Tíminn - 28.12.1960, Side 9

ólíklegra þykir manni aS þessar
myndir séu hans verk eða af hans
s.íóla. Jafnvel myndin, sem birt
er í ’Tímanum á aðfangadag talar
þessu máli, þótt höfundur grein-
aiinnar ætlaði henni að sanna ann
að. Auðvitað dylst engum, sem
nokkuð hefur flett blöðum í list-
sógu, að málverkin frá Ögri eru
aí hinum ágæta flæmska skóla frá
seinni hluta miðalda. Það þarf
engan listfræðing til að sjá það.
L'stfræðing þarf hins vegar til
að kveða nokkuð nánar á. Ég hef
fært það í tal við marga málsmet-
audi fræðimenn erlenda, sem ég
lief gengið með um Þjóðminja-
sefnið, hvort líklegt mætti telja,
að hægt væri að feðra verk eins
og þetta. Yfirleitt er það talið
lieldur ólíklegt, að minnsta kosti
þyrfti til þess nákvæma athugun
sérfræðings. Én skaðlaust er að
velta því fyrir sér, í hvaða ætt
verkið líkist mest. Þeir sem ég
htf talað við og bezt skilyrði hafa
tii að dæma í þessu máli, telj-
ardi óyggjandi, að verkið eigi
ekki skylt við Memling. Ellen
Marie Mageröy, magister í list-
sögu, sem lengi dvaldist hér á
landi og rannsakaði margt í Þjóð-
minjasafninu, hallaðist að því að
t.-.flan kynni að vera eftir Dirk
Bouts eða að öðrum kosti af hans
sKóla, undan hans handarjaðri, ef
svo mætti að orði komast. Að
mnu undirlagi fór frú Mageröy
utan með myndir af föflunni. Hún
sýndi þær listfræðingum á þingi
í Briissel 1952 og ræddi m.a. við
dr. F. Baudouin, sem er sérfræð-
ingur í verkum Dirk Bouts, hefur
skrifað um hann doktorsrit Hann
sagði, að myndirnar sýndu greini-
lcg áhrif frá honum, en taldi þó
fremur að málverkin væru ekki
geið fyrr en nokkru eftir dauða
hans, ef til vill á allra síðustu ár-
um 15. aldar. Frank Ponzi hefur
tent á mjög náinn skyldleika við
verk Dirk Bouts, t.d. eru sum
andlitin nauðalík andlitum á per-
scnum hans.
Með tilliti til alls þessa er það
v.st ekki goðgá að nefna Ðirk
Ecuts í sambandi við þessi mál-
i erk með allri varúð og fyrir-
vara, eins og líka hefur verið
dyggilega gert. Satt að segja hef
ég ekki trú á, að þessi málverk
verði með vissu eignuð tilteknum
næistara, en hitt er sjálfsagt að
j reyna að komast eins nærri því
j niaiki og hægt er. Taflan frá
' Ögri -hefur ekki enn hlotið þá ná-
j kvæmu listfræðilegu rannsókn,
j sem hún á skilið. Það er margt
' sí-m verður að bíða síns tima. Og
þótt slík rannsókn sé nauðsynja-
verk, var þó hitt brýnna að láta
gera að þeim sárum, sem hún hef-
ur hlotið í aldanna rás. Það hefur
nú verið gert, og fyrir það ættu
þeir að vera þakklátir, sem í
hjarta sínu eiga viðkvæman stað
fyrir hinn gamla sögulega grip.
Mér hefur verið Ijósrt, síðan ég
kom á Þjóðminjasafnið fyrir 15
árum, að nauðsyn bæri til að gera
rækilega við bríkina frá Ögri og
alitaf hugsað mér að sæta færi að
koma því í verk. En mér hefur
hrosið hugur við að senda hana
utan, t.d. til Louvre í París, bæði
S'.lkir kostnaðar og ekki síður hins
að ábyrgðarhluti er að senda slík-
an grip um langvegu. Undir allri
málningunni er gips eða undir-
hvíti, sem hættir til að flagna af,
ef hluturinn verður fyrir harðri
viðkomu. í raúninni verður að
fara með slíka gripi eins og brotið
egg, meðan ekki hefur verið ræki-
lega gert að öllum skemmdum.
Þegar mér varð Ijóst, að Frank
Ponzi, sem hér er búsettur hafði
nám og reynslu til að geta gert við
tcfluna hér á safninu sjálfu, þótti
riér ekki áhorfsmál að grípa taýki-
f;t?rið. Ég hef fylgzt með vinnu'
hans og þykist þess fullviss, að
hún er í hvívetna samboðin lista-
verkinu, enda sjón sögu ríkari,
að vel hefur tekizt. Ég vil ekki
þola að hann sæti aðkasti fyrir
verk, sem hann hefur unnið af
öðrum eins kærleik og öðrum eins
vöndugleik, jafnvel þótt hann
hafi notað nokkur helzti háspennt
lýsingarorð um áhugamál sitt.
Enda ekkert við því að gera, þótt
geðhrif manna séu örari á ftalíu
en í Hnappadalssýslu.
Kristján Eldjárn

kunnugt, og ekki finnast
handrit eða afrit í Lands-
bókasafni af þeim. Mér hef-
ur því ekki gefist tækifæri
til að dæma um gæði þeirra,
frá mínu leikmannssjónar-
miði. En hvað sem því líður,
bera þær ósvikinn vott ó-
drepandi áhuga þessa mæta
leikhúsmanns á því, sem bezt
hefur verið skrifað í heimi
leikbókmennta. Enda bera
sum leikrit Indriða Einars-
sonar þess glöggt vitni, að
hann hefur margt lært um
byggingu leikrita af þessum
mikla meistara.
Hvað sem Shakespeare-
þýðingum Indriða Einarson-
ar líður, mun hans lengi
verða minnst sem eins merki
legasta brautryðjanda ís-
lenzkrar leiklistar og föður
hugmyndarinnar um íslenzkt
þjóðleikhús. íslenzkir leik-
húsmenn munu lengi standa
í óbættri þakkarskuld við
þennan djarfa og framsýna
brautryðjanda.
Þótt Steingrímur hafi senni
lega fyrstur íslendinga byrj
að að þýða verk Shakespears,
þá á Matthías Jochumss. þó
heiðurin af því að vera fyrst
ur þeirra, sem Shakespeare-
þýðing birtist eftir á prenti.
Fyrstu leikrit, sem koma
fyrir almenningssjónir á ís-
lenzku eftir William Shake-
speare eru Macbeth og Haml
et í þýðingu Matthiasar, gef
in út af „nokkrum mönum"
í Reykjavík árið 1874. Verð-
ur þessum ónafngreindu
stuðningsmönnum úgáfunn-
ar seint fullþökkuð þessi
menningarviðleitni, því að
gróðafyrirtæki hefur þetta
víst áreiðanlega ekki verið.
En með þessari útgáfu hefst
hið merkilega framlag þessa
íslenzka góðskálds til leik-
bókmennta okkar. Næst kem
ur út eftir hann þýðing á
Othello, sem gefin var út af
Hinu íslenzka bókmenntafé-
lagi árið 1882 og fáum árum
síðar var Rómeó og Júlía gef
in út af sama félagi. Síðan
hafa þessi fjögur verk verið
gefin út í einu bindi, en nú
því miður löngu uppseld.
Eins og önnur verk Matthí
asar eru þýðingar þessar all-
misjafnar að gæðum. En þar
sem honum tekst bezt upp í
Macbeth og Othello er hann
hamrammur. Eru þar kafl-
ar, sem ljóslega sýna hinn
mikla kraft íslenzkrar tungu
til þess að sýna ofurmátt á-
stríðnanna, er þær fara ham
förum í huga hinna drama-
tískú höfuðpersóna þessara
harmleikja. Sums staðar gæt
ir nokkurrar ónákvæmni,
einkum í Hamlet, þótt sú þýð
ing sé að mörgu leyti merki-
leg. Rómeó og Júlía stendur
mj ög að baki fyrrnefndu þýð
ingunum. Virðist hin töfr-
andi, tæra, ljóðræna fegurð
í samtölum elskendanna
hafa verið Matthiasi erfiðari
viðureignar en ástríðuofsi
haturs, ofmetnaðar og af-
brýði, eins og hann birtist í
fyrrnefndu harmleikjunum.
Á 300 ára dánardægri Willi
ams Shakespears árið 1916
birtist merkilegur kvæðabálk
ur um skáldið eftir Matthias
í Times Literary Supplement
ásamt þýðingu eftir Sir Isra
el Gollancz. Átti hann upp-
haflega að koma í Book of
Homage á Shakespeare-há-
tíðinni það ár, en vegna
stríðsins kom það of seint til
framkvæmda. Þar má finna
eftirtektarverðar upplýsing-
ar um afstöðu Matthiasar til
þesara miklu leikrita, sem
hann þýddi. Get ég af þess-
um sökum ekki stillt mig um
að vitna hér í II. kafla þessa
kvæðabálks. Þar segir Matt-
hias:
Tamdi ég ungur
—- em nú áttræður —,
orð að yrkja
á Óðins tungu;
var og enn ungur,
er mig ofurhugi
í arma Shakespears
við arnsúg dró.
Macbeth fyrstur
inn meginrammi,
freistaði mín
til Fjölnis iðju;
hét ég á Iðunni,
hét á Braga,
en fyrst og fremst
mína feöratungu.
Því að und hennar
hjartarótum
vissi ég feiknstafi
flesta liggja,
Egils og Ormstungu
afl og kyngi,
svik og svartálfa,
söng ljósálfa.
Minnti mig Macbeth
á megingrimman
Hákon jarl
og Hölgabrúði,
á rógmálm Rínar,
á Reginsmál,
Helreið Brynhildar
og Hundingsbana.
Loks var teninga
tólfum kastað,
greip ég fárramann
fylki Skota
báðum mundum
að Braga fulli;
þýddi þrjár rennur
þrisvar skráði.
Næst fann ég nornir
norræns anda
í draumdjúpum
Dana-prinsi;
sá þar sýnir
seinni alda
sjúkra sálna
og siðspillingar.
Saman dragast þar
dulvísindi
eilífðaróms
og ægidóma;
dreymt hefur Hamlet
Dies illa,
náhljóð þau, er nú
nísta heiminn.
Þá við Óthellós
ægi-drama,
átti míxl íþrótt
erfiðan leik.
Set ég það sjónspil
sýnu ofar
harmleik hverjum,
er ég hefi séð.
Rómeó og Júlíu
reyndi ég síðast
í Sögulands
að sýna gerfi —
óð þess elds,
er ísa bræðir
eins á ísafold
sem Ítalíu;
þar sem elskendup
ástir sungu,
svo veröld öll
viknaði og grét.
Þegar minnst er hinna miklu
afreka Matthíasar Jochums-
sonar í þágu íslenzkra bók-
mennta má aldrei gleyma, að
hann opnaði fyrstur manna
mörgum íslendingum hina
ægifögru heima, sem felast í
harmleikjum Williams Shake-
speares.
Okkur leikurunum hjá Leik-
félagi Reykjavíkur þótti mik-
11 fengur að nýrri þýðingu eft-
ir Sigurð Grímsson á Kaup-
manninum í Feneyjum, er
gerði okkur kleift að . sýna
þetta bráðsnjalla leikrit á
stríðsárunum. Þýðing þessi
hafði þá kosti að vera bæði
lipur og leikræn. Myndi maður
sakna þess, að ekki hafa birzt
eftir hann fleiri Shakespeare-
þýðingar, ef ekki hefði komið
fram á sjónarsviðið annar þýð
andi, sem, að mínum dómi, er
snjallasti Shakespeare-þýð-
andi, sem við íslendingar höf-
um eignazt, en það er Helgi
Hálfdanarson í Húsavíík.
Á prenti hafa þegar komið
út eftir hann: Draumur á
Jónsmessunótt, Rómeo og
Júlía, Sem yður þóknast, Júlí-
us Sesar, Ofviðrið og Hinrik
(Framhald á 13. síðu).