Tíminn - 23.04.1961, Blaðsíða 9

9
snnnndagmn 23. april 1961.

Vlð skulum hverfa aftur
til strokumannanna okkar
tveggja, sem við skildum við
um síðustu helgi, er þeir riðu
í náttmyrkrinu frá Laugar-
dælum og stefndu upp Flóa.
Nokkuð var liðið á nótt, er
þeir komust af stað, og voru
þeir ekki komnir nema upp
á Skeið í aftureldingu á föstu
dagsmorgun. Á Murneyrum
sáu þeir til ferða tveggja
manna, er riðu skammt
frá þeim, en ekki höfðu þeir
tal af þeim. Sáu þeir, að ekki
myndi af veita að hraða sem
mest förinni, ef þeir áttu að
sleppa úr byggð, áður 'en eftir
reiðarmenn kæmu.
Fyrir neðan Stóra-Núp
mættu þeir þremur mönnum,
sem heilsuðu þeim, tóku þá
tali og spurðu, hvaðan þeir
væru. Gunnlaugur varð fyrir
svörum og sagði, að þeir væru
að austan. Einn þessara
manna þekkti Jón, Magnús
Sigurðsson, sem bjó á Skriðu-
felli, enda mátti svo vera, því
að hann var náinn frændi
hans, ef rétt er, að Sigurður
Gottsveinsson hafi verið faðir'
Jóns.
Um kvöldið voru þeir félag
ar komnir undir Hagafjall.
Voru þeir orðnir svanglr og
hraktir, því að þeim hafði
láðt að nesta sig að ráði þeg-
ar þeir fóru frá Laugardæl-
um. En svo vildi til, að fé varð
á leið þeirra og tóku þeir þar
kvíaá og slátruðu henni.
Fleygðu þeir hausnum í
Þjórsá, hleyptu gori úr inn-
yflunum og reiddu skrokkinn
inn að Rauðukömbum, þar
sem þeir höfðu náttból. Suðu
þeir þar talsvert af kjötinu og
söddu hungur sitt.
Á laugardaginn komust þeir
inn í Gljúfraleit og gistu þar
í gili um nóttina. Höfðu þeir
þennan dag tekið hurð frá
sæluhúsi, er Gnúpverjar
höfðu byggt handa eftirleitar
mönnum, og bætt við farang
ur sinn.
Á sunnudaginn fóru þeir
inn yfir Fjórðungsöldu og
höfðu náttstað við Hnífa.
Luku þeir þar við kjötið, sem
þeir höfðu soðið við Rauðu-
kamba.
Hinn næsta dag var komin
þoka, og tók þeim nú fyrir
alvöru gerast kalt. Eigi að síð
ur héldu þeir áfram og kom-
ust í Múlaver, sem er austan
við og fram undan Arnarfelli
hinu mikla. Settust þeir þar
að á grjótmel og reyndu að
sjóða það, sem þeir áttu eftir
af ærskrokknum. Gekk þeim
það illa. Samt varð kjötið
þeim að mat og átu þeir með
því fjallagrös, sem þeir tíndu.
Um cióttina var norðankafald
og hið naprasta veður. Treystu
þeir sér ekki til þess að halda
áfram og tóku því um morg-
uninn að hröngla sér upp
kofa. Höfðu þeir grjót og leir
í veggina, en notuðu sælu-
húshurðina sem árefti og
þöktu hana með hnausum.
Höfðu þeir hrófað upp skýl-
inu um dagmálaleytið, lögð-
ust fyrir og hugðust bíða betra
veðurs.
II
' Varla hefði hentað þeim fé
Anarfell hið mikla — þar áttu „útilegumennirnir" kaldsama vist á haustdögum. (Ljósm.: Þorst. Jósepsson).
Tveir útilegumenn - fjórði þáttur:
Haustdagar undir Arnarfelli
lögum að hafa langa viðdvöl
þarna á melnum, því að ær-
skrokkurinn var senn á þrot
um, en enn löng leið um ör-
æfi á slóðir, þar sem líkindi
voru til, að þeir gætu náð ein
hverju ætilegu. Var vistin í
hreysi þeirra þeim mun ó-
björgulegri, að nú tók kuld-
inn að sverfa fast að þeim.
Einkum var Gunnlaugur illa
leikinn. Hann hafði slegið eign
sinni á stlgvélin, sem þeir
stálu við brottförina frá Laug
ardælum, og var hann tekið
að kala og stígvélin orðin föst
við fætur hans. Sennilega hef
ur það orðið þeim félögum til
lífs, að dvöl þeirra í þessu
greni varð ekki nema nokkr-
ar klukkustundir.
Allt í einu heyrðist jódyn-
ur og mannamál úti fyrir. Það
glamraði í beizlum, og hestar
frýsuðu. í huga þeirra Gunn
laugs og Jóns toguðust á skelf
ing sekra manna, sem vita
sig umkringda, og feginleik-
ur þess, sem eygir von um yl
og skjól eftir vosbúð og hrakn
ing. Komumenn voru Oddur
á Bala og Eiríkur á Hömrum
og þrír förunautar þeirra.
Varð fátt um kveðjur. Ráku
eftirreiðarmennirnir kofabúa
út úr hreysinu, bjuggu í
skyndi upp á hesta þeirra og
sneru til byggða með fangana.
Náðu þeir niður í sveit á
fimmtudagskvöldið eftir rúm
lega tvo sólarhringa.
Jón barst litt af á þessu
ferðalagi. Var hann rauna-
mæddur mjög og grét stund-
um ólán sitt, en á Gunnlaugi
fannst lítt, hvort honum lík
aði betur eða verr. Eitt sinn
er þeir hugðu, að samfylgdar
mennirnir heyrðu ekki á talí
þelrra, varð þeim tilrætt um
ána, sem þeir stálu undir
Hagafjalli. Spurði Gaunnlaug
ur félágá sinn, hvað hann
ætlaði áð segja um hana. Jón (
sagðist ætla að segja það,
sem satt var. Gunnlaugur
spurði þá, hvort hann væri
genginn af göflunum — nær
væri að segja, að þeir hefðu
fundið dýrbitið hræ á afrétt-
inum og hirt það sér til mat-
ar. En Jón tárfelldi og vildi
ekki þiggja ráð Gunnlaugs.
III
Leitarmennirnir voru ekki
fyrr komnir með fanga sína
til byggða en hinir iðnu pg
áhugasömu bréfritarar þrifu
penna sína og skrásettu næsta
kafla:
„Já, ég hætti við söguna um
útilegumennina. Þeir fund-
ust eftir fjögurra til fimm
daga leit uppi í Arnarfelli,
lengst inni á afréttinum á
Sprengisandi. Var þá komin
ófærð af snjó, svo að þeir
höfðu byggt sér grjótbyrgi og
höfðu skjól af reiðingum sín-
um, rétt eins og í greni. Þarna
lágu þeir hálfdauðir í kulda,
og annar farinn að verða kal
inn í stígvélunum. því að allt
átti við að hafa. Áformið
sögðu þeir hafa verið að fara
norður Sprengisand og liggja
þar við fjallgarðinn vetrar-
langt, lifa á ránum þar úr
byggðinni, því þar mundi eng
an gruna um veru þeirra.“
IV
Laugardaginn 28. október
var komið með fangana á
sýslumannssetrið í Hjálm-
holti. Var þá liðinn hálfur
níundi sólarhringur frá því,
er þeir félagar struku frá
Laugardælum. Ævintýrið varð
því skammvinnt og hetjubrag
urinn minni en til var stofn-
að. Var Jón þegar sendur í
varðhald að Stóra-Ármóti, en
Gunnlaugur vistaður hjá hús
bændum sínum í Laugardæl-
um, þar sem ekkert skorti á
stranga gæzlu eftir þær glett-
ur, sem hann hafði haft í
frammi. Vatt sýslumaður bráð
an bug að rannsókn. Jón sagði
söguna án stórrar nauðungar,
en Gunnlaugur var allt tregari
til meðkenningar, þótt ekki
stoðaði fyrir hann að dyljast
neins eftir játningu Jóns. Fór
svo og, að þeim bar ekki neitt
á milli, nema hvað þeir vildu
nokkuð kenna hvor öðrum
um, að þeir hurfu í öndverðu
að því óheillaráði að strjúka
á fjöll.
Það, sem þeir félagar stálu
í Laugardælum, var virt á nær
119 rikisdali, og var það ekki
lítil fjárhæð á tímum. þegar
haustlamb var jafnvirði eins
rlkisdals.
Þegar rannsókn var lokið og
öllum formsatriðum hafði ver
ið fullnægt, kvað sýslumaður
upp dóm yfir útilegumönnun-
um. Báðir voru þeir dæmdir í
þrælkun 1 Kaupmannahöfn —
Gunnlaugur í tiu ár, en Jón í
átta ár. Var við ákvörðun refs
ingarinnar tekið tillit til þess,
að Gunnlaugur hafði áður ver
ið dæmdur fyrir þjófnað og
óknytti, auk þess sem hann
sýndi engin iðrunarmerki, var
dómaranum erfiðari við rann-
sóknina og þótti hafa ráðið
þvi, að þeir félagar lögðust út.
Máli þeirra félaga var skot-
ið til landsyfirréttar, og var
refsingin þar linuð nokkuð.
Skyldi Gunnlaugur vinna
átta ár í Kaupmannahafnar-
festingu, en Jóni var ákvörð-
uð tukthúsvinna í sex ár.
V.
Dómur landsyfirréttar var
kveðinn upp í ársbyrjun 1849.
Þá voru póstferðir hafnar
milli Kaupmannahafnar og
Reykjavíkur. Sýslumaðurlnn í
Árnessýslu brá því fljótt við,
er honum barst landsyfirrétt-
ardómurinn, og sendi tvo
menn vestur yfir Hellisheiði
með fangana. Fylgdu þeim
þrjú bréf — eitt til Rosenörns
stiftamtmanns, annað til Þórð
ar Guðmundssonar, bæjarfó-
geta í Reykjavík, og hið
þriðja til lögreglustjórans í
Kaupmannahöfn.
„Hér með leyfi ég mér að
senda yður, herra sýslumaður,
til halds og trausts sakamenn
ina Gunnlaug Bergsson og
Jón Jónsson, með þeim þén-
ustusamlegum tilmælum, að
yður mætti þóknast, þegar yð
ur þykir tími til kominn, að
. afhenda þá, ásamt meðfylgj-
andi bréfi til yfirforingja lög
regluliðsins í Kaupmanna-
höfn, formanni fyrir póstskip
inu, svo að þeir komist með
því til síns samastaðar", segir
I bréfi sýslumanns til Þórðar
Guðmundssonar.
Einhvern tíma síðari hluta
vetrar eða undir vorið stigu
svo þessir kóngsins þrælar úr
Árnesþingi á land í Kaup-
mannahöfn, og lögreglustjór-
inn þar fékk leiðarbréf þeirra
í hendur:
„í krafti dóms hins konung
lega, íslenzka landsyfirréttar
af 15. janúar siðastliðnum,
samt meðfylgjandi amtsárit-
un, sendast héðan úr sýslu
tveir glæpamenn, nefnilega
Gunnlaugur Bergsson, dæmd-
ur í átta ára festingarþræl-
dóm, og Jón Jónsson, dæmd
ur í sex ára tukthúsvinnu,
og verður þeim innan
skamms ráðstafað til sigling
ar með póstskipi frá Reykja
vík til Kaupmannahafnar.
Leyfi ég mér með lotningu
að fara þes á leit við yðar
hávelborinheit, að yður
mætti þóknast að selja hér
tvo ofannefnda glæpamenn
í hendur yfirmanna réttra
! hegningarstofnana“.
VI.
Árin liðu, og höfum við eng
ar sögur af útilegumönnunum
tveimur. En svo er það á vor
degi árið 1855, þegar Kaup-
mannahöfn hefur búizt sinu
fegursta sumarskarti, að á
skipsfjöl stígur íslenzkur leys
ingi, Jón Jónsson úr Árnes-
sýslu, og hefur upp á vasann
bréf frá dönskum yfirvöldum
þess efnis, að hann hafi lok-
ið hegningarvist sinni í borg
kóngsins. Og nú er hann send
ur sýslumanninum í átthög-
um slnum til halds og trausts.
Hlnn týndi sonur er aftur á
heimleið.
Af Gunnlaugi Bergssyni er
það aftur að segja, að hann
leit ekki heimastöðvarnar
framar. Hann geispaði gol-
unni 1 Kaupmannahafnar-
j festingu.
(Helztu heimildir: Dómabækur,
dómsskjöi og bréfabók Árnessýslu,
sóknarmannatal og prestsþjónustu-
! bsekur Hraungerðis og Hestsþinga,
prestsþjónustubók Undirfells, Lbs.
2410 4to, Annáll nítjándu aldar, ís-
lenzkar æviskrár, bréfasafn og bréfa
dagbók stiftamtsins, skjalasafn Iands
yfirréttar). J.H.