Tíminn - 16.12.1961, Page 14

14
☆ JDLABLAÐ TÍMANS 1961 ★
Hanna litla
SUMARLEYFI
Framhald af 8. síðu
gylltur'. Undursamlega fagur hljóðfæra-
sláttur heyrðist, eins og sterkir orgeltón-
ar í kirkju. Loftið varð hlýtt og ilmandi,
og yndislegt barn kom gangandi gegnum
skóginn. Það hafði svo mjúka, litla fæt-
ur, kringum höfuðið á því var geislabaug
ur og á herðunum bar það hvítt lamb.
Barnið ætlaði að fara að lyfta litla
jólatrénu upp til sín. Hanna hólt niðri í
sér’ andanum . . . jú, sjáðu, nú varð því
litið á bréfið; það tók það og las það,
leit því næst yndislegu, bláu augunum á
Hönnu og hélt svo áfram að lesa.
—o—
„En því lætur hundurinn svona?“ sagði
húsbóndi Karós forviða, þvi að Karó
flaðraði í sífellu upp um hann, gelti og
togaði í frakkann hans.
Því næst kom vinnukonan inn:
„Æ, guð hjálpi mér. Ekkjufrú Borg,
sem býr hérna í nágrenninu hefur misst
hana litlu Hönnu sína. Vesalings konan
hleypur um, sem væri hún frávita og leit-
ar að barninu sínu“.
„Komdu strax með ioðkápuna mína og
skriðljós“, kallaði húsbóndinn, „og láttu
þegar í stað leggja á hestinn“.
„Hvers vegna á að gera það?“ spurði
frúin forviða.
„Góða mín, sérðu ekki hvað Karó
vill? Hann veit hvað orðið er af Hönnu.
Eg hef oft veitt því athygli, hve miklir
vinir þau eru. Flýtið ykkur, — vesalings
bamið getur dáið á rneðan".
Því næst stökk ^hann á bak hestinum
og Karó hentist niður götuna með svo
miklum hraða, að maðurinn varð að ríða
hratt, til þess að hafa við honum. Þeir
Þeyttust gegnum borgina, yfir vellina,
inn í skóginn og beina leið þangað, sem
Hanna var; þar nam hundurinn staðar
og gelti, en Hanna hreyfðist ekki, hún
sat kyrr eins og líkneski.
Maðurinn stökk af baki, hóf litla lík-
neskið upp af tréstúfnum og inn undir
loðkápuna sína, steig aftur á bak ög reið
heimleiðis, svo hratt, sem hesturinn gat
brokkað. Karó stökk á eftir honum, án
þess að láta nokkuð til sín heyra.
„Sækið strax lækninn og hana frú
Borg, hér er ég kominn með barnið. Hún
sat uppi í skóginum og Karó vísaði mér
leið“.
Hanna var nudduð með snjó, og lækn-
irinn sýndi hina mestu nákvæmni og
gerði aílt, sem hann gat. Loks heyrðist
hún draga andann.
„Hanna!“ Veslings móðirin, sem allt
til þessarar stundar hafði staðið náföl
og hljóð, ætlaði að lúta niður að barn-
inu til þess að klappa henni og kyssa
hana. En læknirinn ýtti henni hljóðlega
til hliðar: „Nei, nei! Hanna litla er enn
þá mjög veik“.
„Hanna er þá enn með hitasótt? sagði
húsbóndi Karós morguninn eftir. „Bara
að ég gæti skilið, hvað barnið var að
gera út í skóginum. Komdu, Karó, vitri
hundurinn minn, við skulum ganga spöl-
kom okkur til gamans“.
Og Karó stökk kátur á undan honum.
Kaupmaðurinn gekk upp i skóginn,
þangað, er hann hafði fundið barnið
daginn áður, og kannaði nákvæmlega
staðinn kringum tréstúfinn. Þá fann
hann lítil spor í snjónum; þau lágu að
litlu grenitré með glitrandi snjó á grein-
unum. Á einni þeirra hékk bréfmiði og
blakti í vindinum. Hann tók bréfmiðann
niður og las:
„Kæri litli Jesús!
Þú þarft ekki að koma til mín, ef
veðrið verður slæmt.
Ég skal vera þæg, þó ég fái engar jóla-
gjafir. En sendu mömmu kjól og eina
skó.
Það er gat á skónum, sem hún á.
Henni er alltaf kalt, við eigurn heldur
engan eldivið. 7
Þín Hanna“.
Stóri, fullorðni maðurinn var farinn
að gráta. Hann leit enn einu sinni kring-
um sig, síðan stakk hann bréfinu í vas-
ann og fór heim.
---------Það hlýtur eflaust að ganga
póstur til himins, og hjartagóði nágrann-
inn hefur vafalaust séð um, að bréf
Hönnu kæmist með honum. Því að jóla-
nóttina, — ogjþá-var Hanna orðin nærri
því albata, — gleymdi barnið Jesús
henni ekki, heldur færði henni og móð-
ur hennar ýmsa yndislega hluti, og litla
grenitréð í skóginum varð jólatréð
hennar Hönnu.
En elckert af öllu þessu fékk Hönnu
þó eins mikillar gleði, eins og ein jóla-
gjöfin: — og hvað haldið þið að það
hafi verið?
Það var svartflekkóttur hundur og
hann hét Karó.
Og síðan þessi jól hefur Hönnu og
móður hennar aldrei vantað mat né
eldivið í ofninn.
(Þýtt úr danska ,,Dyrevennen“).
Framhald at 3 síðu
— Ég hef komið til helztu borganna,
en margt af því, sem sérkennilegast er
í Ástralíu, hef ég enn ekki séð, hvorki
eyðimerkurnar miklu, hinn suðræna
frumskógagróður né kóralrifin með lón-
um sínum og litfögru fiskum. En ég hef
séð Snæfjöll — hrikafjöllin þar sem
skiðaiþrótt er stunduð af kappi og sumir
segja, að þar hafi skíðaferðir verið gerð-
ar að íþrótt áður en Norðmenn gerðu
það. Úr þessu.m snarbröttu, snækrýndu
fjöllum belja stórár í leysingum og
hverfa í hafið. En handan við fjöllin
er eyðimörkin, sólsviðin og skrælþurr.
Því hefur verið hafizt handa um þau
JÖRFAGLEÐI
(Framhald aí t sfðu)
Eins og áður segir var á þessum bæ hald-
in frægasta gleðisamkoma fyrri alda á
landi hér í formi dansleika, enda hefur
nafnið Jörfagleði oft verið notað síðan,
þegar menn hafa þurft að lýsa alltaum-
lausum skemmtunum, en gleðin í Dölum
vestur mun í eðli sínu hafa verið ekki
ósvipuð nútíðarþorrablótum íslendinga.
Langt fram á sautjándu öld var gleði
haldin á Staðarfelli fyrir vesturhluta
Dalasýslu, en þótti ekki slík sem á Jörfa.
Eftir að Staðarfellsgleðin var úr sögunni
var fjölmennt enn meir að Jörfa, en
þangað sóttu auk Dalamanna Skógstrend-
ingar og Hrútfirðingar.
Hreinlífi þótti þar sjaldan á háu stigi,
en svo mikið kapp lögðu bæði hefðarfólk
og alþýða manna á að sækja Jörfagleð-
ina, að vinnufólk gerði það að ráðningar-
skilyrði að það riúbtti fara þangáð.1
„Hér er kominn Hoffinn"
Ekki er vitað með vissu, hvernig
gleðileikir liðinna alda fóru fram, hvort
sem það var á Jörfa eða annars staðar.
né hvað á skemmtiskránni var. Sjálfsagt
hefur það verið mismunandi eftir tíma-
bili, svcit og sýslu.
Sennilega hefur samkoman hafizt með
borðhaldi. Einhvers staðar er þess getið,
að Jörfagleði hafi verið haldin á bað-
stofugólfinu, þar eð jafnan var fremur
stórhýst á Jörfa.
Þá er snæðingi var lokið á vikivakan-
um, var tekið til drykkju, og var þá
borin vínskál inn í veizlusalinn, sem
kölluð var vitabikar, og var þá sungin
þessi vísa:
„Bolli víta borinn er inn,
bragnar mega hann finna,
að skemmta þeim í skilnaðinn,
svo skuli þá til hans rninna."
Síðan var skálin drukkin og eflaust
fleiri minni, og tóku menn svo að dansa.
Það af fólkinu, sem lék ekki, sat á palli
og horfði á. Stundum kváðust karlar og
konur á vísur, og margt annað var haft
til skemmtunar. Talið hefur verið, að sá
hafi verið nefndur Hoffmann eða Hoff-
inn, sem stýrði Jörfagleði, en Alfinn sá,
sem gekk honum næstur. Sennilega hef-
ur þetta átt sér stað, þegar um hinn svo-
kallaða Hoffinsleik var að ræða, en í
Jörfagleði segja sumir, að leiknir hafi
verið ýmsir leikir, svo sem Þórhildar-
leikur og hindarleikur.
Og allir kannast við þetta gamalkunna
upphaf: „Hér er kominn Hoffinn".
„Blómarósir blikna"
„Margt er það, sem máninn sér milli
skýjaþykkna". Áður var sagt, a.ð Jörfa-
gleðin hefði ekki beinlínis fengið orð
fyrir hreinlífi. Þar voru drykkjur stórar,
og fóru fram minni mörg. En:
„Vel eru dætur vestanlands
vaxnar til að stíga dans,
stíga vikivaka ....“
Við síðustu Jörfagleðina, sem haldin
undir nítján börn. Fylgdi það sögunni,
að ekki hefði alls staðar verið hægt um
við að feðra þessa anga. —
Séra Einar Jónsson að Kirkjubæ hefur
það eftir Jóni Sigurðssyni í Njarðvík, að
þau hafi ekki verið 19, heldur 30, og
sýnir þetta, hve jólagleðin á Jörfa hefur
verið alræmd. Hins vegar er ekkert und-
ur, þótt nítján verði þrjátíu, þegar talan
er búin að vera 150 ár á leiðinni vestan
úr Dölum og austur á land:
Ekki er heldur kyn, þótt Magnús
Stephensan háyfirdómari tali um „ótil-
hlýðilega aukningu og margföldun mann-
kynsins" í „Eftirmælum 18. aldar.“
Sýslumannaraunir
Björn sýslumaður Jónsson „afskipaði"
Jörfagleði i fyrra sinn 1695 vegna sögu-
burðar um siðleysið. En hvorki var þeirri
skipan hlýtt, né heldur batnaði siðferðið.
Gleðin var haldin eftir sem áður, enda
dó Björn sama árið. og hafði þá efnum
hans hnignað mjög síðan hann dæmdi
af gleðina. —
Upp úr aldamótunum 1700 þótti gleðin
á Jörfa ganga svo úr hófi, að sýslumaður
lét .dóm ganga og bannaði hana. Var
Jörfagleði aldrei haldin eftir það.
Þá var sýslumaður í Dalasýslu Jón
Magnússon, bróðir Árna prófessors, og
hafði hann sýsluna í umboði Páls Vída-
líns, mágs síns. Segir sagan, að hann
hafi sjálfur verið á gleðinni, en ekki
er þess getið, að hann hafi gert sér þar
neitt far um að halda góðum siðum. —
Trú manna var sú, að Jóni Ma.gnús-
syni hefði hefnzt fyrir að dæma gleðina
af, því að eftir það dundu á honum hver
ósköpin eftir önnur. Hann missti brátt
sýslu fyrir tvö brot og var þá dæmdur
til hýðingar, en konungur gaf honum
upp húðlátið og rak hann úr Skálholts-
biskupsdæmi. Þá fór hann að búa á Ás-
geirsá í Víðidal, en síðan á Sólheimum
í Sæmundarhlíð. Féll hann þá enn í
freistni í kvennamálum og varð líflaus,
en konungur gaf honum iíf. Hahn ánd-
aðist hálf áttræður 1783 og hafði þá
lengi búið við fátækt og basl. En eins
virðist sagan hafa gleymt að geta Jóni
til málsbóta: Á því leikur lítill vafi, að
þessi frægi dómur hans stendur í sam-
bandi við Stórubólu, sem hér gekk um
þessar mundir. Og hvaða viðbrögð voru
þá heiðarlegum valdsmanni eðlilegri?
Álfahefndir
Ekki voru þó allir þeirrar trúar, að
Jóni hefði hefnzt fyrir að afnema Jörfa-
gleði.
Sagan segir, að þegar það var gert,
hafi búið þar kona, er Þórdís hét. Sagt
er, að henni hafi þótt svo mikið fyrir
því, að gleðin var numin af, að hún hafi
flutt af jörðinni. En veturinn eftir bar
svo við, að snjóflóð hljóp fram úr gili
í Jörfahnjúk, en það hafði þá ekki gerzt
áður, svo að kunnugt væri. Þess vegna
voru allar ófarir Jóns sýslumanns og
snjóflóðið talið vottur um reiði álfa og
landvætta, sem áttu að hafa tekið þátt í
gleðinni. Og það sögðu þeir, sem
skyggnir voru, að ekki hefðu færri
ósýnilegir en sýnilegir tekið í henni sinn
þátt, og þeim var svo kennt um alla
óhamingjuna.
Önnur öldin
Gleðifólk gistir ekki lengur að Jörfa.
Tími vikivakanna er liðinn með allri
sinni jólagleði. Jörfagleði tuttugustu ald-
arinnar ber annan svip en skemmtanir
horfinna kynslóða.
UM JOLÍN
stórfenglegu mannvirki, að byggja stífl-
ur til að safna saman leysingavatninu
og bora síðan göng í gegn um fjöllin
til að veita vatninu á eyðimörfcina. Um
leið eru svo þessi vötn virkjuð og fæst
þar feiknaleg órka. Þessar stórfram-
kvæmdir eru í fjaligarð'inum á landa-
mærum héraðanna New South Wales og
Victoria. Það er mikilfenglegt að sjá
þessi mannvirki. Þangað flykkjast harð-
gerðir karlmenTi og ráða sig til starfa
í tvö ár. í þeim hópi þykja Norðmenn
bera af um harðfengi. Þeir renna sér
á skíðum langan veg í vetrarhriðum til
að drekka sig fulla á næsta veitingahúsi
og andstætt allri skynsemi komast þeir
heilir á húfi sömu leið til baka.
— Hvaða bókmenntagrein stendur
með mestum blóma í Ástralíu?
— Ljóðagerð, en mikið er líka um
skáldsagnagerð. Við eigum mikið af vin-
s'ælum alþýðukveðskap, ,,ballads“, sem
hvert barn lærir og elskar.
— Eru þau ljóð sungin eða mælt
fram?
— Stundum eru þau sungin með gítar-
undirleik, einkum meðal hjarðmanna í
dreifbýlinu, en annars eru þau mælt
fram. Um og eftir aldamót var okkar
mesta skáld Christopher Brennan, sem
var háskólakennari í Sydney, merkur
maður og góður. Nú tel ég A.D. Hope
vera okkar bezta skáld. Hann er enskur
kennari við háskólann í Canberra. —
Judith Wright er einnig skáld gott, þó
að mér geðjist ekki eins vel að hennar
Ijóðum
— Hvernig haldið þið svo jólin í
Ástralíu?
— Á svipaðan hátt og í Evrópu. Við
höfum furujólatré og ef ekki er allt of
heitt í veðri, þá borðum við kalkúna-
eða svínasteik á jóladag, annars kalt
kjöt og ávexti með ís, en ísinn er reglu-
legur þjóðarréttur okkar. Við getum lík»
valið úr mörgum ávaxtategundum. Jólin
hjá okkur eru um há sumar, svo að
stundum fer fólk að baða sig í sjónum
eða útbýr sig með nesti í smáferðir.
Venjulegra mun þó, að ’þetta sé fjöl-
skylduhátíð á hverju heimili, farið í
vinaboð og skipzt á gjöfum. Veðráttan
setur auðvitað annan svip á jólahaldið
en raunverulega er það eini munurinn.
En nú ætla ég að halda jól í íslenzkri
sveit, segir Jane og vefur treflinum um
höfuðið áður en hún heldur út í hríðina.
Svo lítur hún í spegilinn, hlær svo að
bláu augun undir dökkum brúnunum
gneista, og segir: Ja — ef hún mamma
sæi mig núna, þá myndi hún segja: —
Þú ert eins og lafalúði, Jeanie mín.
En það verður nú að klæða sig öðru
vísi á fslandi í desembermánuði en i
Ástralíu, þar sem sumarleyfið er að
byrja um þessar mundir.
Ég þakka Jane viðtalið og óska henni
gleðilegra jóla.
Sigríður Thorlacius.
En enn dregur að jólurn, og enn látum
við hugann reika í skammdeginu. 'Ég
veit ekki, hvers vegna mér varð hugsaö
vestur í Dali fremur en ausíur á k;:d.
En það er seiður í orðinu Jörfagleði.
Við það eru tengdir tregablanduir c-g
glettnir örlagaþræðir. sem ekki verða
lengur raktir á réttan h.ift af pvi ag
þeir, sem þeir spunriust um, eru 'öngu
horfnir undir græna loríu. Ku iorvi'.Tim
lifir góðu lífi og kyndir ur.dir imy:;dui!-
araflinu og hvað bczt, ef við viium. að
gátan verður aldrci ráðin
Hjörtur Pálsson