Tíminn - 01.06.1963, Blaðsíða 10

ÞRIDJA RÍKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
ir, heldur l’íka iþegar þeim var
beint út yfir iandamæri landsins,
og jafnvel þegar þeim var beint
gegn þeirra eigin félögum. Því her
inn var með þessu að veita stuðn-
ing þeim yfirlýsingum Hitlers, að
hann sjálfur væri l.ögin_ eða, eins
og hann sagði i þingræðunni 13.
júlí: „Ef einhver ásakar mig og
spyr, hvers vegna ég hafi ekki lagt
málin í hendur hinum venjulegu
dómstóla, þá get ég einungis sagt
þett'a: Á þessari stundu bar ég
ábyrgð á örlögum þýzku þjóðarinn
ar, og þar með varð ég æðsti dóm
ari (oberster Gerichtsherr) þýzku
þjóðarinnar“. Og Hitler bætti við:
„Sérhver maður verður að vita
vegna framtíðarinnar, að reisi
hann hönd sína gegn ríkinu, þá
bíður hans ekkert nema d.auðinn“.
Þetta var viðvörun, sem átti eftir
að varða hershöfðingjana næstum
því upp á dag tíu árum síðar, þeg-
ar að lokurn «umir hinna örvænt-
ingarfyllstu þeirra voguðu sér að
lyfta hendinni til þess að fella
„æðsta dómara“ þeirra.
Þar að auki blekkti liðsforingja-
sveitin einungis sjálfa sig með
því að hal'da 30. júní, að hún hefði
losað sig fyrir fullt og allt við ógn-
anir nazist'ahreyfingarinnar um afi
svipta hana aldagömlum forrétt-
indum og valdi, því að í stað S.A.
komu S,S. Sem laun fyrir að bafa
framkvaemt ' aftökurnar voru S.S.
sveitirnar aðskildar frá S.A. 26.
júlí með Himmler — Reichfiihrer
| þeirra — aðeins ábyrgan gerða
jsinna fyrir Hitler. Brát't átti þetta
jmiklu betur agaða og tryggara lið
| eftir að verða enn valdameira en
i S.A. höfðu nokkru sinni vérið og
I sem keppinautur hersins, átti þeim
eftir að heppnast það, sem hinujn
ræksnislegu brúnstökkum Röhms
hafði mistekizt.
En á þessu augnabl'iki voru hers
höfðingjarnir þó fáránlega von-
góðir. Eins og Hitler tók fram í
þingræðunni 13. júlí, skyldi her-
inn „vera einn um að bera vopn“.
|Að bón yfirherstjórnarinnar hafði
j kanslarinn losiað sig við S.A., sem
| höfðu vogað sér að brjóta í bága
! við þessi lög. Nú var sú stund runn
[ in upp, þegar herinn varð að
j standa við sinn hlut’a „Sáttmálans
i frá Deutsehland“.
DAUÐI HINDENBURGS.
Allt sumarið hafði verið að
draga af hinum að því er virtist
ósigrandi Hindenburg, og 2. ágúst
klukkan níu um morguninn lézt
hann áttatíu og sjö ára að aldri'.
jUm hádegið, þremur stundum síð-
ar, var tilkynnt, að samkvæmt lög-
um, sem sett hefðu verið af stjórn-
inni diaginn áður, hefði embæt'ti
kansl'ara og forseta verið samein-
, að, og Adolf Hitler hefði tekið að
j sér völd æðsta manns ríkisins og
yfirstjórn hersins. Forsetatitillinn
var lagður niður. Hitler vildi láta
kalla sig Fúhrer og Reich kansl-
ara. Einræði hans var orðið algert.
Til þess að engar gloppur mætti
finna, krafðist Hitler þess, að all'-
ir liðsforingjar og óbreyttir menn
innan hersins ynnu hollustueið —
ekki Þýzkalandi, ekki stjórnar-
skránni, sem hann hafði brotið í
bága við með því að boða ekki til
kosninga til þess að finna eftir-
mann Hindenburgs, heldur honum
sjálfum. Eiðurinn hljóðaði svo:
Ég sver við guð þennan heilaga
eið, að ég muni sýna Adolf Hitler,
foringja þýzka ríkisins og þjóðar-
innar, æðsta manns hersins, skil-
yrðislausa undirgefni, og sé reiðu-
búinn sem hugrakkur hermaður að
hætta lífi mínu, hvenær sem er,
fyrir þennan eið.
Allt frá ágústmánuði 1934 voru
hershöfðingjarnir, sem fram til
þess tíma hefðu auðveldlega getað
kollvarpað nazistastjóminni, ef
þeir hefðu óskað þess, þannig j
bundnir Adolf Hitler persónulega
eftir að þeir höfðu viðurkennt
hann sem æðsta lögmæta vald-
hafa landsins og unnið honum
hollustueið, sem þeir fundu sig
heiðurs síns vegna skylda til þess
að hlýðnast undir öllum kringum-
stæðum, hversu lítillækkandi, sem
þær kunnu að vera fyrir þá sjálfa
eða föðurlandið. Þetta var eiður,
sem átti eftir að koma illa við
samvizku ekki svo fárra hinna hátt
settustu liðsforingjanna, þegar
hinn viðurkenndi foringi þeirra
lagð út' á braut, sem þeir álitu að
gæti aðeins leitt til glötunar þjóð-
arinnar og þeir sjálfir voru á móti.
Þetta var einnig eiður, sem gerðil
jafnvel enn fleiri l'iðsforingjum j
fært að afsegja sig allri ábyrgð,
á glæpum, sem varla er hægt aðj
tala um, er þeir frömdu eftir skip- j
unum frá æðsta herstjóranum, en
þeir höfðu séð hans sanna eðli
koma fram í slátruninni 30. júní.
Einhver hryllilegasta skynvilla
þýzku liðsforingjanna upp frá
þeSsu byggðist á þessum átökum
um „heiður" — en það orð var oft
á vörum þeirra, og þeir lögðu sér-
staklega undarlegan skilning í það,
eins og þessi höfundur getur bor-
ið vitni um af eigin reynslu. Síð-
ar og oft vanvirtu þeir sjálfa sig
sem mannlegar verur með því að
virða þennan eið, og tróðu niður
í svaðið siðalögmál þeirra eigin lið
sveita.
Þegar Hindenburg lézt, tilkynnti
dr. Göbbels, áróðursráðherra, opin
berlega, að engin erfðaskrá mar-j
skálksins hefði fundizt og gera j
yrði ráð fyrir, að engin slík hefðij
verið fyrir hendi. En 15. ágúst,
fjórum dögum áður en þjóðarat-
kvæðagreiðslan, þar sem beðið var
um 1 samþykki þýzku þjóðarinnar j
við að Hitler tæki við forsetaemb!
ættinu, korn pólitíska erfðaskrá j
Hindenburgs fram í dagsins ljós, j
og það var enginn annar en Papen, I
sem færði Hitler hana. Lofsyrðin,
sem þar voru sögð um Hitler, voru
áhrifamikið vopn handa Göbbels
til þess að notfæra sér í áróðurs-
herferðinni síðustu dagana fyrir
atkvæðagreiðsluna, og við þetta
bættist svo útvarpsræða Oskars
von Hindenburgs ofursta kvöldið
fyrir atkvæðagreiðsluna:
— Faðir minn hafði sjálfur séð
í Adolf Hi.tler sinn eigin beina
eftirmann sem æðsta manns þýzka
ríksins, og ég kem nú fram að
vilja föður míns og fer þess á leit
við alla Þjóðverja, menn og kon-
104
ur, að þeir greiði því atkvæði, að
staða föður míns verði falin for-
ingjanum og ríkiskanslaranum.
Þetta var nær áreiðanlega 'ekki
rétt, að því er haft var eftir ör-
uggum heimildum, því að Hinden-
burg hafði borið fram sem síðustu
ósk sína, ósk um, að einveldið yrði
endurreist að honum látnum. Þess
um hluta erfðaskrárinnar hélt
Adolf Hitler leyndum.
Leyndardómurinn um erfðaskrá
hins gamla forseta var að mestu,
ef ekki öllu leyti gerður uppvís
að stríðinu loknu með framburði
Papens í Nurnberg og síðar í minn
ingum hans. Og enda þótt Papen
sé ef til vill ekki sem áreiðanleg-
ast vitni og hafi ef t'il vill ekki sagt
allt, sem hann vissi, þá er ekki
hægt að ganga fram hjá framburði
hans. Hann skrifaði sjálfur upp-
kastið að síðustu erfðaskrá Hind-
enburgs, og að sjálfs hans sögn,
að ósk marskálksins.
— Uppkast mitt (segir hann í
minningum sínum) mælti með því,
að 'Stjórnarskrárlegt einveldi yrði
tekið upp, og ég tók sérstaklega
fram, hversu óæskilegt væri að
sameina embætti forseta og kansl-
ara. Til þess að komast hjá því að
móðga Hitler, var einnig farið
nokkrum viðurkenningarorðum
um jákvæðar framkvæmdir naz-
iistast jórnarinnar.
Papen fór með uppkastið til
Hindenburgs í apríl 1934, að því
er hann segir.
— Fáum dögum síðar bað hann
mig um að koma og finna sig, og
sagði mér, að hann hefði ákveðið
að samþykkja ekki skjalið í því
formi, sem ég hafði stungið upp
á. Honum fannst . . . að þjóðin,
sem heild ætti að gera upp við sig,
hvemig hún vildi að stjórnarfyr.
irkomulag ríkisins væri. Því ætlaðl
hann sér að líta á yfirlitið yfir
'st'örf sín í þágu þjóðarinnar sem
HH
14
að sér réttilega. Sýnt þolinmæði.j
þangað til ókleift var að láta hann ^
ganga lengra í svívirðingunum.
Þá hafði hann ekki reynt að miðla j
málum, yppt öxlum eða brosað og
hliðrað sér hjá Vandræðunum. En
þrátt fyrir þetta var Beecher
áhyggjufullur.
„Hvað ertu að hugsa um?“
spurði Laura.
„Ekkert sérstakt", svaraði hann.
Tilboð Don Willies hafði minnt
hann óþyrmilega á vandræðin, j
sem að honum steðjuðu. Hér var
góð atvinna með ríkulegum laun-
um í boði. Þegar hann virti fyrir
sér hlutina af skynsemi, var ekki
um aðra leið að velja, nema þá
að játa fyrir sjálfum sér, að hannj
væri of latur eða of hræddur til
að þora að reyna.
Laura togaði í jakkaermi hans.
„Sérðu, Mike?“
Beecher leit upp. Frakkinn var
á leið til þeirra yfir grasflötina.
Þrátt fyrir skrykkjótt göngulag
var auðséð, hvert hann stefndi.
Gestaröðin var tekin mjög að þynn
ast og Laura og Beecher voru ein
eftir við sundlaugina. Beecher sá,
að Frakkinn hafði aðra höndina
djúpt grafna í buxnavasanum.
„Eg vona, að hann sé í betra
skapi nú“, sagði Laura.
„Hafðu engar áhyggjur", sagði
Beecher og undraðist um leið með
sjálfum sér, hvers vegna hún ætti
að hafa áhyggjur.
Þá sáu þau furðulega sjón. Lynch
slcaut skyndilega upp frá dimmum
skuggum trjánna og stikaði stór-
um yfir til Frabkans. Er þeir mætt
ust á grasflötinni virtust þeir rek-
ast saman af tilviljun og Beecher
heyrði Lynch hlæja og segja: „Æ,
fyrirgef'ðu, gamli vinur. Eg hlýt að
vera orðinn skolli fullur. Eg sá
þig ekki“.
Eitthvert óskiljanlegt muldur
22
'heyrðist frá Maurice og hann ætl-
aði að halda áfram för sinni, en þá
sá Beecher, að Lyneh hafði gripið
föstu taki í handlegg hans. Hon-
um virt'ist þeir stympast til og frá,
en sá þá ekki gerla í myrkrinu.
Síðan sá hann þá snúa báða á
brott og ganga saman í átt að svöl
unum.
Laura virtist ekki hafa tekið
eftir neinu. „Það var ánægjulegt,
að hann valdi sér annað fórnardýr
til svívirðinganna“, sagði hún að-
eins.
„Við verðum víst að halda af
stað“, sagði Beecher. „Við getum
stanzað á leiðinni hjá íranum og
fengið okkur glas.“
„Ertu að senda mig heim í rúm
ið?“
Beecher brosti og sagði: „Eg
hélt, að þú værir þreytt“.
„Nei, alls ekki“.
Harðasti rónakjarninn úr þorp-
inu stóð eftir við barinn á svölun-
um og sinnti ekki öðru en að tæma
glösin og láta fylla þau á ný. Laura
gefck inn í hús'ið t'il að ná í káp-
un, en Beecher velti því fyrir sér,
hvort hann ætti að fá sér einn lít-
inn áður en hann færi. Eiginlega
hafði hann ekki lyst á að drekka
meira og sú uppgötvun gerði hann
bæði ánægðan-og undrandi í senn.
Hann kærði sig ekki um-*f nájnn
samgang við dykkjusvampana, sem
höfðu safnazt í kringum barinn.
Lafði Curtis mundj endi'lega vilja
segja honum frá því, þegar hún
fór í sundbol'num á ballið í tennis-
klúbbnum, Fredie Mclntyre mundi
ekki gera annað en bölva Spán-
verjunum, Polly gamla Soames
mundi stinga þumalfingrunum í
eyrun og hrópa til hans: „Uhu,
uhu“ og Juggy Olsen mundi full-
yrða, að nautabanar væru bölvað-
að bleyður. Hinir ræddu áreiðan-
lega um öll þau vandræði, sem
FORUNAUTAR OTTANS
W. P. Mc Givern
stöfuðu af lélegum þjónum, göml'-
um bílum og spönsku útlendinga-
eftirliti.
Þá heyrði hann berast til sín
niðurbæld hróp Lauru: „Hættið,
í guðanna bænum, hættið þessu“.
Beecher stökk í tveimur skref-
um að dyrunum og þrengdi sér
inn um dagstofudyrnar. Laura stóð
að hurðarbaki með hendurnar fyr
ir andlitinu. Don Willie kraup við
arininn og horfði á þau yfir öxl
sér og augnaráð hans var í senn
iðrunarfullt og biðjandi. Andlit
'hans var dökkrautt og stóðu svita
perlur á enni hans. Tárin
streymdu niður feitar kinnarnar.
Annar Schaferhundanna lá fyrir
fótum hans ýlfrandi og úr kjafti
hans l'á rauð tungan. í hægri hönd
bar Don Willie leðursvipu gilda
eins og göngustaf. „Eg verð að
refsa honum“, sagði Don Willie
'grát’andi. „Hann var óþægur. Hann
er of sterkur til að fá leyfi til að
gera það, sem hann vill“.
„Þér drepið hann!“ sagði Laura.
„Mér þykir leitt, að þér skyld-
uð verða vitni að þessu“. Hann reis
á fætur og faldi svipuna að baki
sér, eins og hann skammaðist sín
fyrir hana. „Þér munuð víst ekki
hugsa fallega til mín. En ég neyð-
ist til' þessa. Mér finnst það ekki
ánægjulegt. Líúð þér bara á. Eg
græt. Eg elska litlu börnin mín.
En hann var óhlýðinn. Og hann
veit, að ég verð að refsa honum.
Sjáið þið, hann sleikir á mér tærn
ar. Ef þið reidduð hnefann í móti
mér, flygi hann á barkann á ykk-
ur“.
Beecher tók í hönd Lauru.
Haun fann, hversu hún skalf. „Við
verðum að koma okkur heim“,
sagði hann.
„Mike, þér verðið að útskýra
þetta fyrir henni“, sagði Don Will-
ie. „Þér eruð karlmaður. Þér hljót
ið að skilja þetta. Hún má ekki
halda, að ég sé grimmur eða vond
ur. Beecher hikaði. Sjálfur visíi
hann ekki, hvað hann átti að halda.
Að sjálfsögðu bar fulla nauðsyn til
að aga svo gríðarstóra og sterka
hunda. En honum hryllti við þess-
ari stóru og þungu leðursvipu. Og
hvað átti hann að halda um grát-
bólgið andlit Don Willies. Tárin
■gátu að vissu leyti róttlætt
grimmdina. Maður gat allan fjand
ann af sér gert, ef maður bara
grét til að sýna, hve manni féll
það í rauninni ill'a.
„AUt í lagi“, sagði hann loks.
„Eg þakka fyrir kvöldið. Þetta var
reglulega skemmtilegt kvöld“.
Þegar þau gengu niður að bíln-
um, sagði hann; „Þú skalt ekki
láta þetta á þig fá“.
Hún leit skyndilega á hann. „Er
það þess vegna, sem þú vilt ekki
vinna hjá honum?"
„Af því að hann er grimmur við
hundana sína? Nei, en hann hef-
ur fengið þá til þess að liafa nautn
af því. Það er hins vegar umhugs-
unarvert”. Hann opnaðj bíl'dyrn-
ar. „Við skulum ekki láta þetta
eyðileggja fyrir okkur kvöldið".
„Allt í lagi. Hvernig er umhorfs
hjá íranum?“
„Þú færð að sjá það“.
Knæpa írans var í laginu eins
og járnbrautarvagn, lítil, rökkvuð
stofa, tilvalinn staður fyrir þá,
'sem þreyttir voru á kastaniettum,
flamenco-dönsum og hávaða
spánskra knæpa og kaffistofa. ír-
inn framreiddi smárétti ókeypis
fyrir gesti sína og á barnum mátti
fá flestar tjj/gundir af skozku og
írsku viskíi, rándýrum amerískum
vínum og franskt koníak. Segul-
bandstæki sá fyrir hljómlistinni,
l'ágværri dansmúsík og gömlum
revíuslögurum. írinn var snjall
mannþekkjarj og þegar yiðskiptin
af einhverjum ástæðum gengu
ekki eins og bezt varð á kosið,
gerði hann sér lítið fyrir og hækk
aði bara vöruverðið, enda hrað-
fjölgaði þá gestum þegar. Verðið
á knæpunni hjá íranum varð því
stöðugt umræðuefni fólksins í
þorpinu og enginn gat talizt mað-
ur með mönnum, fyrr en hann
hafði reynt það af eigin raun.
Þegar Beecher kom inn, kom
hann auga á Trumbull og Nelson,
þar sem þeir sátu einir við borð
fjærst dyrunum, Þeir voru daprir
og ölvaðir, en lifnuðu þegar við,
þegar Beecher kynnti þá fyrir
Lauru.
„Fábjáninn þarna er cS fara
heim“, sagði Nelson o,? Iientj á
Trumbull. „Hann ætlar að svíkja
okkur“. Hann tók um hönd Lauru
og starði alvarlegur á hana ,,Vel-
komin til Spánar".
Beecher pantaði á borðið Hann
sá, að þau áttu vel saman og lík-
TÍMINN, laugardaginn 1. júní 1963 —
Y V I