Alþýðublaðið - 15.07.1940, Blaðsíða 2

ALÞYÐUBLAÐIÐ
Skagastronil hefir mikla mm-
Sámtal um framtíðarafkomu sjávar-
þorpanna við Húnaflóa og fibúanna þar
JENS HÓLMGEIRSSON segir:
„Engin fjölskylda, sem hefir óvissa atvinnu, má vera án
möguleika til aðgangs að landi til ræktunar.“
FRAMFÆRSLUMÁLANEFND RÍKISINS fór nýlega
norður til Blönduóss, Sauðárkróks, Hvammstanga og
» ( 4 . - ? »
Skagastrandar. Er það liður í starfi nefndarinnar, að kynna
sér af eigin sjón ástand og möguleika kauptúnanna til at-
vinnulegrar viðreisnar og mun nefndin hafa í hyggju að
fara jafnvel víðar um landið í sumar.
Alþýðublaðið snéri sér til skrifstofustjóra nefndarinnar og
hafði við hann eftirfarandi samtal:
— Hvert var erindi ykkar norö-
ur í land? v
Aðalerindi okkar var að athuga
möguleika fyrir aukinni bygg*ð á
Skagaströnd. Jafnframt notuðum
við tækifærið til að koma að
Hvammstanga, Blönduósi og
Sauðárkróki, og fá yfirlit uni at-
atvinnuhorfur þar. Ræddum við
m-ál þessi allýtarlega við hrepps-
nefndirnar. Þekking á atvinnu-
viðhorfunum á hverjum stað er
okkur ómissandi grundvöllur til
þess að byggja á réttlát'a og
skynsamlega úthlutun fram-
ieiðslubótafjárins. Jafnframt má
vænta jiess, að með nægri kynn-
íngu geti tekizt haldgðð sam-
rinna með framfærslumálanefnd-
inni og ráðamönnum staðanna
Um atvinnulega viðreisn.
— Hvað vilt frú segja mér um
þá staði, sem fnð heimsóttuð?
HVAMMSTANGI
er raunverulega landbún'aðar-
þorp, sem telur 280 íbúa. Vinna
þar, auk jarðræktar, sem er ali-
mikil, er aðallega skipavinna,
sláturhússvinna á haustin o. fl.,
:er til fellur. Auk þess njóta
þorpsbúar nokkurs af vegavinnu
rikissjóðs. Sjávarútvegur er lítill
og ekki stundaðui1 að staðaldri
vegna fjarlægðar frá fiskimiðum.
Þö er að honum töluverð hjálp.
Vaxtarmöguleikar þorpsins virð-
ust litlir. Það, sem stendúr þorp-
inu mest fyrir þrifum, er skortur
á landi til ræktunar. Landið er
/ sem sé allt einkaeign og aðgang-
Itr 'að því fyrir þorpsbúa al-
mennt nokkrum erfiðíéikum
bundinn. Þorpinu er lífsnauðsyn
að fá eignarhald eða trygg leigu-
réttindi á jörðunum Kirkju-
hvammi og Syðstahvammi, en í
landi þeirra jarða er Hvamms-
tangi byggður. Takist það, eru
m-öguleikar þorpsbúa til jarð-
ræktar sæmilega tryggðir. Með
skipulegum byggingum og rækt-
Un getur Hvammstangi orðið
fagurt og farsælt landbúnaðar-
þorp með nokkrum daglauna-
vinnumöguleikum og lítils háttar
stuðningi af útgerð.
BLÖNDUÓS
hefir tæplega 400 íbúa. Um
Blönduós má segja flest hið sama
og um Hvammstanga um mögu-
leika til daglaunavinnu og sjó-
sóknar. Ræktun er öllu meiri og
almennari heldur en á Hvamms-
tanga. Land það, er þorpið stend-
ur á, er eign ríkisins og hrepps-
ins. Þá hefir hreppurinn keypt
jörð ofan við kauptúnið til rækt-
unar og beitarafnota fyrir þorps-
búa. Er því sæmilega séð fyrir
ræktunarþörfum þeirra. Helzta
nauðsynjamál þorpsbúa er að
skipu-leggja og auka ræktunina.
Takist það glptusamlega, er all-
vel séð fyrir afkomumöguleikum
þeirra. Ekki er fyrirsjáanlegt, að
þarna geti orðið um fólksaukn-
ingu að ræða. Aðstaða til sjó-
sóknar er ill -o-g erfið, m-est fyrir
hafnieysi. En hafnargerð, svq
verulegt gagn sé að, virðist mjög
dýr og torveld á Blönduósi.
Á SAUÐÁRKRÓKI
búa nálega 1000 manns. Hús-
unum er þjappað saman á ofur-
lítilli eyri neðan við bakkana í
Iandi Sauðár, sem kauptúnið
dregur nafn sitt af. J-örðin Sauðá
er eign hreppsins, en rikissjóður
á verzlu-narlóöina. Ræktunarskil-
yrði í landi Sauðár eru ellgóð,
en landrými til ræktunar allt o-f
lítið jafn margmennu kauptúni,
sem Sauðárkrókur er nú, enda
munu ræktunarafnot ekki vera
jafn almenn og vera þarf. út-
gerð er allmikil á Sauðárkróki
og fer mj-ög vaxandi í s-kjó-li
hinnar myndarlegu hafnargerðar,
sem nú er um það bil fuHlokið
við. Um 20 bátar — .aðallega
trillur — stunda þar sjó, og er
aflinn hraðfrystur í frystihúsi
kaupfélagsins, eftir þvi sem af-
köst hússins leyfa. S-kagafjörður
hefir reynzt aflasæll hin síðari
ár, einkum nú í vetur. Skilyrði
JENS HÖLMGEIRSSON
j fyrir kolaveiði bæði í net og
dragnót eru talin þar mjög sæmi-
leg. Frá Sauðárkróki er og srutt
á síldarmið, þegar síldin er geng-
in að Norðurlandi, enda var all-
mikil síldarsöltun í kauptúninu
s. 1. sumar á hinu prýðiléga sölt-
unarstæði hafnarinnar. Telja
verður Sauðárkr-ók álitlegan út-
gerðarstað, einkurn meðan fiskur
(Íengui' í Skagafjörð. Líklegt má
því teíja, að útgerð aukist þar
allverulega á næstunni. En þess
vil ég óska íbúum kauptúnsins,
að þeir láti ekki gtiðáirið til sjáv-
ariiis verða til þess, að þeir van-
ræki landbúnað sinn. Það mun
reynast svo í framtíðinni, eins
og undanfarið, að aflaleysis-árin
koma, og þá er landbúnaður sjáv-
arþorpanna sá eini bakhjarl, s-em
líklegur til að- fleyta þeim yfir
aflaleysistímann, að því einnig ó-
gleymdu, að menningargildi
ræktunárstarfanna er tvímæla-
jaust' meira heldur en eyrarvinnu
o-g sjósóknar.
Á Sauðarkr-óki var móeltivél í
gangf. Mómýri, allstór er norð-
vestan við þorpið í ca. kílómet-
ers fjariægð við- þurkv-öllinn, sem
valinn var eyri norðan við hafn-
stæðið. Er mórinn tekinn upp í
ákvæðisvinnu, og fluttur á þurk-
staðinn, en þar tekur eltivélin
við honum og hnoðar hann og
mótar, áður en hann er brei-ddur
til þerris. Var þetta fyrirkomulag
allt hið myndarlegasta. Má vænta
þess að kauptúnið geti þarna
fengið tiltölul-ega ódýrt og vel
n-öthæft eldsn-eyti. Auk þess er
þarna um allverulega atvinnu að
ræða.
SKAGASTRÖND
Skagaströnd telur rúml-ega 250
íbúa. Skagaströ-nd, sem nýlega
orðið er hreppsfélág, nær yfir
fjórar víðáttumiklar jarðir, auk
þorpsins, sem byggt er í landi
tveggja þessara jarða. Lengd
hreppsins er 5—6 km. og breidcl
undirlendis frá sjó upp að fjalls-
rótum er ca. 2 lun. Er þ-etta
að mestu samfellt ræktunarland,
að vísu nokkuð raklent á köíltim,
en hæfilega hallandi til fram-
ræslu. Sennilega er megnið af
mýrum þessum móland og mór-
inn vel nothæfur. Eg hefi hvergi
séð jafnálitlegt og samfelt rækt-
-unarland í grend við sjóþorp,
eins og þarna. Fullyrða má að
land þetta sé að stærð 800—
1000 ha., án þess þó að gengið
s-é inærri hlíðinni fyrir ofan
þorpið.
Hafnargerðinni á Skagaströnd
er alllangt komið, til mikils hag-
ræðis fyrir atvinnulífið á staðn-
um. Dýpkun hafnarinnar-og hafn-
argarður Hólanessmegin er loka-
þátturinn í því þarfa verki. Er
þá Skagaströnd fyrir margra
hluta sakir oröinn einn álitleg-
asti útgerðarstaður, n-órðanlands
Nú þegar er þar nokkur útgerð,
aðallega trillubátar. Fiskimið eru
nálæg og oftast fengsæl mikinn
hluta árs. Vegna hinna ágætu
skilyrða á Skagaströnd, bæði á
sjó og landi, má vænta að þar
rísi upp kauptún með þúsundum
íbúa. Virðist þá eðlilegast að
-dreifa m-estu af byggðinni, á
skipulegan hátt, um hið samfelda
ræktúnarland, svo tryggð sé full
-og þægileg afnot íbúanna af sín-
um ræktuðu blettum. Aðal at-
hafnasvæðið sé niðri við höfnina,
beggja megin víkurinnar, og yrði
byggðin þar nokkru þéttari, Með
hæfilegum vexti í útgerðinni á
staðnum, g-etur risið þarna upp
stórt og fallegt kauptún, með á-
gætri aðstöðu til sjósóknar og
búskapar.
Þegar við komum á, hafnar-
garðinn á Skagaströnd, var þar
fyrir trillubátur, nýkominn frá
að draga fimm kolanet, sem
höfðu legið í sjó yfir nóttina.
Bátsverjar, sem vo-ru tveir, á-
ætluðu aflann 90 - kró-na virði.
Bendir allt til að ko-lamið séu
ágæt í grend við Skagaströnd.
Kaupfélagið hefir reist hraðfrysti-
hús á staðnum. Er kolinn hrað-
frystur og það af þorskaflanum,
sem afköst hú-ssins leyfa.
Hvað þarf að gera í kauptún-
unum?
— Hafið þið áformað að fara
til fleiri staða í sumar?
Um það er ekkert ákveðið enn-
þá. Hitt er þó víst,* að ef starf
okkar á að bera v-erulegan á-
rangur, þá verður það að byggj-
ast á náinni þekkingu á staðhátt-
um á hv-erjum stað, og vera
framkvæmt í sem nánastri sam-
vinnu við forráðamenn staðanna.
Ef reynt er m-eð einlægni -og
samstarfi, -oig þeirri aðst-oð af
hálfu ríkisvaldsins, s-em fram-
leiðslubótaféð getur veitt, að sigr-
ast á m-est aðkallandi atvinnu-
málaverkefnunum á hverjum stað,
þá finnst mér ekki óskynsamfegt
að vænta þess, að atvinnuleysið,
umfram það sem hin íslenzka
veðrátta hlýtur alla jafnan að
skapa, verði smátt og smátt úr
sögunni í öllu venjulegu árferði.
EH CrÓÐ OG
OERIR SDMAIFRllB
MÁNUDAGUR 15. JÚLl 1948.
/
— Hvað telur þú að helzt beri
að g-era, til þess að bæta afkomu
kauptúnanna og minnka styrk-
þegaframfærið?
í því efni dugar ekkert veru-
lega, nema lengri atvinnutími.
Þ-ess er ekki að vænta að nofckur
fjölskylda geti haft lífsframfæri,
þegar heimilisfaðirinn hefir ekki
atvinnu, nema 4—6 mánuði af
ár.inu, en verður að sitja auð-
um höndum hinn hluta ársins.
Þetta eru þó alkunnar staðreynd-
ir, eins og allir vita. Þessu
mun þó erfitt að breyta, meðan
þróttmikill iðnaður er ekki risinn
jupp í Jandinu. Það er hætt við
að ávalt verði nokkrar eyður í
atvinnu sjómanna og verkafólks
við sjóinn. Tíminn milli vertíða,
þegar gera þarf við báta og v-él-
ar, ógæftir, fiskleysi, markaðs-
örðugleikar o. fl., allt þetta hlýt-
ur að höggva stórt skarð í at-
vinnutíma sjómanna og verka-
fólks á ári hverju. Þessí skörð
þarf að fylla. 1 því efn-i er ekkert
úrræði jafnálitlegt og það, að gefa
þessum stéttum kost á jarðar-
blett til fæktunar. G-era þeim á
þann hátt mögulegt aÖ hagnýta
atvinnuleysisstundir sínar til fram-
leiðslu landbúnaðarafurða fyrir
héimili sín. Á þessu er afarmikill
misbrestur ennþá. f kaupstöðum
og sjóþorpum búia nú um 73
þúsundir manna. Eftir því sem
næst verður komist, má áætla að
ca. V,;—’/r, af þessum hópi hafi
jarðarafnot svo teljandi sé, og
margir af þeim við tiltölulega
erfiða aðstöðu. Um það bil
helmingur ísl-endinga hefir engan
eða mj-ög takmarkaðan aðgang
að moldinni. Hugsaðu þér slíkt
ástand í því nær iðnaðarlausu
landi, sem ennþá hefir takmarka-
lausa ræktunarmöguleika. Mikið
af því fólki, sem lifir við þessi
atvinnuskilyrði, er dæmt til ör-
birgðar, nema þegar Ægir ersern
allra gjöfulastur. Þjóðfélaginu hef
ir áreiðanl-ega yfirsést í því, að
láta það viðgangast, að kaupstað-
ir og sjávarþorp þytu upp, þegar
vel áraði til sjávarins, án þess
fyrir því væri séð, að aðstaða
til ræktunar væri isæmileg. Ég
held því að ekkert bjargráð hefði
jafn varanlega og almenna þýð-
in-gu, eins og að kippa þ-essu í
lag, eftir því sem unt er. Kjörorð
kaupstaða og sjávarþorpa þarf
að verða: Engin fjölskylda, sem
hefír óvissa atvinmu, má vera án
möguleika til aðgangs að landi
til ræktunar.
ÓDÝR BÓKS
EHI SKEMMTILEGRÁ.