Alþýðublaðið - 07.02.1940, Blaðsíða 3

MIÐVIKUDAGUH T. FEBR. 1940.
ALÞfðUBUm
#■■■' ' ..—------- ■ " • —.-
i ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
| F. R. VALDEMARSSON.
I íjarveru baiu:
STEFÁN pétursson.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangnr frá Hverflagötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiösla, auglýiingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentamiðjan.
4906: AfgreiÖsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSRUÐJAN
é------------------—----—é
Fínnnm Ifikt við
Kongonegra!
HIN heita samúð íslenzku
þjóðarinnar með Finnum í
stríði þeirra fyrir frelsi og sjálf-
stœði Iands síns hefir farið mjög
óþyrmiiega í taugarnar á erind-
rekum Rússa hér á landi. Þeim
dylst það bersýnilega ekki, að
svo óvenjulegt viðbragð allrar ís-
lenzku þjóðarinnar eins og Finn-
landssöfnunin, sem á tæpum
tveimur mánuðum er komin upp
i hér um bil 150 þúsund krónur,
hljóti jafnhliða þeirri samúð, sem
hún lýsir með Finnum, að vera
vottur megnrar andúðar á hinu
rússneska stórveldi, senr tilefnis-
laust og á svo ódrengilegan hátt
réðist á lítilmagnann, þegar það
hugðist hafa búið svo um hnút-
aná, að honum gætí engiu hjálp
komið.
Blað hinna rússnesku erindreka
hér, Þjóðviljinn, var í gær að
kvarta yfir þeirri „brjálun hugs-
uriarinnar" eða „heimsku fjöld-
ans", eins og það komst að orði,
sem fram kæmi í Finnlandssöfn-
uninni og allri þeirri samúð, sem
Finnum væri sýnd hér í baráttu
þeirra. Sérstaklega ber blaðið sig
upp undan þvi, að íslendingar
skuli tala um Finna sem frænd-
þjóð sína. Þjóðviljinn þykist vita
betur. „Finnar eru,“ segir hann,
.jeins fjarskyldir okkur og Kongo
negrar“!
Meim skilja, hver tilgangur
kommúnistablaðsins er með slík-
um samanburði, og honum mun
af þeirri ástæðu ekki ver-öa
gleymt. En menn sjá af honum
um leið, hve einlæg alþjóða-
hyggjan er hjá Moskvakommún-
istúnum, sem þykjast vera að
berjast fyrir rétti smælingjans
um allan heim, hverrar þjóðar,
sem hann sé, en reyna hvenær
sem þeir sjá húsbændum sínum
í Moskva hag í því, að ræna
hann samúð og stuðningi með
þvi að bera hann saman við
Kongonegra! ! samanburði við
svo auðvirðilegan málflutning er
það lítilfjörlegt atriði, þótt rit-
stjörar Þjóðviljans væru virki-
lega svo illa að sér, að vita ekki
það, sem hvert barn hér á landi
veit, að Finnar eru fyrir löngu
orðnir svo blandaðir Svíum og
menning þeirra svo sænsk, að
þeim verður eklti með nokkurri
skynsemi annars staðar í sveit
skipað en með Norðurlanðaþjóð-
uftum.
Þjóðviljinn er í þjónslund sinni
við Rússa búinn að gleyma því,
þegar hann þóttist vera að berj-
ast fyrir fjársöfnun hér til Spán-
ar af sömu ástæðu og nú er
safnað fé hér til styrktar Finnum.
Eða heldur hann, að árás Hitlers
og Mussolinis á spönsku þjóðina
fiafi á nokkurn hátt verið verri en
árás Stalins á þá finnsku? Held-
úr hann, að loftárásir þýzkra og
ítalskra flugvéla á vamarlaust
fólk á Spáni hafi í nókkru verið
Oliver Stanley, hinn nýi
hermálaráðherra Bretlands
ENGLENDINGAR stæra sig
af því að þeir séu göfug
þjóð og dæmi ekkert án þess
að rannsaka alla málavexti. En
í æsingunni út af máli Hore-
Belisha hafa þeir gersamlega
varpað þessu grundvallar-
stefnumiði fyrir borð. Almenn-
ingsálitið snerist svo að segja
algerlega gegn því, þegar það
varð opinbert, að Chamberlain
refði gert Oliver Stanley að
hermálaráðherra, Frá því fyrri
heimsstyrjöldinni lauk, hefir
naumast nokkrum enskum ráð-
herra verið tekið með jafn op-
inskárri andúð þegar hann tók
við embætti sínu, nema ef vera
skyldi Sir John Gilmour, sem
fyrir nokkru síðan varð ráð-
íerra yfir verzlunarflotanum.
En um útnefningu hans var
skrifað í New Statesman, að það
væri sú furðulegasta embættis-
veiting, sem fyrir hefði komið
frá því er Heliogabalus gerði
hestinn sinn að ræðismanni.
Aðeins stóra Lundúnablaðið
Daiiy Telegraph reyndi að
segja nokkur vingjarnleg orð
um Stanley. Blaðið hélt þyí
fram, að hann hefði gegnt
nokkrum ábyrgðarmiklum stöð-
um og að hann væri vinsæll
maður og fleira því um líkt,
sem í raun og veru þýddi ekki
annað en það, að hann hefði
aldrei komizt undir manna-
lendur.
níðingslegri en loftárásir Rússa
á varnarlausar borgir og þorp á
Finnlandi, nema siður sé, ef tekið
er tillit til þess, að loftárásir
Rússa eru gerðar á miklu minni
þjóð og þó með mörgum sinnum
fleiri flugvélum?
Ekkert sýnir betur fláttskap
kommúnista og óheilindi en sú
staðreynd, að þeir héimta í ídag,
að Stalin fái frjálsar hendur til
þess að vinna þau níðmgsverk á
Finnum, sem þeir áttu engiu
nægilega sterk orð til þess að
fordæma, þegar þau voru framin
af Hitler og Mussolini á Spán-
verjum.
4
Times hrósaði á siim yfirlæt-
islausa hátt, í leiðara sínum, öll-
um þeim mönnum. sem voru
viðkomandi breytingunni á
stjórninni, allt frá Hore-Belisha
til hins óhamingjusama Lord
MacMillan, sem sennilega hefir
orðið bæði undrandi og glaður.
En blaðið minntist ekki einu
orði á nýja hermálaráðherrann
að öðru leyti en því, að sagt
var, að hann hefði tekið við af
Höre-Belisha. Hin blöðin voru
ekki að skafa utan af sínu áliti
á manninum. Daily Express
sagði, að útnefningin væri að
öllu leyti hin óheppilegasta, og
að hinn nýi hermálaráðherra
væri hinn mesti labbakútur.
News Chronicle þuldi langar
raunarollur út af því, hvernig
hernaðurinn myndi nú ganga
þegar þessi maður væri tekmn
við stjórn þeirra mála. Daily
Herald birti langt syndaregist-
ur því til sönnunar, að Stan-
ley væri gersamlega ófær til
þess að gegna embættinu, og
Daily Mirror afgreiddi hann
með þessari einu setningu:
Hann er prúðmenni, en aðsóps-
lítill.
En ‘í raun og veru er ekkert
athugavert við persónu eða
framkomu Olivers Stanleys.
Hann er vel ættaður og falleg-
ur, gáfaður og ráðvandur, en
hann vantar tvennt: dugnað og
einbeittni. Og maður leggur þá
spurningu fyrir sjálfan sig,
hvers vegna Chamberlain hefir
sett þennan ágæta mann í stöðu,
sem eins og nú standa sakir
krefur fyrst og fremst þessara
tveggja eiginleika.
Ef um eitthvert annað land
en England hefði verið að ræða,
hefði verið erfitt að finna svar
við þessari spurningu, Samt
sem áður hefir herra Stanley
einn eiginleika, sem hefir mjög
mikla þýðingu í Englandi. Hann j
tilheyrir einni af þeim örfáu
fjölskyldum, sem eiga erfðarétt
á æðstu embættum ríkisins,
Þessar höfðingjaættir eru
mjög vinsælar og engum Eng-
lendingi myndi nokkru sixmi
detta í hug að efast um siðferði-
legan hreinleika þeirra. Ef ein-
hver af þessum ættum sýnir
það í einhverju, að hann sé með
sæmilegu viti, er hann óðara
orðinn að átrúnaðargoði. Og sé
hann yfir meðallag, er hann
gerður að ráðherra. Og allar
stéttir þjóðfélagsins eru sam-
mála um þetta.
Þegar Oliver Stanley
settist við skrifborðið í her-
málaráðuneytinu — það er að
segja ef hann er seztur þar enn-
þá, því áð þegar hann tók það
að sér að skapa veraldarsöguna
á þessum erfiðu tímum lá hann
í rúminu, sárþjáður af inflú-
enzu — höfðu setið þar þrír
menn með nafninu Stanley á
undan honum. Ættfeður hans
hafa verið mjög háttstandandi
stjórnmálamenn og einn þeirra
hefir borið konungsnafnbót.
Það var Sir John Stanley. sem
gerður var að koriungi á eyj-
unni Man árið 1406, og ríktu
afkomendur hans þar til ársins
1736.
Auk hinnar göfugu ættar er
Stanley, núverandi hermála-
ráðherra Breta, kvæntur dóttur
markgreifans af Londonderry,
og væri það eitt nóg til þess. að
koma honum á framfæri í
brezka stjórnmálaheiminum.
En það er ekki vert að tala
við Oliver Stanley um ætt hans
og aðstöðu í þjóðfélaginu. Hann
er ekkert hrifinn af því. Hann
segist sjálfur hafa komizt á-
fram af sjálfsdáðum og hafi
með gáfum sínum og dugnaði
komizt í ráðherraembættið. í
heimsstyrjöldinni barðist hann
við félaga sína, ef þeir voguðu
sér að gefa í skyn, að hann vasri
majór aðeins vegna þess, að
hann pabbi hans væri hermála-
ráðherra.
Stjómmálaferill hans byrjaði
mjög glæsilega. Tuttugu og
fimm ára gamall bauð hann sig
fram fyrir íhaldsflokkinn í
kjördæmi einu í Liverpool og
kolféll. En það þykír spá göðu
ef maður fellur við fyrstu kosn-
ingar í Englandi. En árið eftir
bauð hann sig fram í Westmor-
land og var kosinn með yfir-
gnæfandi meirihluta til neðri
deildar.
Oliver Stanley gekk ekki sér-
lega gunnreifur út í hinn póli-
tíska bardaga. Þegar heims-
styröldinni var lokið gerðist
hann málafærslumaður og
nokkrum árum seinna varð
hann miðlari og auðgaðist
prýðilega á þeirri atvinnu. Þá
bar það við, að eldri bróðir
hans, Stanley lávarður, varð
heilsulaus. Þessi gáfaði og hátt-
standandi maður varð heyrnar-
laus og gat ekki lengur tekið
þátt í stjórnmálabaráttunni.
Stanleyfjölskyldan gat ekki
hugsað til þess, að heil kynslóð
gengi svo undir græna torfu, að
enginn Stanley væri í þjónustu
þess opinbera, og varð því yngri
bróðirinn að leggja út í barátt-
una.
Þessi ungi maður varð vin-
sæll í neðri deildinni. Fram-
koma hans var hin þinglegasta.
Hann tróð sé rekki fram fyrir
aðra aðeins til þess að láta á
sér bera, hann var góður ræðu-
maður. traustur og vel gefinn.
Árið 1931 var hann gerður að
stjórnarráðsfulltrúa í þjóð-
stjórn MacDonalds. Tveimur ár-
um seinna var hann gerður að
ráðherra og var það eitt ár.
Þetta ár var gersamlega við-
burðasnautt. Stanley gerði ekk-
ert hneyksli. en hann afrekaði
ekki heldur neitt.
Árið 1934 var honum til
reynslu trúað fyrir verkamála-
ráðuneytinu, en það er gildra,
sem merui eru látnir í þegar
þeim er óskað pólitísks andláts.
í janúarmánuði 1935 var at-
vinnuleysisstyrkurinn mjög
mikið skorinn niður, og vakti
það geysilega andúð um allt
land. Oliver Stanley varð að
Iauðmýkja sig á þann hátt að
leggja fram í neðri deild frum-
vörp, sem fóru 1 allt aðra átt en
frumvörp, sem hann hafði lagt
fram viku áður og fengið sam-
þykkt. En með seinna frum-
varpinu mælti hann á þennan
hátt:
— Þegar um lifandi verur,
menn og konur. er að ræða, þá
má maður ekkí láta stoltið
standa í vegi fyrir réttlætinu.
— Hann er rétti maðurinn-
Hann er sannur Stanley! hróp-
aði einn af leiðtogum verka-
mannaflokksins, en hinir póli-
tísku guðfeður hans, leiðtogar
brezka íhaldsflokksins, voru
ekki alveg eins hrifnir og skæð-
ar tungur voru að fleipra því.
að einmitt þennan sama dag
hefði Stanley verið strikaður út
af listanum yfir tilvonandi for-
sætisráðherra.
Oft er vitnað í anann kafla
úr ræðu eftir Oliver Stanley,
sem hann hélt í neðri deild. Þá
var verið að ræða um það,. að
banna kvikmyndasýningar á
sunnudögum. Þessi kafli er svo-
hljóðandi:
— Við í þessari deild getum
ekki óskað okkur annars og
betra en að fá að vera heima á
sunnudögum í friöi og hvíla
okkur með bók í hönd. En eru
ekki til í þessu landi þúsundir
manna. sem einskis friðar njóta
heima hjá sér á sunnudögum
vegna þröngbýlis og annarra
slæmra aðstæðna? — Og þó að
þetta fólk fari í bíó á sunnu-
dagskvöldunum, þá get ég ekki
skilið í því, að kristindómurinn
fordæmi þá framkomu fyrr en
búið er að sannfæra mig um
það, að kristindómurinn sé sam-
þykkur lífsskilyrðum þess yfir-
leitt.
Þessi ræða er mjög einkenn-
andi fyrir hann. Hann er mjög
stuttorður, en hvergi myrkur í
máli og segir það, sem honum
býr í brjósti.
Hann er kallaður skátinn og
í raun og veru lítur hann út
eins og skáti. En hvort hann
svarar til einkunnarorðs skát-
anna: „Vertu viðbúinn!“ á
framtíðin eftir að leiða í ljós,
en eins og áður er sagt, hafa
Englendingar leyft sér að draga
það 1 efa.
Nýtt ffmarlt,
Veiðimaðurinn, hefir hafi'ð
göngu sína. Fjallar það um á-
hugamál veiðimanna og er hið
myndarlegasta að öllum frágangi
ytra sem innra. Ritstjóri tímarits-
ins er ívar Guðmundsson bla-ða-
maðiur.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
Guðbrandur Jónsson:
Fj alla - Eyvindur.
----4----
EG hefi með mestu ánægju
lesið hinn prýðilega rit-
dóm Karls ísfelds um leiksýn-
inguna á Fjalla-Evindi og er
honum algerlega sammála um
allt, sem hann segir um með-
ferðina, en þykir þó sem hefðí
mátt gera heldur metía úr leið-
beiningu og leikstjóm Haralds
Björnssonar heldur en hann
gerir, en allmikið minna úr leik
hans. Slíkt allt er þó auðvitað
innan vissra takmarka álitamál,
svo um það geta hæglega mynd-
azt tvær skoðantí jafngóðar.
Það, sem veldur, að ég fer að
eyða bleki á þessum sparnaðar-
og mæðutímum. er að ég er
Karli ísfeld mjög ósammála um
það niðurlag leiksins, sem nú
er haft og hitt, sem venjulega
hefir verið haft, en algerlega
sammála prófessor Sigurði Nor-
dal, og þykir útvarpserindi það,
er hann flutti um þetta efni,
sem síðar var birt í Alþýðublað-
inu, segja allt rétt, og gera með
snilld grein fyrir yfirburðum
þess niðurlags. sem nú er not-
að. Það er hins vegar ekki það,
að ég treysti mér til þess að
bæta einhverju verulegu við orð
próf. Sigurðar, og það er löngu
liðið atvik. sem kemur mér af
stað,
Ég man ekki hvaða ár það var,
en ég ætla, að það hafi verið
annaðhvort 1911 eða 1912; ég
man það eitt, að þegar það gerð-
ist losaði ég rétt tvítugt. Það
var verið að leika hér Fjalla-
Eyvind með hinu venjulega nið-
urlagi sínu. Þá var það, að
Leikfélagið til tilbreytni- tók
það upp nokkur kvöld að sýna
leikinn með því niðurlagi, sem
það aftur notar að þessu sinni.
Mér fannst það þegar í stað
betra, og ég sá það tvisvar í
þeim útgangi, og var sannfærð-
ur um, að ég hefði rétt fyrir
mér. Ég lét þetta uppi í hóp
manna mér eldri, sem taldtí
voru spakir menn, og var faðir
minn sálugi einn meðal þeirra,
en þeir tóku því allir óstinnt og
sögðu mér, að það væri af ein-
tómum barnaskap að mér vtít-
ist þetta. Það var ekki hærra á
mér risið þá heldur en það, að
ég hélt að þetta hlyti að vera
rétt, af því að þessir ágætu
menn sögðu það, og hugsaði svo
ekki meira um þetta mál.
Þegar próf. Sigurður Nordal
flutti hinn ágæta erindisstúf
sinn í útvarpið um þetta efni,
rifjaðist atvikið upp fyrir mér,
og ég sannfærðist um, að ég
myndi ekki hafa verið fullt eins
barnalegur hér á árunum eins
og mér hefði verið talin trú um,
en afréð þó að bíða átekta, unz
ég sæi leikritið aftur 1 þessum
búningi. Leikkvöldið kom, og
enda þótt leiksviðsmistök háðu
þá niðurlaginu mjög, verkaði
það alveg á mig á sama hátt og
í fyrra skiptið.
Það skal fyllilega játað, að
smekkur er tilfinning og tauga-
starfsemi, sem auðvitað' ekki
frekar en annað slíkt lætur
koma yfir sig rökum. Það er
því ekki heldur hægt í þeim
efnum að segja: „Svona er það,
og getur ekki öðruvísi verið,
hérna eru sannanirnar.“ Það
vex*ður að nægja að segja: Þetta
finnst mér.
Ég játa það fyllilega, að það
niðurlag, sem venjulega hefir
verið haft, hefir ákaflega margt
til síns ágætis og er fullkomlega
listrænt, svo að ef hitt niður-
lagið væri ekki til, myndi eng-
inn fetta fingur út í það.
Sannleikurinn er sá, að hvort
þessara niðurlaga lýsir sérstök-
um og gerólíkum viðhorfum til
lífsins. Og ég held, að val
manna á milli niðurlaganna fari
eftir lífsskoðun þeirra.
Niðurlagið, sem nú er haft,
lýsir vissunni um líf lífsins,
þeirri vissu, sem veldur því, að
hver heilbrigður maður vill lifa,
enda þótt kjörin séu ekki sem
bezt. Það er hægt að lesa það út
úr hinni skorðuðu náttúru, að
hún er gjörhugsuð, og enginn
myndi efast um að svo væri, ef
menn þættust vita að hún væri
mannaverk. Nú vita menn ekki
eftir hvern hún er, og þá skipt-
ast menn í tvo flokka, annan,
sem af því ályktar, að hún sé
það, sem kallað er tilviljun, og
hinn, sem ályktar, að vitsmuntí
hafi þar ráðíð, og að vitsmuna*
vera muni valda sólnatafli, eins
og Einar Benediktsson orðar
það. Ég efast ekki um, að þeir
hinir síðari hafi rétt fyrir sér,
hitt er annað mál, hvaða vera
þetta sé, og hvernig hún sé; þar
held ég að sá heilagi Tómas frá
Aquinas hafi verið lægnastur
að koma orðum að því, því hann
kallar þessa veru „primum mo-
vens“ — það, sem fyrst kom
öllu af stað. Tilgangur tilveru
vorrar er með öllu óskiljanleg-
ur — blátt áfram endileysa —‘
nema lífið Iifi, nema þessi til-
vera vor sé liður í annarri
lengri og meiri, sem enginn veit
með vissu hvemig er. Menn vita
það eitt, að hún lýsir sér í lífs-
vilja mamianna, sem annars
værí tilgangslaus. Og sá vilji
er sterkur, sem til dæmís má
sjá af því, að rithöfundur, sem
heftí bundið trúss sín við
stjórnmálaskoðun og trúir svo
fast á hana, að hann kveðst
munu hengja sig, ef hún bregð-
ist honum, hefir á því þann
gang, þegar hún gerir það, að
hann gengur út og hengir sig
— ekki. Ég held það sé einmitt
játningin á gildi lífsins, sem
veldur því, að mér finnst það
niðurlag Fjalla-Eyvinds, sem
nú er haft, vera eðlilégra og list-
rænna en hitt. Lífsskoðun
manns ræðúr' smekk,
Þegar menn hafa komizt að
þeirri vissu, sem ég hefi getið
um, þá er fyrir handan hana
hið mikla brauðfjall trúar-
bragðanna, sem menn þurfa að
éta sig í gegnum, ef menn eru
svo skapi famir. Menn éta
gegnum það göng, og ræður
skapgerð manna hvemig þau
verða og hvert þau liggja, og
það er meira völundarhúsið. En
það hefir aldrei nein áhrif á af-
stöðu skynsamra manna til
Frb. á 4. síðu.