Tíminn - 27.04.1960, Side 8

8
TÍMINN, miðvikudaginn 27. aprfl 1960.
Bjöm á Sveinsstööum hefur
undanfarin missiri skrifað
Indriða G. Þorsteinssyni nokk-
ur bréf, sem birzt hafa hér í
blaSinu. Hér er eitt, ritað síS-
ast á góu, og þótt nokkuð sé
frá liSið þykir rétt að birta
tilskrifið, enda efni þess eng- |
inn sérstakur góugróður.
--------------------------------/
Ég þakka þér fyrir jólakortið,
en þú hefðir gjarnan mátt skrifa
dálítið meira innan í það. Þú seg-
ir, að Gráni hafi verið góður. Satt
er það, hann var góður, en nú er
honum brugðið sökum elli, fædd-
ur ’38.
Ég verð því miður að segja þér
það, að mikill skuggi hvílir yfir
veiðiferð okkar. Ég skil ekki sport-
veiðimenn. Slóttir hyljir við gróna
hvamma eiga að vera friðhelgir,
þar sem „sindrar á sægengna
Iaxa“. Það er bannað í stjómar-
skránni, að ráðast inn á heimili og
hylurinn er heimkynni laxa og
síun.ga. Þar mega þeir næðis
njóta óg þar hefur alvitundin
fengið þeiin stað. En allt í einu
stendur veiðimaður að sunnan á
eyrinni og rennir sinni girailegu
flugu í hylinn.
Lax eða bleikja bítur á, er dreg-
in á land og drepin. Þeir hafa þó
nóg að borða í Reykjavík.
En aftur á móti skil ég refa-
skyttur. Refurinn hefur verið
dæmdur um aidir, af því hann
sötrar sauðablóð. Þó á hann sitt
vamarþing. Hann líður hungur-
kvalir á hörðum vetri og gerir
ekkert annað en berjast fyrir lífi
sínu og þjóna sinni lund.
Útrætt læt ég um þetta og vík
að öðru.
Hér hefur verið stormasamt síð-
an á jólaföstu. Ekki hafa þó vind-
ar gnauðað á glugga eða skekið
hús. Stormurinn hefur geisað hið
„Stormurinri héfir geisao
hið innra með mönnum“
innra með mönnum út af ljóða-
kveri Hannesar Péturssonar. Pét-
ur Hannesson er virtur og metinn
af öllum hér, en þessi strákur hans
Péturs er ekki á marga fiska sem
skáld, segja menn. Ekki veit ég til
að menn hafi getað lært nema
tvær Ijóðlínur: „Dauðinn á eftir
að koma. Hann veit hvar ég bý“.
Þetta er enginn skáldskapur. Það
vita aliir að dauðinn á eftir að
koma, þó menn voni að það það
dragist. Sumir þykjast jafnvel
finna guðlast í kverinu, en ekki
vil ég taka svo djúpt í árinni. Ég
hef alltaf haft trú á drengnum og
líð með honum. Og sagan er ekki
öll. Presturinn, sem lætur sér
ekkert manniegt óviðkomandi,
komst ekki hjá því, að gera Hann-
esarljóð að umræðuefni í prédik-
un sinni á jólunum, sem ekki var
nein furða, þar sem skáldið hafði
lýst því yfir í Morgunblaðinu, að
Guð væri ekki til né annað líf, en
trúði á það stundlega.
Presturinn sagði, að vel gæti
verið efniviður í þessu unga
skáldi, en svo gæti líka farið, þeg-
ar tímar liðu, að þessi Ijóðabók
sykki í djúp gleymskunnar og ef
til vildi væri það bezt fyrir fólkið
og skáldið. Þá sagði hann, að það
jaðraði við ofrausn, að borga 50
þús. kr. fyrir þessa litlu ljóðabók,
en til samanburðar mætti benda á
að Lúkas guðspjallamaður hefði
ekki fengið neina peninga fyrir
sína stórmerkilegu sagnaritun.
Já, mér þykir þetta furðulegt.
Hannes Pétursson trúir ekki að
Guð sé til, en trúir á það stund-
lega. Á æskuárum var hann mjög
trúaður og orti þá rímaða sálma,
Góubréf til
Björn Egilsson
en gekk af trúnni í skólanum. í
sambandi við þetta vaknar spurn-
ing hjá mér. Er Háskóli íslands
enn á vorum dögum gegnblásinn
af guðleysi Brandesar? Séra Árni
Þórarinsson segir að Brandesar-
stefnan hafi aldrei komizt austur
yfir Hellisheiði, því prestar og
leikmenn þar stóðu á móti. En
guðfræðideildin fékk að vita af
realismanum. í tengslum við hann
var hin svonefnda nýja guðfræði,
sem beindist að því meðal annars,
að draga kraftaverk Krists í efa.
En á hættunnar stund er hjálpin
oft nærri. Þannig bjargaðist Einar
Kvaran einis og Sæmundur úr
a G. Þorsteinsso'nar
Svartaskóla. Sálarrannsóknir
veittu honum ei'lífðarvissu. Ég
vona að vinur minn Hannes Pét-
ursson bjargist frá sinni villu, þó
hann missi kápuna. Það gerir
honum ekkert til. Enginn getur
haft fulla næringu af hinu stund-
lega. Það er hjóm eitt.
Eftir hátíðir lægði storminn lít-
ið eitt. Það var þegar ritdómurinn
birtist hjá A. B. eftir herra Hindis
vík. Herra Hindisvík er sendi-
bréfsfær sá skratti og fann ekki að
neinu, nema kvæðinu um Kreml
og kurteis er hann, því hann mátti
ekki heyra það nefnt, að þeir ætu
hver annah fyrir austan.
Ég get ekki sagt neitt um það,
hvort gullkorn finnast í Sumar-
dölum, því viðhorf nútímaskálda
eru svo flókin, en ég hef reynt að
bera klæði á vopmin og sagt mönn-
um að láta Hannes í friði og lofa
honum að yrkja. Betur get ég ekki
gert.
Nú eru slæm tíðindi að sunnan.
Þeir eru byrjaðir að stela í Reykja
vík, og það svo ómerkilegum hlut-
um, sem frímerki eru. Svo er þó
fyrir að þakka, að sauðaþjófar
finnast þar ekki. Ég hef alítaf haft
skömm á þjófnaði eins og þjóð
mín í þúsund ár. En þó hefur mér
alltaf verið verst við snæraþjófa.
Það er ergilegt, að hafa ekki frið
með snærisspotta.
Margir tala nú um, að erfiðir
tímar fari í hönd og sumir spá
því, að öll ströndin fari í eyði frá
Snæfellsnesi norður og austur um,
til Hornafjarðar. Það gerir smá-
fiskurinn.
En hér er allt með kyrrum kjör-
um og engin hætta á ferð. Við
stöndum stöðugir, hvað sem á
dynur, fram í rauðan dauðann og
megin stoð okkar er seigian og
þrjóskan.
Að síðustu bið ég þig að afsaka
þetta bréf, því ég get ekkert hugs-
að eða skrifað að gagni, nema í
björtu veðri, og hér hefur verið
mikið skýjafar í allan vetur.
Sveinsstöðum seint á Gógu 1960.
Björn Egilsson.
Athyglisverð rödd
í öllum þeim mikla einhliða
áróðri út af óeirðunum í Suður-
Afríku, er athyglisvert að heyra
fyrstu röddina bér um að alit sé
þar syðra ekki hvítu mönnunum
að kenna, sem aflaga fer. Þessi
óvanalega rödd heyrðist frá Mbl.
á sumardaginn fyrsta.
Menntahjón frá Suður-Afríku
eru stödd hér og hafði blaðamaður
frá Mbl. samtal við þau, og kveða
hjónin miklar og alvarlegar mis-
.sagnir vera yfirleitt í fréttaburði
frá landi sínu. Svarta fólkið sé lít-
ið menntað yfirleitt og verði því
„auðveldlega leiksoppur múgæs-
ingamanna".
Nú sé verið að vinna að því að
hvítir menn og svartir búi sem
mest hverjir út af fyrir sig og ráði
sér þar og sinni eigin stjórn sjálf-
ir. Og auðvitað er það rétta fram-
tíðarleiðin.
Telur prófessorinn hvíta menn
þrá mjög að hjálpa svörtum mönn-
um til þroska og sjálfbjarea. Og
séu vongóðir að geta leyst hið
mikla kynþátta vandamál varan-
lega, bæði þeim hvítu og svörtu
til góðs, fái Suður-Afríkumenn að
(Framhald á 13. síðu).
Guðmundur Daníelsson, rithöfundur:
„Nýja listin“ í skáldsagna
gerð Bandaríkjamanna
Guðmundur Daníelsson
Sú var tíðin að fjöldi
fólks hér á landi fylgdist
vel með því sem var að ger
ast og nýjast var af nál-
inni í skáldsagnagerð
Bandaríkjamanna, og er hér
sérstaklega átt vig árin
milli heimsstyr j aldanna
tveggja, enda var þá mikill
blómatími i bókmenntunum
og kom hver snillingurinn
öðrum meiri fram á sjónar
sviðið, nægir að minna á
örfá nöfn þessu til stað-
festingar, svo sem Sinclair
Louis, Hemingway, William
Faulkner, Caldwell. Þessir
menn og margir fleiri af
þeirra kynslóð eru hér enn
mikið lesnir, og helzt er ég
á að sumir hafi ekki áttað
sig á því að nú eru þessir
dáðu menn ýmist dauðir
eða orðnir vel rosknir og
þúsundir yngri rithöfunda
komnir fram á ritvöllinn
sí&*n, en reyndar er efamál
hvort nokkur þeirra jafnast
á við gömlu meistarana.
Eg hef um nokkur undan-
farin ár og helzt síðan ég
var á' ferð vestra í fyrra-
sumar, reyrit að kynna mér
dálítið nýjustu stefnur í
skáldsagnagerð Bandaríkja
manna og hef i því skyni
lesið nokkuð margar bækur
ungra höfunda og eins yfir
litsverk bókmenntafræð-
inga, ■ þar á meðal „The
literary Situation" og „Ex-
ile’s Return" eftir Malkolm
Cowley og „After the lost
Generation" eftir Aldridge.
Á þeim árátug, sem nú er
nýliðlnn, hefur í banda-
rískri bókmenntagagnrýni
mikið verið talað um hina
svokölluðu „New“ Fiction, —
nýju listina. Það sem fyrst
og fremst einkennir skáld-
sögur af þeim flokki er það,
að þær túlka enga mikla
sameiginlega reynslu þess-
arar skáldakynslóðar, eins
og eftirstríðsskáld fyrri
heimsstyrjaldarinnar gerðu.
Höfundar nýju listarinnar
virðast heldur ekki hafa það
markmið að ná til alls fjöld
ans, enda þó sumir þeirrá
hafi að vísu, eins og fyrir
tilviljun, hreppt það hlut-
skipti að komast á metsölu
listann og verða þekkt nöfn
meðal milljónanna, sem
fylgjast með bókaþáttum
sunnudagsblaðanna. Þeirra
á meðal eru til dæmis
Frederick Beuchner. Robie
Macauley, Jean Stafford.
Truman Capote. Paul Bow-
les og Jack Kerouac. Þessir
eru allir ungir. en svo eru.
fáeinir eldri höfundar. sem
skrifa í svipuðum dúr, en
eru frumlegri, og munu sum
ar bækur þeirra hafa orðið
fjölda yngri höfunda fyrir
mynd, þ>ó að beztu verk
beirra verði varla stæld með
æskilegum árangri, í þess-
um hópi eru til dæmis kon-
urnar Carolina Gordon og
Eudora Welty.
Sum þessara ungu skálda
hafa gefið út margar bæk-
ur án þess að hafa yakið
nokkra almenna eftirtekt,
svo er vitað um önnur sem
ekki hafa fengið neinn út-
gefenda ennþá. Hvað um
það: þau eru öll talin eða
telja sig sjálf „alvarlega“
unga rithöfunda og hafa
sett sér það markmið að
framleiða skáldverk á borð
við það bezta sem þekkist
og fá ritdóma og þá helzt
lofsamlega j bókmennta-
tímaritunum. Skáldsögur
þessara höfunda mynda sér
stakan flokk innan ame-
rískra skáldverka: þær eru
hin svo kallaða „Nýja list“
og e}ga sína hliðstæðu f ljóð
listinni og tilsvarandi bók-
menntagagnrýni. Hér á
landi myndi tímaritið Birt-
ingur og höfundar hans ef
til vill helzt svara tii „Nýju
listarinnar" í Bandarikjun
um.
En mikill hluti af þekkt-
ari skáldsögum Bandaríkj-
anna eftir höfunda, sem
fram hafa komið siðan síð
ari heimsstyrjöld lauk, eru
fjarri þvj að vera ritaðar í
anda „nýju listarinnar".
Það eru til dæmis hvorugar
hinna tveggja frægu skáld-
sagna „The Naked and the
Dead“ eða „From Here to
Eternity" yfirleitt engin
þeirra mörgu- skáldsagna
sem fjalla um stríðið og her
mennina. Þar af leiðandi
ekki heldur þær tvær skáld
sögur um styrjaldarefni,
sem hlutu hæstu bókmennta
verðlaun Bandaríkjanna fyr
ir skömmu: „The Invisible
Man“, eftir Ralp Ellison og
„The Man with the Golden
Arm“ eftir Nelson Algren.
Ekki tilheyrir heldur þess-
um flokki síðasta skáldsaga
Saul Bellows sem bók-
menntaverðlaun hlaut „The
adventures of Augie March“
enda þótt þessi höfundur
hafi áður gefið út tvær bæk
ur sem taldar eru til „Nýju
listarinnar", vegna sparsam
legrar notkunar á viðburð-
um. Hin nýja skáldsaga Bell
ows er of efnisrík og óskipu
leg, of dirfskulega rituð og
þaraðauki svo gamaldags
að hafa þjóðfélagslegan
bakgrunn. Þessar síðast-
nefndu skáldsögur taka all
ar til meðferðar eitthvert
ákveðið efni: Amerikumenn
í herþjónustu. úrhrök Chica
go-borgar, menntaðan upp
reisnarmann af negrakvn-
þættinum. eða manninn sem
orðið hefnr viðskila við
borgaralegar þjóðfélags-
dyggðir og ekki hefur fund