Tíminn - 22.06.1963, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA RIKIÐ
WILLIAM L. SHIRER
lengi og þeir geTðu í annarri
heimssrtyr j öldinni.
Efnahagur Þriðja ríkisins
Velgengni Hitl'ers, fyrstu árin,
byggðist ekki einungis á sigrum
hans á erlendum vettvangi, sem
fluttu svo marga landvinninga án
blóðsúthellinga, heldur einnig á
því, að efnahagur Þýzkalands batn
aði, en innan flokksins, og jafnvel
af hagfræðingum erlendis, var lit-
ið á þetta sem kraftaverk. Og
vissulega getur það hafa litið út
sem kraftaverk í augum margra.
Atvinnuleysið, bölvun áranna
milli 1920—30 og einnig fyrst þar
á eftir, hafði minnkað úr sex millj-
ónum árið 1932 í minna en eina
milljón fjórum árum síðar. Þjóðar
framleiðslan jókst um 102 af
hundraði frá 1932 til 1937, og
þjóðartekjurnar tvöfölduðust.
Þýzkaland líktist einna mest risa-
stórú býflugnabúi á þessum ár-
um. Hjól verksmiðjanna snérust,
og allir voru eins önnum kafnir
og býflugur.
Fyrsta árið beindist stefna naz-
ista í efnahagsmálinu, sem aðal-
l:ega var mörkuð af dr. Schacht —
því Hitler leiddist hagfræði, enda
vissi hann nær því ekkert um þau
efni — að því að útvega hinum
atvinnulausu atvinnu að nýju, og
þetta var gert með því að auka
mjög störf í þágu hins opinbera
og styðja einkaframtakið. Opinber
lán voru veitt með því, að komið
var upp sérstökum atvinnuleysis-
sjóðum og skatt'alækkanir fengu
þau fyrirtæki af mikilli rausn,
sem juku veltu sina og um leið
atvinnuna.
Hin raunverulega undirstaða
undir viðreisn Þýzkalands var þó
endurhervæðingin, en nazista-
stjórnin beindi öllum kröftum
viðskiptaheimsins og verkalýðsins
í þessa átt — sem og kröftum hers
höfðingjanna — frá 1934 og fram
úr. í öllum ræðum nazista var far-
ið að tal’a um þýzka efnahaginn
sem Wéhrwirtschaft, eða stríðs-
hagfræði, og hann var af ásettu
ráði skipulagður með það fyrir
augum, að hann gæti dafnað, ekki
einungis á stríðstímum, heldur
einnig á friðartímabili á undan
styrjöld. í bók Ludendorffs her-
höfðingja Der Totale Krieg, sem
kom út í Þýzkalandi 1935, lagði
hann áherzlu á að skipuleggja
efnahag landsins á sama alræðis-
grundvellinum, sem allt annað
var byggt upp á til þess að undir-
búa nægil'ega vel hið algera stríð.
Þetta var í rauninni ekki ný hug-
mynd hjá Þjóðverjum, því á
átjándu og nítjándu öld höfðu um
fimm sjöttu hlutar ríkistekna
Prússlands farið til hersins, og
ætíð hafði verið litið á efnahag
þess ekki fyrst og fremst sem verk
færi til þess að tryggja velferð
þjóðarinnar, heldur framkvæma
stefnu stjórnarinnar í hermálum.
Það var verkefni nazistastjórn-
arinnar að samræma Wehrwirt-
schaft þriðja áratug tuttugustu ald
arinnar. Georg Thomas hershöfð-
ingi dró saman niðurstöðurnar af
mikilli samvizkusemi: „Sagan mun
aðeins geta greint frá fáum til-
fellum, þar sem eitt land hefur
beint jafnvel á friðartímum, öllum
sínum eínahagslegu öflum af á-
settu ráði og kerfisbundið aíð styrj
aldarnauðsynjum, eins og Þýzka-
land var neytt til þess að gera á
tímabilinu milli heimsstyrjal'd-
anna tveggja.“
Þýzkaland var vissulega ekki
„neytt“ til þess að undirbúa stríð
í svo ríkum mæli — þetta var vel
íhuguð ákvörðun, sem Hitler hafði
tekið. í Varnarlögunum frá 21.
maí 1935, sem sett höfðu verið
með leynd, gérði hann Schacht
að yfirmanni stríðsefnahagsmála,
og skipaði honum að „hefja starf
sitt þegar á friðartíma" og veitti
honum vald til þess að „beina
efnahagsundirbúningnum að styrj-
öld.“ Hinn óviðjafnanlegi dr.
Schacht hafði ekki beðið fram til
vors 1935 með að hefja uppbygg-
ingu þýzka efnahagsins fyrir styrj
öldina. Ekki tveimur mánuðum
eftir að hann hafði verið gerður
efnahagsmálaráðherra, eða 30.
september 1934, lagði hann
skýrslu fyrir foringjana, sem hann
kallaði „Skýrslu um það, hvernig
mál'in standa í sambandi við fram
kvæmd stríðsefnahagsáætlunarinn-
ar 30. september 1934,“ þar sem
hann undirstrikaði stoltur, að ráðu
neyti hans „hefur fengizt við efna-
hagslegan undirbúning að stríði."
Hinn 3. maí 1935, fjórum vikum
eftir að hann hafði fengið sitt
nýja embætti, skrifaði Sehacht
Hitler persónulegt bréf, sem byrj-
aði á yfirlýsingu um það, að „fram
kvæmd hervæðingaráætlunarinn-
ar, með hraða og að öllu leyti, er
aðal-vandamál þýzkra stjórnmála.
Því ætti að samræma allt annað
þessu markmiði . . . “ Schacht
skýrði fyrir Hitler, að þar eð
„hervæðingin yrði að vera alger-
lega leynileg þar til 16. marz 1935
(þegar Hitler tilkynnti að setja
skyldi upp her með þrjátíu og
sex herfylkjum (divisions), væri
nauðsynlegt að nota prentvélarn-
ar“ til þess að standa undir kostn-
aðinum að fyrstu framkvaemdun-
um. Hann benti einnig á, með
nokkurri gleði, að sjóðir þeir, sem
teknir hefðu verið eignarnámi af
óvinum ríkisins (aðallega Gyðing-
um) og aðrir sjóðir gerðir af er-
l'endum innstæðum, sem frystar
höfðu verið í landinu, hefðu hjálp
að til'við að greiða fyrir byssur
Hitlers. „Því“, sagði hann að lok-
um,“ er það, að hervæðing okkar
er að nokkru leyti kostuð af inn-
eignum okkar stjórnmálalegu ó-
vina.“
Enda þótt hann mótmælti í al-
gerri fáfræði við Núrnbergréttar-
höldin, ásökunum um, að hann
hefði tekið þátt í nazista-samsæri
til að hefja árásarstríð — hann
hafði gert hið gagnstæða, að því
er hann sjálfur staðhæfði — er
staðreyndin samt sú, að enginn
einn maður bar jafn mikla ábyrgð
og Schacht á efnahagslegum und-
irbúningi í Þýzkalandi að striðinu,
sem Hitler kom af stað árið 1939.
Herinn viðurkenndi þetta fúslega.
í sambandi við sextugsafmæli
Schachts, lofsöng blað hersins,
<1
%X9
Militar Wochenbiatt, hann 22. jan-
úar 1937 sem „manninn, sem
gerði endurreisn Wehrmacht efna-
hagslega mögulega.“ Og blaðið
bætti við: „Varnarliðið á það
ís meS óvöxtum
Scrjið eina skeið af
blönduðum óvöxtum í
glas, því næst tvær ís-
kúlur, spændar mcð' hcitri
matskeið úr ispakkanum,
siðan bætt við úvöxtum
og ein skeið af þeyttum
rjóma ofan ó.
###########
29
ina — og síðan sígarettur, kaffi
og súkkulaði, á meðan menn biðu
eftir merkinu frá veðurfræðing-
unum og áætlunardeildinni um að
allt væri klárt og þeir mundu
streyma út í flugvélarnar — eða
þá þeir sæju menn koma þeysandi
á jeppa, veifandi flagginu: AF-
LÝST, sem þýddi, að allt hefði
verið tímasóun, óttinn og svitinn
hefðu verið til einskis vegna ó-
væntra veðurbreytinga eða vegna
þess að náungarnir á flugkontórn-
um hefðu fengið nýja flug í koll-
inn.
En allt þetta var langt að baki
og honum óraunverulegt nú —
þröngur, heitur flugstjórnarklef-
inn og brosandi, ung stúlkan við
hlið honum — það var veruleik-
inn.
„Hvað hefurðu þekkt hann
lengi?“
„Jimmy? í fjögur ár.“
„Ög það hafa víst verið skemmti
leg ár?“
„Það mundi ég ekki vilja full-
yrða. Þú þekkir hann ekki. Flestir
halda, að hann sé einn af þessum
ensku séntilmönnum, og það kem-
ur honum venjulega í vandræði-
Sérstaklega á Engl’andi sjálfu, þar
sem fólk er svo hrifið af mönum,
sem tala gott mál. „Hún andvarp-
aði og brosti síðan kankvís. „Þeir
verða líka hrifnir af slíku í bönk-
unum.“
Beeoher fann, að honum veitt-
íst létt að tala um Lynch. „Var
það þannig, sem hann hélt sér
uppi? Á fölsuðum ávísunum?"
„Nei, einnig á annan hátt. Hann
gefur fjandann í allt og alla. Hon-
um finnst 'gaman að stofna til
vandræða og gera öðrum til‘
miska.‘
Beecher horfði á hana. „Er það
það, sem laðar þig að honum?“
„Ekkert svona tal'“, sagði hún
hvasst.
Beecher brosti til spegiltnynd
ar sinnar í framrúðunni — það
Var ekki vingjarnlegt bros, frekar
eins og gretta hnefaleikamanns,
sem hefur fengið högg fyrir bring-
spalirnar. „Ég ætlaði ekki að særa
þig — ekki enn“, sagði hann ró-
lega.
„Þú hræðist alltof margt til
að geta verið hættulegur“ sagði
hún og kímdi.
Skyndilega hallaðist vélin í-
skyggilega. Bakborðsvængur slóst
niður í þrjátíu gráðúr. Beecher
rak fótinn í vinstra stýrishjól og
greip um hæðarstýrið. Fyrst í stað
hélt hann, að þau mundu hrapa,
en vélin rétti sig brátt aftur, og
eftir nokkrar sekúndur hélt vélin
sína beinu braut, eins og ekkert
hefði í skorizt.
„Hvað kom fyrir?“ spurði Laura
hvasst.
Beecher var það ekki ljóst sjálf
um. Ekki var neinum vindi til að
dreifa. Þau höfðu líklega lent í
loftgati.
„Jimmy flær þig lifandi, ef þú
reynir einhver asnastrik.“ sagði
hún.
Beecher varð hissa á reiðinni í
rödd hennar. Hann sneri sér við
og sá hve henni hafði brugðið,
hún hafði þrýst höndunum saman
í skauti sér. Og þá varð honum
ljóst, að það var ekki reiði, sem
hann hafði heyrt i rödd hennar,
heldur hræðsla.
Beecher glotti og sneri sér aftur
að mæl'aborðinu. „Þú sagðir, að
ég væri of hræddur til að geta
verið hættulegur.“
Andartaki síðar opnuðust dyrn-
ar og Lynch kom inn. Hann hafði
skipt um föt og var nú klæddur
upplituðum kakibuxum og brúnni
prjónapeysu. Skammbyssuna bar
hann í annarri hendi. „Þú virðist
hafa haldið réttri stefnu, sé ég“,
sagði hann og horfði á áttavitánn
yfir öxl Beechers. „Það var gott.
Þú ættir að reyna að sofa eitt-
hvað“, sagði hann við Lauru. „Við
Beecher förum yfir flugáætlun-
ina á meðan.“
Eftir að Laura var farin, settist
Lynch j sæti hennar og opnaði
kortamöppu. Hann lagði skamm-
byssuna við hli.ð sér og tók blýant
upp úr vasanum.
„Fyrst og fremst ferðu nú niður
í um 150 metra hæð“, sagði hann.
„Ég vil ekki komast inn á radar-
inn hjá þeim í Gíbraltar. Við ætt-
um að sleppa í þeirri hæð.“
Beecher ýtti stýrisstönginni |
fram, og hafði um leið auga ál
hraða- og hæðarmælum vélarinn-:
ar. „Hvert förum við svo?“
„Ég skal gefa þér stefnuna rétt
strax“, sagði Lynch og setti merki
með blýantinum i kortabókina.
„Hlustaðu nú gaumgæfilega, Bee-
cher. Ég get ekki stjórnað flugvél,
en um vélina sjálfa veit ég þó
nokkuð. Þú skalt ekki fara að
telja okkur trú um, að hún verði
fyrir skyndilegri vélarbilun. Ég
læsti spönsku flugmennina inni í
farangursgeymslunni. En ég get
all'taf náð í þá aftur, ef þú verður
til vandræða. Skilurðu það?“
„Af hverju notuðuð þið ekki
spönsku flugmennina frá upp-
hafi?“
„Við veltum að sjálfsögðu þeim
möguleika fyrir okkur líka. Reka
skammbyssu í bakið á þeim og fá
þá til að hlýða skipunum. En ég
tala ekki spönsku. En þú getur
treyst því, að við hefðum getað
fengið þá til hvers sem var, ef
þú hefðir ekki fallizt á að vera
þægur og góður. Stefnan verður
nokkuð breytileg næstu tvo tím-
ana. Og þá var betra að halda sér
við þig.“
Beecher leit á mælitækin. Þeir
voru næstum komnir niður í
hundrað og fimmtíu metra hæð,
og þeir gátu séð blikandi ljósa-
röðina j Gíbraltar. Þeir flugu suð-
ur fyrir bjargið og tóku stefnu í
átt til Tangier.
„Hefurðu eyðilagt loftskeyta-
tækin“? spurði Beecher Lynch.
„Vitaskuld. Ég sleit þau úr sam-:
bandi. „Lynch glottj við tönn. Ég'
reiknaði með, að þú mundir verða
einmana hérna uppi, og kærði mig
ekki um, að þú færir að þvaðra
við stöðvarnar fyrir neðan. Þú
sérð, að ég er fullkomlega heima
í því, er að flugvélum Iýtur.
Mundu það. Þú gerir ekkert án
þess að ég skipi fyrir um það. Og
skiptir þér ekki af öðru. Ég vil
að flugferðin verði þægileg.“
Með Tangier að baki, beygðu
þeir til hafs. Lynch beygði sig á
ný yfir kortin og skipaði Beecher
að taka stefnu í suður.
Síðan hallaði hann sér makinda-
lega aftur á bak og kveikti sér í
sígarettu.
„Svo höfum við ekkert að gera
næstu tvo tíma“, sagði hann. „Þú
getur látið sjálfstýrinn sjá um
stjórnina, þegar þú vilt.“
„Ekki minna en tíu flugvélar
verða úti að leita okkar, er dagur
rís,“ sagði Beecher. „Og Interpol
sveitist áreiðanlega blóðinu, þegar
lík Frakkans finnst. Trúirðu því
raunverulega að við sleppum?-1
Lynch yppti öxlum. „Það er
kannske ekki fullkomlega víst, en
þess vert að reyna.“
„Það er víst meira en lítið í
húfi.“
„Af hverju spyrðu?“
„Þið vogið það miklu, að til
einhvers hlýtur að vera að vinna.
Og sjálfsagt hefur ekki allt verið
í sómanum heima á Englandi
heldur.“
„Ég skil, hvað þú átt við,“ sagði
Lynch og varð hugsi. „Tja, það
er kannske rétt hjá þér. Að
minnsta kosti þurfti ég að stinga
af. En ég nennti ómögulega að
fara að gerast einn af mörgum
milljónum smáborgara j smáborg-
legu þjóðfélagi. Eða mundi þér
hafa þótt það skynsamlegt?“
„Það hugsa ég ekki“, svaraði
Beecher.
„Já, þú ert ekki Englendingur.
Þar í liggur munurinn. Sérðu til,
garnli vinur, það er vægast sagt
ósköp óþægilegt að vera annars
flokks persóna á Englandi. Það
gerir ekkert til, þótt maður sé fá-
tækur. Og að vera ríkur og
fyrsta flokks — það er fjandans
ári gott líf. En að vera einhvers
staðar þarna mitt á milli, er óþol-
andi. Og einmitt þar var nú einu
T f IVII N N, laugardagurinn‘22. júní 1963. —
14