Alþýðublaðið - 29.02.1940, Blaðsíða 3

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 29. FEBR. 1940
Guðlaugur Rosinkranz:
Alstaða Norðurlanda.
ALÞYÐUBLABIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru harts:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfiagötu).
SÍMAR:
4900: AfgreiÖsla, auglýsingar.
4901: Rftstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
49Ö3: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefén Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
*------------------------♦
Reynslaflármála
rádberrans.
AÐ er fátt, sem Sjálfstæð-
ismenn hafa talað eins
mikið um á undanförnum ára-
íug, meðan þeir voru í stjórnar-
andstöðu, og raunar allt fram á
þennan dag, eins og það, að
spara á ríkisrekstrinum, gera
hann eiufaldari og kostnaðar-
minni og draga yfirleitt úr allri
starfsemi hins opinbera.
Að sjálfsögðu hefir áróðurs-
þörf stjórnarandstöðuflokksins
ýtt mjög undir þá gagnrýni, sem
Sjálfstæðismenn hafa sí og æ
verið með, á hinum vaxandi út-
gjöldum hins opinbera. En það
er enginn efi á því, að á bak við
hana hefir einnig búið sú skoð-
un hinna frjálslyndu borgara-
flokka fyrr á tímum, að ríkið
ætti helzt ekki að vera neitt
annað en ódýr næturvörður
hinna efnaðri stétta, sem léti að
öðru leyti hvern og einn sjá um
sig sjálfan og' legði í öllu falli
ekki í nein stórkostleg útgjöld
til þess að tryggja líf og afkomu
aimennings.
Þetta var talin frjálslynd
krafa á sínum tíma, þegar borg-
arastéttin trúði því enn í ein-
lægni, að skipulag einstakliugs-
framtaksins og hinnar frjálsu
samkeppni væri svo ágætt, að í
því gæti öllum liðið vel, sem
vilja og manndóm hefðu til þess
að sjá sjálfum sér farborða. En
þaö er langt síðan að hugsandi
menn hættu að ganga með slíka
ímyndun, og sannast að segja
furða, að nokkur stjórnmála-
flokkur skuli fram á þennan dag
berjast fyrir slíkri stefnu. Þjóð-
félagsþróunin hefir á undan-
förnum áratugum, hvar sem er
1 heiminum, knúið ríkið til þess
að færa starfsemi sína út á fleiri
og fleiri svið, hins efnalega, fé-
lagslega og andlega lífs til þess
að trvggja afkomu og framtíð
þjóðarheildarinnar fyrir skakka
föllum hinnar skipulagsiausu
og blindu samkeppni, gert
það að samábyrgðarstofnun ails
þjóðfélagsins, með þeirri skyldu
að sjá öllum, einnig þeim fá-
tæku og' smáu, efnalega og and-
lega farborða.
Ríkið er því í dag allt annað
en það var á tímum hinnar
blindu trúar á frjálsa sam-
keppni. Og sú skoðun, sem þá
var ríkjandi á skyldum þess og
starfsemi og taldist vera frjáls-
lynd, er í dag ekki aðeins orðin
íhaldssöm, heldur afturhalds-
söm. Að skera niður það skipu-
lag og rífa niður þá samábyrgð
þjóðfélagsins, sem skapazt hef-
ir við vaxandi íhlutun ríkisins
á flestum sviðum, myndi ekki
færa okkur neina nýja paradis
hinnar frjálsu samkeppni, held-
ur fullkomna óstjórn og upp-
lausn.
Með tilliti til þeirrar kröfu,
sem Sjálfstæðismenn hafa hing-
að til stöðugt verið með um
það, að spara á ríkisrekstrinum
og draga úr því „bákni“, eins
og það oft hefir verið orðað, sem
ríkið eða hið opinbera væri orð-
ið, var hin ærlega fjárlaga-
ræða Jakobs Möllers að mörgu
leyti mjög eftirtektarverð. Það
er nokkur ástæða til að ætla af
henni, að þessi fyrsti fjármála-
ráðherra Sjálfstæðisílokksins
síðan árið 1927 hafi þegar kom-
izt að raun um það, síðan hann
tók við ábyrgðinni, að sú þróun
ríkisins og ríkisrekstrarins, sem
hér á undan hefir verið drepið
á, er borin fram af sterkari
þjóðfélagslegri nauðsyn en svo,
að nokkur stjórnmálaflokkur
geti stöðvað hana, hversu mjög
sem hann er mótfallinn henni í
hjarta sínu.
Jakob Möller sagði að vísu i
greinargerð sinni fyrir fjárlaga-
frumvarpinu, að hann „hefði helzt
kosið, að geta gert tillögur um
verulegar lækkanir á beinum
rekstrarkostnaði ríkisinis", en
hann hefði komizt að þeirri nið-
urstöðu, að „þá yrði að byrja
á því, að gera róttækar breyt-
ingar bæði á löggjöfinni og öllu
stjórnarkerfinu". Honum taldizt
svo til, að útgjöld ríkissjóðs
hefðu árið 1938 verið orðin 8V2
milljón króna hærri en árið 1927“
eílefu árum áður. Hér um bil
öll þessi útgjaldahækkun liggur
samkvæmt greinargerð hans, i
auknum fjárframlögum til verk-
legra framkvæmda (2 550 000 kr.),
vaxtagreiðslna og afborgana af lán
um (1 700 000 krónur), samgöngu-
mála (1442 000 krónur), dóm-
gæzlu og lögreglustjórnar (1 150
000 krónur), kennslumála (936 000
krónur) og styrktarstarfsemi (580
000 krónur).
Eftir þessa skýrslu, sem gef-
ur þó aldrei sé nema ofurlitla
hugmynd um hið vaxandi hlut-
verk hins opinbera í þjóðlífi
okkar á undanförnum árum, fór-
ust fjármálaráðherranum orð á
eftirfarandi hátt:
„Dómgæzlu og lögreglustjórn
væri hægt að lækka með því
t. d. að fella niður tollgæzluna,
sem mjög hefir vaxið síðustu ár-
iri. En verður það talið fært, eins
og tekjuöflun ríkisins er nú hátt-
að? Eða að minnka löggæzluna?
Eða vill háttvirt alþingi stiga svo
stórt skref til baka í kennslumál-
um, að verlegur sparnaður verði
að? Eða vill {jað fella niður al-
þýðutryggingarnar, sem aðallega
valda gjaldaiaukningunni til
styrktarstarfseminnar"?
Svörin við þessum spurningum
fjármáiaráðherrans eru faiin í
spurningunum sjálfum. Sá nið-
urskurður á ríkisrekstrinum og
útgjöldum hins opinbera tii al-
menningsheilla, sem Sjálfstæðis-
menn hafa stöðugt verið að taia
úm á undanförnum árum, er ekki
framkvæmanlegur án þess, að
þjóðin bíði alvarlegt og ef tii
vill varanlegt tjón af, án þess að
framförun hennar sé lrnekkt, að
uppeldi hinnar ungu kynslóðar
hnigni, atvinnuleysi og örbirgð
fari í vöxt og innbyrðis friði
þjóðarinnar sé stefnt í voða. Nú-
tímaþjóðfélag þolir ekki að sú
samábyrgð á velferð einstakling-
anna og heildarinnar, sem hlut-
verk ríkisins felur í sér í dag,
sé á nokkurn hátt skert eða rof-
in. Það er ef til vill hægt að
vera á annari skoðun i stiórniar-
andstöðu. En með ábyrgðina á
herðum er það ekki hægt. Það
virðist að minnsta kosti nokkur
hluti Sjálfstæðisflokksins nú hafa
fengið reynsiu fyrir og þar á
meðal í öllu falli fjármálaráð-
herra hans.
Kljómsveit Reykjavíkur
sýnir óperettuna „Brosandi
land" annað kvöld kl. 8.
Grein þessi fékk ekki
rúm í Tímanum.
FAR MIKILS misskilnings
virðist afstaða Noregs og
Svíþjóðar til Finnlandsstyrjald-
arinnar hafa valdið hjá nokkr-
um mönnum hér á landi og hafa
sumir farið allhörðum orðum
um þessar frændþjóðir út af af-
stöðu þeirra. Ástæðan til óá-
nægjunnar með framkomu þess-
ara þjóða mun vera sú, að þær
hafa ekki sagt Rússum stríð á
hendur og sent herlið til
Finnlands, en í stað þess reynt
að varðveita hlutleysi sitt eftir
beztu getu. Ekkert íslenzkt blað,
að Tímanum einum undantekn-
um, hefir þó áfellst Norðurlönd-
in fyrir þessa stefnu. Þegar
Norðmenn gáfu út yfirlýsingu
fyrir skemmstu, þess efnis, að
þeir leyfðu ekki flutning er-
lendfa herja yfir land sitt í þeim
tilgangi að tryggja hlutleysi sitt,
segir Tíminn: „Þessi framkoma
Norðmanna, sem er ætluð til
þess að tryggja þeim velvilja
Rússa, a. m. k. í bili, minnir
mjög á það, þegar Danir ætluðu
að tryggja sér frið við Þjóðverja-
1864 með því að láta þá fá ís-
land. Norræn samvinna er enn
á sama þroskastigi, þrátt fyrir
allar skálaræðurnar, og 1864.“
Velvildin í garð Norðurland-
anna er svipuð og hjá kommún-
istum og tónninn þannig, að
klausan gæti vel verið klippt úr
Þjóðviljanum. Til þess að fá
nógu rætna samlíkingu er
dregin fram slúðursaga um
Dani og því síðan haldið fram,
með dálítið skýrari orðum sagt,
að Norðurlandaþjóðirnar séu
yfirleitt albúnar til þess að
svíkja hinar 1 hendur óvinum
sínum til þess eins að kaupa
sjálfum sér frið. Slík ummæli
mundu hafa þótt tíðindum
sæta, ef þau hefðu komið fram
í blaði stærri þjóðar. Skrif sem
þessi geta verið hættuleg, ef
mark er á þeim tekið, og lítt
sæmandi að skrifa svo um vin-
veittar frændþjóðir. Og enn erf-
iðara er að sjá í hvers þágu slík
skrif geta verið.
Hér skal nú í sem fæstum orð-
um gerð grein fyrir hlutleysisaf-
stöðu Norðurlandanna eins og
mér virðist hún liggja fyrir og
eftir því sem ég veit bezt.
Norðurlandaþjóðirnar eru
friðsamar þjóðir, sem engu ná-
grannaríki sínu hafa sýnt
nokkra ágengni eða áreitni og í
engum deilum víð þau átt. Þau
hafa því gert sér vonir um að fá
að lifa í friði og er það heitasta
ósk þeirra. Á undanförnum
árum hafa Norðurlandaþjóðirn-
ar einbeitt kröftum sínum til
friðsamlegra starfa, til eflingar
atvinnuvegunum og aukinnar
menningar. Þær hafa lagt kapp
á að auka jarðræktina, iðnað og
verzlun. Það hafa verið lagðar
miklar akbrautir, byggðar brýr,
menningarstofnanir og íbúðarh.
Hér um bil helmingur allra í-
búðarhúsa í Stokkhólmi eru t. d.
byggð eftir 1920, líkt er að segja
um Oslo. Ný sveitabýli hafa
verið reist í þúsundatali og
þúsundir sveitabæja endur-
byggðir. Öll áherzla hefur verið
á það lögð, að búa svo vel að
öllum almenningi, að hann geti
lifað við svo góð kjör, sem auð-
æfi landanna frekast leyfðu.
Þetta virðist hafa verið á góðri
leið með að takast. Atvinnu-
leysi hefur ekkert verið í Sví-
þjóð síðustu árin og lítið í Nor-
egi. Þegar Svíarnir eru spurðir,
hvernig þeir hafi það, svara þeir
að jafnaði eitthvað á þá leið, að
þeim líði svo vel að þeir geti
tæpast hugsað sér betri kjör.
En öll þessi ár, eftir 1918, hafa
landvarnirnar setið á hakanum.
Hérumbil engin ný herskip hafa
verið byggð, sáralitlum her-
gögnum bætt við, örfáar flug-
vélar verið smíðaðar, fækkað í
hernum og herskyldutíminn
styttur. Sá hermálaráðherra
þótti beztur, sem mest sparaði
hernaðarútgjöldin. Útgjöld Svía
til hersins voru t. d. ekki nema
um 120 millj. kr. á ári. Eina und-
antekningin var Finnland, sem
aldrei treysti hinum volduga
nágranna sínum fyrir austan,
þrátt fyrir öll slagorðin um að
Rússland væri „verndari smá-
þjóðanna“ og „verndari friðar
og frelsis." „Fyrr eða síðar ráð-
ast barbararnir út úr myrkrinu
í austri á okkur,“ sögðu Finn-
arnir, og við verðum að vera
viðbúnir. Nú er það búið að
sýna sig að Finnarnir höfðu á
réttu að standa, og að þeir
voru viðbúnir, svo vel sem
hugsanlegt var að smáþjóð gæti
verið. Öðru máli er að gegna
um hin Norðurlöndin, sem
meira hafa trúað á slagorðin um
„verndun smáþjóðanna“. Þau
voru illa útbúin þegar styrj-
öldin brauzt út. Svíþjóð hefir
að vísu mikla hergagnafram-
leiðslu, en mest af þeirri fram-
leiðslu var seld til annarra
landa fram að stríði.
Herstyrkur Norðurlandanna í
upphafi styrjaldarinnar var tal-
inn vera, svo sem hér segir:
Danmörk 11 þús. manns
undir vopnum.
Noregur 14,2 þús. manns
undir vopnum.
Svíþjóð 48 þús. manns undir
vopnum.
í' stríði mun herinn þó geta
tífaldast.
Floti þessara landa var
heldur ekki stór. Danmörk hafði
2 bryndreka, 17 torpedobáta og
12 neðansjávarbáta. Noregur
hafði 4 bryndreka, 9 torpedo-
báta og 9 neðansjávarbáta. Sví-
þjóð hafði 8 bryndreka, 18 tor-
pedobáta og tundurspilla og 14
neðansjávarbáta. Og fáeinar
flugvélar voru til í öllum lönd-
unum.
Hvað mundi þessi herstyrkur
svo duga gegn 2 mestu hernað-
arþjóðum heimsins, önnur tal-
in vera með 6 milljónir manna
undir vopnum, en hin með 8
milljónir og með geisilegan
flugvélaflota, sem enginn veit
hve stór er. Hér við bætist síð-
| an að skammt er og auðvelt til
árása á þessi lönd. Ekki tekur
það nema nokkrar mínútur fyr-
ir hinar hraðfleygu þýzku
hernaðarflugvélar að komast í
skotmál við fjölmennar danskar
og sænskar borgir. Hver sem
vill, og hugsar um þessar stað-
reyndir, hlýtur því að skilja hve
örðug aðstaða Norðurlandanna
er í ófriði og að það er hvorki
af vináttuskorti til Finna,
viljaleysi til hjálpar eða hug-
leysi, að þau standa ekki form-
lega í víglínunni með Finnum
til þess að reyna að vernda
frelsi þeirra og sjálfra sín, held-
ur mun það vera hinni erfiðu
aðstöðu þeirra um að kenna.
Eins og nú er komið samvinnu
Rússa og Þjóðverja, þýðir stríð
Norðurlandanna við Rússland
samstundis stríð við Þýzkaland.
Ef sænska ríkið t. d. tekur op-
inberlega þátt í stríðinu við
Rússa með Finnum, hefur það
vafalítið í för með sér’stórkost-
lega þýzka árás á Svíþjóð. Því
hafa þýzk blöð hótað og orð-
rómur gengur um það, að ríkis-
stjórn Svía hafi jafnvel fengið
orðsendingu þess efnis. En þrátt
fyrir þessa hættulegu og erfiðu
aðstöðu Svía hafa þeir safnað
nær 100 millj. kr. til styrktar
Finnum og í hverju dagblaði,
sem út kemur eru hvatningar
til þjóðarinnar um að styðja
finnsku þjóðina með fjárfram-
lögum og að gerast sjálfboða-
liðar. Daglega þjóta járnbraut-
arlestirnar hlaðnar matvælum,
fatnaði, hergögnum og skotfær-
um til Finnlands og sjálfboða-
liðarnir streyma þangað í tug
þúsundatali.
Að vísu hefir sterk hreyfing
verið í Svíþjóð fyrir því að Sví-
þjóð færi formlega í stríðið með
Finnum, og hefir Sandler fyrr-
verandi utanríkisráðherra Svía
verið talsmaður þeirrar stefnu.
Ástæðan til þessarar stefnu er
sú, að Sandler og fylgismenn
hans treysta á það, að Þjóðverj-
ar láti sitja við hótanirnar ein-
ar, en ráðist ekki með her á
Svíþjóð, en á þetta mun ríkis-
stjórnin ekki vilja treysta.
í Danmörku og Noregi hefur
geisimiklu fé, matvælum og
fatnaði verið safnað fyrir Finn-
land og sjálfboðaliðar og verka-
menn farið þangað í tugaþús-
undatali. Og hér á íslandi hefur
nær því hvert mannsbarn lagt
sinn skerf til hjálpar Finnum,
safnað 167 þús. kr., og sýnt þar
með þá samúð og samtök sem
einsdæmi eru 1 sögu vorri. Þrátt
fyrir þessar staðreyndir er því
svo haldið fram, að norræn
samvinna sé einskis nýt og á
sama stigi og 1864. Það væri
fróðlegt að heyra hve miklu
íslendingar söfnuðum til styrkt-
ar Dönum 1864 eða hve miklu
hinar Norðurlandaþjóðirnar
söfnuðu, eða hve margir sjálf-
boðaliðar fóru þá til Dan-
merkur, og bera það saman.
Ástæðan til þess að Svíar
neituðu Finnum um hernaðar-
lega hjálp og bönnuðu erlend-
um hersveitum að fara yfir
land sitt var eingöngu sú, að
tryggja hlutleysi landsins og til
þess að fyrirbyggja rússneska
og þýzka árás og að landið yrði
þar með gert að orustuvelli stór
þjóðanna. Fsá þeirri stundu, að
Svíþjóð væri komin í stríð við
þessar stórþjóðir, mundi eng-
inn sænskur hermaður geta
farið til Finnlands og engin her-
gögn væri hægt að senda. Flutn-
ingur sjálfboðaHða og hergagna
er leyfð um Svíþjóð. Eini mögu-
Ieikinn til þess að hjálpa Finn-
um er að Svíþjóð sé hlutlaus,
sagði konungur Svía um daginn
í ræðu. Ákvarðanir Noregs til
þess að vernda hlutleysi sitt eru
vafalaust af sömu rótum runn-
ar og Svía. Það er ekki auðveld
aðstaða smáþjóða, sem inni-
klemmdar eru á milli stríðandi
stórþjóða. Þær geta ekki gert
það sem þeim sýnist eða óska.
Þetta vita allir, þó þeir vilji
kannske ekki viðurkenna það.
En þannig er aðstaða Norður-
landaþjóðanna.
Þess skal og getið til þess að
fyrirbyggja allan misskHning
að hin norræna samvinná hefur
eingöngu verið menningarlegs
og viðskiptalegs eðlis en ekki
hernaðarlegs, svo um svik á því
sviði gæti aldrei verið að ræða.
Enda er það öðru nær en að
Finnarnir, sem sjálfir eru í eld-
línunni beri bræðraþjóðum sín-
um það á brýn, síður en svo.
Það sýna ummæli Mannerheims
fyrir skemmstu. Það má vera
að Norðurlöndin hefðu getað
veitt Finnum enn meiri stuðn-
ing en þau hafa gert, og að ein-
hver mistök hafi þar á orðið.
En það er víst, að við íslend-
ingar erum ekki þess umkomnir
að leggja dóm þar á.
Til þess þekkjum við ekki
iðstæðurnar. Það er næsta
broslegt. þegar menn hér
uppi á íslandi, sem ekki þekkja
svo mikið til hernaðar, að þeir
kunni að skjóta úr byssu, skuli
hugsa sér að setja ríkisstjórnir
Norðurlandanna á hné sér og
kenna þeim, hvernig þær skuli
láta þjóðir sínar snúast við
styrjöldum. Og svo eru þessar
þjóðir svívirtar eftir getu á
meðan þær leggja fram þá hjálp
er þær mega og eru sjálfar í
sem mestri hættu. Það er hægt
að tala digurbarkalega fyrir
þann, sem er nógu langt í burtu
frá hættunni. En það er annað
að fara í stríð við tvö stærstu
herveldi heimsins en að ráfa
með hendurnar í vösunum á
milli húsa í Reykjavík.
Guðl. Rósinkranz.
Er nú verið að gera
liskifflennina ðparfa?
Vél, sem leggnr fsrii,
keipar og dregnr pað inn
ÍMARITIÐ Ægir, sem nú
hefir fengið nýjan bún-
ing, birtir í síðasta hefti eftir-
farandi grein:
,.Þær fréttir hafa borizt frá
Noregi, að norskur maður, Elí-
as Roald að nafni, hafi fundið
upp keipingarvél, sem búizt er
við, að geti komið til með að
hafa mikla þýðingu fyrir fisk-
veiðarnar. Vél þessa á að reyna
til fullnustu á vertíðinni við Ló-
fót, og verða kunnáttumenn frá
Fiskimálaskrifstofunni viðstadd
ir þar. — Menn hafa misjafn-
lega mikla trú á þessari vél, en
sumir eru þó þeirrar skoðunar,
að vel geti svo farið, að hún
gerbreyti handfæraveiðum yfir-
leitt.
Vélin hleypir sjálf færinu í
botn, eða á það dýpi, sem fiskað
er á, og hægt er að stilla færíð
þannig, að það fer nákvæmlega
á það dýpi, sem menn óska í
hvert sinn. Síðan snýr fiskimað-
urinn dálítilli sveif á vélinni og
byrjar hún þá að keipa alveg
eins og fiskimaðurinn gerði það
sjálfur. Þegar fiskurinn er kom-
inn á öngulinn, dregur vélin
sjálf inn færið, alveg jafnt, án
rykkja, og stöðvast hún af sjálfu
sér, þegar fiskurinn er komínn
Frh. á 4. siðu.
Uthoð
Tilboð óskast í allt að 3200 metra af trépípum.
Útboðslýsingar sé vitjað á teiknistofu Sig. Thorodd-
sen verkfræðings, Reykjavík, eða skrifstofu bæjarstjórans
á ísafirði.
Bæjarstjórinn á ísafirði, 29. febrúar 1940.
ÞORSTEINN SVEINSSON.