Tíminn - 08.01.1960, Blaðsíða 7

r í M I N N, föstudaginn 8. janúar 1960.
Ölafur Jónsson:
Rússlands-
bréf II.
Vi'ð félagar dvöldumst í Sovét-
ríkjunum um hálfs mánaðar skeið,
og helminginn af þeim tíma vor-
um við á ferðalagi milli ýmissa
staða innanlands. Við komum sjó-
veg til Leningrad, fórum fyrsta
áfangann innanlands í lest, en.|
flugum síðan borg frá borg, síð-
asta spölinn í nýrri farþegaþotu,
þægilegasta farartæki, sem é,g hef
nokkru sinni stigio í- I
Og ferðalög í Sovétrikjunum eru1
kapítuli út af fyrir ,s:g. Landið hef-;
ur að vís'u verið opnað fyrir ferða-1
mönnum í seinni tíð, en þarlendir
virðas’t ekki fcæra sig mikið um að
fá ferðamenn sína einn og einn í
eenn, heldur tafca við ,þeim í hóp-í
um sem siðan er veitt skipulag
leiðsaga stað úr stað. Slífcar ferðir
munu að vísu v>era alldýrar, en þó
er sá kostnaður hverfandi hjá því
sem ferða!m'aðu'r þyrfti að kosta
til 'SÍn einn isíns liðs. Og dýrustu
hótel Jandsins mnnu vera þau, sem
aetluð eru út'lendum ferðamönn-j
um, Intourist hótelin. — Þá er það
að ferðir til Sovétríkjanna utan-
Jands frá eru furðu dýrar, einkum
tflugferðir. Hins vegar má ferðast
þar langleiðir innanlands fyrir lít-
dnn pening. Einkum eru flaigferði'r
innanlands ódýrar, jafnvel ódýrari
en já'rnbrau'larferðir.
Þá daga, sem við vorum þar á
ferð, voru lengstaf úrsvöl haust-'
veður og 'þokur dimmar með fcöfl-
um. Cg það kcim aðeins •eiinu sinni
fyrir, að flugferð hæfist á tihfcild-
úm tíima, annars vorn stöðugar
tfrestanir, stöðugar biðir og títóa-
hreytingar, eg 'veðráttunni að sjálf-
sögðu 'fcennt um. Við spurðum
hvort ekki mæ’fcti fljúga yfir svo
tflatt land þótt einhver þofcuslæð-
ingur bagaði, fiugvélamar hlytu að
vera búnar ölium öryggistækjum,'
og fengum það svar, að hér væri
fyrst og fremst hugsað um öryggið,
ekki flcigið ef 'minnsti mögu'leiki
væri á að eitthvað bæri útatf. Vær-
um við að draga flugtækni þeirra
í efa, sfcyldi okkur henfc á það, í
allri vinsemd, að þeir hefðu ný-
verið flogið til timgisins og gengið
vel. Þetta var að .sjálfsögðu lofca-l
svar við öllu mögli, en víða þar
sem við fcomuim, sýndist mér að
heimamenn væru b'.ðinni vanir og
létu sér vel líka. Á flestum flug- og
járnbrautarsfcöð'vum var fjöldi
ananns saman kominn og margir
virtust í miðri, langri þolinmæðis-
bið, surnir sváfu með frakfcakrag-
ann langt upp fyrir eyru. Og Itúss-
ar eiga gott meðal gegn leiðindum
og kulda á slífcum stundum og
nefna það vodfca. Það sem íslend-
ingar kalla brennivín jiefna þeir
elsku litla vatnið sitt, cg má sjálf-
sagt draga af þessu margar álykt-
anir um jmismun þjóðanna.
í Minsk.
Efcki veit ég hvort ég er verr að
mér í landafræði en almennt ger-
ist, en það var imér ókunnugt fyrir
fram, að Minsfc væri höfuðborg
þess ráðstjórnariýðveldis er nefn-
ist Hvfta-Rússlandi. Þar í landi eru
iriíikl t og þykfcvir iskógar, landbún-
aður er höfúðatvinnuvegur, en
einnig imikið um iðnað. Landið var
sárlega leik ð í styrjöldinni, Þjóð-
verjar hernámu það allt, lögðu
borgir þess í auðn en fólkið í þræl-
dóm, það sem þair 'ekki drápu. í
dag eru íbúarnir 8 milljónir tals-
ins, en 2 m Jljónir munu hafa fail-
ið og særzt í styrjöldinni.
Minsk var að mikJu eða öllu
leyti lögð í rústir í stríðinu. en
hefur inú verið byggð upp. Áður
fyrr var borgin anestöll hyggð úr
timbri að sjálfri miðborg'.nni und-
ansfciiinni, en hefur nú verið reist
lir ’steini. Þar býr um hálf imi'lljón
tóanns. Mér fannst Minsfc hvorki
fögur borg né tilkomumik'l þann
regng'ráa dag sem við fórum þar
um, en sjálfsagt er hún ósköp hlý-
leg á sumri þegar tré og garðar
&tanda í blóma. Andrúmsloftið
minnti mig á einhvern hátt á Ak-
ureyri eða jafnvel Seyðisfjörð, en
báðir þeir staðir held ég séu feg-:
urri en Minsk af náttúrunnar
hendi. Ekki var. þó um að sakast
við okkar ágæta kollega og leið-
sögumann, A. F. Litvin, sem sýndi
okkur borgina og er mikill vin
síns heimalands. í fylgd með hon-
um heimsóttum við unglingaskóla,
úraverksmiðju, mikið fyrirtæki
sem verið er að byggja upp, ný-
legan íþróttavöll og fleiri merkis-
staði.
Það sem minnisstæðast verður
úr viðdvöl'nni í Minsk er þó heim-
sókn í styrjaldarsafnið þar. Hvít-
Rússar höfðu nánari fcynni af her-
ná-mi og styrjöld en margir aðrir
og áttu um 'Sárt að binda að stríðs-
lofcum, og þarna hafa þeir dregið
saman átakanleg dœmi um villi-
mennskuframferði Þjóðverja í
styrjöldinni, um mannd'ráp og eyði-
leggingu, um £Íla þá sturlun sem
'he.tir stríð. En þarna er lífca vitnis-
burður um óhilandi þrek almenn-
ings og baráttu gegn kúgurunuim,
um marga einstaka hetjudáð, um
líf og haráttu skæruliðanna i sfcóg-
um og öræfum, og loks um endan-
l-ega-n ósigur og flótta Þjóðverja
og marga fræga sigra á þeim, svo
sem við Stalínigrað og Berlín. Allt
'þetta er sett fraim á hlutlægan og
kaldrifjaðan hátt, enda þarf einkis
áróðurs með, sá vitnisburður sem
hér er saman dreginn í imyndum og
munum, talar sfcýrara máli en
nok'kur friðarprédikun önnur.
Eftir heimcókn á safn sem þetta
(og við sáum fieiri slífc í ferðinn.')

I skógarjaðri í Hvíta-Rússlandi stendur þessi varðturn frá 13. öld. Þess
hefur veriS geti'ð til að landið dragi nafn af hinum hvíta turni.
verður manni skiljanlegt að Rússar
óttist ný.tt og öflugt herveldi í
Þýzkalandi. Striðið er enn öllum í
fersku minni, enn eru mörg sár
ógró n imeð landi og þjóð. Ég býst
þan.nig við að flestir eða allir þsir
sem við fcynntumst sjálfir á fe-rð-
inni, e'gi á einn veg e'ða annan um
sárt að binda eftir stríðið, og sum-
ir höfðu tefcið beinan þátit í því
sem 'hermenn eða skærul.ðar. Og
eftir þessi kynni verður maður
ósfcöp vantrúaður á þá kenningu
að þe;si þjóð stefni að því öl'lum
árum að steypa heiminuim út í nýja
styrjöld eftir öll sin fcynni af
h örm u ng um s tyr j a ld ar.
Við gröf Þorvaldar víðförla.
Það var enn d'mmviðri og leið-
indaveðrátta þa-gar við komum til
Iíiev, og fyrir vifcið sáum við lítið
af marglofaðri fegurð þessarar
sögufrægu borgar við Dnópr. Hitt
ieyndist þó efcki í •þofcunni, að fög-
ur er horg .n þar s'ecn hun stendur
á hæðum sínuin sja tóeð rikuleg-
um trjá-gróðri og görðum og forn
um og nýjum byggingum.
Skammt frá böikum Dnépr
stendur mmnismerði óþekkta her-
■mannsins, 'látiaus og fagur -minnis-
varði, og þar eru jarðséttar stríðs-
hetjur Kievborgar. Þaðan mun
vera fagurt útcýni yfir borg og
'fljót, en alit leynd:3t það að þoku-
baki þegar við fóruim þar um.
Ekki víðs fjarri er fornfrægt
m unkafclaus tur, K: ev-Pecherskaja-
klaustrið, sem stofnsett var laust
eftir árið 1000. Það stofnuðu upp-
runalega helgir menn, sem grófu
sér göng og skúta inn á háan og
srar'brattan bifcfca Dnépr og
bjuggu sér þar vistarverur til
bænahalds og heilags lifnaðar.
Þarna lifffu þeir langa ævi inni-
byrgð'r í klefum sínmn unz þar
að kom að þeir dóu. En í þurrum
og kölduxn fljóts'bafcfcanum rotn-
uðu efckj líkamsleifar- þeirra ( enda
voru •mennirnir heilag'r) og enn
má sjá i.múmíur margra fornhelgra
b:skupa í skrínum sínum þarna í
göngunum. Á þessari tíð réðu vík-
ingar Kænugarði, og það munu
hafa orð'.ð endaiak Þorvaidar víð-
förla, ,að hann gekk í kiaustur og
var lagður þar i vegg iátinn. eins
og aðrir munfca. Ég bað að heilsa
frænda þegar ég fór þar um.
En klaustrið saildist brátt upp á
yfirborð jarðar O’g gerðist auðugt
að veraldargóssi. Það st-óð á rúm-
le.ga 20 hektara landsvæði, og þar
musteri, lærdóm jsetur og íveruhús
risu margar byggingar, hákúpt
Frá Mínsk og Kisv og lítilshátt-
sr um blaðamennsku í Sovét
í hinum sérke'inilega cg fagra
bygg ngarstíl sem tíðfcast á guðs-
búeu-m grí.fc-fcaþólsiku kirfcjunnar
og með geng'darlausu'm íbu'rði í
'gulli og silfri cg dýru'rn listaverk-
um. Enn er þarna klauitur og all-
fjölmennt að mér skilzt, en klaust-
ursvæðinu •hefur verið skipt til
helminga milli dkis og fcirfcju, og í;
rík.‘he!m:nguum .er krist'ndómur
úr göngunum þar sem Þorvaldur á
sér bólstað. Þau cru þó enn mesti
helgistaður, og fjölmenni fetaði
um þau með fcerti i höndu'm þegar
ég var þar, undarlegt bland af guð-
hræddu fólki í tilbeiðsluástandi o.g
forvi'tnum túristum. E'us cg ann-
ars staðar á belgfc'töðuim virtust
konurnar halda uppi mestri guð-
hræðslu: svartklæddar konur með
Stalín samdi frið við kirkjuna á
stríðsárunum, en þar áður var víst
I um að ræða. Núorðið mun ikirfcjani
oft um beinar ofsóknir gegn klerk-
! vera komin í sæmil'egar álnir, og
þótt flestir kirkjugestir séu mið-
; aldra eða eldri, -sá ég þó nokfcra
| kornunga fc'lerka og munka, svo að
j ítök á hún enn með ungu fólki.
Kynslóð Stalíns.
j Gesbgjafi ofcfcar í Kiev var rit-
! stjóri æskulýðsblaðs þar, Stalin-
! skoe plemja, rösklegur maður og ■
glaður í viðikynningu og heitir
i Igor S. Bustroporow. Við komum
í stutta heimsókn á ritstjórnar-
| skrifstofuT hans og fengum tæki-
; færi til að forvitnast lítillega um
| blaðamennsku í Sovét.
j Sovétblöð eru um flesta hluti
! frábrugðm ves'trænum, — það
i liggur í auguim uppi þó rnaður
: geti efcki lesið imálið og viti ekk-
j ert um innihaldið. Brotið er stórt
; en síðurnar yfrleitt aðeins fjórar,
I stur.dum þó sex. Við fengum þau
svör, að sovétblöð flyttu engar
\ auglýsingar og efck'ert skemmti-
l efni, en burtséð frá því virðist
! manni að fréttaflu'tnmgur sé fá-
; skrúðugri og með öðru sniði en
| tíðkast vestra, myndir færri, um-
brot annað og stirðlegra. Þess
j utan 'hafa þessi blöð lítið tilefni
'tjl að vera að karpa um pólitífc:
j pólitífcin er aðeins ein og ekkert
um að þrátta. Annafí hvent blað
, virðist beita Pravda, þannig höfð-
' um við kynni af mönnum, sem
| unnu við Stalíngraðs-prövdu,
j Minsk-prövdu, Lenínigraðs-prövdu,
og er víst Pravda þannig til í öll-
nm borgum og héruðum út um
ÖR Sovétríki. Pravda er eins. og
menn vita, máLgang komimúnista-
flokfcsihs, en margir aðilar aðrir
standa að blaðaútgáfu. Ofcfcur var
•sagit að 'flestiir eða allir vinnusitaðir
hefðu sín eig.'n blöð, stór eða smá
eftir atvikum, og fjalla þau þá
aðeins um málefni þess staðar.
Ungkcmmúnistar gefa út sín eigin
blöð, og er blað vinar vors í Kiev.
eitt af þeirn. S'talínkynsióðin heitir
það á ís'Jenzku. Þannig mætti víst
t-elja lengi útgefendurna, en ósköp
v'rtist mér þassi blöð lík tovert.
öðru, og einhvern veginn hafði ég
þá 'tilfmningu að þau segðu fle&ta
hluti á einn veg og fátt bæri í:
•mi'IIi að útliti eða innræti.
Sofíu-dómkirkjan í Kiev, byggS á 11. öld, minnismerki um forna rússneska
kirkjumenningu.
ekki lenigur á neinum hávegum.
Þar er i staðinn safn: k'laucturhús-
in sjálf eru akritektónickt safn, og
í þau h'ðfuT ver ð safnað fornuim
munum cg listaverkum úkraínsk-
um, eldri cg yngri. Forvitnilagast
þótti mér þó andtrúarsafn sem þar
er, til þe s ga.'t að afoanria tilv-eru
guðs, i?.g5 mér leið-jiigukona. Ef
unglinigar e'ga erfitt með að ráða
við si.g hvort þeir v lja trúa á guð,
geta þe r farið þangað cg séð
hvernig hlutirn'r liggj-a fyrir frá
vísindaiegu sjónarm.öi. Þatta safn
er reyndar sfcemmt'Ieg mixtúra af
náttúrufræð iegu og söguiegu
safni, n.'3:t áherzla lögð á vísinda-
lsgar .'kýr'ngar á uppruna jarðar
og l.f? annars vegar og hins vegar
margvíHega glæpi kirfcjunnar. Um
tilveru guðanna var cg engu nær
eftir heÍŒfókn'na.
I hinum helmin'gnum er enn
klauiíur. allfjölmennt að mér
skilst, þótt menn séu nú fluttir upp
sjöl fram á nef, kyssandi helgi-
skrínin hver á eftir annarri, sign-
andi s'g 'lon og don, faLIandi fram
á 'grúfu í bæn og þó fyrst og
i'ro.nít syngjandi undarlega seið-
magnaðan helgisöng. Það ec þessi
stöðugi sáimasönigur, dapurLegur
og aigurviss í S'enn, sem verðurí
manni minniss'tæðasitur eftir,
heimjófcn i rússnesfcar kirkjuT, enn
minniss'tæðari -en bassadrunur
kl'erfcanna, reyfcehisilimur og ifcerta-
ljÓ3, allt það skraut íiguili og s'lfri;
og igöfugri list, .sam fyllir fcirkj-
urnar — og ::á ima'goaði sóðaskap-
ur,_sem fylg'ir öl'lu þassu. '
Fg spurðist fy.-'r um stöðu k'rkj-
unnar í Sovétríkjunum og féfck
þa.u svör að hún ihefði enn mifcil
ítök,' einkum meöal eldri kynsióð-
arinnar. Mér sikild'st að sæmiiegur
friður ríkti með rifci og fcirkju þótt
rikið sé andvígt trúarbragðúm og
mun .sá fiður hafa staðið síðan
beiti sér fyrir andtrúaráróði, og
Stalínkynslóðin er fjórar síður
og kemur út sex daga vikunnar í-
rúmlega 200 þúsund eintafca upp-
lági. Fasta-s'tarfslið er um 20
manns, og sýndist mér skrifstofur
allar hinar vistlegustu og vel a<ý
mönnum birð til starfans. Blaðið
•er ætlað æsfcuf'ólki og fjallar um;
allt það sam að slíku fólfci snýr.
sagSi rit-'tjóri. Hann fcvað blaðið
leitast við að innræta fólki góðan
móral, svo í ástafari sem í pólitíik.
hlutverfcs góðs blaðs væri efcfci sízt?
uppeldishlutvartfc. Hann kvað blað-
ið e:ns og ö.nnur sovétbiöð hafa;
go't-t og náið siamband við lesendur.
'SÍná cg birta m:'kið af aðsendu
efni, enda bæruist blaðinu ium og
yfir. 40 þúsund bréf árlega.
Hér -er því miður ekki rúm til
að cekja lengur frásögn hans (og
annarra) af sovétblaðáin'ennsku.
pisti'llinn 'þegar orðinn .mifcils til
of langur. En orð hans um móral
og uppeldis'hl'utverik urðu mér
minn:s.stæð. Ætli sovétblöðum,
sé ekfci helzt ætlað að ala upp,
frekar en imiðla hlutlausr-i fræðslu
og skapa grundvöll að sjálfstæðri
sfcoðanamyndun? O. J.
Ný ríkisstjórn .j
í Laos
NTB-V'entiane, 7. jan. —- Ný
ríkisstjórn var mynduð í Laos í
dag, nn herinn hafði tefcið öll völd
í sínor hsndu'r og farið með lands-
stjórnina u:n nokfcurt sfceið. f
fýrradag lét harinn öll völd í
hendur konunigs o.g lagði að hon-
um að sik'pa nýja ríkisstjórn. Hin
nýja istjórn er þjóðstjórn all'ra
stjórrjmálaflokfca og «r Kou Aabay
forsáetisráðherra.