Alþýðublaðið - 26.01.1940, Blaðsíða 3

FÖSTUDAGUR 26. JAN. 1940.
ALÞÝÐUBLAÐ3Ð
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RTfSTJÓRI:
F. R. VARDEMARSSON.
í fjarveru hmna:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
AÉÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverflagötu).
SÍMAR:
4900: AfgreiSsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
49,03: V. S. Vilhjálms (heima)
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
flin Býja lína.
ÞEIR, sem þekkja aðferðir
kommúnista og hafa átt í
höggi við þá ínnan verkalýðs-
hreyfingarinnar hér á landi síð-
astliðin 15 ár, vita það nú, að á
næstunni muni þeir haga sér
verr en nokkru sinni áður inn-
an samtakanna, Ný lína í starf-
inu innan verkalýðsfélaganna í
öllum löndum hefir verið á-
kveðin austur í Mbskva. Hún er
komin hingað fyrir nokkru síð-
an, en foringjar kommúnista
hér biðu með að tilkynna hana
og fyrirskipa, þar til útséð væri
um kosningarnar 1 stærsta
verkamannafélagi landsins og
þar með um örlög hins svo-
nefnda landssambands ís-
lenzkra stéttarfélaga.
Nú verður tekin upp sama
línan og áður var viðhöfð:
miskunnarlaus rógur um hverja
einustu athöfn allra stjórna og
nefnda í öllum verkalýðsfélög-
um, tilhæfulaus ósannindi um
alla samninga, sem gerðir
verða, og yfirleitt verður reynt
að telja fátækri og atvinnulítilli
alþýðu trú um, að allt sé svik,
sein gert verður, og allt hefði
verið hægt að gera margfalt bet-
ur, ef kommúnistar hefðu farið
með stjórn í verkalýðsfélögun-
um og þeir aðilar, sem fara með
málin af hálfu félaganna. hefðu
ekki verið keyptir af atvinnu-
rékendum.
Þó að einhverjir kunni að
finnast, sem ef til vill telja, að
hér sé of hart til orða tekið, þá
mun reynslan sanna þetta, eins
og reynslan hefir sannað það,
sem sagt var fyrir hér í blaðinu
um viðskipti kommúnista við þá
menn, sem, sumir hverjir að
minnsta kosti, gengu til sam-
fylkingar við þá í góðri trú.
Kommúnistar afneita nú allri
samfylkingu, segja að hún sé nú
óhugsandi. Hitt er annað mál,
að þeir munu halda áfram að
reyna að nota einstaka menn
eða litla hópa sínum málum til
framdráttar. Þetta kom berlega
fram á stofnfundi þeim, sem
haldinn var í hinu svonefnda
,.Málfundafélagi Dagsbrúnar-
manna“ í fyrrakvöld. Til þessa
fundar var boðað af Héðni
Valdimarssyni og sóttu hann
tæplega tvö hundruð manns.
Meginhluti þessa hóps voru
kommúnistar, og höfðu þeir al-
geran meirihluta á fundinum og
létu ófriðlega. Beittu þeir at-
kvæðavaldi sínu og tóku stjórn
félagsins strax í sínar hendur.
Mun ýmsum af þeim mönnum,
sem í góðri trú hafa fylgt Héðni
í æfintýrum hans til þessa, hafa
blöskrað svo ofbeldi kommún-
ista, að þeir hugsi sig alvarlega
um áður en þeir leggja á ný lag
sitt við þá.
í gær gengu gömlu kommún-
istarnir meðal verkamanna og
sögðu frá því í óspurðum frétt-
GREINARGERÐ FÉLAGSMÁLARÁÐHERRA:
Atvinnuleysið og ráðstaf an-
ir hins opinbera gegn pvi.
MÖNNUM mun vera það
fullkomlega ljóst, að
víða við sjávarsíðuna hefir á
síðustu árum borið allverulega
á atvinnuleysi, og sums staðar
hefir það jafnvel verið mjög
þungbært. Um þetta atriði
liggja þó ekki fyrir neinar á-
byggilegar heildarskýrslur, því
að þótt svo væri ákveðið með
lögum nr. 57/1928, að í öllum
kaupstöðum landsins skyldi
fjórum sinnum á ári safnað at-
vinnuleysisskýrslum, hafa slík-
ar skýrslur eigi borizt nema úr
Reykjavík. En um atvinnuleys-
ið í Reykjavík liggja fyrir
skýrslur Hagstofunnar, er ná
yfir síðustu fimm árin, 1935—
1939, að báðum meðtöldum.
Samkvæmt þeim skýrslum
voru
1. febrúar 1939 skráðir 473
menn atvinnulausir, 1. maí 1939
451 maður, 1. ágúst 1939 256
menn og 1. nóvember 1939 793
menn.
Við samanburð á þessari at-
vinnuleysisskráningu við 4
næstu árin á undan kemur það í
ljós, að atvinnuleysið er nokkuð
líkt öll árin, þótt smábreytingar
verði öðru hvoru. Og ef tekið er
meðaltal atvinnulausra manna í
Reykjavík þessi fimm ár, þá
sést, að færri hafa verið at-
vinnulausir 1. febrúar s.l. held-
ur en að meðaltali árin áður.
Aftur er talan nokkuð hærri 1.
maí, en mjög nálægt meðaltali
bæði 1. ágúst og 1. nóvember.
Segja má því, að atvinnuleysis-
skýrslurnar í Reykjavík 1939
sýni ekkert óvanalegt atvinnu-
leysi, en að það komi hins veg-
um, að þeim hefði tekizt að
sýna Guðmundi Ó., Þorláki
Ottesen, Jóni Guðlaugssyni og
fleiri slíkum, hvað það væri,
sem hinn sósíalistiski verkalýð-
ur vildi. Geta menn gert sér í
hugarlund. hvað legið hefir í
þessum orðum.
Þeir telja að Héðinn Valdi-
marsson hafi slegið nóg af
teignum fyrir sig og nú ætla
þeir sjálfir að fara að hirða rök-
in. En ætli Héðin verki ekki
svolítið í bakið eftir hið til-
gangslausa erfiði?
Hin nýja lína kommúnist-
anna kemur verkamönnum ekki
á óvart. Þeir eru þegar brynj-
aðir undir átökin og þeir vita
vel, hvernig ber að mæta þeim.
Þeir munu ekki þola neitt of-
beldi lengur og þeir munu
stefna að því, eins og verkalýðs-
samböndin á Norðurlöndum eru
nú að stefna að, að útiloka
kommúnista með öllu úr sam-
tökum verkalýðsins. Þeir eru ó-
alandi og óferjandi í hverjum
félagsskap. Sú staðreynd ræð-
ur þeim aðferðum, sem þeir
verða beittir.
Um þessar mundir eru að
fara fram kosningar á stjórn-
um og trúnaðarmönnum í
verkalýðsfélögunum um land
allt. Á sunnudaginn kemur fer
til dæmis fram kosning á stjórn
fyrir verkamannafélagið Hlíf í
Hafnarfirði. Við skulum athuga
úrslitin í verkalýðsfélögunum,
þegar þau eru kunn. íslenzkir
verkamenn munu sýna það enn
einu sinni, að erindreka og
njósnara erlendra ofbeldisríkja
vilja þeir ekki þola yfir sér.
ALÞÝÐUBLÐIÐ hefir fengið til birtingar greinargterð
þá, sem Sttefán Jóh. Stefánsson félagsmálaráðherra
flutti í útvarpinu í gærkveldi um þau mál, sem heyra undir
ráðuneyti hans, félagsmál, sveitarstjórnarmál. heilbrigðis-
mál og utanríkismál, á árinu, sem leið.
Mun Alþýðublaðið í dag og næstu daga birta einstaka
þætti þessarar ítarlegu greinargerðar félagsmálaráðherrans.
ar í ljós, að atvinnuleysi megi
telja nú orðið fast fyrirbæri í
Reykjavík og víðar. Ræður það
af líkum, að það er eitt hið örð-
ugasta böl, sem við er að etja,
og þjóðfélögin víða um lönd
hafa haft við þann vágest að
glíma, og gera ýmsar ráðstaf-
anir með misjafnlega góðum ár-
angri til þess að bæta úr vand-
ræðunum.
Af hálfu íslenzks löggjafar-
og framkvæmdavalds hefir
nokkur síðustu árin verið gerð
veruleg tilraun til úrbóta í
þessum efnum, þannig, að um
skeið hafa árlega verið veittar
í fjárlögum 500 þúsundir króna
til atvinnubóta í kaupstöðum
og kauptúnum, og eins og það
er orðað í fjárlögunum ,,gegn
tvöföldu framlagi frá bæjar- og
sveitarfélögum, enda sé ríkis-
stjórninni heimilt að krefjast
þess að unnið sé að Vn við fram-
kvæmdir fyrir ríkissjóð".
Árið 1939 var þannig varið
úr ríkissjóði eins og áður hálfri
milljón króna til atvinnubóta.
Því miður er ekki hægt að gefa
neina nákvæma skýrslu um at-
vinnubótaféð og hvernig því
hefir verið varið á síðastliðnu
ári, en nokkuð er hægt að
greina frá því hvað snertir árið
1938.
Hinn 19. maí s.l. sendi félags-
málaráðuneytið öllum bæjar-
og sveitarfélögum, sem fengið
höfðu atvinnubótafé úr ríkis-
sjóði, bréf, þar sem þess var
óskað, að ráðuneytinu yrði svo
fljótt sem unnt væri látnar í té
nákvæmar skýrslur um það,
hve miklu fé hefði verið varið
til atvinnubóta af bæjar- eða
sveitarfélaginu á árinu 1938, og
hvaða verk hefðu verið unnin
fyrir atvinnubótaféð það ár, og
hve mikið væri áætlað til at-
vinnubóta á árinu 1939 og
hvaða verk unnin fyrir féð á
því ári. Skýrslur um þetta efni
hafa þó ekki borizt frá öllum
bæjar- og hreppsfélögum. Þær
hafa komið úr bæjunum öllum,
8 að tölu, og auk þess frá 22 af
27 sjávarþorpahreppum, er
fengu atvinnubótastyrk árið
1938. Þessir fimm hreppar, sem
ekki hafa gert grein fyrir því,
hversu miklu þeir hafa varið til
atvinnubóta 1938, fengu úr rík-
issjóði samtals á því ári í þessu
skyni kr. 7500,00. Samkvæmt
skýrslum, sem fyrir liggja, var
alls á árinu 1938 veitt til at-
vinnubóta kr. 1 385 487,00. En
þar við má bæta úr fimm
hreppum ca. 15 000,00 kr., fé
ríkis og hreppa, og samkvæmt
því hefir verið unnið að at-
vinnubótum árið 1938 fyrir
samtals ca. kr. 1 400 000,00; þar
af er framlag ríkissjóðs kr.
500 000,00 og frá bæjar- og
sveitarfélögum kr. 900 000,00.
Samkvæmt þessari skýrslu hef-
ir verið varið til atvinnubóta í
öllum kaupstöðunum átta sám-
tals kr. 1 255 687,00, þar af
framlag ríkissjóðs kr. 436 500.
en íramlag kaupstaðanna
sjálfra kr. 819 187,00, og lætur
nærri að kaupstaðirnir hafi lagt
fram það, sem tilskilið var, eða
að jafnaði % hluta upphæðar-
innar, Þetta er þó nokkuð mis-
jafnt í hinum einstöku kaup-
stöðum. Akureyri hefir sam-
kvæmt skýrslunni lagt fram kr.
121 300.00 á móti 17 000,00 kr„
og er það hlutfallslega mest.
ísafjörður, Siglufjörður, Seyð-
isfjörður og Reykjavík leggja
fram árið 1938 sem allra næst
% hlutum af því fé, sem varið
er til atvinnubótavinnu 1938.
En Vestmannaeyjar ná því tæp-
lega, og Neskaupstaður hefir
alls ekkert lagt fram. Að sjálf-
sögðu fékk Reykjavík, eins og
alltaf undanfarið, langmest af
ríkissjóðsframlaginu 1938, . eða
réttum 290 þús. kr.; en árin
1937 og 1939 fékk Reykjavík
kr. 280 þúsundir hvort árið. —-
Þeir 22 sjávarþorpshreppar,
sem sent hafa skýrslu um at-
vinnubótaféð fyrir árið 1938,
hafa látið vinna samtals í at-
vinnubótavinnu fyrir kr. 129-
800,00, þar af er framlag ríkis-
sjóðs kr. 56 þús„ en framlag
hreppanna sjálfra 73 800,00, og
skortir því nokkuð á að þeir
hafi lagt fram % hluta kostn-
aðar.
Fullkomnar skýrslur liggja
ekki fyrir um það, hvaða verk-
efni hafa verið unnin fyrir at-
vinnubótaféð árið 1938, en í
bréfi félagsmálaráðuneytisins,
dags. 19. maí s.l., var það brýnt
fyrir bæjar- og sveitarfélögum,
að kosta kapps um að láta vinna
þau verk í atvinnubótavinnu,
sem gætu stutt að aukinni fram-
leiðslu eða lífsbjörg, svo sem til
þess að greiða fyrir aukinni út-
gerð, jarðrækt, garðrækt, iðn-
aði o. s. frv„ samtímis því sem
reynt sé að láta atvinnubóta-
framkvæmdirnar verða til sem
mestrar vinnu. — Eftir skýrsl-
um um atvinnubótafé árið 1938
hefir verið langmest unnið að
vegavinnu fyrir þetta fé. Þó
hefir einnig verið varið af at-
vinnubótafé til jarðræktar og
skurðgraftrar, fyrirhleðslu á
landi, garðræktar, sandgræðslu,
til þess að leggja göturæsi og
skólpleiðslur, til hafnarbóta,
grjóttekju, til þess að styrkja
og leggja í ný útgerðarfyrir
tæki, til barnaskólabygginga,
til sundlauga og skíðabrauta, til
vatnsveitu, til þess að byggja
fiskreiti og verksmiðjur, til
trjágarða og rafveita o. fl. hluta.
Því miður er ekki unnt eftir
skýrslum þeim, sem fyrir liggja,
að sundurliða hversu miklu fé
hefir verið varið til hvers um
sig, en á það verður lögð á-
herzla eftirleiðis, að afla sem
fyllstra skýrslna um þessi at-
riði. Fyrir árið 1939 eru engar
skýrslur komnar, sem hægt er
að ráða af framlög bæjar- og
sveitárfélaga á móti ríkis-
styrknum til atvinnubóta. Rík-
issjóður hefir á því ári, svo sem
áður, lagt fram 500 þús, kr, til
atvinnubóta, og af þeirri upp-
hæð hefir gengið til kaupstað-
anna 8 kr. 438 487,00, eða svip-
áð og árið áður, en þó örlítið
meira. Auk þessa hafa á árinu
1939 27 sjávarhreppar fengið
samtals kr. 61 513 til atvinnu-
bóta úr ríkissjóði. Enn síður er
hægt að greina frá því, hvaða
vinna hefir verið unnin fyrir
þetta fé á því ári, þar sem enn
liggja ekki fyrir neinar þær
skýrsiur, er hægt sé úr að
vinna. En eftir þeim litlu upp-
lýsingum, sem fyrir hendi eru,
má þó fullyrða að mest mun
unnið að vegagerð fyrir þetta
fé og gatnagerð, enn fremur
ræktunarstarfsemi alls konar,
svo sem garðrækt. Á árinu 1939
hefir verið veitt meira af at-
vinnubótafé en nokkru sinni áð-
ur til þess að koma upp smá-
bátaútgerð í kauptúnum og
kaupstöðum landsins. Nokkrir
hreppar og eitt bæjarfélag hafa
beinlínis fengið styrk til þessa.
í fjárlögum ársins 1940 eru
ákveðnar 500 þús. kr. til þess,
sem nú er kallað „til fram-
leiðslubóta og atvinnuaukning-
ar“. og í ákvæðum til bráða-
birgða, er sett voru á síðasta al-
þingi aítan við breytingar á
framfærslulögunum, voru um
það settar nokkuð nánari reglur,
hversu fé þessu skyldi varið. Er
þar ákveðið, að 3 stærstu þing-
flokkarnir skuli skipa nefnd,
sinn manninn hver, til þess að
vera með í ráðum um úthlutun
atvinnubótafjárins, og til þess
að taka ákvarðanir um það,
hvað bæjar- og sveitarfélög
skuli leggja mikið á móti að sin-
um hluta, og hvaða verk skuU
unnin í atvinnubótavinnunni.
Nefnd þessi er ekki enn komin é
laggirnar, en þegar lengra kem-
ur fram á árið, mun hún taka
til starfa. Það mun því verða
lögð megináherzla á það, eins og
gert var 1939, að láta átvinnu-
bótaféð ganga til þeirra frara-
kvæmda, er mest geta. stutt að
aukinni framleiðslu og skapað
meiri vinnumöguleika yfirleitt.
Það hefir verið mjög deilt um
notkun og gildi atvinnubótafjár
ins, en ég er ekki í neinum vafa
um það, að það hefir gert ómet-
anlegt gagn, ekki einungis fyr-
ir fjölda atvinnulausra manna,
sem vegna þess hafa fengið of-
urlitla atvinnu, heldur hafa at-
vinnubótaframkvæmdirnar víða
orðið til þess að skapa' betri lífs-
skilyrði og afkomumöguleika.
Vænti ég og að svo verði fram-
vegis, því að ekki mun af veita.
Hvernig kommúnistar
sóuðn fé Dagsbrúnar.
Þegar slagurinn var í HafnarfirBi
borgaði Dagsbrún 800 kr. í lar-
gjOld fyrir kommdnista og fleira.
♦ -—■
ÁÐ eru ekki mörg dæmi,
sem hafa verið dregin
fram í dagsljósið úr reikning-
um Dagsbrúnar fyrir síðastlið-
ið ár, en þau eru nægilega mörg
til þess að sýna, hvert stefnir
undir stjórn kommúnista, og
hvernig þeir líta á félagssjóði.
Árið 1938 fram til mánaða-
móta október—nóvember áttu
tveir Alþýðuflokksmenn sæti í
félagsstjórn, þeir voru í minni-
hluta og meirihlutinn forðaðist
allt samstarf um fjármál félags-
ins og þau pólitísku mál, sem
H. V. lagði áherzlu á, að yrðu
soramörkuð marki kommún-
■ ista.
Þessir Alþýðuflokksmenn
gagnrýndu ýmsar aðgerðir
stjórnar meirihlutans, m. a.
margt, er laut að fjármálum fé-
lagsins. Fyrir þessar sakir lét
Héðinn kommúniseta sam-
þykkja þá brottrekna á ólög-
mætum félagsfundi, og lét þá
alldólgslega, talaði m. a. um
málsókn o. fl„ sem aldrei kom
þó til.
Síðan hefir Dagsbrúnar-
mönnum ekki verið vel ljóst
hvernig sjóðum félagsins hefir
verið varið. Vitanlega hafa þeir
séð tvo til þrjá starfsmenn auk
„próventurukkara“, þeir hafa
og séð auglýsingar í kommún-
istablöðunum, vitað um stað-
greiðslu til Landssambandsins
o. s. frv„ en hverju þessar upp-
hæðir námu, það vissi enginn
nema stjórnin og nánustu hand-
bendi hennar.
Þessi óstjórn mun þó hafa
valdið dúlitlu um það, að nú
vörpuðu Dagsbrúnarmenn af
sér þessu oki. Á aðalfundi fé-
lagsins voru lesnir upp reikn-
ingar svo sem lög gera ráð fyrir,
og þá opinberuðust nokkur at-
riði.
Einhver eftirtektarverðasta
upphæðin, sem kom fram á
reikningunum, var kostnaður
vegna Hafnarfjarðardeilunnar,
er nam um 800 krónum, en
kann að vera meira, því að
varla hefir sá liður verið færður
hærra en brýn nauðsyn hefir
þótt til bera.
Ekki er þessi útgjaldaliður
svo eftirtektarverður vegna
þess, að það sé óþekkt fyrir-
brigði að Dagsbrún styrki önn-
ur verkalýðsfélög með fjár-
framlögum eða á annan hátt.
Það hefir Dagsbrún oft gert, svo
sem vera ber og jafnan tíðkast
í öllum verkalýðssamtökum, að
sá sterkari og þroskaðri styðji
hinn veikari bróður.
En hér var dálítið annað uppi
á teningnum en venjulegt hefir
verið í íslenzkri verkalýðshreyf-
ingu.
Hlíf í Hafnarfirði var ekki í
kaupdeilu, heldur pólitískri á-
rás á hendur forystumönnum
félagsins, sem voru í Alþýðu-
flokknum, og klofningsherferð
gegn alþýðusamtökunum.
Kommúnistar með þáverandí
Dagsbrúnarformann í broddi
fylkingar litu svo á, að hér
væri um að ræða baráttu upp á
líf og dauða fyrir þeirra póli-
tísku tilveru, hér væri tækifæri
til að knésetja Alþýðuflokkinn
í verkalýðssamtökunum með
tilstyrk Sjálfstæðisflokksmanna
og um leið tækist að skapa
kommúnistiskt alræði í málefn-
um verkamanna.
Auk þess var hér um skyndi-
upphlaup að ræða, sem eru til
þess að „þroska baráttuviljann
og glæða byltingarandann með-
al verkalýðsins" skv. kenning-
um kommúnista. Hví skyldí
sleppa svo einstöku tækifæri til
að plægja jarðveginn, og er þá
ekki sjálfsagt að nota sjóð
Dagsbrúnar til þeirra hluta?
Heilu herfylki kommúnista er
boðið út. Dag eftir dag er ekið
til Hafnarfjarðar, leigt þar hús-
næði og sími, Dagsbrún borgar
Dagsbrúnarmenn hafa rekið
þessa óstjórn af höndum sér, og
kommúnistar reka upp rama-
kvein, heimta atvinnuleysisbar-
áttu og verkfall gegn gengis-
Erh. á 4. si&t