Tíminn - 11.05.1962, Qupperneq 3

ULDSVIÐREISNIN E R UNGA
FÓLKINU ÞYNGST í SKAUTI
Það er margt sem miður hefur
farið hjá stjórnarflokkunum á s.l.
ári. Þar er gengislækkunin efst á
blaði að mínum dómi. Fyiir þeirri
ráðstöfun voru alls engin fram-
basrileg rök eins og á stóð. Ríkis-
stj. taldi gengislækkunina gerða
vegna kjarabóta þeirra, sem um
var samið á s.l. sumri og hefur
reynt að réttlæta hana með tveim
ástæðum.
I fyrstá lagi, að ekki væri fyrir
hendi nein sú framleiðsluaukning,
sem staðið gæti undir umsömdum
kauphækkunum og í öðru lagi, að
hin aukna kaupgeta almennings
mundi hafa í för með sér gjald-
eyrisskort og greiðsluhalla gagn-
vart útlöndum. Dómur reynslunnar
hefur sannað haldleysi þessara
röksemda. Það má því kallast
furðulegt, að hæstv. forsrh. og
hæstv. félmrh. skyldu, eftir að
þessar staðreyndir liggja fyrir,
leyfa sér það enn í umr. hér í gær,
að bera þessar tylliástæður á borð.
Gengislækkunifii
éraunhæf
Ummæli þeirra gefa mér kærkom-
ið tilefni til að hrekja enn þá einu
sinni staðleysurnar um gengisfell-
ingarástæðurnar. í grg. ríkisstj.
fyrir gengislækkuninni, sem m. a.
er birt í Morgunblaðinu 14. sept-
ember s.l. er gerð allýtarleg grein
fyrir forsendum þeim, er ríkisstj.
byggði á ákvörðun sína um geng-
isfellingu. Þar segir svo m. a., með
leyfi forseta: ,,Af því sem hér hef-
ur verið sagt er ljóst, að áhrif afla-
brests, verðfalls og aukins kostn-
aðar vegna stækkunar flotans til
rýrnunar á afkomu sjávarútvegs-
ins nema samtals um 320 millj. kr.,
sé árið 1961 borið saman við árið
1959. Er þetta um 13% af fram-
leiðsluverðmæti sjávarafurða og
4—5% af þjóðarframleiðslunni."
Þetta voru orð ríkisstj. og af þeim
og útreikningum grg. er augljóst
að gengislækkunin er byggð á
þeirri forsendu að aflamagn yrði
miklu minna 1961 en 1959 og að
framleiðsluverðmæti sj ávarafurða
árið 1961 yrðu um 13% minni en
árið 1959. Þetta töldu þeir vísu
menn, ráðunautar ríkisstj. sig geta
séð fyrir um mitt sumar 1961. Það
fer því ekki milli mála, að' gengis-
stífingin var byggð á þessum hrak-
spám. Þessi bölsýni hefur orðið sér
eftirminnilega til skammar svo
sem við mátti búast. Sánnleikurinn
er nefnilega sá, að um mitt s.l.
sumar var full ástæða til bjartsýni
í þessum efnum. Verðlag á flestum
útflutningsafurðum var heldur
hækkandi og aflavonir voru í raun-
inni meiri en nokkru sinni fyrr,
bæði vegna undangenginnar land-
helgisútfærslu og aukinnar veiði-
tækni. í skýrslu Seðlabankans fyr-
ir árið 1961, sem flutt var 15. marz
s.l. eru tekin af öll tvímæli um,
hver útkoman hefur orðið varðandi
þessar forsendur ríkisstj. varðandi
gengislækkunarákvörðun sína. Þar
segir þetta, með leyfi forseta:
Skýrsla Seélabankans
„Heildaraflinn á árinu 1961 var
skv. bráðabirgðatölum 634 þús.
tonn á móti 514 þús. tonnum 1960
og er þetta mesti ársafli sem orðið
hefur. Verðmæti aflans jókst hins
vegar ekki að sama skapi, þar sem
aflaaukningin stafaði svo að segja
eingöngu af auknum síldarafla. A-
ætlað er, að heildarverðmæti sjáv-
Rveða verður niður kjaraskerðingarstefnuna og fella þungan en
verðskuídaðan dóm yfir íhaldsviðreisninni.
Ræða Ólafs Jóhannessonar í úfvarpsumræHunum
arafurða á árinu 1961. hafi numið
nærri 3 þús. millj. kr. á móti
2.628 millj. kr. árið 1960 og 2.838
millj. kr. 1959. Eru þá allar töl-
urnar umreiknaðar til sama verðs
og þess gengis sem nú er í gildi.
Þessi er þá dómur reynslunnar.
Það liggur m. ö. o. ljóst fyrir nú,
og verð'ur ekki um deilt, að aflinn
á s.l. ári varð metafli. Hann var
rúml. 23% meiri en árið áður og
framleiðsluverðmæti sjávarafurða
hefur aukizt á árinu 1961 frá því
árið áður um rúml. 14%. Ljóst er
einnig af þessum tölum að fram-
leiðsluverðmæti sjávaraflans 1961
var ekki 13% minna en 1959 eins
og ríkisstj. fullyrti í ágústbyrjun
s.l. sumar, heldur nærri 6% meiri
og skilst mér þá að' skakki 19%
frá því sem ráð var fyrir gert, þeg-
ar gengið var fellt.
Verðmæfi sjávarafurða
1961 18% meira en 1960
Sé hins vegar miðað við rétt verð
á aflanum, hvert ár og það um-
reiknað til núv. gengis, er verð-
mæti sjávarafurða 1961 um 11%
meira en 1959 og 18% meira en
1960. Ég endurtek, 18% meira en
1960. Sjávaraflinn er að vísu ekki
nema einn þáttur þjóð'arframleiðsl-
unnar, en í þessu sambandi er
hann óneitanlega þýðingarmestur.
Sjávarafurðir eru, eins og kunnugt
er, um eða yfir 90% allrar útflutn-'
ingsframleiðslunnar, en vegna
hennar var gengislækkunin fyrst
og fremst talin gerð. Engum dett-!
ur í hug að halda því fram, að ,
gengislækkunin sé gerð vegna land
búnaðarframleiðslunnar, sem óefað
hefur af henni tjón þegar á heild-
ina er litið. í umr. um þessi mál
bæði utan þings og innan, hefur
margoft verið sýnt fram á, að geng-
islækkunar þurfti ekki við vegna
iðnaðarins, enda hafa iðnaðarfyrir-
tæki undantekningarlítið orðið að'
taka á sig kaupgjaldahækkanirnar
án þess að hafa fengið þeirra vegna
hækkað verð framleiðsluvara
sinna. Það er því alrangt, sem
hæstv. forsrh. sagði um þetta í'
umr. hér í gær. Til að afsanna stað-
hæfingar hans þar um ætla ég að
leiða aðalmálgagn stjórnarinnar,
Morgunblaðið, sem vitni. 1 Morg-
unblaðinu 13. september s.l. er
grg. undir fyrirsögninni „Iðnfyrir-
tæki hafa sjálf orðið að bera kaup-
hækkanir". Það segir m. a. orð-
rétt: „Leyfi til verðhækkana vegna
kauphækkana hafa aðeins verið
gefin í tveim tilfellum." Og síðan
orðrétt feitletrað: „Kauphækkanir
hafa fyrirtækin orðið að taka á
sig sjálf“. Ummæli forsrh. um
að Samband íslenzkra samvinnu-
félaga hefði farið fram á verð-
hækkun á iðnaðarvörum vegna
kauphækkana eru hreinn uppspuni.
Skv. upplýsingum fyrirsvarsmanna
SÍS, hefur það eða iðnfyrirtæki
þess, ekki farið fram á neinar
verðhækkanir vegna kauphækkana.
Undirmenn forsrh. hafa því sagt
honum ósatt um þessi atriði og.
honum hefur þá ekki heldur unn-
izt tími til að lesa Morgunblaðið
nægilega vel.
Tölur ríkissfjórnarinnar
sjálfrar afsanna þörf á
gengislækkun
í áðurnefndri grg. sinni áætlar
ríkisstj. heildartekjuaukningu
vegna kaupgjaldshækkana 5—600
millj. Við skulum segja 550 millj.,
sem þó auðvitað er allt of hátt.
Ríkisstj. taldi atvinnuvegina að ó-
breyttum aðstæðum og með hinar
slæmu afkomuhorfur, sem hún
gekk út frá, geta borið 3% kaup-
hækkun nú þegar. En það' jafn-
gildir, skv. grg. rúml. 100 millj.
kr. Eftir eru þá um 450 millj. kr.
Nú liggur það Ijóst fyrir, að mis-
munurinn á raunverulegu verð-
mæti sjávaraflans og því verðmæti
hans sem ríkisstj. gekk, skv. grg.
út frá er hún ákvað gengisfelling-
una, nemur um 6—7% af þjóðar-
framleiðslunni. En það jafngildir,
að mér virðist, skv. útreikningum
ríkisstj. sjálfrar, a.m.k, 500 millj.
kr. eða irieð öðrum orðum, gerir
nókkru betur en- vega upp á móti
þeirri kaupgjaldstekjuaukningu,
sem ríkisstj. taldi atvinnuvegun-
um ofviða, vegna þess að fram-
leiðslu vantaði til að mæta henni.
Þannig lítur þá dæmið út, þó tölur
ríkisstj. sjálfrar séu lagðar til
grundvallar. Sem sé, að sjávarafl-
inn einn nægir til að taka af þann
áhalla, sem ríkisstj. taldi að verða
mundi að óbreyttu gengi. Þess er
enn fremur að gæta, að tilboð
sáttasemjara fól i sér 6% hækkun
þá þegar og hvatti aðalmálgagn
stjórnarinnar, Morgunblaðið, verka
menn til að samþ. hana. Sú rök-
semd, að gengislækkunin hafi
verið óhjákvæmileg vegna atvinnu-
veganna er því gersamlega hald-
laus, enda er sannleikurinn sá, að
gengishagnaður útflutningsatvinnu
veganna etur sjálfan sig upp að
nokkru vegna þess að ýmis til-
kostnaður þeirra hækkar verulega
við gengislækkunina. Enn fremur
er þess að gæta, að með gengisráð-
stöfunum þeim sem fylgdu í kjöl-
far gengislækkunarinnar var út-
flutningsgjald á sjávarafurðum
hækkað mjög mikið og er talið að
sú hækkun nemi rúml. 100 millj.
kr. á ári. Hitt er svo annað mál,
að vegna einstakra atvinnugreina
svo sem vegna togaraútgerðarinn-
ar, hefði þurft og þarf, þrátt fyrir
gengislækkunina að gera sérstakar
ráðstafanir enda verður það sjálf-
sagtriengst af svo í landi hér, að
afkoma atvinnugreinanna verður
það misjöfn o^ breytileg, að grípa
verður öðru Hvoru til einhverra
miðlunaraðferða. Það verður held-
ur ekki sannað, að gengislækkunin
hafi verið nauðsynleg til að koma
í veg fyrir greiðsluhalla við út-
lönd. Þegar gengið var fellt á s.l.
sumri var ekkert fullyrt um gjald-
eyrisafkomu ársins, en horfur í
gjaldeyrismálum voru þó tiltölu-
lega góðar og gáfu síður en svo
tilefni til nokkurrar svartsýni. Það
sýna gjaldeyrisskýrslur bankanna.
Hvað sem um þennan þátt máls-
ins mátti segja á s.l. sumri, er
gengislækkunin var gerð, og hvað
sem mönnum þá gat sýnzt um þessi
Olafur Jóhannesson
atriði, þá liggja fyrir gögn um það,
hver gjaldeyrisafkoman var í þeirri
skýrslu Seðlabankans, sem ég vitn-
aði í áðan, segir berum orðum, að
gjaldeyrisstaða bankanna hafi batn
að á árinu 1961 um 400 millj. kr.
reiknað á núgildandi gengi. í
skýrslu Seðlabankans segir enn
íremur svo: „Jafnframt þeirri
miklu bót, sem átti sér stað á gjald-
eyrisstöðu bankanna og greiðslu-
jöfnuðinum 1961, átti sér stað
birðaaukning á útflutningsvörum
er nam 186 millj. kr.
Fráleitt aö greiðsluhalli
hefði oröið
í mai'gnefndri Morgunblaðs-
greinargerð segir enn fremur:
„Verðhækkanir innanlands draga
úr áhrifum tekjuaukningarinnar á
greiðslujöfnuðinn, en þrátt fyrir
það mátti gera ráð fyrir að 300
millj. kr. af þeim 8—900 millj. kr.
sem að framan getur hefðu komið
fram í greiðslujöfnuðinum á síðari
helming ársins 1961 og fyrra helm-
ingi árs 1962. M. ö. o., skv. útreikn-
ingi sjálfrar ríkisstj., mátti gera |
ráð fyrir, að um 150 millj. kr. af |
kaupgetuaukanum kæmu fram í,
greiðslujöfnuðinum árið 1961, þ. e.
á síðari helming ársins, en nú ligg-
ur það fyrir, skv. óyggjandi tölum
að framleiðsluverðmæti sjávaraf-
urða varð 1961, rúml. 14% meira
en árið 1960 og þó öllu heldur 18%
meiri og að' hrein gjaldeyriseign
bankanna hækkaði úr rúml. 118
millj. kr. 1961 upp í tæpar 527
millj. kr. 31. desember 1961 eða
um 409 millj. kr. og mánaðamótin
febrúar og marz var hún komin
upp í rúml. 703 millj. kr. Fram
hjá þessum staðreyndum verður
ekki komizt. Þær eru auðskildar
hverju barni. Hvernig ætlar svo
ríkisstj. að telja mönnum trú um
að komið hefði til gjaldeyrisskorts
og greiðsluhalla ef ekki hefði ver-
ið gripið til gengisfellingar? Það er
alveg vonlaust verk. Hitt er svo
annað mál, að framannefndar tölur
ríkisstj. eru byggðar á sandi, kaup-
gjaldshækkanir eru auðvitað út af
fyrir sig tekjutilfærsla en tekju-
aukning þegar á þjóðfélagið í heild
er litið. En auk þess eru tölur þess
ar sjálfsagt allt of háar.
Af því, sem hér hefur verið rak-
ið, er augljóst, að gengislækkunin
var þarflaus og báðar þær ástæður
sem reynt hefur verið að réttlæta
hana með hafa reynzt tylliástæður,
enda var gengislækkunin fyrst og
fremst viðvörun stjórnarinnar til
verkamanna og annarra launþega-
samtaka, hótun um það, á hverju
þau ættu von, ef þau yrðu ekki
góðu börnin og sættu sig við kjara-
skerðingarstefnuna. Henni var ætl-
að að lama samtökin. Það mun þó
ekki takast, enda er það nú degin-
um ljósara, að ríkisstj. er að missa
kaupgjaldsmálin úr böndunum
eins og reyndar flest sín mál.
Framleiðsluaukningin s.l. ár og
hin tiltölulega góða afkoma út á
við eru auðvitað ekki að neinu
leyti að þakka aðgerðum núv. rík-
isstj., heldur eiga þær rætur sínar
í uppbyggingu undanfarinna ára,
útfærslu landhelginnar, hækkandi
verðlagi á útflutningsafurðum,
miklum afla og þar af leiðandi
mikilli atvinnu í landinu, þvert á
móti hafa ýmsar af ráðstöfunum
rikisstj. reynzt atvinnuvegunum
fjötur um fót, svo sem vaxtahækk-
un, lánasamdráttur og stórkostleg
hækkun hvers konar framkvæmda-
kostnaðar. Þetta sjá allir lands-
menn og skilja. Það þarf ekki að
eyða orðum að því, hversu harka-
leg og tilfinnanleg aðferð gengis-
lækkun er fyrir allan almenning.
Það er ómótmælanleg staðreynd,
að gengislækkunin s.l. sumar hefur
hrundið af stað nýrri dýrtíðar-
skriðu, var þó sízt af öllu bætandi
á viðreisnaráhrifin í því efni.
Viðreisn íhalds-
stefnunnar
Með hinni svokölluðu viðreisn
var tekin upp ný efnahagsmála-
stefna. Sú stefna var í algeru ó-
samræmi við yfirlýsingar og kosn-
ingaheit, stjórnarflokkanna um
stöðvun dýrtíðar og bætt lífskjör,
svo sem margoft hefur verið sýnt
fram á. Viðreisnarstefna ríkisstj.
eins og hún birtist í efnahagsmála-
löggjöfinni 1960 og síðari ráðstöf-
unum er auðvitað ekkert annað en
grímuklædd íhaldsstefna, hún er
því réttnefnd íhaldsviðreisn. Geng-
islækkunin 1961 var óhófleg og
hlaut að leiða til dýrtíðar og kjara-
skerðingar. Þó þótti ríkisstj. nauð-
synlegt að bæta við margháttuðum
ráðstöfunum sem yfirleitt gengu í
sömu átt, svo sem nýjum og til-
finnanlegum neyzlusköttum, stór-
felldri vaxtahækkun, lánasam-
drætti og styttingu lánstíma ýmissa
stofnlána og fleiri þvílíkum kjara-
skerðingaraðgerðum, sem áttu að
draga úr kaupgetu og lánsfjár-
notkun, *en hér yrði of langt mál
að telja þær upp. Þessi íhaldsvið-
reisn hleypti af stað nýju verð-
bólguflóði, reyndist atvinnuvegun-
um Þrándur í Götu, varð upp-
spretta ranglætis og óeðlilegs að-
stöðumunar og lagðist sem farg á
fyrirhugaðar framkvæmdir og
skerti lífskjör alls almennings.
Hvað sem öðrum verkum íhalds-
viðreisnarinnar líður, þá blasa þess
ar staðreyndir og þessar afleið-
ingar hvarvetna við, þrátt fyrir
nokkrar góðar gagnráðstafanir, svo
sem aukningu fjölskyldubóta.
Stjórnarstuðningsmenn hafa státað
af því í ræðum sínum, að í'halds-
viðreisnin hafi borið tilætlaðan ár
angur. Þeir hafa reynt að styðja
mál sitt með talnalestri um gjald-
eyrisafkomu og sparifjársöfnun.
TIMINN, maí 1962