Tíminn - 18.08.1961, Blaðsíða 6

re
TÍMINN, föstudaginn 18. ágúst 1961.
Götuhús, eitt hinna görnlu býla við Reykjavík, þar sem margar fjölskyldur höfðu hrúgast saman. Gaffallinn
framan við bæinn var ætlaður til þsss að þurrka á honum sjóklæðl.
Þykkna undir belti
í tukthúsinu
í tukthúsinu eru 27 fangar,
sextán karlmenn, 16—67 ára, og
ellefu konur 20—40 ára. Einnig
þar er misjöfn virðing lögð á fólk.
Elztur, frægastur og virðulegast-
ur allra fanganna er útileguþjóf-
urinn Arnes Pálsson, enda vakt-
ari og verkstjóri hinna. Ekki er
þó orðbragð hans við verkstjórn-
ina beinlínis til fyrirmyndar, því
að frekar er karlinn blótsamur og
á það til að hóta konum og körl-
um að stýfa af þeim hausinn eða
fremja. á því aðrar svaðalegar
skurðaðgerðir. En með illu skal
illt út drífa, og yfirleitt ber þessi
flokkur, sem býr í mesta húsi
Reykjavíkur, ekki með sér, að
hann lifi neinu sældarlífi, heldur
sé ýmsu misjöfnu vanur. Samt er
þetta fólk ekki svo mjög ófrjálst
um allt, þvi að bæði fer það tals-
vert ferða sinna og getur á stund-
um fengið heimsókn í „múrinn".
og ekki skulum við verða hvumsa,
þótt okkur sýnist einhver stúlkan
þreknari utan um sig en hóf sé
að við ekki betri matvist en þarna
kvað vera.
• Ef við viljum nú fræðast betur
um þetta fólk, sem byggir Reykja-
vik, ættam við að leita til sóknar-
prestsins, séra Guðmundar Þor-
grímssonar á Lambastöðum. Þótt,
hann sé bæði brjóstveikur og sulla
veikur, getur hann sagt okkur
skil á því fólki, sem helzt hefur
vakið athygji okkar. Þreytist hann
á að svara spurningum okkar, fær
hann okkur einfaldlega í hendur
sóknarmannatalið sitt, því að þar
hefur hann gefið hverjum manni
þá einkunn, sem hann ætlar, að
sé við hæfi.
Dánumenn og ókindur
Við komumst fljótt að raan um,
að monsjörar allir eru vænir
menn og dánumenn, flestir klæða-
gerðarmanna og bænda og margir
húsmenn skikkanlegiir og fróm-
lyndir, margt unglinga ekki óefni-
legir, en húsfreyjur eru siðsamar
eða jafnvel nógu vænar. Undar-
lega linlega kveður hann að orði
um eina maddömuna, sem sýnast
mætti, að hefði þjóðífélagsstöðu
til bezta vitnisburðar: Um madd-
ömu Giese segir hann aðeins, að
hún sé ei ósiðsöm. Hvað veldur?
Þóra Guðbrandsdóttir spunakona
er mátuleg, en þrjár námsmeyj-
arnar í innréttingunum eru aðeins
óátaldar. Kannske ern þær dálítið
léttar upp á fótinn, án þess að
veruleg rekistefna hafi orðið út
af því.
Af tukthúsföngunum er Ólafur
Þórðarson skástur, en Arnes er
aðeins svona, skánar þó. Davíð
Jónsson er sléttur og Jón Björns-
son ókindarkorn. En það eru líka
nokkrir af því tagi utan fangels-
isveggjanna. Hafnsögumaðurinn í
Landakoti, Jón Magnússon skjall-
ari, er einnig garmkorn, húskon-
urnar Guðrún Einarsdóttir og Þor-
gerður Þorsteinsdóttir eru báðar
| kindarkorn, og það er Sigríður
Jónsdóttir í Melshúsum líka.
Henni er þó ekki alls varnað, því
að seytján ára dóttur á hún, þótt
sjálf sé hún aðeins 31 árs, en þar
er líka hængur á, því að dóttirin
er illa uppalin. Til er það, að ung-
lingarnir séu ekki rétt efnilegir
eða artist ei, einkum niðursetn-
ingarnir, og fyrir bregður óknytta
drengjum. Guðrún Bessadóttir er
I á flakki og dugir ei, og Þórunn
i Bjarnadóttir, lausakona í Grjóta,
er ókind. Aftur eru aðrír, sem
i fara batnandi og eru teknir að
i læra.
Annars fermir presturinn ekki
uhglingana, fyrr en þeir eru orðn-
ir 15—19 ára, svo að annað hvort
: eru þeir seinþroska eða hann um
| kunnáttu og skilning þeirra á
i fræðunum.
! Svona eru margbreytilegir flest-
irnir á mannlífinu í Reykjavík.
Ófrýnir í framan
Við skulum nú svipast betur um
meðal fólksins eftir þessa kynn-
ingu prestsins á sóknarbörnunum.
Okkur kann að hnykkja dálítið
við, þegar við förum að horfa
framan í það. Fjöldamargir, karl-
ar og konur, eru með stóra þrimla
og hnykla og djúp ör í andlitinu,
og það getur jafnvel verið að
við sjáum einhverja, sem misst
hafa annað augað með undarleg-
um hætti. Okkur flýgur kannske
í hug holdsveiki, og ekki er fyrir
það að synja, að við sjáum bregða
fyrir holdsveikum manni, því að
þeir eru hér til. En ekki er mik-
ill hluti bæjarbúa haldinn þeim
sjúkdómi.
Skýringin er líka önnur. f fyrra-
haust og í vetur geisaði hér bólu-
sótt og banaði mörgum manni.
Hinir voru samt miklu fleiri, sem
lifðu hana af, en bera hennar
ærnar menjar. Okkur liryllir við
þessum afskræmdu andlitum fyrst
í stað. En við venjumst þeim fljótt.
Göngum við suður í kirkjugarð,
sjáum við þar marga tugi leiða,
sem ekki hafa enn náð að gróa
Ekki hefur þó bólan ein slegið
svo breiðan skára. Og nú minn-
umst við þess, að Móðuharðindin
eru fyrir skömmu um garð geng-
in. Árið 1784 dóu 27 í Reykjavík
ursókn einni, én árið eftir tók
fyrst úr steininn, því að þá dóu
hér 83 manneskjur, en aðeins þrett
án börn fæddust. Margt af þessu
fólki, jafnvel flest, dó úr vesöld
og ófeiti, og nálega allt, nema það,
sem bólan grandaði, úr einhvers
konar hungursóttum.
Vesöld í tukthúsinu
Nú er aftur orðið betra í ári,
svo að flesl er fólkið komið í hold.
Það er aðeins á einum stað, að
fólk hefur haldið áfram að deýja
úr vesöld á þessu ári: í tukthús-
inu. Þeir eru sjö dauðir með þeim
hætti, tukthúslimirnir, það sem
af er árinu, allt fólk á bezta aldri
og meirihlutinn stúlkur um tví-
tugt. í fyrra geispuðu þar sex gol-
unni með svipuðum hætti.
Þegar við höfum vanizt hroll-
inum, sem svo áþreifanleg nálægð
við dauða og drepsóttir setur að
manni, förum við að gefa gaum
að klæðaburði fólksins, háttum
þess og siðum. Skartmennin í hópi j
fyrirmannanna ganga hér um stíg-!
ana í rauðum og graénum kjólum 1
með uppbretta kraga, stór uppslög
og hneppta vasa, og á flegnu
brjóstinu bylgjast hvítt lín, er snýr
fram tveimur brúsandi jöðrum.
Buxurnar eru aðskornar. Á höfði
hafa þeir parruk, og eru neðstu
lokkarnir undnir upp, oft tvö
vinzli hvort upp af öðru við gagn-
augað. Sumir skarta ef til vill með
þrísperrta hatta. Þessir menn eru
skegglausir, því að svo býður
tízkan, og allir menn með sjálfs-
virðingu reyna að tolla í henni.
Bregði fyrir einhverjum valds-
manni, gengur hann með korða
við hlið, og jafnvel stúdenta og
iðnaðarmenn kunnum við að sjá
búna korðum. Slíkt upphefðartákn
fylgir þeim frama, er þeir hafa
náð.
Búnaftur fólksins
Meðal almúgans eru allir karl-
menn með hár á herðar niður, og
fiestir hafa þeir haft viðleitni til
þess að sarga af sér skeggið. En
það er ekki við hæfi, að þeir séu
kjólbúnir og myndi virt til mikils
oflátungsháttar, ef ekki annars
verra. Aftur á móti bólar meðal
þeirra á einkennilegum fatnaði,
sem stefnir að því að verða tízka
meðal þess stands. Þetta er muss-
an — stutt, kragalaus treyja með
þröngum ermum með þremur
hnöppum á og aðskornu mitti, en
miklum útskotum um mjaðmik.
Undir mussunni eru menn i bol
eða brjóstadúk svonefndum, helzt
bláum, með tveimur röðum hnappa
frá hálsmáli og niður úr, og skín
á hnapparöðina, því að mussunni
hneppa menn ekki að sér. Þessum
búningi fylgja þröngar hnjábuxur
með útskotum ofan til á læri og
mjöðmum og hvítir sokkar. Um
hálsinn er bundinn klútur, og lafa
báðir' endar niður á brjóstadúk
inn. Sé nokkuð við haft, klúkir
svartur, barðastór hattur ofan á
hinu síða hári, en ella prjónahúfa
með skotti, sem lafir niður á ann-
an vangann.
1 Fleiri eru þó þeir, sem eru í
þröngum vaðmálstreyjum, hneppt-
um upp i háls, og þeir láta sér
líka nægja skotthúfuna. Loks eru
enn aðrír, sem lítt virðast snortnir
af allri tízku um klæðaburð, enda
eiga þeir ekki háan garð að verja.
Þetta eru tötrabassar staðarins.
Kvenfólkið fer einnig sundur-
leitt í klæðaburði. Útlendu madd-
cmurnar strika um staðinn í dönsk
um búningi, en aðrar vafra með
fald eða sveig á höfði og gjarnan
vafið um hann klút við ennið, því
að það er nýjasta tízkan. Þarna
bregður kannske fyrir konu í
hempu með marga hnappa hang-
andi á ermunum við úlnliðinn og
lausa boðanga innan undir, lagða
yfir axlirnar og krækta saman að
framan. Þessa boðanga kalla sum-
ir glæsibringur. Ungar stúlkur,
til dæmis þær, sem eru við spuna-
nám í fabrikkunu-” stjákla um í
skauttreyjum, og rauðum pilsum,
sem slá sér glæsilega út um
mjaðmirnar, undir rauðri svuntu.
Slíkum stássmeyjum þykir vel við
eiga að vera í hvítum sokkum.
Undir síðu pilsinu skulum við
ætla, að þær séu í hnjáskjóli, en
ekki megum við forvitnast um,
hversu haglega það er úr garði
gert.
Þegar dagsönn er lokið og húm-
ið hefur færzt yfir, er líklegt, að
við verðum vör við vaktarann,
hann Gísla gamla Brandsson, sem
þá gengur um með glóðarker sitt,
og kannske líka gaddakylfu, sem
tákn embættis síns. Þegar aðrir
hvílast, hrópar hann við húsin,
hve langt er liðið á nóttu, svo að
góðborgararnir viti, að hann sef-
ur ekki á verðinum.
Drukkið viÖ „diskinn“
Það verður okkur fljótt Ijóst,
að íbúar Reykjavíkur hafna ekki
með öllu lystisemdum lífsins. Þar
eru margir vel drukknir, og við
komum varla svo í kaupmannsbúð
ina, þar sem saman ægir sykri og
silkiklútum, skonroki og önglum,
skrúftóbaki og nöglum, að þar liggi
ekiki fram á borðin hópur manna,
sem þegar hafa fengið nokkur
staup, enda er brennivínstunnan
á stokkum og krani í. Engin teg-|
und tóbaks er heldur forsmáð,!
hvort heldur það er munntóbak, i
neftóbak eða reyktóbak, og ekki
skyldum við undrast, þótt við sjá-1
um ófermda unglinga spýta mó-|
rauðu á búðargólfið eða maddömu
taka í nefið með sýniíegrí nautn,1
enda slíkt drottningarsiður sunn-
an úr löndum.
Dönskum sjómanni, sem lengi
hefur velkzt í hafi, er hér tekið
opnum örmum, og fyrir löngu er
gleymt það lagaboð umhyggju-
sams Danakonungs, að leitað skuli
kvenna, sem kunna að hafa falið
sig, þegar klukku hefur verið
hringt að loknum vinnudegi í ís-
lenzkum kaupstöðum.
Eigum við langa viðdvöl, mun-
um við einnig komast að raun um,
að nokkuð gætir rígs á þessum
stað á milli íbúanna, þótt ekki
séu þeir margir. Margs konar sög-
ur eru á kreiki og berast fljótt
milli kotanna. Það er sitthvað
sagt í eldhúsunum, þegar húskon-
urnar eru að sjóða rúgmjölsgraut-
inn sinn í sjóblöndu, svo að ekki
sé nefnt, hvað á góma ber við
Ingólfsbrunn, þar sem fólkið fær
neyzluvatn sitt. Og stundum getur
slegið í harðar biýnur út af grun-
samlegu skarði, sem komið hefur
í móhlaðann, eða meiðandi orð-
um, sem fallið hafa, því að fólk
er hörundssárt.
En við skulum kveðja Reykja-
vík ársins 1786, áður en við drög-
umst inn i þennan nábúakryt.
Svo erum við aftur horfin til
ársins 1961 og ætlum að fagna 175
ára afmælis borgarinnar okkar,
sem við unnum öll og erum hreyk-
in af.
Kannske erum við enn dálítið
ringluð eftir þessa kynnisför aftur
í frumbernsku afmælisbamsins.
Það er svo margt, sem hefur tekið
stakkas'kiptum.
En snúum þá dæminu við sem
snöggvast. Okkur kom gamla
Reykjavík ókennilega fyrir sjónir.
En hversu skyldi þeim verða við,
Arnesi gamla útileguþjófi, monsjör
Clemensen, Þorláki farfara, Þóru
núppersku og ókindinni Þómnni
lausakonu í Grjóta, ef við leiddum
þau um borgina okkar? Eða skyldi
ekki Jón Þorsteinsson, sem sá sjö
borna hordauða út úr tukthúsinu
á sex mánuðum, ekki verða foxyiða,
þegar hann sæi ráðherrana koma
út úr þessu sama húsi og ganga að
gljáfægðum bifreiðunum? Það
yrði upplit á Gísla vaktara, þegar
hann virti fyrir sér lögregluliðið
og heyrði bíla slökkviliðsins koma
gaulandi á ofsahraða. Og sjálfur
Sunchenberg yrði agndofa undir
parrukinu og þrísperrtum hattin-
um og færi hjá sér í kjólnum, þeg-
ar hann stæði andspænis arftökum
sínum í miðbænum.
En meðal annarra orða: Skyld-
um við vera ekki jafngrunlaus um
það, hvernig Reykjavík verður að
öðmm 175 árum liðnum og þetta
fólk hefur verið?
J. H.
Sjóbúð f Reykjavík.
Hús Sunchenbergsverzlunarinnar. (Teikning Jóns biskups Helgasonar).