Tíminn - 16.08.1961, Blaðsíða 7

ypíl&TN N, miSvtkudaginn 16. ágást 1961.
7
GÓÐ KY
Á
GAMALS ALDRI
Nokkuð er nú breytt frá því,
em áður var, hversu búið er að
ömlu fólki, sem orðið er örbjarga.
ier margt til þess. Áður fyrr var
ífsbaráttan svo hörð hjá öllum
iorra manna, að erfitt varð mörg-
im að sjá sér og sínum farborða,
lafnvel þótt sjálfbjurga teldust.
>að var því eðlilegt, að kjör
>eirra, sem lítils eða einskis áttu
trkosta, væru bágborin. Með
sreyttum hugsunarhætti og auk-
nni velmegun þjóðarinnar, hefur
nargt verið gert til þess að bæta
cjör þeirra, sem bágast eiga. Nú
jr komin í gildi allvíðtæk trygg-
ngalöggjöf, sem gamla fólkið nýt-
ír góðs af, þó ekki fullnægi það
:il framfæris þeim, sem örbjarga
;ru og eignalausir. Þá hafa einnig
i'erið stofnsett hæli fyrir gamalt
fólk og sitthvað fleira gert því til
ajargar og hagræðis. Flestir munu
jota sér aðstoð trygginganna við
fyrstu möguleika, en um hælisvist
Jr það hvort tveggja, að þau niál
;ru ekki enn þá svo langt komin,
ið gamalmenni geti almennt ’átt
þar aðgang, svo eru sjónarmið
mnarra þau að reyna í lengstu
iög að komast hjá því að verða
annarra handbendi, og bjaxgast
pá á eigin spýtur meðan tök eru
í. Skipan heimila er nú mjög á
annan veg orðin en áður fyrr.
Fólksfæðin svo mikil, að oftast
;ru þar aðeins hjónin með börn
í uppvaxtarskeiði, sem þá gjarnan
iitja á skólabefl* mikinn hluta
vetrarins, strax og þau komast á
legg. Það verður því hlutskipti
iumra gamalmenna, að verða
heimilunum tilfinnanleg byrði,
begar starfsþrekið er þrotið. Afa
og ömmuhlutverkið fellur ekki
eins vel að heimilisháttum og
áður fyrr. Börnunum verður full-
erfitt að mélta það, sem kennt er
í skólunum, svo að gamla fólkið á
minni hlut í um veganesti barn-
anna en áður var.
Það, sem komið hefur á stað
þessum hugleiðingum mínum, er
það, að ég hef ekki alls fyrir löngu
kynnzt gömlum hjónum, sem bjarg
ast að mestu á eigin spýtur á
sómasamlegan og myndarlegan
hátt. Þetta eru hjónin á Langholts
vegi 11 í Reykjavík, Guðleif Jóns-
dóttir og Sigurður Jónsson. Þau
búa þar út af fyrir sig, bæði kom-
in á níræðisaldur.
Til þessara hjóna komum við
hjónin oft, meðan konan mín var
svo á faraldsfæti, að hún gat farið
húsa á milli.
Það var engin unglingasamkoma
þar sem við hittumst þessi tvenn
gömlu hjón, Sigurður aldursfor-
setinn 88 ára gamall. Sem að lík-
um lætur var lífsþróttur farinn
að minnka hjá þessu fólki, þótt
sitthvað væri mest áberandi hjá
hverjum einstaklingi. Sigui’ður
heyrnarsljór, við hjónin mjög sjón
döpur, einkum kona mín, og Guð-
leif gigtveik, með sár á fæti, svo
henni var oft erfitt um snúninga,
sem allir komu þó í hennar hlut.
Kunningsskapur okkar byrjaði
þannig, að við Sigurður hittumst
á förnum vegi, báðir að sækja
eitthvað í „búðir". Við tókum tal
saman, hefur víst báðum fundizt,
að nokkuð væri nú með öðrum
hætti um aðdrætti til heimilanna
hiá okkur en verið hafði í sveit-
inni heima, og kennt þar nokkurs
saknaðar, en þó ekki með öllu
laust við metnað, er hugsað var
Cií fyrri daga. Nokkru seinna var
það, að Sigurður fékk verkefni,
sem vinna mátti að í sæti sínu og
vildi hann þá gefa mér hlutdeild
í þessu með sér.
Á sömu lund fór það með Guð-
leifu. Hún komst fljótt að því,
hversu vel Maigrét kona mín var
verki farin, þrátt fyrir mjög litla
sjón, og hve erfitt henni fannst
að sitja auðum höndum, Var þetta
henni kærkomin viðbót við þau
verkefni, sem til féllu heima fyrir,
þar sem þó allt var gert til þess
að okkur mætti líða sem bezt.
Eg hef orð á þessu vegna þess,
að við Margrét mín þekktum fáa
í okkar nýja umhverfi og líka
fremur ósýnt um að komast áfram
eftir leiðum kunningsskaparins
eða hafa mikla eftirgangsmuni.
Lengst okkar ævi hafa nóg verk-
efni verið fyrir hendi, án þess
að til annarra hafi þurft að sækja.
Það er saga út af fyrir sig, hver
eyða verour í hjá mörgu gamal-
menni, sem tapar sjón, svo hvorki
er hægt að lesa né skrifa sér til
dægrastyttingair, en gætu hins
vegar nokkuð sýslað í höndum, ef
hæfileg verkefni væru fyrir hendi,
skal þó að engu vanmetið það,
sem blindrahjálpin geirir fyrir
fólkið. Hjá þessum góðu hjónum
var öllu deilt, sem allia væri þág-
an, og ekki stóð á Guðleifu að
hita á katlinum, þegar okkur bar
að garði, og var þá margt skrafað
við hæfi þess fólks, sem hér var
saman komið. Bar þá ýmislegt á
góma um siðu og háttu manna í
heimahéraði, var þar margt sitt
með hverju móti, því að svo mátti
segja, að hér hittust hálfgerðir
andfætingar, þar sem við kona
mín vorum komin norðan af
Ströndiim, en Siguréur og Guð-
leif úr Vestur-Skaftafellssýslu, þar
sem land okkar gengur lengst tii
suðurs.
Sigurður sál. ráðunautur, sem
farið hafði um allt landið, sums
staðar oft og mörgum sinnum,
sagði mér, að gestrisni fyndist sér
mest í Strandasýslu og Skaftafells-
sýslum. Mér þótti þessi hans vitn-
isburður góður, hvað Strandasýslu
sr.erti, en lét mig hins vegar
litlu skipta um Skaftafellssýslur.
Eg vissi þá ekki, að ég ætti föður-
ætt mína að rekja til Skaftfell-
inga. En nú þykir mér vel um allt,
sem gott er hægt um þá að segja,
og ekki síður fyrir það, að ég
hef kynnzt gömlu hjónunum á
Langholtsvegi 11. Þau hafa vissu-
lega sannað mér vitnisburð Sig-
urðar.
Þannig stendur á um ætt mína
í sambandi við hina gömlu Skaft-
fellinga: Eiríkur, faðir Sveins lang
afa míns, fluttist að austan að
Felli í Kollafirði í Strandasýslu.
Faðir Eiríks var Gísli bóndi í
Skál, hans faðir Eiríkur stúdent
og lögréttumaður á Flögu Gísla-
sonar prests á Krossá í Landeyj-
um, Eiríkssonar prests s. st. Þor-
steinssonar prests f Miðdal í Ár-
nessýslu Snorrasonar. Er þá
komið langt til baka og búið að
ná í presta og lærða menn. Er
þá látið staðar numið með ætt-
færsluna. Eiríkur á Felli var faðir
Gísla í Þorpum, sem var mikils
metinn maður á sinni tíð. Hann
var faðir Oddfríðar, konu Halldórs
prests Jónssonar í Tröllatungu, er
frá þeim komið margt' mætra
manna.
Þetta var nú útúrdúr. Það voru
gömlu hjónin á Langholtsvegi 11,
sem ég ætlaði að segja frá. Fyrir
fáum árum fluttu þessi' hjón til ^
Reykjavíkur, en áður bjuggu þau
lengst á Hvoli i Fljótshverfi, ólu;
þau þar upp 7 börn, sem öll hafa
reynzt dugandi fólk og eru nú bú-
sett í Reykjavík, nema einn son-
ur þeirra, Jón, sem býr á Hvoli.
Á uppvaxtar- og þroskaárum þess-
ara hjóna var margt á sama veg
um atvinnuhætti og verið hafði
um langan aldur. Um langa og tor
sótta vegi þurfti að sækja til allra
aðdrátta og á leiðinni voru víða
óbrúuð vatnsföll og annað tor-
leiði. Sjór var sóttur frá brimsoll-
inni strönd, sem fljótlega gat
skipt um svip, þótt frá landi væri
lagt í kyrrum sjó og góðu útliti.
Ef litið var til lofts gat svo farið,
að Katla gamla væri tilbúin að
ausa ösku og leðju yfir byggðina
allt á haf út. Þeir urðu ekki upp-
næmir fyrir því gömlu Skaftfell-
ingarnir. Varð þá helzt að orði:
„Það er kominn hennar tími. Við
þessu mátti búast.“ Þessi óblíða
náttúia og hamfarir hennar fóstr-
uðu dugmikið fólk. Gömlu hjónin
frá Hvoli munu hafa verið vel lið-
tæk í þeirri baráttu, sem hér var
háð. Við fólkið að norðan höfðum
tæpast af að segja svo miklum
náttúruhamförum og erfiðleikum.
Að sönnu höfðum við kynnzt
hörku og hríðum, sem af hafísn-
um stafaði, þegar allir flóar og
firðir fylltust af ís og land og sjór
fraus saman svo ganga mátti eftir
venjulegum skipaleiðum. Að sjálf-
sögðu höfðum við, þetta aldraða
fólk, margs að minnast frá betri
hlið náttúrunnar, bjartra og blíðra
vordaga og mildra og kyrrlátra
haustdaga. Okkur, sem að norðan
komum, verður hugljúfast að minn
ast vorkvöldanna og kyirð lág-
nættisins, þegar flestar raddir
voru þagnaðar og aftanskinið að
hverfa af hálsum og hæðum fyrir
fyrstu geislum hinnar upprenn-
andi árdegissólar. Gamla fólkið er
háðara náttúruöflunum en sú kyn-
slóð, sem nú vex upp. Tæknin er
búin að létta af mörgum erfiðleik-
um, sem fyrri tíma fólk hafði við
að stríða.
Þótt Sigurður frá Hvoli sé kom-
inn hátt á níræðisaldur, ber hann
ennþá þann hetjusvip, að hver,
sem hann sér, getur sér þess til,
að þar muni saman fara líkamlegt
atgjörvi og hetjulund, enda mun
hann hafa verið meðal fræknustu
sinna samferðamanna, og haft í
margri mannraun sigur. Hann læt-
ur ógjarnan mikið yfir slíku. Eins
atviks mætti geta, er sýnir þetta
nokkuð. Hann var eitt sinn á smá-
bát ásamt tveimur öðrum mönnum
við það að reka í land við Reyms-
dranga. Bar þá þar að Halldór
(bónda og kaupmann í Vík á skipi
sínu, vel mönnuðu. Kastaði hann
línu til þeirra félaga. Sá sem festi
hönd á línunni, var Sigurður frá
Hvoli og varð það þeim félögum
til bjargar, mun svo oftar hafa
verið að traust handtök hans hafa
geigað lítt frá settu marki.
Þótt húsmæðurnar stæðu ekki
f beinum átökum við náttúruöflin
eins og bændur þeirra, þá þurfti
kjark og stillingu, er þær vissu
um það tvísýna tafl, sem oft varð
að leika og enginn gat fyrir séð,
hversu fara mundi. Kostir þeirra
og skapfesta sáust þá bezt, er að
höndum báru atvik, er sárt var
um að binde eða öllu skilaði
heim eftir hrakninga og mann-
raunir. Var þá gott að ylja sér
við hlýju heimilisins, glaðværð og
nærgætni. Þetta veit ég, að Guð-
leif hefur lagt fram í ríkum mæli.
Hún er enn þá hversdagslega kát
og glöð, fróð og minnug. Henni
fellur aldrei verk úr hendi, nema
ef hún tekur sér bók í hönd, en
hún er mjög bókhneigð. Þessi
hjón, Sigurður og Guðleif, hafa því
í sameiningu lagt sitt til að byggja
upp traust og gott heimili. Hann
með harðfengi og dugnaði, hún
með mildri skapgerð, hlýju og
hjúkrandi hönd. Þau hafa unnið
störf sín í yfirlætisleysi, án þess
að vænta launa annarra en þeirra,
sem góður þegn nýtur að loknu
vel unnu verki. Börn þeirra hjóna
rétta þeim stundum hjálparhönd.
Oftast mun það gert á þann veg,
að ekki gangi það nærri metnaði
og sjálfsbjargarhneigð gömlu
hjónanna.
Eg hef áður getið þess, hversu
margt er nú breytt frá því, sem
áður var, ekki sízt um ferðalög
öll. Nú er farið á vélknúnum far-
artækjum um loft, láð og lög, og
staldrað við á gististöðum, þar
sem er allgott húsrými með margs
konar þægindum. Það er ekki leit
að skjóls i lágreistum og þröngum
sveitabæjum, þar sem flest vant-
ar til þæginda, nema hjartarúm
fólksins, sem ræður þessum húsa-
kosti. En þannig gekk það um
aldir, og nú eru síðustu fulltrúar
þeirrar kynslóðar að hníga. Meðal
þeirra, sem þar hafa borið merkið
með sæmd, má telja gömlu hjónin
á Langholtsvegi 11. Eg hef látið
þess getið að uppistaðan í þess-
um línum, er til orðin vegna
kynna tveggja aldraðra hjóna.
Sjálfsagt telst það ekki til stór-
viðburða, þótt gamalt fólk hittist
og taki tal saman, og tæpast ger-
andi að blaðamáli. Það tel ég mig
þó ekki þurfa að afsaka. Þegar
aldur færist yfir verður sjóndeild-
arhringurinn heldur takmarkaðri,
en lífsreynslan hefur kennt manni
vel að meta gott viðmót og vináttu.
Með okkur öllum var líkt á komið,
svo hvorki þurfti að horfa upp
eða niður, var því ekki um stæri-
læti né hégómaskap að ræða, held
ur góð kynni þeirra, sem að aldri
og lífsreynslu voru svipað á vegi
s’taddir.
Þegar þessar línur eru skrifaðar
er sú breyting á orðin, að kona
mín hefur verið leyst frá þungri
sjúkdómsraun og er horfin yfir
landamæri lífs og dauða. ,
Eg þakka Sigurði og Guðleifu
fyrir okkar góðu kynni og nú síð-
ast þá samúð, sem þau hafa sýnt
mér.
Mattliías Helgason
Ibúð til sölu
Vegna brottflutnings af landinu, er nýleg 5 her-
bergja íbúð á ágætum stað í Vesturbænum, til
sölu, nú þegar. Stór bflskúr fylgir.
Upplýsingar í síma 18277 kl. 6—8.
Húsgögn til sölu
f
Eikarborðsiofuhúsgögn til sölu. 10 sfykki.
Verö krónur 7.000.
Upplýsingar í síma 2 33 07.
Á víðavangi
Hin þöglu svik
Á hinum glæsilega fundi Fram
sóknarfélaganna í Reykjavík í
fyrri viku um stjórnmálaviðliorf-
ið komst Hermann Jónasson, for-
maður Framsóknarflokksins, m.
a. svo að orði um svik ríkisstjórn-
arinnar og hvernig kjósendur
skyldu bregðast við þsim:
„Hvernig eiga kjósendur að
snúast við slíkuin svikum. slíkri
átroðslu lýðræðisskipulagsins og
einræðishneigð. Kiósendur verða
að skilja, vilji þeir viðhalda lýð-
ræðisskipuiagi og frelsi, að mcð
þögn og aðgerðarleysi magna
þeir svik stjórnmálamannanna.
„Þau eru verst hin þöglu svik að
þegja við öllu röngu“. — Ég veit
með vissu, að meðal þess fóiks,
sem kosið hefur núverandi stjórn
arflokka, ríkir megn óánægja og
andúð á stjórnarathöfnunum. En.
hið sorglega er, að þetta fólk
heldur að sér höndum og þegir
— virðist ekki skilja þá mikiu
skyldu, sem lýðræðið leggur því
á herðar. Þó að Sjálfstæðismenn
víða um land bölvi nú stjórninni
í sand og ösku við konuna sína,
þá þegja þeir við aðra og hafast
ekki að. — Það er eíns og menn
séu hræddir við að skipta um
flolck. Það er talað um, að menn
gangi af trúnni. Slíkt er hættu-
Iegt krabbamein í likama lýðræð
isþjóðar. Stjórnmál eru ekki og
mega aldrei verða trú. Stjórnmál
eiga að vera hlutlægt mat og
sannfæring hvers einstaklings og
lýðræðið krefst þess, að hann
velji og hafni flokkum og fram-
bjóðendum eftir sannfæringu
sinni. Það er sæmd hverjum
manni að haga sér í samræmi
við sannfæringu sína, en geri
hann það ekki, svíkur hann ekki
einungis sjálfan sig, heldur
bregzt einnig þeim skyldum, sem
hvíla á herðum hans sem þegns
lýðræðisþjóðfélags. Þau eru verst
liin þöglu svik, því að þau munu
fyrr eða síðar ganga af lýðræðis-
skipulaginu dauðu“.
Stöívun uppbyggingar-
starfs og framleíðslu-
aukningar
í1 greinargerð Framsóknar-
flokksins fyrir kröfunni um þing-
rof og kosningar, sem stjórnar-
liðið neitar að láta lesa í útvarp,
segir svo m. a. um áhrif viðreisn-
arinnar á uppbygginguna í land-
inu:
„Bóndi, sem byggði penings-
hús vorið 1961 og tók lán í Rækt-
unarsjóði til efniskaupa ein-
göngu, þarf nú að greiða 130%
hærra árgjald af láni sínu, en sá,
sem byggði sams konar hús árið
1959. Svipað er að segja um þann,
sem keypti fiskibát frá útlöndum
og tók til þess lán úr Fiskveiða-
sjóði (109%). Þessi dæmi sýna,
hver fjarstæða það var að leggja
þannig samtímis byrði á byrði
ofan á þá, sem eru að byggja
upp landið og atvinnuvegina,
enda einsdæmi, að slíkt sé gert
hér, dregið hefði úr fjárfesting-
unni, þótt annað hefði ekki kom-
ið til en gengisbreytingin ein.
Uin miðjan maímánuð sJ. var bú-
ið að draga inn í Seðlabankann
150 milljónir króna af sparifé inn
lánsstofnana, auk samdráttar af-
urðalána Seðlabankans. Almenn-
ir viðskiptavextir voru lækkaðir
nokkuð um s.I. áramót, en þó eru
þeir cnn óbærilega háir, m. a.
fyrir þá, sem lengi þurfa að
bíða eftir greiðslu á afurðum.
Til skýringar má nefna, að lækk
un vaxtanna eins og þeir voru á
s.l. vori niður í það, sem þeir
voru fyrir „viðreisn", hefði að
því er virðist, svarað til 6—7%
kauphækkunar hjá hraðfrysti-
(FTamhald á 15. slðu).