Alþýðublaðið - 31.01.1940, Blaðsíða 3

ALÞYÐUBLAÐIÐ
GREINARGERÐ FÉLAGSMÁLARÁÐHERRA:
UtaHrfkismálln.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ birtir í dag síðasta kaflann úr ;
greinargerð þeirri, sem Stefán Jóh. Stefánsson félags- ;
málaráðherra flutti í útvarpið á dögunum urn félagsmál og ;j
utanríkismál á árinu, sem leið. ;j.
Fjallar hann um utanríkismálin. jj
MIÐVIKUDAGUR 31. JAN. 19400.
»----------------—-A
' ALÞYÐUBLAOIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VAliDEMARSSON.
^ í fjarveru hans:
stbfAn PÉTURSSON.
AE0RRIÐSLA:
AtÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá HverfUgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiösla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
PQ2: Ritstjóri.
40,03: V. S. Vilhjálms (heima).
49'05: Alþýðuprentsmiöjan.
£906: Afgreiösla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
é------------------------♦
Dagsbrún og Hlíf
J ÁLFSTÆÐISFLOKKS-
BLÖÐIN gerðu sér í gær
og fyrradag mjög tíðrætt um
úrslit stjórnarkosningarinnar í
Verkamannafélaginu Hlíf í
Hafnarfirði á sunnudaginn. Vís-
ir kallar þau „stórsigur“ fyrir
Sjálfstæðisflokkinn, en Morg-
unblaðið lætur sér ekki nægja
minna en að tala um hreina og
beina ,,byltingu“, sem nú sé að
verða á stjórn verkalýðsfélag-
anna í landinu", og vitnar í því
sambandi einnig í kosningaúr-
slitin 1 Verkamannafélaginu
Dagsbrún hér í Reykjavík, þar
sem Sjálfstæðisflokksverka-
menn eiga nú í fyrsta sinni sæti
í stjórn ásamt fulltrúum Al-
þýðuflokksverkamanna.
Það er ekki um að villast, að
Sjálfstæðisflokksblöðin eru hér
að fagna flokkssigrum, sem þau
leggja svo að segja að jöfnu. En
mikið má það vera, ef Sjálf-
stæðisflokksverkamennirnir í
Dagsbrún verða þeim mjög
þakklátir fyrir svo þröngsýna
og. ílokkslega túlkun á viðleitni
þeirra til þess að gera Dagsbrún
í samvinnu við Alþýðuflokks-
verkamennina aftur að starfs-
hæfum félagsskap verkalýðsins
hér 1 Reykjavík. Og merkilegt
væri það, ef þeim kæmi það
ekki dálítið einkennilega fyrir
sjónir, að kosningaúrslitin í
Dagsbrún og Hlíf skuli af
flökksblöðum þeirra vera lögð
þahnig að jöfnu, svo ólík sem
útkoman af þeim er í raun og
veru.
S j álf stæðisf lokks verkamenn-
irnir og Alþýðuflokksverka-
metrnirnir tóku höndum saman
í Dagsbrún til þess að gera enda
á óstjórn hinna rússnesku er-
indreka og landráðamanna með
Héðin Valdimarsson í broddi
fylkingar, og létu það vera sitt
fyrsta verk eftir unninn sam-
eiginlegan sigur, að segja
Dagsbrún úr hinu svonefnda
Landssambandi íslenzkra stétt-
arfélaga, sem allir vita, að ekki
er neitt annað en grímuklædd
flokkssamtök hinna kommún-
istisku flugumanna innan
verkalýðssamtakanna, stofnuð í
því skyni, að efla hinn rúss-
neska áróður hér á landi og
undirbúa jarðveginn fyrir rúss-
neska leppstjórn hér á borð við
Terijokistjórn hinna finnsku
kommúnista og landráðamanna'
í Hlíf í Hafnarfirði tókst því
miður ekkert slíkt samkomulag
gegn hinum rússnesku erind-
rekum, enda var útkoman af
kosningunni eftir því. Það er
ekki rétt, sem Vísir segir, að
Sjálfstæðismenn hafi haft
„hreinan meirihluta11. Við
fyrstu umferð kosningarinnar
fékk enginn hinna þriggja
flokka, sem upp stilltu, hreinan
meirihluta og aðeins þess vegna
»á$i listi Sjólfstæðisflokksins
A mun ég síðast snúa mér
að utanríkismálunum. —■
Samkvæmt 7. gr. íslenzk-
dönsku sambandslaganna frá
30. nóv. 1918, fer Danmörk með
utanríkismál íslands í umboði
þess. Það hefir þó orðið þannig
í íramkvæmdinni, að mikið af
utanríkismálunum hefir verið í
höndum íslenzku ríkisstjórnar-
innar, a. m. k. hafa allir þræðir
þessara mála legið þangað, þótt
í sumum tilfellum hafi verið
farið um leiðir danska utanrík-
isráðuneytisins. Með hverju ár-
inu, sem líður, má segja að ut-
anríkismálefnin verði umfangs-
meiri, og ekki hvað sízt nú eftir
að Evrópustríðið skall á. Starf-
semi og verkefni utanríkismála-
deildar stjómarráðsins hefir
því vaxið eftir því sem lengra
hefir liðið. En auk utanríkis-
máladeildar stjórnarráðsins,
sem um þessi mál fjallar mest,
hefir ísland eins og alkunnugt
er sendiherra í Danmörku og
viðskiptafulltrúa í Oslo. Auk
þess hefir verið stjórnarfulltrúi
íslenzkur á Spáni og Þýzkalandi
í sambandi við dönsku sendi-
sveitirnar á þessum stöðum.
Eftir að stríðið brauzt út, eða
27. sept. s.l., var skipaður við-
skiptafulltrúi í Ameríku, Vil-
hjálmur Þór bankastjóri. —
Auk þessara föstu stjórnarfull-
trúa erlendis hefir ísland orðið
nálega árlega að senda sendi-
nefndir utan til samninga um
verzlun og viðskipti. Á s.l. ári
kosningu í annari umferð, að
kommúnistar lánuðu honum
þau atkvæði, sem hann þurfti
til þess.
Kommúnistar vissu, hvers
vegna þeir gerðu það. Þjóðvilj-
inn sagði að kosningunni lok-
inni: „Formaðurinn er í stjórn
Landssambands stéttarfélag-
anna og lítur hann og félagar
hans svo á, að bezta leiðin til
þess, að knýja fram breytingar
á Alþýðusambandinu, sé sú, að
efla Landssambandið.11 Þessi
ummæli Þjóðviljans standa enn
ómótmælt af hinni nýju stjórn
Sjálfstæðismanna 1 Hlíf, enda
er ekki vitað, að neinar ráðstaf-
anir hafi verið gerðar né fyrir-
hugaðar til þess að segja Hlíf
úr þessum áróðurssamtökum
hinna rússnesku erindreka, á
sama hátt og Dagsbrún.
Nú er mönnum um land allt
spurn: Telur Sjálfstæðisflokk-
urinn það sæmandi fyrir sig, að
láta félagsskap, sem hann hefir
tekið völdin í, vera áfram í sam-
tökum uppvísra landráða-
manna? Morgunblaðið sagði
réttilega daginn sem Dagsbrún-
arkosningin hófst, að verka-
menn vildu engin mök hafa við
landráðamenn og lagði þá
spurningu fyrir Héðin Valdi-
marsson, hvernig hann ætlaði
að fara að fóðra hið nýja banda-
lag sitt við hina rússnesku er-
indreka hér. Nú leggja aðrir þá
spurningu fyrir Morgunblaðið,
hvemig Sjálfstæðisflokkurinn
ætli að fara að fóðra það, að
taka við stjórn með stuðningi
kommúnista í Hlíf og láta hana
halda áfram að vera í og styðja
þau samtök, sem þeir hafa
stofnað fyrirætlunum Rússa hér
til framdráttar?
Það er allt önnur stefna, sem
S j álf stæðisf lokksverkamennirn-
ir í Dagsbrún hafa tekið í sam-
vinnunni við Alþýðuflokks-
verkamennina þar.
var send nefnd til Englands og
Þýzkalands í þessum erindum.
Lagt var af stað í byrjun októ-
ber, en störfum ekki lokið fyrr
en rétt fyrir jól. Engir verzlun-
arsamningar voru þó gerðir af
hálfu ríkisstjórnarinnar hvorki
við England né Þýzkaland. Er
hér með leiðréttur sá misskiln-
ingur, sem fram kom í fréttúm
frá Englandi. að viðskiptasamn-
ingur milli ríkjanna hefði verið
gerður.
Rlatleysiö.
Ég vil minnast sérstaklega á
hlutleysisafstöðu íslands í Ev-
rópustyrjöldinni, sem nú stend-
ur yfir, en það er jafnan eitt
vandamesta mál hinna hlut-
lausu ríkja þegar ófriður geysar
umhverfis.
í 19. gr. íslenzk-dönsku sam-
bandslaganna er svo ákveðið,
að því skuli yfirlýst, að ísland
sé ævarandi hlutlaust ríki. og
að það hafi engan gunnfána.
Tók danska stjórnin að sér að
tilkynna þétta erlendum ríkj-
um.
Það er skoðun flestra þjóð-
réttarfræðinga, að hlutleysi rík_
is sé lítils virði, nema hlutaðeig-
andi ríki hafi bolmagn, þ. e.
hernaðartæki, eftir því sem á-
stæður krefjast til þess að varð_
veita hlutleysi sitt, ef þörf kref-
ur, eða að hlutleysi þess sé á-
byrgst af öðrum ríkjum. Slík
ábyrgð þarf að vera frá ríkjum,
sem eru það voldug, að þau séu
fær um að vernda hlutleysi rík-
isins, sem þau hafa gengist und_
ir að ábyrgjast, og er þess svo
vænzt, að önnur ríki virði.'þetta
hlutleysi vegna þess, að þau
telji óráðlegt að rjúfa það af
ótta við þær afleiðingar, sem
slíkt hefði í för með sér fyrir
þau. Hvorugt hinna framan-
nefndu atriða kemur til greina
um hlutleysi íslands. ísland
hefir, eins og nefnd grein sam-
bandslaganna ber með sér, ekk-
ert hervald til þess að sporna
við því að hið yfirlýsta hlutleysi
þess geti orðið skert. Ekki er
heldur því til að dreifa, að önn.
ur ríki hafi gengið í ábyrgð fyr-
ir hlutleysi þess, jafnvel er ekki
vitað til þess, að önnur ríki hafi
raunverulega viðurkennt hið
yfirlýsta hlutleysi íslands nema
ef telja má, að Danmörk hafi
viðurkennt það með sambands-
lögunum. Þó koma í þessu tilliti
til greina nýlegir atburðir, er ég
mun síðar víkja að.
Af framansögðu er því ljóst,
að hlutleysi íslands byggist svo
til einvörðungu á einhliða yfir-
lýsingu þess um ævarandi hlut-
leysi, þ. e. að það sjálft hafi
skuldbundið sig til þess um
aldur og æfi, að vera hlutlaust
í styrjöldum, án þess að þar á
móti hafi ennþá komið nokkur
skuldbinding af hálfu annarra
ríkja um að virða hlutleysið í
styrjöld.
Fram á síðustu tíma virðist
því fremur lítið hafa verið sinnt
hér, að gera sér þess sem ljós-
asta grein, hvers hlutlausu ríki
eins og íslandi beri einkanlega
að gæta við framkomu sína, ef
svo skyldi fara, að ófriðarat-
hafnir nálguðust vort eigið
land, og hefir vafalaust valdið
mestu um það lega landsins, svo
fjarri, að því er virtist, hugsan-
legum vettvangi ófriðarathafna.
Þessu er þó ekki lengur þannig
varið vegna ófriðartækni nú-
tímans, og má segja að með
henni hefjist nýir tímar, einnig
fyrir okkar litlu og friðsömu
þjóð, með nýjum vandamálum,
sem geta krafizt þýðingarmik-
illa og skjótra úrlausna. Það,
er fer- hér á eftir, lýtur að þess-
um málum, og þó einvörðungu
áð þeirri hlið hlutleysisgæzlu,
er snýr að ófriðarþjóð sem hern-
aðarþjóð, þ. e. að athöfnum
hernaðartækja eða að aðstoð við
hernaðaraðgerðir ófriðarþjóða.
Norrænn hlutleysisð-
kvæðln.
Það var í marzmánuði 1938,
að ríkisstjórninfri barst sím-
skeyti frá danska utanríkis-
málaráðuneytinu út af ósk
sænsku ríkisstjórnarinnar um
endurnýjun á samkynja hlut-
leysisreglum Norðurlanda á
grundvelli þeirra, sem ákveðn-
ir voru í yfirlýsingu Danmerk-
ur, Noregs og Svíþjóðar frá 21.
des. 1912, þ. e. skömmu fyrir
síðustu heimsstyrjöld. Ætlunin
væri að endurnýja reglurnar án
verulegra breytinga annarra en
þeirra, sem leiða af nýjum á-
kvæðum um kafbáta, loftför og
útvarp. Óskað væri eftir yfir-
lýsingu um þetta efni sem fyrst,
og kæmi það til umræðu á fundi
utanríkismálaráðherra Norður-
landa í Oslo í apríl sama ár. Ut-
anríkismálaráðuneytið bað um
sem skjótasta ákvörðun um það,
hvort ísland vildi gerast þátt-
takandi í þessari fyrirhuguðu
skipun á hlutleysisreglum. Það
var látið í ljós, að íslandi myndi
hagur að ■ slíkri þátttöku, þar
sem ekki væri þá um slíkan ó-
frið að ræða, að efast gæti orð-
ið um óhlutdrægni í þessu sam-
bandi. Um leið skyldi þátttak-
andi ríki skuldbinda sig til að
breyta engu um hlutleysisregl-
ur fyrir sig án undangenginna
viðræðna, svo að öruggt væri
að reglurnar væru ávallt í sem
beztu samræmi við alþjóðarétt.
Mál þetta var að sjálfsögðu
tekið til skjótrar en mjög vand-
aðrar athugunar af ríkisstjórn-
inni. og var niðurstaðan sú, að
talið var nauðsynlegt að slíkar
hlutleysisreglur, sem um væri
að ræða, yrðu settar, og sjálf-
sagt að ísland lýsti yfir því, að
það vildi í „principinu" gerast
þátttakandi í því að birta slíkar
reglur.
Þegar 1 næsta mánuði var því
sent utan uppkast að íslenzka
textanum í fyrrnefndri yfirlýs-
ingu, og tilskipun um hlutleys-
isreglumar, og síðan að fengn-
um íslenzkum konungsúrskurði,
dagsettum 19. maí 1938, var yf-
irlýsingin undirrituð, einnig
fyrir íslands hönd, í Stokkhólmi
27. maí 1938. Yfirlýsingin og
tilskipunin um hlutleysisregl-
urnar var síðan birt með aug-
lýsingu í A-d«iId stjórnartíð-
indanna dags 14. júní 1938, er
heitir: „Auglýsing um yfirlýs-
ingu milli íslands, Danmerkur,
Finnlands, Noregs og Svíþjóð-
ar, um samkynja hlutleysisá-
kvæði.“
Tilkynningin um norrænu
hlutleysisákvæðin var síðan
send öðrum þjóðum og er rétt
að geta þess, að brezka stjórn-
in gerði athugasemd við nor-
• rænu hlutleysisreglurnar, sem
raunverulega eru aðeins bend-
ingar, að undanteknum mót-
mælum gegn því, að sérstök
undanþága sé gerð um rétt her.
loftfara til að fljúga yfir ákveð-
in forráðasvæði, en þau mót-
mæli eiga ekki erindi til íslands,
þar sem ekki er í íslenzku regl-
unum nema almenn tilvísun
um undanþágur um einstök
svæði forráðasviðs fyrir ferðir
herloftfara, samkvæmt almenn-
um grundvallarreglum þjóða-
réttar.
HlDtleysisyfirlýsingin i
öfriðarbyrjun.
Þess varð nú ekki eins og
kunnugt er, ýkjalangt að bíða,
að grípa þyrfti til hlutleysis-
reglnanna, og þann 1. sept. s.l.
— er stríðið hafði brotizt út
milli Póllands og Þýzkalands,
símaði forsætisráðherra mér, en
ég var þá staddur í Kaup-
mannahöfn, umboð ríkisstjórn-
arinnar til að undirrita með
konungi heimild handa ríkis-
stjórninni til að gefa út yfir-
lýsingu um hlutleysi íslands í
þeim ófriði, sem þá hafði brot-
izt út, og konungsúrskurð um,
að reglurnar, samkvæmt yfir-
lýsingu Norðurlandanna fimm
um samkynja hlutleysisákvæði
frá 27. maí 1939, skyldu þegar
koma til framkvæmda.
Sama dag sendi ríkisstjórnin
íslenzka út svohljóðandi til-
kynningu: „Með hlutleysisyfir-
lýsingum, sem gefnar hafa verið
í dag, hafa ríkisstjórnir Norð-
urlanda tilkynnt þann ásetning
sinn, að gæta algers hlutleysis
í ófriði þeim, sem nú hefir
brotizt út, en af íslands hálfu
að sjálfsögðu jafnframt vísað til
fyrri tilkynningar um ævar-
andi hlutleysi.
Hlutleysisákvæðin í yfirlýs-
ingunni frá 27. maí 1938, milli
íslands, Danmerkur, Finnlands,
Noregs og Svíþjóðar, samanber
tilskipun frá 14. maí 1938 (aug-
lýsing nr. 102) ganga því nú
þegar í gildi.“
Þann 3, september gaf ríkis-
stjórnin út hliðstæða tilkynn-
ingu um, að gæta yrði fullkom-
ins hlutleysis á meðan stæði á
ófriðinum milli Stóra-Bretlands
og Þýzkalands og Frakklands
og Þýzkalands, sem þá var á
skollin.
í framhaldi af þessu vil ég
svo geta eftirfarandi atburðar
— þar sem beitt hefir verið
hlutleysisákvæðunum.
Hýzki kafbátnrinn «g
brezka flngvélin.
Þann 19. september síðastlið-
inn kom þýzkur kafbátur inn á
ytri höfn Reykjavíkur til að
setja á land slasaðan mann. Var
þetta leyft að viðlagðri kyrr-
setningu hins sjúka manns
meðan á ófriðinum stæði. Var
slasaði maðurinn síðan fluttur í
sjúkrahús og dvelur enn hér,-
en kafbáturinn fór héðan þegar
í stað, eftir að hinn slasaði
maður var komin á land. Kaf-
bátsforinginn hafði óskað lækn-
isaðgerðar á einum eða tveimur
mönnum í viðbót af áhöfninni,
en þegar hann fékk að vita, að
þá menn yrði þá líka að kyrr-
setja, þá hvarf hann frá ósk
sinni um það.
Þann 26. september nauðlenti
brezk hernaðarflugvél á Rauf-
arhöfn á Langanesi af völdum
þoku. Út af þeim atburði var
tafarlaust athugað, hvort ’ekki
bæri tvímælalaust að kyrrsetja
áhöfnina vegna hlutleysisbrots.
Var ekki talinn leika nokkur
vafi á því, og samkvæmt því
var flugstjórinn látinn gefa
yfirlýsingu um, að hann myndi
ekki fara frá Raufarhöfn nema
með leyfi ríkisstjórnarinnar.
Klukkan 6 um morguninn
þess 28. september flaúg véíin
samt burtu af Raufarhöfn, og
voru samdægurs opinbera boð-
leið gerðar ráðstafanir til að
bera fram eindregin mótmæli
til brezku ríkisstjórnarinnar út
af þessu, og óskað leiðréttingar
á því. Um það er síðar gerðist
í því máli, vísa ég til tilkynn-
ingar frá ríkisstjórninni hinn
12. október, er birt var í út-
varpi og blöðum, og var svo-
hljóðandi:
„í sambandi við brottför
brezku hernaðarflugvélarinnar,
sem lenti á Raufarhöfn þann
26. f.m., tilkynnist hér með eft-
irfarandi: Eftir að af íslands
hálfu höfðu verið borin fram
mótmæli við brezku ríkisstjórn-
ina út af brottflugi brezkrar
hernaðarflugvélar, sem nauð-
lent hafði á Raufarhöfn, hefir
mál þetta verið tekið til ná-
kvæmrar rannsóknar í Bret-
landi. Rannsóknin leiddi í ljós,
að foringi flugvélarinnar hafði
eftir nauðlendinguna. skuld-
bundið sig bæði munnlega og
skriflega gagnvart íslenzkum
stjórnarvöldum til þess að yfir-
gefa ekki Raufarhöfn án leyfis
þeirra. Hefir nú brezka ríkis-
stjórnin látið í ljós, að sér þyki
afarleitt, að hlutleysisbrotið
skuli hafa verið framið, og lýst
yfir því, að foringi flugvélar-
innar muni verða sendur til
íslands til kyrrsetningar þar
meðan ófriðurinn stendur yfir.“
Flugstjórinn, kapteinn Bar-
nes, kom hingað 18. nóvember
með Brúarfossi og var fenginn
dvalarstaður að Bessastöðum.
Þessu skal svo aðeins bætt við:
í sambandi við frásögnina um
þessa tvo atburði hafa ófriðar-
aðilarnir, er hér eiga hlut að
máli, með framkomu sinni
í þessum málum sýnt, að þeim
er umhugað um að brjóta ekki
á okkur okkar hlutleysisrétt, og
þar með virðast þeir raunveru-
lega hafa viðurkennt hann.
Nokkur þýzk flutningaskip
höfðu í byrjun stríðsins leitað
athvarfs úti íyrir Reykjavík.
En þar sem hér var ekki um
Frh. á 4. síöu.
Frðnskonániskelð
Alliance Francaise.
Fyrra námskeiðinu er nú lokið og hefst hið síðara í
byrjun febrúar. Námsstundir verða 25 og kosta 25 krón-
ur. Væntanlegir þátttakendur gefi sig fram í skrifstofu
forseta félagsins, Aðalstr. 11, sími 2012.
Ennfremur hefir félagið ákveðið að halda námskeið
fyrir börn og verða kenndar 20 stundir fyrir 15 krónur.
Væntanlegir þátttakendur gefi sig fram á sama stað.