Tíminn - 16.12.1961, Qupperneq 3

3
* □□L'ÁBU'AÐ tTmAN'S 1 9'61 ★

JANE VAUGHAM
siimar-
leyfið í desember
r
- segir Jane Vaugham frá Astralíu í viðtali
við frú Sigríði Thorlacius
Ætlar 'þú heim • um jólin? heyrist
nú víða spurt um þessar mundi.r. Æði
oft fer svarið eftir því hvort langt er
eða skammt að fara ,,heiim“. Fáir eiga
lengra heim til sín frá Reykjavík um
þessi jól, en Janc Vaughan, sem hingað
er komin frá Ástralíu til að nema ís-
lenzku við Hás'kólann, og er hún fyrsti
stúdent frá þeirri heimsálfu, sem fengið
hefur styrk frá íslenzka menntamáia-
ráðuneytinu.
— Hvaðan úr Ástralíu eruð þér ætt-
aðar?
— Ég er frá sveitaþorpi, sem Water-
fall nefnist og er um 30 míium sunnan
vi.ð Sydney. Þorpið st.endur á mjög fögr-
um stað mill'i hæða í friðsælu lands-
svæði, nokkuð frá ströndinni, og heitir
þess'i landshluti New South Waies. Það-
an er ekki mjög langt í fjallgarðinn
mi.kla, sem l'iggur á löngu svæð'i fram
með Ástralíuströnd. Er þar víða fagurt
landslag, en hrikalegt, sums staðar ganga
snarbrött fj’öil í sjó fram. Landið um-
hverfis Waterfall er friðað, eins og ég
sagði áðan. — Er það þjóðgarður, þar
sem jurtagróður og dýralíf nýtur alger-
lega verndunar.
— Er þá mikið dýralíf þarna?
— Já, einkum er þar mikið af kengúr-
um og „wailaby", sem er smærra dýr
af sama stofni og kengúran. Þá er þarna
sérlega miikið af hjartardýrum, en þau
eru aðflútt, voru ekki til í Ástralíu þeg-
ar hvítir menn námu þar fyrst land.
Þessi dýr hafa verið ,.svo lengi friðuð,
að þau eru hæt.t að óttast manninn og
hópast stundum inn á gökurnar í þorp-
inu. Það er ekki óalgeragt að sjá glampa
á hjartarhorn undir götuljósunum eða
hindaraugu gægjast inn um stofuglugg-
ann. Að næturlagi dunar gatan stundum
af hlaupum dýranna, þau stökkva jafn-
vel inn í garða og éta allt grænmetið.
Kengúrumar eru næstum því eins frakk-
ar og hirtimir. Af fug'Ium ber einna
mest á kakadúfunum, en sérkennilegast
ur er líklega „bower“-fuglinn. Hann er
mjög skrautlegur og skrautgjarn. Eins
og aðrir fuglar byggir hann hreiður til
að kvenfuglinn geti verpt í það, en þar
að auki byggir karlfuglinn sór einskonar
ieikstofu á jörðinni. Botninn er ofin úr
táguim og til1 hliðar eru veggjr um hálft
annað fet á hæð, einnig úr greinum og
tágum. Þetta hús sitt skreytir hann svo
með ýmsu móti með blómum, blöðum,
skeljum og fléiru, en alveg sérstaka á-
girnd hefur hann á öllu, sem er blátt
á lit. f þessu skrýtna húsi dansar svo
karlfuglinn til að heilta kvenfuglinn,
og auk þess hertmir hann eftir hinum
ótrúlegustu hljóðum, ekki aðeins öðrum
fuglum, heldur grátandi börnum, sauma
vélum og geltandi hundum.- Þessir fugl-
ar eru að jafnaði mannfælnir, en einn
dag þegar mamma mín var ein heima
og allt kyrrt í húsinu og garðinum, en
alllangt er að næstu húsum, þá varð
henni litið út um gluggann og sá tvo
af þessum fuglum sitja undir limgerð-
inu.
— Hvaða atvinnu stunda menn aðal-
lega í Waterfall?
— Meðan járnbrautarvagnar voru
dregnir af eimvögnum, var Waterfall
þýði.ngarmikil járnbrautarstöð. Þangað
var nefnilega dælt vatni neðan úr dal-
botni til að fylla á eimkatlana. Þá var
líka reist þar heilsuhæli fyrir berkla-
sjúklinga. Nú hefúr þetta breytzt, því
berklaveikin rénar ört og búið er að
breyta hæHnu í elliheimili. Samt hafa
sumir af þorpsbúum enn starf við þá
stofnun og er faðir minn þeirra á meðal
Nú eru járnbrautarlestimar drognar af
dieselvélum og þurfa ekki lengur að taka
vatn í Waterfall, svo að nú er minna að
gera á járnbrautarstöðinni. Flest unga
fólkið sækir vinnu til Sydney, en það
er ekki lengra en svo, að þau ár, sem
ég stundaði háskólanám fór ég alltaf á
tniHi kvölds og morgna og var um
klukkustund og tuttugu mínútur hvora
leið.
— Hvar sóttuð þér skóla áður?
— f Waterfall er barnaskóli fyrir
börn frá 5—12 ára og þegar ég var að
alast upp, kenndi einn kennari okkur
öllum, en þá voru um 30 börn í skólan-
um. Nú eru þau víst helmingi fleiri,
enda komnir tveir kennarar. En víða í
dreifbýlinu verður fólk að senda börn
í heimavistarskóla, eða annast sjálft
kennslu þeirra með aðstoð útvarps og
bréfaskóla, þar til skyldunáminu er lok-
ið. Útvarp er mikið notað við kennslu,
ekki aðeins fyrir dreifbýlið, heldur einn-
ig í ýmsum sérgreinum, þanni.g að út-
varp er í skólastofum og hver aldurs-
flokkur getur hlustað á, t.d. kennslu í
söng, þjóðdönsum og ýmsum fleiri grein
um, en'auðvitað eru kennararnir einnig
með í þessum kennslustundum. í dreif-
býlinu er því stundum komið svo fyrir,
að kennararnir og börnin geta talast við
um talstöðvar og sambandið þannig orð-
ið persónulegra. Svo er gefið út blað
fyrir þessi börn, þar er kannski sagt frá
börnum, sem hei.ma eiga á mjög afskekkt
um stöðum og þá fara önnur börn að
skrifa þeim eða tala við þau í talstöðv-
unum. Annars býr meiri hluti lands-
manna í borgum og þéttbýli, svo að flest
börn ganga daglega í skóla.
— Hve löng er skólaskyldan?
— Frá 6—15 ára. í New South Wales
hefur pýlega verið gerð hreyting á skóla
kerfinu. Áður voru 12 ára börn flokkuð
eftir fullnaðarprófi úr barnaskóla, þau
sem fara skyldu í verknám eða stefna
að menntaskólanámi, en nú er kennur-
um fyrirskipað að fylgjast með náms-
getu barnanna í eitt ár, áður en felldur
sé úrskurður um hvað hverju þeirra
muni henta bezt. Lengir það gagnfræða-
nám um eitt ár og nú er bömunum rað-
að aðeins í mismunandi bekki, en ekki
flutt á milli skóla, eins og áður.
— Hve lenigi voruð þér við háskóla-
nám í Sydney?
— Fimm ár alls, síðasta árið í kenn-
aradeild tiil að verða enskukennari, en
enska var aðal námsgrein mín. Síðan
hef ég kennt tvö og hálft ár við sama
menntaskóla í Sydney og ég nam sjálf í.
— Hvernig datt yður í hug að fara
alla leið til íslands?
• — í háskólanum lærðum við forn-
íslenzku og lásum m.a. Gunnlaugs sögu
ormstungu. Fékk ég þá strax áhuga fyrir
norrænu og fór að grcnnslast um mögu-
leika á að læra eitthvað Norðurlanda-
mál. Ei.na málið, sem tök var á að læra
var sænska, en þar sem ég vissi, að hún
var raunverulega fjærst fornnorrænu af
skandinavisku málunum, ákvað ég að
snúa mér að íslenzkunni og viðaði að
mér bókum og hljómplötum. Ég las þær
bækur um ísland, sem ég náði í og varð
sannfærð um, að girnilegt væri að kynn
ast landinu. Svo var auglýstur styrkur-
inn frá íslenzka menntamálaráðuneytinu
og ég var ekki sein að sækja um hann.
— Eitt er það, sem mig langar til að
fræðast um. Hver er staða hinna
áslrölsku frumbyggja í ykkar þjóðfélagi?
— Ég er naumast nógu vel að mér
til þess að svara þeirri spurningu til
hlýtar, en ég skal reyna að segja frá
því, sem ég veit sannast og réttast. Frum
byggjunum fer fækkandi, en þó ekki
eins ört og áður var. Af 10 milljónum,
sem Ástralíu byggja, eru þeir aðeins
nokkur hundruð þúsund. Þeim má aðal-
lega skipta í þrjá hópa:' Þá, sem búa í
Mið-Ástralíu og eru algerlega út af fyrir
si.g og una sínu forna ættbálkakerfi.
Þeir sjást sjaldan og vilja ekki bland-
ast öðru fólki. Stjórnarvöldin eru í efa
um hvað sé þeim fyrir beztu, reyna að
skipta sér sem minnst af þeim nema
vitað sé, að t.d. hungur sverfi að þeim,
þá er reynt að koma þeim ti.1 hjálpar.
Þá er annar hópurinn, sem býr á sér-
stökum svæðum, sem friðlýst eru handa
þeim, eða alast upp á trúboðsstöðvium og
fá nokkra menntun. Svo eru enn aðrir,
sem blandast að öllu leyti öðrum borg-
urum. Ekki er hægt að nejta því, að
sums staðar er aðstaða þeirra erfið, þó
að ekki sé um svipað kynþáttamisrétti
að ræða og t.d. í Bandaríkjunum gegn
blökkumö’nnum. Ekki kemur til greina
annað en að þeirra börn séu í sömu skól-
um og börn hvítra manna, en æði oft
verður mi;nna úr námi þessara barna
vegna þess, að feðurnir stunda hlaupa-
vinnu og flytja stað úr stað, þannig að
skólagangan verður slitrótt.
Þetta er géðprútt og Ijúft fólk, og
hefur rí’ka fjölskyldutilfinningu. Þeir
sem hafa tileinkað sér menntun, eru
hreyknir af uppruna sínum og sérkenn-
um. Ekki hef ég orð'ið vör við, að börn-
rn væru sdður gefin en önnur börn, en
hvort tveggja er, að sérstaklega í dreif-
býlinu eru þessu fólki síður gefin tæki-
færi til að fá góða atvinnu og svo er
eins og þá skorti hörku til að berjast
s'jálfir fyrir rétti sínum. Eini mismunur-
inn, sem ég veit af að sé gerður á frum-
byggjunum og öðrum borgurum í lögum,
er það, að þeim er gert að skyldu að
sanna að þeir hafi vissa lágmarksmennt
un ti.l að öðlast kosningarétt. Alls staðar
þar sem ég þekki til, er því aldrei látið
ómótmælt ef það heyrist, að mismuna
hafi átt fól'ki vegna hörundslitar. Ég hef
vitað til þess, að í skóla einum vildu
krakkarnir velja sér að foringja svartan
dreng. Þá þvinguðu foreldrar hvítu barn
anna skólastjórann til að koma í veg
fyrir það, en málið komst upp og varð
af mikill hávaði. Háskólastúdentar hafa
skotið saman í styrki handa frumbyggj-
unum, en ég held að mjög fáir þeirra
hafi enn náð þeirri menntun, sem þarf
til inngöngu í háskóla.
— Hvað eru margir háskólar í
Ástralíu?
— Þeir eru tfu alls, með háskólanum
í Camberra, og allir yfirfullir. í háskól-
anum í Camberra er einkum fengizt við
ýmis rannsóknarstörf. Fólk leggur mikið
kapp á það að afla 'sér menntunar og þó
að það sé nokkuð dýrt fyrir efnalítið
fólk að kosta börn sín til háskólanáms,
þá eru líka veittir til þcss margir styrk-
ir. Ég veit, að það var erfitt fyrir föður
minn að kosta okkur tvær systurnar
samtímis í háskóla, jafhhliða því, að
bræður mínir þrír voru á mismunandi
sti.gi síns náms. En við systir mín feng-
um styrki, sem gerðu þetta mögulegt
og ég held að af 12 þúsund háskóla-
stúdentum í Sydney muni um þriðjungur
njóta ríkisstyrks.
— Hvenær _var komið á almennri
skólaskyldu í Ástralíu?
— Éf ég man rétt var það um 1870
í New South Water, og þá fengu stúlkur
einnig rétt til að stunda háskólanám
og var það áður en slíkt var lögfest
t.d. í Englandi.
Nú flytzt fólk af ýmsu þjóðerni til
Ástralíu. — Ber mikið á því að fólk frá
sömu löndum haldi hópinn?
— InnfiytjendakynsTóðin gerir það,
en þar sem börn þeirra vcTða að fara
í ástralska skóla, 5 eða 6 ára gömul, þá
kemur það af sjálfu sér, að þau taka
öll upp sömu lifnaðarhætti og tungu.
Gri.kkir reyna t.d. mjög að fá börn sín
til að gifast .ekki fólki af öðrum upp-
runa, en það gengur illa að hemja unga
fólkið, sérstaklega piltana.
— Hafið þér ferðast mikið um heima-
land yðar? Framhald á bls. 14.