Alþýðublaðið - 29.07.1942, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 29. júlí 1942
ALPYÐUBLAÐiÐ
ísland og Orænland, varð-
i' Norðurhðfum.
Eftir Vilhjálm Stefánsson.
fj* FTIRFARANDI groin eftir Vilhjálm Stexánsson birtist í
■4 ameríkska tímar. Fortune. Er óþarfi að kynna höfund-
inn, hann þekkja allir íslendingar, en hitt mun mörgum
þykja athyglisvert, hvað hann segir um þýðingu íslands og
Grænlands í stríðinu.
VILHJÁLMUR STEFÁNSSON, LANDKÖNNUÐUR.
Verðhækkanir, kauphækkanir og kjör opinberra starfs-
manna og skrifstofufólks. — Okur á greiðasölustöðum.
ísland, styrjöldin og bókmenntirnar eftir stríðið.

stððvar
AB athygliverðast við nú-
verandi heimsstyrjöld frá
landfreeðilegu sjónarmiði er
það, að hún er háð á norður-
lielmingi þess svæðis, sem ligg-
ur að heimskautssvæðinu. Höf-
uðborgiir allra styrjalda(rþjóð-
airna, að Chunking undanskil-
inni, liggja nær heimskautinu
en miðjarðarlínu.
Lönd Evrópu, Asíu og Norður
Ameríku lykja um íshafið á
líkan hátt og Afríka, Evrópa og
Asía lykja um Miðjarðarhafið.
ítalir óska þess, að Miðjarðar-
hafið verði raunverulega það,
sem þeir hafa kallað hafið sitt.
En við þurfum ekki að óska
íshafinu þess, sem er okkar haf,
undir yfirráðum brezka og rúss-
neska flotans, og jafnframt
Bandaríkjamanna og Kanada.
Með tilliti til flugmálanna
þýðir þetta það, að ’æina stefn-
an miUi einhverra af þessum
þjóðum er í norðlæga stefnu. Á
venjulegum kortum, sem gefa
helzt til kynna, að jörðin sé flöt,
virðist rökrétt að hugsa sér, að
flogið sé í austlæga eða vestlæga
stefnu eða flogið yfir stór út-
höf.
Á flugi án viðkomu fá San
Francisco til Berlínar myndu
margir ætla, að beinast væri að
fljúga yfir þver Bandaríkin og
fara frá austurströndinni ná-
lægt New York eða Nýja Eng-
landi og stefna í austur, eða að-
eins í norðaustur. En hin rétta
stefna er í norður. Það er flog-
ið yfir Kaliforníu, KlettafjöR og
Kanada. Fluginu er haldíð á-
fnam norður af Hudsonflóa, yfir
Baffinseyju og Grænland( farið
yfir norðaustur enda íslands,
suðvesturodda Noregs og komið
til Berlínar úr norðurátt eða að-
eins úr norðvesturátt. í stað þess
að fljúga yfir New York er
fluglínan meir en 1,600 km. fyr-
ir norðan Montreal, og er xneð
þessu hægt að stytta sér flug
leið, sem r.emur um 1 600 km.
Ef fljúga ætti frá Washing-
ton eða New York til Japan og
farið væri fyrst vestur fyrir
Seattle og því næst norður fyr-
ir Alaska, væri það sama og að
fljúga tvær hliðar þríhyrnings.
Þannig eru því aðalatriðin frá
landfræðilegu sjónarmiði þau í
þessu stríði, að stytzta leiðin
milli hinna stríðandi aðila er í
lofti, en ekki um lönd og sæ.
Vildi k»npa Ésland.
Sú staðreynd, að frá íslandi
er hægt að ráða Norður-Atlants-
hafi, var fyrst viðurkennd af
William Henry Seaward, sem
var utanríkismáláráðherra árið
1861. Þetta er þó augljóst mál,
þegar litið er á hnattlíkan. Sea-
ward rökstuddi mál sitt með
því, að Bandaríkin þörfnuðust
bæði Grænlands og íslands til
þess að geta ráðið yfir Norður-
Atlantshafí, og ættu að kaupa
bæði þessi lönd af Danmörku.
Enn fremur þörfnuðust Banda-
ríkin Alaska, til þess að geta
ráðið yfir norðurhluta Kyrra-
hafs, og ættu að kaupa það land
af Rússum. Bandaríkin fengu
Alaska árið 1867. En svo fór
hernaðarandinn að dofna í Was-
hington^ og Bandaríkin
gleymdu Grænlandi og íslandi
og hemaðarfyrirætlunum sínum
í Alaska. En fyrir um fimm ár-
um idr Bandaríkjamönnum
aftur að verða það ljóst, hversu
býðingarmikið það væri að geta
ráðið yfir Norður-Atlantshafi
og Norður-Kyrrahafi.
ísland hafði orðið sjálfstætt
ríki árið 1918. Grænland var
enn þá nýlenda og hefði verið
hægt að fá það á leigu eða tii
kaups. Fyrst tóku Bretar, en því
næst Bandaríkjamenn að sé her-
vernd íslands, meðan Danmörk
og Noregur eru hertekin. Banda-
ríkin fengu Grænland að láni
hjá Dönum. í báðum tilfellum
var því lofað, að bæði löndin
skyldu láíin sjálfráð, að svo
rniklu leyti sem hægt væri að
koma því við á styrjaldartímum
og að allar hersveitir yrðu
fli ttar burtu að stríðinu loknu.
t fyrri heimsstyrjöldinni gáfu
Bretar fslandi gætur með tilliti
til flotastöðvar. Það var frá ís-
lenzkri höfn, sem Hood sigldi í
núverandi heimsstyrjöld til
mestu sjóorrustu, sem háð hefir
veríð í Norður-Atlantshafi, þeg-
ar Bismarck var sökkt. En nú
á dögum er loftið orðið vígvöll-
ur, ekki síður en sjórinn og
jörðin, og einnig í því tilliti
hefir ísland marga kosti með
alla sína mörgu firði, sem eru
ágætar flugstöðvar. Þokur eru
þar álíka tíðar og á Skotlandi,
en það er sjaldgæft að þoka sé
samtímis bæði við norður- og
suðurströndina. Jafnvel þótt
ísland sé aðeins lítið eitt stærra
en írland, er hægðarleikur að
hafa þar tvær flughafnir, og
væri nokkuxn veginn tryggt, að
aUrtaf væri sæmilegt skyggni
yfir annarri. Með því væri hægt
að hafa eftirlit með öllu Norður-
Atlantshafi frá íslandi.
Engin þjóð í heimi veit betur
um þýðingu íslands í hemaði en
Þjóðverjar. Fyrir stríðið lögðu
Þjóðverjar inikla stund á að
vingast við íslendinga, en þeir
voru mjög andvígir stefnu
Hitlers. Ei að síður leyfðu fs-
lendingar Þjóðverjum veðurat-
huganir yfir landi sínu, og efast
enginn um það nú, í hvaða skyni
þær hafa verið gerðar.
Til athugana sinna notuðu
Þjóðverjar svifflugvélar að yfir-
varpi. Þeir fluttu með sér svif-
flugvélar og hjálpuðu íslending-
um til að byggja aðrar. Og til
að finna slíkar flugstöðvar sögðu
þeir að nauðsynlegt væri að
rannsaka allt landið, og gerðu
þeir það í tveim flugvélum.
Auk lendingarstöðva sinna
bæði fyrit landflugvélar og sjó-
flugvélar, hefir ísland margt
fleira, sem gildi hefir í hernaði.
Vegna hinna háu fjalla er
vatnskraftur mikill þar, og hef-
ir hann nú verið beizlaður svo,
að til heimilisbarfa er rafmagns
notkun á íslandi hlutfallslega
mest í heimi.
Annað atriði, sem mikilsvert
er frá hernaðarsjónarmiði, er
jarðhitinn. Víða á íslandi er
hægt að fá heitt vatn rétt við
fæturna á sér.
Eina fæðutegundin, sem ís-
land gatur lagt fram ótakmark-
aðar birgðir af, er fiskur. Þar
liafa menn um langt skeið fisk-
að sér til skemmtunar, og fisk-
veiðarnar í höfunum umhverfis
eru einar hinar umfangsmestu
í öllum heimi. Mikill hluti síld-
arínnar( sem flutt er til Ame-
ríku með sænsku vörumerki, er
veiddur á íslenzkum miðum, og
mikið af þorskinum, sem flutt-
ur er til Brazilíu og kallaður
norskur, er frá íslandi.
Þýðing firœnlands.
Grænland er austlægast
þeirra landa, sem Bandaríkja-
megin eru við Atlantshaf, því
bein lína, sem dregin er frá
norð-austur horni þess til suður
áttar; liggur fimmtíu til sextíu
mílum austar en austlægasta
horn íslands. Hvarf á Græn-
landi er um það bil eins sunnar-
leg^ og Shetlandseyjar, eða all-
miklu sunnar en syðsti oddi ís-
lands. Hafnirnar á vesturströnd
Grænlands sunnanverðri leggur
aldrei, svo að þar eru því hafnir
allt árið fyrir skip, kafbáta og
flugbáta. Áður hafði veriö talið,
að skip gætu eklti tekið hafnir á
Grænlandi nema á sumrin, en
(Smámsaman hefir þetta breytzt,
og hafa Danir siglt til Græn-
lands á tímabilinu frá því fyrst
í marz þar til í október. En nú
sjáum vér heldur enga ástæðu
til að hætta í október.
Vetur eru kaldari á Græn-
landi en á íslandi, en þó ekki
eins kaldir og flestir halda.
Auk þess sem Grænland er
ínikilsvert sem aðsetur skipa,
kafbáta og flugvéla, er það sér-
staklega hentugt til veðurathug-
ana. Það er mikið til í þeim
orðum, að veðrið komi úr vestri.
Bandamenn hafa því góð tromp
á hendinni, þar sem eru veður-
skeyti frá Jan Mayen, Græn-
landi, íslandi og Labrador.
Sennilega geta þeir féngið vit-
neskju um veðurskilyrði, ef þeir
ætluðu sér að gera loftárás á
Þýzkaland • annað kvöld; og
Frh. á 6. ftlðu
AÐ MA VEL VERA, að nauð-
synlegt hafi verið fyrir
bændastéttina að fá mjólkina og
mjólkurafurðimar hækkaðar. Um
það skal ég ekkert segja að svo
svöddu og ég er alltaf þeirrar skoS-
unar, að vel verði að búa að þeim,
sem í sveítunum búa, því að ef
sveitabúskapurinn hrynur, þá
hrynur fleira.
EN ÉG SEGI: Það er misjafn-
lega búið að okkur þegnunum í
þessu þjóðfélagi. Verkamennimir
hafa flestir fengið launahækkan-
ir — og aðrir ýmsar rnikilsverðar
umbætur, en skrifstofufólk og op-
ir.berir starfsmenn siija á hakan-
um.
NÚ Á ÞETTA FÓLK að borga
25% hækkun á mjólkina og
smjörið og skyrið — og bráðum á
kjötið, af kaupi, sem það fær borg-
að 1. næsta mánaðar meó gömlu
vísitölunni. Þetta fólk á þannig að
sitja við sömu lágu launin í heilan
mánuð og rúmlega það, þar til sú
hækkun, sem gerð hefir verið,
kemur fram í vísitölunni.
AUK ÞESS SJÁ ALLIit hversu
ósanngjamt það er að þetta fólk
búi við sama grunnkaupið langan
tíma eftir að allir aðrú hafa feng-
ið grunnkauþ sití iiækkað. Þetta er
að sjálfsögðu ekki hægt að þoia
til lengdar — og hlýtur að leiða
til skæmhemaðar, ef ekki verður
bætt upp.
ÖLLUM ER BANNAÐ að gera
verkfall. En opinberir starfsmenn
geta líka farið í aðra vinnu eins
og karlarnir hjá Eimskip og ríkis-
skip, eða starfsmenn vélsmiðj-
anna. Sú leið er fær og sjálfsagt
að fara hana, ef engin leið er til
að ná einhverju réttlæti.
OPINBERIR STARFSMENN
hafa farið fram á 20% launa-
hækkun. Það er 5% minna en
margir aðrir hafa fengið — og
hækkun mjólkurinnar nemur. Rík-
isstjórnin hefir þetta enn til at-
hugurar. En hversu lengi eiga
rnern að bíða eftir ríkisstjórninni?
L.IÓTAR SÖGUR fara af okrinu
á gististöðunum. Ferðamaður,
sem er nýkominn úr för til Norð-
ur- og Austurlands, sagði mér f
gær, að okrið væri svo mikið á
greiðasölustöðunum, að undirun
sætti. Þó sagði hann, að verðlagið
í skálanum við Hvítárbrú væri
verst. Annars er það svor.a hvar
sem komið er á landinu, jafnvel
uppi á Hólsíjöllum, þar sem hangi-
kjöt er borið í allar máltíðir!
ÉG SEGI á einum stað í árbók
minni 1941, að vi6 íslendingar
sitjum í stúkusæti og horfum á
þýðingarmestu orrustuna í styrj-
löldinhi, orrustuna um Atlantshaf-
ið. Ég hygg að þetta sé ekki fjarri
lagi. En ég veit þó að margt fer
fram hjá okkur, sem við vitum
ekki af — og fjölda margt, sem
ekki er hægt að segja frá — sem
ég tel líka ekki nema eðlilegt.
ÞAÐ ER JAFNVEL fundið að
því, ef við, íslenzkir, bla'amenn,
klippum grein úr kanadisku blaði
og birtum hana hér orðrétta! Sliil-
ur íiiaðui ekki slíka hótfyndni. Ég
er alveg með því, að hér sé ekk-
ert birt, sem getur orðið til tjóns
þeim, sem Verja Iandið — en það
verður að gæta þess að fyrirmæli
um slíkt séu réttlát.
VIÐ ERUM ORÐNIR í alfara-
leið og margt gerist í kringum
okkur. Það er oft athyglisyert að
lesa eftirstríðsbókmenntir. Ég
hygg að við fáum að lesa margt
furðulegt um ísland og þýðingu
þess eítir þessa styrjöld.
Banaes á horninu.