Tíminn - 18.08.1961, Blaðsíða 14

14
TÍMINN, föstildaginn 18. ágúst 1961,
RE YK J AViK
l kirkjugarðurinn var við sömu Jafnframt var hið æðsta vald
götu. En tilkomumesta húsið á íslandi innanlands fengið
var hið nýreista tugthús (nú í hendur landshöfðingja, sem
stjórnarráðshúsið) í útsuður- hafa skyldi aðsetur á íslandi.
(Framhald af 16. si5u)
landsmanna í verklegum efn
um. Gerði hann tillögur með-
al annars um, að komið yrði
á fót iðnaðarstofnunum, til
að kenna mönnum að hag-
nýta sem bezt afurðir lands-
ins og að sjávarbændur yxðu
styrktir til að útvega sér
stærri skip til fiskveiða og
flutninga. Þessar tillögur
náðu fram að ganga árið 1752
og voru framkvæmdar með
hlnum svonefndu „Innrétt-
ingum“. Skúli réð því, að þeim
var valinn staður í Reykja-
vík en konungur, sem átti þá
jarðirnar Reykjavík og Ef-
fersey, gaf þær til stofnan-
anna.
Það hefur verið nokkuð al-
menn skoðun, að Skúli
valið „Innréttingunum"
í Reykjavík til að heiðra minn
ingu hins fyrsta landnáms-
manns, en Eggert Ólafsson,
sem hlýtur að vita hið rétta,
segir í ferðabók sinni og
Bjama Pálssonar, sem kom
út í Sórey I Danmörku árið
1772, að „það er skemmtileg
tilviljun, að einmitt Reykja-
vík skyldi verða fyrir valinu
i þessu skyni, án þess að nokk
ur skyldi hugsa um það, að
hún er elzti bærinn á ís-
landi." Hér ber að hafa í huga
skólann þangað og gera stað
inn að höfuðstað landsins.
Jafnframt lagði nefndin til,
sem þó betur fór varð aldrei
framkvæmt, að nafni Reykja
víkur yrði breytt í heiðurs-
skyni við Kristján konung
vn. og kölluð Christiansvig
— og reyndar einnig nafni
Akureyrar norðanlands í
Christiansfjord.
Þegar hér var komið var
öllum orðið ljóst, að hagur
landsmanna yrði ekki réttur
við nema með því að losa um
fjötra verzlunareinokunarinn'
ar og með konungsbréfi fyrir
réttum 175 árum, hinn 18. ág
úst 1786, varð að veruleika sá
óskadraumur landsmanna að
hin konunglega verzlunarein
á íslandi var lögð nið-
ur og verzlunin gefin frjáls
öllum þegnum Danakonungs.
Jafnframt var með sama
úrskurði 6 verzlunarstöðum
veittur „kaupstaða réttur" og
voru það þessir staðir: Reykj a 1
vík, Grundarfjörður, Skutuls-
eða ísafjörður, Akureyri eða
Eyjafjörð'ur, Eskifjörður og
V estmannaeyj ar.
Með tilskipun frá 17. nóv-'
ember sama ár voru réttindi
kaupstaðanna og íbúa þeirra
nánar tiltekin og voru þau
III
En hvernig var þá Reykja
vík, þegar staðurinn fékk
kaupstaðarréttindi fyrir 175
árum?
horni Amarhólstúns og því
ekki þá í landi Reykjavíkur.
Það hús var úr steini og vand
aðasta hús á íslandi.
Æðstu embættismenn og
stofnanir í landinu voru þá
alls ekki í Reykjavík heldur
dreifðar um landið, ýmist á
Settist hann að í Reykjavík.
Með breytingum á stjórn-
skipunarlögum íslands frá 3.
október 1903 skyldi ráðherra
íslands framkvæma vald kon-
ungs yfir hinum sérstaklegu
málefnum landsins og jafn-
framt tekið fram, að hann
haf 1, okun
stað
ASalstræti
Reykjavík
kaupstaSarréttindi. (Teikning Gaimards).
Innan takmarka kaupstað- j Þingvöllum, Skálholti, Bessa-1 skyldi hafa aösetur i Reykja
—.----- -------- S|;ögum) viðey eða á Seltjam- vík.
arnesi. Öll bókaútgáfa og allt, Þannig er því komið árið
arlóðarinnar bjuggu 167
manns, en í Reykjavíkursókn,
sem var nokkru stærri, voru
íbúarnir 302 en á öllu landinu
33.363. Flestir þorpsbúa voru
prentverk fór fram utan' 1903, að setur æöstu hand-
Reykjavíkur. ' hafa hinna þriggja greina rík
Og fyrst í stað var Reykja- isvaldsins, löggjafarvaldsins,
að einhyerju leyti í þjónustujvík ekki sérstakt lögsagnar- | dómsvaldsins og framkvæmda
umdæmi, heldur var yfirvald | valdsins hér innanlands er
staðarins sýslumaðurinn í, að lögum í Reykjavík og stað
Gullbringu- og Kjósarsýslu, urinn því lögákveðinn höfuð-
sem búsetu hafði utan bæj-
arins, fyrst í Viðey og síðan
í Nesi. Sérstök bæjarstjórn
var ekki til, heldur var stjórnj
bæjarmálefna í höndum sýsluj
mannsins.
staður Islands.
Hinn 1. desember 1918 verð
ur svo Reykjavík höíuðstað-
ur fullvalda ríkis, konungs-
ríkisins íslands og loks hin'n
117. júní 1944 höfuðstaður lýð
' veldisins íslands.
IV.
En allt breyttist smám sam! v.
an. | Langt fram á 19.
Æðstu embættismenn lands j danskir kaupmenn
öld settu
og em-
að Skúli settist að í Viðey ár
ið 1751 og hefur hann eflaust
viljað hafa hinar nýju iðn-
aðarstofnanir í námunda við
sig, þar sem byggð og skipa-
lægi var eins og í Reykjavík.
Iðnaðarstofnanirnar urð'u
fyrsti visir til kaupstaðar
Reykjavíkur.
Árið 1770 var skipuð þriggja
manna nefnd, svokölluð
Landsnefnd, til að rannsaka
allt ástand landsins og leggja
ráð á hvernig hagur lands-
manna yrði bættur. Skilaði
nefndin merku áliti og til-
lögum um margvíslegar nauð
synjar lands og þjóðar. Varð
andi Reykjavík sérstaklega
stakk nefndin upp á því að
flytja bæði biskup og
þessi: 1) Allir kaupstaðabúar
áttu heimtingu á aö fá út-
mælt ókeypis byggingasvæði
undir hús og lítinn garð, 2)
íbúarnir áttu heimtingu á að
fá ókeypis borgarabréf, en
þetta tók þó aðeins til verzl-'
unar- og handiðnaðarmanna,1
3) Allir kaupstað'abúar áttu
í 20 ár að vera lausir við að
greiða manntalsskatt og loks
4) Öllum kaupstaðabúum var
veitt trúarbragðafrelsi.
„Innréttinganna" og al-
þýðufólk, sem lifði á hand-
afla sínum. Aðalvirðingamað-
ur þorpsins var forstöðumað-
ur „Innréttinganna" og næst
ir honum tveir undirkaup-
menn.
Aðalgatan var gata sú, sem
síðar hlaut nafnið Að'alstræti
og voru þar beggja vegna hús
„Innréttinganna“, sem flest
voru úr torfi, en þó fáein úr
timbri. Sóknarkirkjan og
ins flytjast til bæjarins, iand j bættismenn svip sinn á
fógeti árið 1794, stiptamtmað i Reykjavík. Þeir voru að vísu
ur árið 1805, biskup sama ár; í miklum minnihluta meðal
og landlæknir árið 1833. i bæjarbúa, en þeir voru hin
Alþingi var haldið í Reykja ráðandi þjóð, hin ráðandi
vík árin 1798—1800. Með til- stétt.
skipun frá 11. júlí 1800 var Bjarni Thorarensen sagði
landsyfirréttur stofnaður á ís um Reykjavík:
landi og mælt svo fyrir að. „Staðurínn vill vera dansk
hann skyldi halc|a í Reykja- ur en aldrei íslenzkur og því
víkurkaupstað. verður hann við'rini til eilífð
Með konungsúrskurði árið Ár.“
1803 var skipaður sérstakur Magnús konferensráð Steph
bæjarfógeti í Reykjavík, sem ensen sagði árið 1806 að
síðan urðu jafnan búsettir í Reykjavík „apaði eftir útlend
bænum. Jafnframt fóru bæj- um kaupstöðum, eftir því sem
arfógetar að kveðja borgara færi gafst til, í munaðarlifi,
bæjarins til við meðferð bæj metnaði, prakt, svallseml,
armálefna og árið 1836 gaf lystugheitum og ýmsu, er
stiftamtmaður út erindisbréf reiknast til hins fína móðs.“
fyrir bæjarfulltrúa í Reykja- Það var því skiljanlegt, þó
vík og var þar með stofnuð að ágreiningur yrði um það,
bæjarstjórn í bænum. | hvar skyldi vera samkomu-
En prentverk hófst ekki i staður hins endurreista Al-
Revkjavík fyrr en árið 1844. þingis.
í stjórnarskránni um hin Margir ágætir íslendingar,
sérstaklegu málefni íslands eins og Fjölnismenn, héldu
frá 5. janúar 1874 var tekið fast fram Þingvelli. Jónas
fram berum orðum, að sam- Hallgrímsson kallaði þing I
komustaður Alþingis væri Reykjavík „hrafnaþing kol-
jafnaðarlega í Reykjavik. svart í holti“ en þing á Þing-