Alþýðublaðið - 27.02.1940, Blaðsíða 3

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAQUB 87. FEBR. 194ð
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RIT8TJÓRI:
F. R. VAIiDRMARBSON.
t Cjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AUOREIÐBLA:
ALÞÝÐUHUSINB
(langangur frá Hverfíagötu)
SÍMAR:
4960: AfgreiEsla, suglýsingar.
4891: Ritctjórn (ianl. Érétthr).
4S02: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálias (h«tma).
4908: Alþýöuprentsmiöjan.
(4906: AfgreiSsla.
8921 Stafán Pétuwswa (haims).
| AU»ÝÐUPRENTSMIÐJAN
i-----------------------
Tvö frnmvofp.
O VO aö segja samtímis fjár-
^ lagafrumvarpi Jakobs Möll-
ers heflr veriö útbýtt á alpingi
fiumvarpi um verÖuppbót á kjöti
og mjólk, og er pað flutt af
Jóni Pálmasyni. Er aðalinntak
þess fmmvarps þaö, að ríkis-
sjóður skuli á árinu 1941 greiða
allt að 2 milljónum króna íverð-
Uppbót á kjöti og mjólk og skuli
upphæðín sklptast tíl helminga
milll þel.'ra vömtegunda.
Samanburður á þessum tveim-
ur fmmvörpum, fjárlagafrum-
varpi Jakobs Möllers og verð-
uppbótarfrumvarpi Jóns Pálma-
sonar, sýnir pólitík Sjálfstæðis-
flokksins í mjög einkennilegu
jjdst 1 fjárlagafrumvarpi Jakobs
Möllers er lagt til, að fjárfiiamr
lög ríkísins til landbúnaðarins séu
gfcorín niður um hér um bil 1
milljón króna. En í verðuppbót-
arfrumvarpi Jóns Pálmasonar er
stungið upp á því, að samþykkt
aéu ný f járframlög, að upp-
hæð allt að 2 milljónum króna,
til styrktar landbúnaðinum! Sér
•r nú hver samkvæmnin!
Pað er að vísu ekkert nýtt, að
Sjálfstæðisfiokkurinn geri sparn-
aðartillögur sínar þannig ómerk-
ar með því að krefjast samtímis
nýrra útgjaldaliða, miklu hærri
®n þeirra, sem skera átti niður
í sparnaðarskyni. Og sérstaklega
eru menn farnir að venjast því,
að Sjálfstæðisflokkurinn hafi
þannig tvö jám í eldinlum í senn,
að eitt sé sagt við kaupstaðina
og annað við sveitimar. Það
virðist .yfirleitt vera erfitt fyrir
þennan svokallaða „flokk allra
stétta'* að viðhalda fylgi sínu,
án þess, að vera þannig tvö-
faldur í roðinu.
Pað er áreiðanlega óþarft að
eyða mörgum oröum að fmm-
varpi Jóns Pálmasonar að svo
komnu. Til frekara gamans má
aðeins geta þess, að í greinar-
gerð fyrir fmmvarpinu er Iagt
til að þær 2 milljónir, sem til
verðuppbótarinnar eiga að ganga,
séu teknar með því, að skera
niður launagreiðslur víð opinber-
ar stofnanir um sömu upphæð!
1 ■fjárlagafrumvarpi Jakobs Möll-
ers er híns vegar gert ráð fyrir
nýjum útgjöldum, að upphæð V*
milljón króna, til dýrtíðamppbót-
ar á laun opinberra starfsmanna!
Það er sama verkaskiptingin i
þessu efni.
Forsprakkar Sjálfstæðisflokks-
ins munu áreiðanlega ekki verða
fyfir neinum vonbrigðum, þótt
bæði verðuppbótartillögur Jóns
Pálmasonar og niðurskurðartillög
ur Jakobs Möllers verði felldar
á alþingi. Þeim nægir að geta
eftir á komið fram fyrlr bændur
og bent þeim á, að þeir hafi
viljað leggja fram 2 milljónir
króna tll verðuppbótar á kjöti
og mjólk, en ekki fengið því
ráðið fyrir Alþýðuflokknum og
Framsóknarflokknum, og samtím-
Is sagt við fylgismennina 1 kaup-
stöðunum, að hann hafi viljað
spara hér um bil 1 milljón króna
á síyrkveitingum til landbúnað-
arins, en verið hindraður í því
af „eyðsluflokkunum“!
Það vantar ekki, að fyrir „öll-
Um stéttum" er. í þessu tilliti
Vel hugsað af Sjálfstæðisflokkn-
ttm.
Bðgglasmlðr
Harðfiskur,
Riklingur,
Bjúgu,
Egg,
Valdar Kartöflur og
Gulrófur.
BREKKA
Ásvallagötu 1. Sími 1678.
TJARNARBÚÐIN. Sími 3S70.
Halvdan Koht utanríkis*
málaráðherra Norðmanna.
■+.-.
Sagnfræðlngur og stjórnmálamaður
AÐ hefir stundum verið orð
á því haft undanfarið, hve
fámæltir utanríkismálaráðherr-
ar Norðurlanda séu um stefnu
þjóða sinna í utanríkismálum.
Það er helzt, að utanríkis-
málaráðherra Norðmanna,
Halvdan Koht, leysi einstöku
sinnum frá skjóðunni eftir
gaumgæfilega umhugsun þó.
Hann lætur þá í ljós skoðun sína
í kjarnyrtum setningum, sem
unun er að hlýða á.
Málfæri hans er lykillinn að
persónuleika þessa fjölmennt-
aða vísindamanns og stjórn-
málamanns. Og hvaða spor, sem
eftir hann kunna að sjást í sagn-
fræðirannsóknum og bók-
menntasögulegum efnum og í
hinu þjóðfélagslega starfi og
strft5i, þá munu ókomnar kyn-
slóðir minnast hans sem aðal-
forvígismanns nýnorskunnar.
Við getum svona til reynslu
valið nokkrar línur, sem hann
hefir skrifað um sjálfan sig í
norskt lexikon:
„Ég hefi frá föður mínum
hneigð mína til vísindaiðkana
og lýðræðis. Þegar ég var 12
ára, heyrði ég föður minn í
fyrsta sinn tala um stjórnmál
heima. Hann sagði að ég myndi
verða vinstri maður. Og ég hefi
alltaf verið róttækur í stjóm-
málum, sósíalisti í meira en
tuttugu ár, en aldrei anarkisti.
Ég hefi alltaf haft tilfinningu
fyrir fastri lagasetning, bæði á
hinu þjóðlega og alþjóðlega
sviði.“
í þessari stuttu klausu nefnir
hann föður sinn tvisvar sinnum.
Þessi áhrifamikli stjórnmála-
maður, blaðamaður og skóla-
maður andaðist þegar núver-
andi utanríkismálaráðherra
var aðeins 18 ára gamall. En
hann hafði þá þegar haft mikil
áhrif á þroska hins gáfaða son-
ar síns. Þegar Halvdan Koht
fæddist fyrir 66 árum. var Paul
Stenstrup Koht kennari við
skólann í Tromsö og fyrstu 10
ár æfi sinnar talaði sonurinn
Norðlandsmállýsku. Eftir það
varð faðirinn yfirkennari í Ski-
en, sem er lítið þorp í útjaðri
Þelamerkur. Halvdan Koht
dvaldi úti í sveit á sumrum og
drakk í sig hið kjarnmikla mál
bændanna. Hann lærði Þela-
merkurmállýskuna og upp af
henni og Nordlandsmállýskunni
byggði hann sitt eigið mál, sem
seinna varð einn af hornstein-
um nýnorskunnar.
Að loknu stúdentsprófi 1890
kom hann 17 ára gamall til há-
skólans í Kristjaniu og fyrsta
árið dvaldi hann þar með föður
sínum. Paul Koht var stórþings-
maður og áhrifamikill meðlim-
ur vinstri flokksins. Jafnvel
þótt hann tæki ekki mikinn þátt
í hinum hvössu deilum, hafði
hann mikil áhrif bak við tjöld-
in. Vegna föður síns gat hinn
komungi stúdent umgengizt
málsmetandi menn á stjórn-
málásviðinu og í menningarliíf-
inu, og varð það til þess að hann
fór að rita um utanríkismál í
blaðið Varden í Skien.
Hann hóf sagnfræði og bók-
menntasögunám af sínum þekta
dugnaði, en stundum gat hann
skyndilega slegið út í aðra
sálma, eins og til dæmis einu
sinni, þegar hann skellti aftur
skólabókinni og réði sig á flutn-
ingaskip og ferðaðist til Mið-
jarðarhafsins sér til hressingar
og heilsubótar. Hann réði sig á
skipið sem venjulegur háseti, en
hið raunverulega starf hans um
borð var að spila bézique við
skipstjórann og með góðu leyfi
skipstjórans strauk hann frá
borði í Konstantinopel.
Að loknu háskólaprófi í sögu
og tungumálum, árið 1896, fékk
hann mikinn ríkisstyrk og fór
vorið 1897 til útlanda, fyrst til
Kaupmannahafnar og því næst
Halvdan Koht.
til Leipzig. Árið eftir kvæntist
hann kennslukonunni Karen
Grude og fór með hana með
sér til Parísar til framhalds-
náms, þar sem hin unga frú
hlustaði á fyrirlestra í Sorbon-
ne, meðan eíginmaðurinn sat á
ríkisskjalasafninu. Þegar þau
hjónin komu aftur til Kristían-
íu haustið 1889, fékk hann bóka
varðarstöðu og skömmu seinna
varð hann ritstjóri Halvorsens
lexikonsins og ritstýrði tveim
síðustu bindunum. Auk þess
stundaði hann tímakennslu við
ýmsa skóla. Hann var rekinn
frá einum skólanna vegna af-
stöðu sinnar til sambandsmáls-
ins, sem hann hafði látið í ljós
í greinum og bæklingum. Á
þessum árum skrifaði hann
mikið í blöð og tímarit.
Hann stóð mjög framarlega
í fánadeilunni 1890 og gaf út
safn norskra fánasöngva. Á
þessum árum tók hann mjög
mikinn þátt í stjórnmálum og
árið 1892 gerðist hann einn af
stofnendum frjálslynda stúd-
entafélagsins. Nokkrum árum
seinna fór hann að leysa bönd
þau er tengdu hann við vinstri
flokkinn, sem ekki uppfyllti
kröfur hans í þjóðfélagslegum
efnum. Og frá árinu 1896 taldi
hann sig til Alþýðuflokksins
enda þótt hann yrði ekki lögleg-
ur meðlimur hans fyrr en árið
1911. Hann hefir þó aldrei verið
neinn fyrirmyndarflokksmaður,
því að hann er alltof áhuga-
samur og sjálfstæður til þess
að geta beygt sig undir strang-
ann flokksaga. Hann vill leiða,
en ekki láta leiða sig.
Frjálslyndi hans hindraði
það þó ekki að háskólaprófess-
oramir kæmu auga á þennan
bráðefnilega unga vísindamann
— og styrktu hann.
í leyfistímum sínum ferðað-
ist hann í mörg ár um vestpr-
landið og ritaði þar upp mál-
lýzkur og þjóðsögur. Kona hans
styrkti hann mikið í þessu starfi
og þýddi margar bækur á hið
nýja mál hans.
Þegar doktorsritgerð Halv-
dan Kohts var gefin út 1908,
var hann þegar orðinn þekktur
menntamaður. Hún fjallaði um
,,Die Stellung Norwegens und
Schwedens im deutsch-dánis-
chen Konflikt“, og var hið
mesta vísindaafrek, sem varð til
þess, að hann fékk docentsem-
bætti. Sama ár tókst hann ferð
á hendur til Bandaríkjanna og
segir hann sjálfur, að sú för
hafi orðið sér mikils virði á
þroskabraut sinni. Hann heím-
sótt öll ríki Bandaríkjanna og
hitti fjöldann allan af vísinda-
mönnum, stjómmálamönnum
og þjóðfélagsfræðingum, m. a.
hinn fræga Booker Washington.
Um för þessa ritaði hann þrjár
mikilsverðar ritgerðir og vakti
mesta eftirtekt ritgerðin „Fjár-
málavald og vinna í Ameríku.“
Eftir að hann kom heim árið
1910, var hann gerður að há-
skólakennara í sögu við háskól-
ann í Kristianiu. Hann lagði
mikla alúð við starf sitt og urðu
hinir frumlegu fyrirlestrar hans
ágætlega sóttir. Ennfremur tók
hann þátt í stjórn háskólans og
annarra menntastofnana í
Kristianíu. M. a. hefir hann
verið frá 1923 til skiptis forseti
og varaforseti norska vísinda-
akademisins. Árið 1926 var
hann einn af stofnendum Com-
ité International des Sciences
historiques og forseti þess var
hann til ársins 1933. Árin 1927
til 1930 var hann varaforseti f
Union International Academi-
Frh. á 4. síðtt.
fyrir sig, þegar það vex upp?“
Þannig spyr sérhvert foreldri
sjálft sig oft og mörgum sinn-
um, þegar barnið stálpast og sá
tími nálgast, að úrskurða þarf
um framtíðarnám þess og -störf.
En hvaða skilyrði hafa þá for-
eldrar til þess að svara spurn-
ingunni svo, að samræmi sé á
milli hæfileika barnsins annars
vegar og hins kjörna náms eða
starfs hins vegar? Enginn vafi
er á því, að allur þorri foreldra
hefir, — eða gæti haft, — miklu
betri skilyrði til að gefa hér rétt
svar, en vænta má af börnum.
En samt er það nú svo, — og
hefir sýnt sig við athugun, —
að þekking mjög margra for-
®ldra á börnum sínum og and-
legum og líkamlegum hæfileik-
um þeirra til að inna ákveðin
störf af hendi, er mjög af skorn-
um skammti og oft allsendis ö-
nóg til þess að reisa á henni á-
kvörðun um æfistarf barnsins.
— Óskir foreldra og ákvarðanir
um framtíðarstörf barnsins ráð-
ast oft af allt öðru en því, hvað
barnið sé færast um að verða
og vinna. Blind foreldraást, sem
ekkert sér annað en ágæti og
snilligáfur í barninu, er oft
•inna hættulegasti tálminn á
eðlilegri þroskabraut þess og
hefir orðið mörgu barni að faili.
Mégómagirnd og heimskulegur
metnaður foreldra eða foreldr-
is ræður oft miklu um nám og
starfsval ungmenna. „Pabbi
þinn er sýslumaður, og þú átt
að verða sýslumaður og þegiðu
svo strákur,“ sagði sýslumanns-
frú ein við son sinn ungan, sem
var að brjóta með sér spurning-
una um framtíðarstarf sitt. Sag-
an getur ekkert um það, hvort
strákurinn var hneigðari eða
hæfari til fræðiiðkana en fjósa-
mennsku. En hafi hann líkst
móður sinni er sú gáta ráðin.
Af því sem nú hefir verið sagt
er ljóst, að það er tvennt, sem
til þess þarf að ráða vel og rétti-
lega um val framtíðarnáms og
-starfs ungmenna. Hið fyrra er
þekking á ungmenninu, líkams-
þroska þess og heilsufari og
andlegum hæfileikum þess og
skapgerð. Hið síðara er nákvæm
þekking á atvinnúháttum og
starfsmöguleikum í þjóðfélag-
inu og þekking á eðli hinna
ýmsu starfsgreina og þeim kröf-
um, er þær gera til þeirra, er
þær vilja stunda.
Eins og bent var á, er þess á
engan hátt að vænta, að börn á
skólaskyldualdri hafi almennt
þá þekkingu og skilning á sjáH-
um sér, sem hér er um að ræða,
•né heldur að þau þekbi til
neinnar hlítar þau störf, sera
bíða þeirra handan viS próf-
borðið, né þær kröfur, sem lífið
síðar gerir til þeirra. Og þetta
sama má að nokkru leyti segja
um allmarga foreldra, að þá
skortir raunsæja þekkingu í
þessum efnum.
Hvað er þá hægt að gera hér
á landi til þess að bæta úr þess-
um augljósu ágöllum, sem
nefndir hafa verið hér að fram-
an? Hvað er hægt að gera til
þess að auka öryggi barna og
foreldra um val framtíðarstarfs
og -náms barnanna? Og hvað er
hægt að gera til þess að tryggja
betur en nú er gert, að hinir
hæfustu veljist til ábyrgðar-
starfa í þjóðfélaginu, — á sviði
atvinnumála, iðnaðar og opin-
berra starfa?
Enda þótt vér íslendingar um
margt höfum sérstöðu meðal
þjóðanna, eigum vér þó þessi
vandamál sameiginleg með öll-
um öðrum þjóðum. Er því ekki
úr vegi að athuga, hver er
reynsla annarra þjóða í þessum
efnum. í flestum menningar-
löndum heims hefir þegar fyrir
alllöngu verið hafizt handa um
að leiðbeina ungmennum um
val framtíðarnáms og æfistarfs.
í öllum stærri borgum og flest.
um hinna minni eru til stofn-
anir eða einstakir menn, sem
hafa þessi störf með höndum. Á
Inglandi einu eru t. d. rúnalöga
þrjú hundruð sérstakar leið-
beiningastöðvar, auk þess sem
einn eða fleiri kennaranna við
fjölda barna- og unglingaskóla
landsins annast um slíka leið-
sögn með nemendum sínum. í
flestum löndum hefir hið opin-
bera, — eða leiðsagnarstöðvarn-
ar, — gefið út bæklinga og leið-
sagnarrit um nám í ýmsum
skólum og starfsgreinum, rit,
sem veita ábyggilega fræðslu
um allt hið nauðsynlegasta, er
að náminu eða starfinu lýtur.
Fyrir réttum þrem áratugum
var í Englandi með sérstakri
löggjöf lagður grundvöllur að
stöðvum þessum. Er tala stöðv-
anna nú 304, Er mjög náið sam-
band milli þessara stöðva inn-
byrðis. Starfa þær og í náinni
samvinnu við heimili barnanna,
barnaskólana, framhaldsskól-
ana, ýms æskulýðsfélög, hinar
almennu vinnumiðlunarskrif
stofur svo og atvinnurekendur.
Þessar stöðvar hafa með hönd-
um alla vinnumiðlun til ung-
menna undir 18 ára aldri. Full-
trúar stöðvanna heimsækja
skólana oft á ári og hafa sam-
eiginlega fundi með kennurum,
foreldrum barnanna og börnun-
um, sem komin eru að því að
ljúka námi. Ræða þeir þar með
þeim atvinnu- og námshorfur.
MjÖg ríkt er gengið eftir því,
að sérhvert barn, sem eigi er
komið til framhaldsnáms eða
fær atvinnu, eða séð er fyrir að
öðru leyti, komi til skrifstofu
stöðvarinnar, sem þá leitast við
að koma því til náms eða starfs
á því sviði, sem hæfileikum þess
bezt hentar. Þau gögn. sem
stöðvar þessar byggja leiðbein.
ingarstarf sitt á. eru þessi: 1)
Álit og dómur kennara barnsins
um hæfileika þess, hneigðir og
skapgerð. 2) Álit læknis um lík-
amsþroska þess. 3) Álit og óskir
foreldranna og óskir barnsins
sjálfs, og loks 4) Eigið álit leið-
beinendanna eftir að þeir hafa
átt ítarlegar viðræður við börn-
in og foreldrana. En leiðbein-
endur þessir, — sem margir eru
sjálfboðaliðar og vinna kaup-
laust, — eru þaulreyndir í
þessu starfi og nákunnugir
náms- og atvinnumöguleikum
borgarinnar og landsins. — Ef
stöðinni eigi tekst að koma
barni eða ungmenni í fasta at-
vinnu eða til framhaldsnáms, er
því í bili komið á verklegt nám-
skeið, sem haldið er uppi vegna
atvinnulausra ungmenna. —
Leiðbeiningastöðvar þessar
vaka yfir högum og velferð
skjólstæðinga sinna, barnanna
og unglinganna. Fylgjast þær
með þeim jafnvel árum saman
og geta þeir jafnan snúið sór
til þeirra um aðstoð síðar, ef
þörf krefur.
Þessi starfsaðferð, sem ég nú
hefi lýst. byggist fyrst og fremst
á náinni persónulegri athugun
og kynnum á barninu eða ung-
menninu, jafnhliða þekking'u á
hinum ýmsu störfum og námi,
sem til greina getur komið. Að
frátalinni læknisskoðuninni
byggir þessi leiðsagnaraðferð
ekki á tekniskum eða visinda-
legum mælingum né rannsókn-
um. Mætti ef til vill kalla þessa
aðferð: hið persónulega leið-
sagnarstarf til aðgreiningar frá
hinu psychotekniska (iðnsálar-
fræðilega), sem byggir megin-
niðurstöður sínar á vísindaleg-
um athugunum og mælingum á
ýmsum eiginleikum og hæfi-
leikum ungmennanna, líkam-
legum og andlegum, t. d. alm.
vitpróf, litaskyn, skerpa og ör-
yggi sjónarinnar, handstyrkur
og alm .líkamsburðir. ná-
kvæmni handbragðs, viðbragðs-
flýtir o. s. frv. Til þess að fram-
kvæma þessar mælingar og at-
huganir þarf ýms vísindaleg
rannsóknartæki og verkfæri.
Psychotekniskar rannsóknir
hafa nú verið framkvæmdar í
ýmsum löndum um allmörg ár.
Milljónir athugana hafa verið
gerðar, og hefir þannig skapazt
Krh. á t. síðu.