Tíminn - 06.02.1963, Side 8

Jón Skaftason, alþingismaður:
Hugleiðing unt áramóta
ræðu forsætisráðherra
Skv. venju flutti forsætis-
ráðherra Ólafur Thors ára-
mótaboðskap til þjóðarinnar í
ríkisútvarpið sl. gamlárskvöld.
Sem umræðuefni valdi hann
spurninguna „Hefur viðreisnin
tekizt eða ekki?“
RæSa þessi hefur valdiS
nokkru umtali manna á meSal
og sýnist sitt hverjum um rétt-
dæmi Ólafs og niSurstöSur.
Skal nú lítillega vikiS aS
ræSu forsætisráSherra og leit-
azt viS aS svara sömu spurn-
ingu og hann tók til meSferSar
sl. gamlárskvöld.
HvaS átti „viðreisnin"
að lagfæra?
I stefnuyfirlýsingu núverandi
ríkisstjórnar var þaS tekiS
fram, aS höfuSverkefni henn-
ar væri aS koma atvinnulífi
þjóSarinnar á „traustan og heil
brigSan grundvöll". NauSsyn-
lega forsendu slíks taldi ríkis-
stjórnin m. a. „aS koma í^veg
fyrir, aS aftur hefjist þaS
kapphlaup milli verSlags og
kaupgjalds, sem tókst aS
stöSva á sl. ári“, eins og segir
orSrétt á bls. 4 í bæklingi rík-
isstjórnarinnar, „ViSreisn".
Til þess aS ná þessu marki lög-
bauS rlkisstjórnin, aS óheim-
ilt væri aS miSa kaupgjald viS
breytingar á vísitölu. „ÞaS sé
stefna ríkisstjórnarinnar, aS
þaS sé Og eigi aS vera verkefni
launþega og atvinnurekenda,
aS semja um kaup og kjör.
Þegar afkoma atvinnuveganna
leyfir hækkun kaupgjalds, tel-
ur ríkisstjórnin hana sjálf-
sagSa og eSlilega, en hún
mun beita sér gegn því, aS
kaup verSi hækkaS og kostn-
aSinum viS þá hækkun síSan
velt yfir á herSar almennings
í landinu meS hækkun vöru-
verSs eSa á annan hátt", eins
og í „ViSreisn" segir.
Rétt er strax aS undirstrika
þennan aSaltilgang „viSreisn-
arinnar", því aS dómurinn um
hana hlýtur fyrst og fremst aS
byggjast á því, hvernig til hef-
ur tekizt um þetta höfuSatriSi,
þótt aS fleiru verSi vikiS hér
á eftir.
'Hinn „trausti og heilbrigði"
grundvöllur
Ríkisstjórnin hóf feril sinn
í ársbyrjun 1960 meS því aS
framkvæma einhverja þá stór-
felldustu gengisfellingu, sem
, sagan greinir frá á síSustu ár-
I um. Jafnframt voru vextir
stórhækkaSir, hvers kyns út-
lán takmörkuS, lánstími stytt-
ur á stofnlánum til atvinnu-
veganna og endurkaup SeSla-
bankans á afurSavíxlum skor-
in niSur.
Mörgum manninum hraus
hugur, er hann hugsaSi til
þeirra afleiSinga, er svo rót-
tækar ráSstafanir kynnu aS
leiSa af sér. Myndi launafóIkiS
í landinu una þeim án gagn-
aSgerSa? HvaS um uppbygg-
ingu atvinnuveganna? I fáum
orSum sagt. Var hægt aS
framkvæma svOna heljarstökk
og koma standandi niSur?
Þannig spurSi maSur mann í
upphafi veldistíma stjórnarinn-
ar.
AfleiSingar þessara ráSstaf-
ana létu ekki lengi á sér
standa. Allt verSlag í landinu
stórhækkaSi á stuttum tíma,
og óánægjuraddir heyrSust úr
flestum áttum. ÚtgerSarmenn
töldu hin nýja grundvöll sízt
til bóta fyrir útgerSma. Bænd-
ur sögSu, aS meS þeim væri
tekiS fyrir frekari framkvæmd-
ir í landbúnaSi. Húsbyggjend-
ur máttu háfa sig alla viS til
aS halda húsum sfnum og ó-
gerningur var fyrir ungt fólk,
sem byrja var búskap, aS
byggja yfir sig.
Verstur var þó hlutur verka-
manna, sem sæta urSu gífur-
legum hækkunum á verSi lífs-
nauSsynja meS óbreyttu kaupi.
Þrátt fyrir miklar hækkanir
lífsnauSsynja strax á fyrri
hluta árs 1960, knúSu laun-
þegasamtökin engar kaup-
hækkanir fram á því ári. En í
upphafi árs 1961 fóru þau þess
á leit viS ríkisstjórnina, aS
tollar yrSu lækkaSir á nauS-
synjavörum og lofuSu aS meta
hverja verSlækkun nauSsynja
til jafns viS kauphækkun. En
ríkisstjórnin virti þá naumast
svars, enda þóttist hún þá hafa
fundiS upp „patentiS", sem
gilti í samskiptum viS laun-
þega: „Bara sýna festu og
stjórna'af hörku", sögSu mál-
svarar hennar.
\ ' .
En þessi friSur hélzt ekki
nema rúmt ár. I byrjun júní-
raánaSar 1961 logaSi landiS
allt í verkföllum og útlit var
fyrir, aS sumarsíldveiSarnar
færu forgörSum, En fyrir for-
göngu samvinnufélaganna
tókst þó á seinustu stundu aS
ná samningum, sem, — ef vit-
urlega hefSi á málum veriS
haldiS af hálfu ríkisstjórnar-
innar, — mátti nota til aS
tryggja vinnufriSinn í land-
inu um tveggja ára bil. En rík-
isstjórnin þekkti ekki sinn vitj-
unartíma og í staS þess aS
byggja á þeim grundvelli, sem
lagSur var meS þeim, æptu
stjórnarblöSin ókvæSisorS aS
samvinnumönnum. Til frekari
áréttingar Og svona til aS sýna
launþegum, aS gagnlaust væri
aS hækka kaupiS án leyfis rík-
isstjórnarinnar, ~þá lét hún í
ágústmánuSi stjórn SeSlabank-
ans lækka gengiS um 13.6%.
I forföllum Ólafs Jóhannes
sonar, prófessors. sat ég banka-
ráSsfund þann í SeSlabankan-
um, er ákvaS þessa gengis-
fellingu. £g lét þá bóka eftir-
farandi um afstöSu mína:
„Ég undirritaSur lýsi þvl
hér meS yfir og óska bókaS.
aS ég tel gengislækkun ekki
koma til mála nú. VerSlag á
útflutningsvörum hefur yfir
leitt fariS hækkandi, síldarafli
er óvenjumikill og af þessum
ástæSum útlit fyrir mjög vax-
andi gjaldeyristekjur.
Nýlega hafa veriS gerSir
samningar um kaupgjald í
landinu, sem eiga aS geta
tryggt jafnvægi og vinnufriS í
þjóSarbúskapnum, ef rétt er á
haldiS. Hækkandi verSlag út-
flutningsvara, vaxandi fram-
leiSsla og umsetning á aS geta
stuSlaS aS stöSugu verSlagi og
gert atvinnuvegunum yfirleitt
kleift aS greiSa hiS nýja kaup-
gjald, ef vextir yrSu lækkaSir
ofan í þaS sem þeir voru fyrir
efnahagsráSstafanirnar sl. vet-
ur og dregiS úr lánsfjárhöft-
um.
Ég tel því gengislækkun nú
ekki aSeins ástæSulausa, held-
ur stórhættulega, pólitíska
hefndarráSstöfun og mótmæli
því, aS SeSIabankinn eigi þátt
í slíku. “
Á árinu 1962 logaSi líka
allt í verkföllum og vinnudeil-
um. Má þar til nefna verk-
fræSingadeilu, læknadeilu.
tvær vinnudeilur á síldarflot
anum, togaradeilu k.ennara-
deilu, járnsmíSadeilu, tré-
smíSadeilu, prentaradeilu.
þjónadeilu og verkamanna-
deilu. Sumum af þessum deil-
um var frestaS um stund. ASr-
ar leystar í bili. Allir eSa flest-
ir kaupgjaldssamningar eru
lausir, þótt deilur þessar séu
nýafstaSnar.
Þannig er þá ástandiS á
vinnumarkaSinum, aS ailt
launakerfiS í landinu er
sprungiS, en eins og allir
vita, verSur atvinnulífinu ekki
komiS á „traustan og heil-
brigSan grundvöll" viS slíkar
aSstæSur.
Hver hefur uppbyggingin
verið á viðreisnarárunum?
Þegar „viSreisnarstjórnin"
kom til valda hafSi mikil end-
urnýjun atvinnutækja átt sér
staS í öllum greinum þjóSar-
búskaparins á undanförnum
árum. Húsbyggingar höfSu og
veriS miklar. Hún tók því ó-
umdeilanlega viS góSum arfi
aS þessu leytinu. AuSséS var,
aS á þessum góSa arfi var
hægt, á mörgum sviSum, aS
fleyta sér áfram um sinn þótt
ekki kæmi til mikil ný fjárfest-
ing. Hver framvindan yrSi um
uppbygginguna ■ á ,, viSreisnar-
tímabilinu" hlaut enn fremur
aS fara mjög eftir árferSi, afla-
brögSum og viSskiptakjörum
þeim, er viS nytum viS útlönd.
Ef um uppgripasjávarafla yrSi
aS ræSa myndu bátakaup
haldast áfram þrátt fyrir mjög
aukinn stofn- og reksturskostn-
aS.
Nú á síSasta ári kjörtíma-
bilsins liggur sú staSreynd ljós
fyrir, aS aldrei hefur veriS
jafnmikil uppgrip viS sjóinn
og síSustu árin, viSskiptakjör
hafa yfirleitt veriS góS meS ör-
fáum undantekningum á árinu
1 960. Hinn gífurlegi sjávarafli
hefur sagt til sín á flestum
sviSum þjóSlífsins, hleypt vexti
í aSrar atvinnugreinar, aukiS
sparifé og gjaldeyrisforSa eins
og mikiS er státaS af.
I ljósi framanritaSs er fróS-
legt aS athuga, hver uppbygg-
ingin hefur svO veriS síSustu
árin í nokkrum greinum þjóS-
arbúskaparins og er þá m. a.
stuSzt viS upplýsingar í 3.
hefti FjármálatíSinda 1962,
þótt þær nái því miSur ekki
nógu langt.
ÁriS 1960 varS aukning í
fjárfestingu í sjávarútvegi og
verzlun, en samandráttur í
byggingarstarfsemi og mann-
virkjagerS. virkjunum, íbúSa-
húsabyggingum og landbúnaSi. •
Aukningin á fjárfestingu í sjáv-
arútvegi þetta áriS má aS veru-
legu leyti rekja til þess aS þá
eru mörg ný skip aS bætast í
fiskiflotann, sem pöntuS voru
á tímum vinstri stjórnarinnar.
ÁriS 1961 var unniS aS\
ræktunarframkvæmdum fyrir
13.6 millj. kr., en 1938 fyrir
16.6 millj. og aS sjálfsögSu
verSmeiri krónur.
Bygging vinnslustöSva sjáv-
arútvegsins drógst mjög saman
1961, þannig var lokiS viS aS
Framhald á 13. síðu.
T f MIN N, miðvikuclaginn 6. febrúar 1963j