Tíminn - 13.01.1963, Qupperneq 8

SOLMYRKVI I KINA
SVEN LINDQVIST
Enginn gengur þess dul-
inn, að Kínaveldi með 500
milljónum sínum er mik-
ið vald í heiminum og mun
setja sinn svip á rás við-
burða og heimsmyndina
hina næstu áratugi. Augu
manna beinast mjög þang-
að um þessar mundir.
Sænski rithöfundurinn
Sven Lindqvist, sem er rúm
lega þrítugur að aldri og
hóf rithöfundarferil sinn
1955 með ritgerðasafninu
„Ett förslag" og hefur síð-
an sent frá sér bækurnar
„Reklamen ar livsfarlig",
„Hemmarsen" sem er bók
um Rhodos og ritgerðasafn
ið ,Praktika", hefur síðustu
tvö eða þrjú árin dvalizt i
Kína við háskólanám í
Peking. Talið er, að hann
hafi á þessum tíma aflað
sér mjög haldgóðrar
vitneskju um ástandið aust
an kínverska múrsins, og að
frásagnir hans muni vekja
mikla athygli í hinum
frjálsa heimi. Hann hefur
nú ritað greinaflokk — alls
níu greinar — sem forystu-
blöð á Norðurlöndum og
víðar um heim hafa fest
kaup á og munu birta
næstu vikur. í Svíþjóð hef-
ur Dagens Nyhetar einka-
rétt á greinum hans, í
Bandaríkjunum er það
„New York Times", í Bret-
landi „Observer" í Dan-
mörku „Politiken".
Tíminn hefur nú samið
um einkarétt til birtingar
þessara greina hér á landi,
og kemur hér hin fyrsta.
Munu síðan birtast ein eða
tvær greinar á viku hér í
blaðinu, unz flokknum ^r
lokið. Þær munu allar bera
samheitið „Sólmyrkvi í
Kína", eins og í. öðrum
blöðum, þar sem þær birt-
ast.
Fullyrða má, að enginn
Norðurlandabúi að minnsta
kosti hafi eins trausta þekk
Ástandið á þessu síðasta ári
getur ekki talizt eðlilegt hinu
nýja Kína og alls ekki hinni
kommúnistisku ríkjasamstæðu
í heild. í upphafi kommúnista-
tímabilsins var eins flokks ein-
ræði kunnuglegra í Kína en
öðrum kommúnistalöndum, en
nú í lok þessa tímabils er Kína
að mörgu leyti „kapitalískara“
en önnur kommúnistaríki, með
vott af frjálsum mar'kað'i, jarð
rækt einstaklinga og einstak-
lingsframtak á fleiri sviðum. A1
veg eins og kreppan í Banda-
ríkjunum fyrr. á árum, afhjúp-
ar kínverska kreppan ýmiss
konar veikleika í undirstöðum
efnahagskerfisins, en hún er
ekki mælikvarði á framfara-
möguleikana sé lengra litið
fram i tímann. Margt bendir
til þess, að Kínverjar séu nú
komnir niður á botn kreppudals
ins og séu á leið upp úr hon-
um. Smátt og smátt munu okk
ur því að líkindum taka að
berast fregnir af meiri vel-,
gengni og nýjum framförum.
EINRÆÐIÐ
Kommúnistalöndin rjóða
stjórnmál sín hugsjónalegu sæt
gliti. Stefnan er sett fram eins
og hún sé studd og mótuð af
eilífum og óbreytilegum megin
lögmálum. Þess vegna halda
margir, að „kommúnisminn"
sé hinn sami alls staðar og á öll
um timum. En einræði á ilskóm
er ekki hið sama og einræði í
járnstígvélum. Einræð'i í þétt-
býlu landi er allt annað en eip-
ræði í strjálbyggðu landi. Önn-
ur kynslóð undir einræði skynj
ar það á allt annan hátt en
fyrsta kynslóð þess, og nú þeg-
ar er svo komið, að fullur helm
ingur kínversku þjóðarinnar á
ekki neinar persónulegar minn
ingar um árin fyrir 1944.
Stjórnmál sósialistísku land-
anna eru alveg eins ástands-
bundin og okkar, og það er
mikill munur á raunverulegu
inntaki þeirra í þessum lönd-
um. Kínverskir kommúnistar
virðast um þessar mundir skipa
sess Innsiglisvarðar kennisetn-
I 'IIIHWIiMmillllMHI—■w——
ingu á Kína undir komm-
únistastjórn og Sven Lind-
qvist. Hann settist að í Pek-
ing ásamt Cecilíu konu
sinni fyrir hálfu þriðja ári
og hóf að nema kínversku
og lesa kínverskar bók-
menntir við háskólann þar.
En jafnframt náminu hef-
ur hann fylgzt náið með
stjórnmálunum og ferðazt
um landið þvert og endi-
langt. Um hæfileika hans
og skarpskyggni til þess að
dæma um það, sem fyrir
hann ber við þessar aðstæð-
ur, efast menn ekki. Traust
þekking hans á stjórnmál-
um vesturlanda gerir hon-
um og hægan raunhæfan
samanburð í greinaflokki
bessum er =?S fá einhverja
hina raunsönnustu mynd af
Kínverianum, sem lifir ausf
an við múrinn mikla. Höf-
undurinn hefur tekið sjálf-
ur miög góðar Ijósmyndir,
sem fylgja greinum hans
Mistök hinna göfugu eru eins og for-
myrkvun sólar og mána. Ailir sjá þau, þeg-
ar þau eiga sér stað og allir gleöjast, þeg-
ar bætt er úr skák, segir gamalt máltæki
kínverskrar heimspeki. Það var ekki að
ástæöulausu, aö hinn kínverski ríkisleiðtogi,
Liu Shaochi, vitnaöi til þessara orða í nýút-
komnu rití sínu. Eftir mörg og stór framfara-
skref hefur kínverski kommúnistaflokkur-
inn leitf þjóðina út í efnahagskreppu, og það
hefur líka orðið honum álitskreppa með
þjóðinni. Það er þessí sólmyrkvi, sem ég
mun reyna að lýsa í eftirfarandi greinum
um Kína.
Hvernig er það að búa við kommúnista-
skipulag? Þessi spurning mun vakna hjá
mörgum lesendum, og þeir munu vænta svars
í greinum mínum. Ég á því á hættu að leiða
fram vinsæiar, andkomúnistískar venjuhug-
myndir, ef ég gæti þess ekki að koma til
móts við nærtækustu skýringar á frásögn
minni. Sven Lindqvist
inganna. En í umgerð þess-
arar ströngu kenningar hefur
þeim þó tekizt — á þeim tíma
sem ég dvaldist í Kína — að
fara nær fullkomna, pólitíska
kollsteypu. Meginaðtferð'ir og
stofnanir eru að vísu alltaf hin-
ar sömu, satt er það. En þeir
þættir, sem mestu ráða um það,
hvernig það er að búa við
kommúnistískt skipulag, eru
háð'ir mjög hröðum breytingum.
Þær stjórnmálasveiflur, sem
orðið hafa í KLna hin síðustu
ár, mundu hafa haft kosning-
ar og stjórnarskiptj í för með
sér í vestrænum löndum. En
Kínverjar hafa tekið þessar
sveiflur, án þess að þær sæj-
ust á ytra borði, og hugmynd-
in um frjálsar kosningar hefur
aldrei skotið upp kolli, ekki
einu sinni í einkasamtölum.
Þar með er þó ekki sagt, að
skoðanir almennings séu ger-
samlega áhrifalausar. Það er
þvert á móti ástæða til þess að
telja það ekki innantóm orð þeg
ar kommúnistaflokkurinn hvet-
ur menn sína til þess að hlýð'a
og þjóna almenningi.
Jafnvel brúðkaupssiðir eru
ekki einhlítir til þess að tryggja
ástinni frjálsa kosningu. Mað-
ur getur svo sem' sett dæmið
upp þannig, að fimm karlmenn
séu leiddir upp að altari með
einni konu, og presturinn
spyrji hana, hvern þeirra hún
kjósi sér. Ef hún vildi engan
þeirra og yrði samt að kjósa
sér einhvern þeirra, væri kosn-
ingin ekki frjáls. Eftir öllum
siðareglum á brúðurin aðeins
að játa eða neita einum. Neit-
un er nær óhugsandi, þar sem
ákvörð'unin hefur verið tekin
löngu áður. Svarið, sem prest-
urinn fær, er aðeins hátíðleg
og opinber staðfesting á fyrri
ákvörðun.
Þessi líking er röng að ýmsu
leyti, en hún leiðir hugann að
því, sem gerist í opinberum
kosningum. í traustu lýðræði
eins og hjá okkur, þekkja flokks
forystumenn kjósendur sína
mjög vel. Þeir leggja málin
þannig fyrir, gera slíkar stefnu-
skrár og bjóða fram slíka menn,
að mjög sjaldan verða niður-
stöður kosninganna óvæntar. f
öreigaeinræðinu er séð svo um
með stjórnarlögum, að engar
óvæn'.ar niðurstöður geti átt
sér stað. Það er með öliu óhugs
andi, að kínversk samkunda
: '
' •
M&m
.......
KINVERSKI MURINN
T f MIN N, sunnudaginn 13. janúar 1963