Oddur 'biikup Einarsson gisti á, sam- kvæmt frásögn séra Jóns Halldórs- sonar í Biskupasögum sínum. En biskup bannaði fylgdarmönnum 'SÍnum að segja frá bænum. Jón Halld'órsson segir í lok þessarar frásaiginar sinnar: „Meintist þetta ekiki vera illvirkjar, heldur saka- ifólk fyrir kvennamál til að forð- ast s'traff". Telur Ólafur Briem að þetta fólk í Hraunstungu hafi setzt þar að með fullri vitneskju og sam'þykki nágranna sinna. Lokaorð. Getur höfundur hér um blaðadeilu þá, sem hófst eftir miðja 19. öld um tilveru fastra útilegumanna byggða á íslamdi. Þá ræðir hann og um, hvað rann'sókn- ir 'hafa 1-eitt í Ijós um tilveru úti- legumanna: „Fyrir þrem áratugum hefði maður freistazt til að halda því fram, að enginn útilegumaður aninar en Fjalla-Eyvindur og Grett- ir hefði dvalizt að neinu ráði á mið'háleridi íslands. En á síðustu árafugum hafa fundizt á hálendinu leifar tveggja bólstaða, sem vart igeta verið 'eftir aðra en útilegu- menn. Það er bellirlr.n. í Snjóöldu- fjallgarði og V 'í'".:uicdarhéllir fyr- Lr norðan Eiríksjökul." Að síðustu ræðir höfundurinn um lifnaðarhætti útilegumanna og vistarverur þeirra: „Ekki þarf að efa, að í :fro=’thörkum og' hríðar- veðrum hefur oft blásið kalt um þá ... Víðast á öræfum er erfitt að afla eldsneytis, svo að eldivið- arskortur hlýtur oft að hafa verið tilfinnanlegur. Þá má og 'gan'ga að því visu, að 'oft hafi nungur sorfið faS't <að þessum óhamingjusömu mönnum." í 'eftirmála getur höfundur þess, að hann og nokkrir ifélagar sinir hafi gert sér það til gamans í sumarleyfisferðum um óbyggðir, að athuga sem flestar byggðaleif- ar, sem taldar eru eftir útilegu- menn; en tíðastir förunautar sínir í þessum ferðum hafi verið þeir Gísli Gestssson starfs'iiiaður Þjóð- minjasafnsins og Guðinundur Guð- mundsson tryggingafræðm'gur, og sé kver þetta afleiðiug af þessum rannsóknum þeirra- Hann getur þess, að í ágúst 1953 hafi verið (Framhald á 11. síðu).

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.