Alþýðublaðið - 22.02.1940, Blaðsíða 3

FIMMTUDAGUB 22. FEBR. «10.
ALÞYDUBLADIÐ
Félag járniðiaðan
20 ára.
Samtal við form. félagsins Þorv. Brynjólfsson
Stjórn Félags járniðnaðarmanna. — í fremri röð frá vinstri: Ás-
geir Einarss. varar., Þorv. Brynjólfss. form., Sveinn Ólafss. vara-
form. — í aftari röð: Sigurj. Jónsson fjárm.rit., Snorri Jónss. rit.
•-------------------------
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RÍTSTJÓRI:
T. R. VALDKMARSSON.
1 (jarvero hana;
STEFÁN FÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ÁLÞfÐUHÚSINO
(Inngangur frá Hverfiagötu)
SÍMAR:
4900: AfgrelBsla, auglýslngar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttlr).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. VUhjálms (heima).
4905: AlþýBuprentamiSjan.
4906: Afgreiðsla.
8021 Stefán Pétursson (heima).
I AHÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
A ----------------------—•»
Orð odjjðrðir.
1US ORGUNBLAÐIÐ birti í gær
eftirfarandi yfirlýsingu frá
hinum nýafstaðna laridsfundi
Sjálfstæðisflokksins, sem pað
>:egir, að samþykkt hafi verið af
fundinum í einu hljóði:
„Landsfundur Sjálfstæðisflokks-
ins vottar íslenzkum sjómönnum
virðingu og þakklæti fyrir vel
unnin störf á hafinu í þágu al-
þjóðar."
Pað er ekki í fyrsta sinn, sem
sjómennimir okkar fá slíka viður-
kenningu í orði. Hitt er sjaldnara,
aö hún sjáist í verki. En aldrei
lierir þó munurinn á milli orða
og gjörða í garð sjómannanna
sýnt sig á eins ömurlegan
hátt og nú, þegar sömu mennim-
Ir, sem við samningaborðið þver-
skallast við sanngjörnUstu mála-
leitunum sjómanna um hækkun
Btríðsáhættuþóknunarinnar og
(hlutdeild í verðhækkun lifrarinn-
ar, samþykkja á landsfundi Sjálf-
stæðisflokksins að „votta íslenzk-
um sjómönnum'“ í orði „virðingu
og þakklæti fyrir vel unnin störf
<á hafinU x þágu alþjóðar"!
Sjómennimir okkar leggja nú
lif sitt i hættu fyrir þjóðina til
þess að halda uppi samgöngum
fyrir hana við útlönd, flytja út
afiurðir hennar og sækja þær er-
lendar naiuðsynjar, sem hún get-
ur ekki án verið. Siglingamar á
þeim leiðum, sem þeir verða að
fara, ern með degi hverjum að
verða hættulegri. Þrátt fyrir það
eru þeir jafnreiðubúnir eins og
áður til þess að leggja út á hafið,
vitandi það, að þjóðin hefir a!dr-
eá átt eins mikið undir hetjuskap
þeirra og í dag. En þeir eiga
fjölskyldur og foreldra heima. Og
það er ekki nema eðlilegt, að
þeir viljx sökum hinnar vaxandi
siglingahættu fá þá stríðsáhættu-
þóknun hækkaða, sem þeim var
ákveðin í Upphafi styrjaldarinnar.
Stéttarbræður þeirha í Danmörku
hafa þegar refjalaust fengið á-
líka stríðsáhættuþóknun hækkaða
lum 100°/o. En stórútgerðarmenn-
imir í Sjálfstæðisflokknum hér
segja nei!
Togarasjómennirnir, sem sækja
fistrinn í greipar Ægis, þann
feng, sem afkoma þjóðarinnar að
langmestu leyti veltur á, hafa
möglunarlaust tekið á sig sinn
hluta af hinni sameiginlegu byrði
dýrtíðarinnar með því að ssetta
sig við kaupuppbót, sem nemur
ekki nema 75—80o/o verðhækk-
unarinnar á lífsnauðsynjum. En
þeir fara fram á það, að fá
hækkað verð fyrir lifrina vegna
gífiurlegrar verðhækkunar á lýs-
inu, sem úr henni er unnið. Lifr-
xn er aflahlutur togarasjómann-
anna, en útgerðarmennirnir hafa
keypt hana af þeim fyrir fast-
ákveðið verð. Það er engin sann-
girni í öðru, en að togarasjó-
mennimir fái nú hærra verð fyrir
lifrina en áöur, þegar lýsisverðið
hefir þrefaldast eða jafnvel fjór-
faldast. En útgerðarmennirnir í
Sjálfstæðisflokkníum segja nej.
FÉLAG jámiðnaðarmanna
í Reykjavík er tuttugu ára
um þessar mundir og af því til-
efni heldur það afmælisfagnað
að Hótel Borg annað kvöld.
Alþýðublaðið snéri sér í gær
til formanns félagsins, Þorvald-
ar Brynjólfssonar, og talaði við .
hann um sögu og starf félagsins
á umliðnum 20 árum og fram-
tíðarfyrirætlanir þess.
„Félag járniðnaðarmanna er
félagsskapur allra þeirra, sem
stunda járnsmíði hér í Reykja-
vík. Það er eins og annar
stéttarfélagsskapur skipulagt á,
þeim grundvelli og skapað það
starfssvið að vinna að alhliða
bættum kjörum þessarar stétt-
ar, bæði efnalega og menning-
arlega. Þess vegna er staða þessa
félagsskapar okkar við hlið
annarra stéttarfélaga í landinu,“
segir Þorvaldur Brynjólfsson í
upphafi.
— Félag járniðnaðarmanna
er stofnað nokkuð seint, þegar
miðað er við annan stéttarfé-
lagsskap í landinu?
„Það er mjög eðlilegt. Að vísu
má segja að nokkru fyrr hafi
verið þörf fyrir slíkan félags-
skap meðal þeirra, sem stund-
uðu vinnu 1 járniðnaðinum, en
það er aðgætandi, að þróunin í
þessari iðngrein var ekki komin
á hátt stig um 1920, þegar fé-
lagið var stofnað. Áður voru að
eins fáar og litlar smiðjur með
sárafáum starfsmönnum og að
heita má verkfæralausar, en
með hinni öni þróun, sem varð
í atvinnumálum okkar íslend-
inga og sérstaklega hér í Reykja
vík um 1918, þá óx þessi iðn
fljótt og sérstaklega vegna hins
vaxandi togaraútvegs, sem hér
varð upp úr 1919 og 1920. —
Vélaverkstæðið Hamar er stofn-
að 1918 og það var fyrsta stóra
verkstæðið, sem strax réði í
sína þjónustu sveina og nema,
en hinn vaxandi iðnnemafjöldi
var vitanlega fyrsta skilyrðið til
að fjölga í stéttinni og raun-
verulega til að skapa hana, þó
að vöxturinn í sjálfri iðninni, og
þörfin fyrir hana, væri grund-
völlurinn.
Samt sem áður voru svein-
arnir, sem stofnuðu Sveinafé-
lag járnsmiða, en þannig var fé-
lagsskapurinn nefndur til að
byrja með, ekki nema 17 að
tölu, en það munu hafa verið
flestir starfandi sveinar í bæn-
um. Á næstu árum óx járniðn-
aðurinn mikið. Vélsmiðjan
Héðinn var stofnuð og þar skap-
aðist tækifæri til atvinnu fyrir
sveina og fyrir nýja nemendur
og þannig fór iðnaðurinn smátt
og smátt vaxandi og náði há-
marki sínu með stofnun Lands-
smiðjunnar 1930.
Félagið óx vitanlega jafnhratt
og iðnaðurinn og nú eru í félags-
skapnum allir starfandi sveinar
í bænum.“
— Hverjir voru fyrstu hvata-
menn að stofnun félagsins og
hvernig gekk honum í upphafi?
Þeir vilja fá aflahlut togarasjó-
mannanna, lifrina, fyrir sama
verð og áð'ur, til þess að geta
stungið hinu margfalda lýsisverði
í sinn eigin vasa!
En frá samningaborðinu fa,ra
þeir siðan á landsfund Sjálfstæð-
isflokksins og samþykkja þar i
einu hljóði, að „votta íslenzkum
sjómönnum virðingu og þakklæti
fyrir vel unnin störf á hafinu í
þágu alþjóðar"!
„Fyrstu brautryðjendurnir
voru Einar Bjarnason, núver-
andi verkstjóri í Landssmiðj-
unni, sem kallaði fyrstu stofn-
endurna til viðtals heima hjá
sér og má því segja nokkurn
veginn, að félagið sé stofnað
heima í stofunni hjá honum,
Loftur Bjarnason, núverandi
rörlagningameistari, Árni Jóns-
son, núverandi verkstjóri í
Hamri, Sigurður Sigurþórsson,
núverandi vei’kstjóri í Hafnar-
smiðjunni, Sigurhans Hannes-
son, núverandi verkstjóri hjá
h.f. ísaga og fleiri, en þessir
menn skipuðu hina fyrsta
stjórn félagsins. Venjulegast er
það svo, að þegar slík stéttar-
félög eru stofnuð, að það geng-
ur erfiðlega að fá menn til að
skilja nógu vel þörfjna fyrir
þeim, og er ein veigamesta á-
stæðan sú, að mönnum finnst,
að þeir séu með stofnun slíks
félagsskapar, að stofna til fjand-
skapar við atvinnurekendurna.
Á þessu bar þó ekki til muna
við stofnun Sveinafélags jái’n-
smiða, enda voru ýms önnur
stéttarfélög búin að ryðja braut
fyrir nýjum skilningi á þessum
málum. Inn í félagið náðust svo
að segja strax allir, eða flestir,
starfandi sveinar í bænum, og
er rétt að geta þess, að meðal
þeirra voru þó nokkrir erlend-
ir menn, sem munu hafa verið
búnir að kynnast stéttarfélags-
skap erlendis —■ og margir
þeirra reyndust ágætir félagar.
Fyrsta verkefni félagsins
var það, eins og annarra félaga,
að fá sig viðurkennt af at-
vinnurekendum og reyndu fé-
lagarnir að gera það með því
að setja nýjan kauptaxta. Hann
var settur 15. febrúar 1920 og
gekk strax í gildi. Af því má
ráða undirtektir atvinnurek-
enda undir félagsskapinn, að
þeir gengu strax inn á að borga
þann taxta, sem félagið hafði
ákveðið, en hann var bæði nokk
ur hækkun og samræming á
kaupi á hinum ýmsu vinnu-
stöðum frá því sem áður hafði
verið, enda hafði kaup verið
nokkuð misjafnt.
Með því að viðurkenna þenn-
an kauptaxta, viðurkenndu at-
vinnurekendur raunverulega
félagsskapinn sem lögformleg-
an samningsaðila fyrir hönd
sveinanna.
Með friðsamlegu móti tókst
að hafa samkomulag um launa-
kjörin og ýmislegt er snerti vinn
una til ársins 1926, en þá rís
raunverulega fyrsta deilan, sem
félagið hefir lent í.
í nóvember það ár barst fé-
laginu bréf frá atvinnurekend-
um þess eínis, að þeir hefðu á-
kveðið að lækka launin um
20%, en félagið neitaði því.
Samninganefnd var hins vegar
kosin, og var þ.að fyrsta sinni,
sem slík nefnd hafði verið kosin
í félaginu, og hófust síðan samn-
ingaumleitanir milli hennar og
atvinnurekenda, sem enduðu
með samkomulagi. Varð þá svo-
lítil launalækkun. Þetta. sam-
komulag stóð með litlum breyt-
ingum til áramóta 1929 og
1930. Þá voru gerðir samningar
og fengum við þá sumarfrí á-
kveðið í fyrsta skipti. Þótti okk-
ur það góður vinhingur. í árs-
lok 1931 sögðu atvinnurekend-
ur samningunum upp og fóru
fram á launalækkun. Þrátt fyrir
ítrekaðar samningatilraunir
náðust ekki samningar fyrir
áramót og varð því tveggja daga
vinnustöðvun, sem lauk með al-
gerum sigri okkar, og var þá í
fyrsta sinni tekinn upp vísitölu-
útreikningur til að ákveða
kaupið.
Síðan hefir sú regla gilt, þar
til nú að gengislögin hafa grip-
ið inn 1.
.Árið 1931 var nafni félags-
ins líka breytt 1 Félag járniðn-
aðarmanna.
Síðan 1931 hefir félagið
tvisvar sinnum lent í stórum
deilum. Fyrri deilan var 1933
og er sú stærsta, sem félagið
hefir lent í. Var þá algert verk-
fall á öllum vinnustöðuvm og
leit svo út um tíma, að deilan
myndi tapast. Þá gerðist sá at-
burður í sögu félagsins, að það
gekk í Alþýðusamband íslands,
eftir að félagið hafði staðið á 5.
viku í verkfalli. Alþýðusam-
bandið tók þátt í tilraunum til
samkomulags, og vann Jón heit-
inn Baldvinsson þar mikið starf.
Deilan vannst á fjórða degi eftir
það með góðum árangri fyrir
okkur. Þessi deila stóð aðallega
út af nemendunum og launa->
kjörum þeirra.
Hin deilan var 1935 og var
kölluð ,.Andradeilan“. Stóð hún
um það, hvort rétt væri eða við-
unandi fyrir járniðnaðarmenn,
að skipin væru flutt út til við-
gerðar. Deilan greip mjög um
sig og það verður að segjast, að
við unnum ekki neinn sérstak-
an sigur í henni sjálfri, en ég
hygg að hún hafi haft þau á-
hrif, að meira var, og hefir ver-
ið, hugsað um þessi mál síðan.
Síðan þetta var hafa samning-
ar gengið vel og fullur skiln-
ingur verið milli járniðnaðar-
manna og atvinnurekenda. Er
það vitanlega æskilegast, þó að
t. d. járniðnaðarmenn, eða
verkafólk yfir höfuð, geti ekki
fómað hagsmunum sínum að-
eins til þess að halda friði.“
— Er mikið atvinnuleysi í
járniðnaðinum?
„Ekki neitt sem stendur. Allir
hafa nóg að gera. Jafnvel marg-
ir verkamenn hafa nú atvinnu
í sambandi við járnsmíði. Þetta
stafar meðal annars af því að
félag okkar hefir getað tak-
markað nemendafjölgun í iðn-
inni. Með samningum við at-
vinnurekendur tókst okkur að
fá það fram, að þeir mega ekki
taka nema vissan fjölda nem-
enda í hlutfalli við sveinafjölda
og stærð smiðjunnar. Með þessu
tókst okkur að koma í veg fyrir
offjölgun í iðninni. sem síðar
gat orðið til þess að skapa óþol-
andi atvinnuleysi. En eins og
vitað er hafa atvinnurekendur
í öllum iðngreinum mikla til-
hneigingu til að taka marga
nemendur vegna þess, að þeir
eru ódýr vinnukraftur.
Yfirleitt hefir starfsemi fé-
lagsskapar okkar gengið vel og
við járniðnaðarmenn getum
verið ánægðir, þegar við lítum
til baka yfir þessi tuttugu ár.
Ég hygg að við stöndumst fylli-
ega samanburð við önnur stétt-
arfélög landsins og segi ég þetta
ekki í neinum samkeppnishug
við þau, því að hver sigur al-
pýðusamtakanna, hvar sem þau
eru á landinu, gleður okkur
j árniðnaðarmenn.
Þó að aðalstarf okkar hafi
gengið í baráttuna fyrir kaupi
og kjörum, höfum við líka unn-
ið innanfélagsstarf. Fyrir
nokkrum árum síðan stofnuðum
við styrktarsjóð fyrir félags-
menn. Hann er nú nokkur þús-
und krónur, og hafa margir fé-
lagsmenn notið góðs styrks úr
þessum sjóði. Auk þess á félag-
ð verkfallssjóð og ýmsar aðrar
eignir Margir félagsmenn hafa
unnið að því að gera félag okkar
sterkt og öflugt. Ég vil sérstak-
lega minnast þess manns, sem
lengst var formaður félagsins.
Lofts Þorsteinssonar, sem nú er
látinn. Hann var formaður fé-
lagsins í 9 ár og vann mikið og
óeigingjarnt starf fyrir það.“
—- Þið hafið reynt að hai'a
áhrif á löggjöf, sem við kemur
iðn ykkar?
„Já, við höfum gert það af
fremsta megni og oft tekizt að
fá fram atriði, sem staðið hafa
til bóta fyrir járniðnaðinn, sér-
staklega viðvíkjandi iðnnema-
löggjöfinni og tollamálum fyrir
iðnaðinn.“
■— Framtíðin?
„Félag okkar mun eins og
hingað til vinna ötullega að því
að skapa bætt kjör meðal stétt-
arinnar. bæði efnalega og menn-
ingarlega og ég vil að í slíku
starfi sé sem öflugust samvinna
milli allra stéttarfélaga verka-
lýðsins í landinu, þar með mætti
takast að ná enn betri árangri
en enn hefir tekizt fyrir allar
hinar vinnandi stéttir á þessu
landi.“
Hvaðan kom
hjálpin?
"E* INS og kunnugt er, gerir
Stalin út gúmmíbát hér á
landi, og heitir hann „Þjóðvilj-
inn“ — af sömu orsökum og
rússneska blaöið, sem mestar
flytur lygarnar um Finna, heitir
„Pravda" — það þýðir sannleik-
ur (hvorki meira eða minna).
Gúmmíbátar eru þandir út af
lofti, og fljóta prýðilega, meðan
vindurinn helzt í þeim. En upp
á síðkastið hafa linast mjög vind-
belgirnir í bát Stalins, svo róð-
urs og áróðursmenn þar á fleytu
hafa óttast mjög, að hún myndi
sökkva. Hafa neyðaróp þessara
pólitísku skipbrotsmanna verið á-
kaflega átakanleg, og hafa þeir
skorað á menn að leggja nú fram
fimmkall eða svo, til þess að
þemban gæti aftur aukist i 'fleyt-
ixnni og hún flotið áfram. Um
langan tíma mátti heyra á ópun-
Um að háskinn hélzt — en svo
hættu ópin skyndilega.
Hvað hafði skeð? Var gúmmí-
báiur Stalins og hið dxengilega
húskarlalið hans á nxararbotni?
Ónei, síður en svo. „Þjóðviljinn“
er vel á floti, vindbelgir hans
betur blásnir en um lanpa hríö..
.0
En nú eru ekki köllin eins og í
gamla daga unx að berjast gegn
stríði og fasisma. Nú er það eitt-
hvað annað.
Hvaðan kom hjálpin? Frá Sta-
lin kom hún ekki. Samgönguleið-
in að þeim birgðum er slitin. Og
ekki hefir hún komiö frá bláfá-
tækum og atvinnulitlum íslenzk-
um verkamönnum. Þessir 3—4
hundruð verkamenn, er fylgja
„Þjóðviljanum", geta ekki í at-
vinnuleysi þvi, er nú ríkir, lagt
fram þessar 100—150 krónur á
dag, sem þurfa til þess að borga
með daglegan halla á „Þjóðvilj-
anum“.
En hvaðan hefir hjálpin komið?
Ekki frá Rússum (þeir geta það .
ekki í bili) og ekki frá íslenzkum
verkamönnum. Lesið „Þjóðvilj-
ann" undanfama daga, þá dylst
ykkur ekki hveT nú er útgerðár-
maður að gúnxmíbát Stalins, —
hver skonar loft það er, sem sá
bátUr er blásinn út með nú.
Sæmundur.
Uppeldistaeinlli.
UPPELDISHEIMILI fyrir pilta
héðan úr Reykjavík, á aldr-
inum 12—18 ára, og jafnvel víð-
ar að, er knýjandi nauðsyn, og
síðan Reykjavík óx svo mjög sem
raun ber vitni, og fékk á sig
mikið borgarsnið, hefir þörf fyrir
slíkt uppeldisheimili altaf farið
vaxandi.
Greinargerð sú, sem birt var hér
(i blaðinu á laugard. með áskoruft
bamavemdarráðs og barnavemd-
arnefndar, hlýtur að tala svo
skýrt fyrir þessu máli, að enginn
geti lengur neitað þörfinni fyrir
slíkt heimili. Auk þess hefir hvað
eftir annað verið skrifað hér i
blaðið um máglefni þessara ung-
linga, ýmist af sérfræðingum og
starismönnum í þessum málum
eða með viðtölum við slfka menn.
Með sliku uppeldisheimili ætti
að mega slrapa stofnun, sem
stöðvaði þá þróun niður á við,
sem óneitanlega er hjá þeim ung-
lingum, sem rata út á hinar hálu
og hættulegu brautir óknyttanna
og afbrotanna.
Slik heimili ern í hverju menn-
ingarlandi, því að alls staðar
gera sömu gallar borgarlífsins og
gatnanna vart við sig. Á slíkum
heimilum er reynt að útrýma æf-
intýraiönguninni i. ,þessa átt, sem
býr með þessum unglingum, en
oftast mun það vera um slíka
unglinga, að það er æfintýraþrá-
in, sem laðar út í kviksyndið,
þráin eftir að lifa hið óvenjulega,
dularfulla og eftirtektarverða. En
slíkri þrá er oftast hægt að full-
nægja með nýjum, sterkum við-
faongsefnum, sem taka hugano
allan og kalla á manndóm ^og
viljakraft. Það er kappið til að
geta betur og meira en fjöldinn
allur. Vitanlega geta verið undan-
tekningar frá þessu, en þá er ofí-
ast um andlega sjúklinga að
ræða. Dæmi eru óteljandi um
það, að út af slíkum uppeldis-
heimilum koma afburðamenn, og
væri í því efni hægt að nefna
nöfn skálda óg listamanna. Slíkir
hæfileikar myndu hins vegar far-
Frh. á 4. síðu.