Tíminn - 22.12.1963, Page 6

I BJÚRTIl BÁLi
'Ferhendurnar iifa’
BÓKAÚTGÁFA Menningarsjóðs
heíur nú skotið inn á jólamark-
aðinn bók, sem heitir Ferhenda.
Þetta er 14. bókin í flokki þeirra
bóka, sem útgáfan kallar: „Smá-
bækur Meni:ingarsjóðs“.
Ferhenda er vísnasafn eftir
Krr'stján Ólason. Hann er Þingey-
ingur, tæplega sjötugur að aldri,
nýlega fluttur búferlum að norð-
an til Reykjavíkur.
Vafalaust hafa flestir fslending-
ar, sem kveðskap unna, heyrt vís-
ur eftir Kristján Ólason og veitt
þeim athygli, vegna þess hve vel
þrr hafa skilað erindi sínu.
Vísnagerðin var og er þjóðar-
íþró*t á ísiandi. Margur hefur gert
snja’la bögu. Hins vegar munu fá-
ir ciga eftir sig stór söfn galla-
lausra vísna. Formið er strangt og
leynir ekki misbrestum. Stökur
g^ta að vísu verið góðar, þótt þær
séu ekki fullkomnar. Þær geta
fcljómað vei. þegar þær eru fluttar
á stemningarstundum, og hitt í
mark á völdum færum, þó að
ninar sömu stökur verði oft lítils-
megnugar og ósjálfbjarga á prenti.
Ýmsir hafa misreiknað sig og
vísur sínar í þessum efnum. Út-
gefcndur visnasafna hafa líka löng
um — að rnér virðist — flaskað á
sliku.
Hin nýja bók, Ferhenda, er
ekKÍ með því marki brend. Hún
er safn vísna, sem allar eru svo
vandvirknisiega og vel gerðar, að
þær má telja til bókmennta. Breyt
ir þar engu um, þótt sumar séu
öðrum snjallari eða eitt yrkisefn-
ið öðru geðfelldara. Allar bera
bær órækan vott um kunnáttu og
hagleik í .meðferð máls og stíls
— og djúpiæka skáldgáfu.
Svo sjálfstæðar eru stökur þess-
ar, að þeim nægja yfirleitt stuttar
fyrirsagnir til kynningar. List-
fengið nær líka til fyrirsagnanna
i bók þessari.
Fyrsta vísan heitir:
Veðrahroílur
Þungt í falli þrymur Rán,
býtur í fjalla nöfum.
Það er allra veðra ván,
við skulum halla að stöfum.
Jlver er sá fullorðinn íslending-
'ir, sem ekki kannast við þennan
hioH og finnur hann ekki fara um
sig, þegar hann les hina fáorðu
ráðleggingu ferskeytlunnar um að
láta ekki bæinn standa opinn?
Kristján Ólason átti heima í
sveit framar, af ævi. Hann mælir
áreiðanlega fyrir munn margra,
þegar hann segir undir fyrirsögn-
ínro:
Sveitamaður á mölinni.
A'drei máist minni úr
morgunglaði kórinn,
KRISTJÁN ÓLASON
eða hversu eftir skúr
angaði viðarmórinn.
Skammarvísur kann K.Ó. vel að
yrkja. Það vita kunnugir. Fátt er
af þeim í þessari bók. Þar er þó
þessi t. d.:
Sláttumaður.
Heldur urðu hey þín smá
hér í þessu lifi.
Þrátt fyrir afbragðs lipran ljá
i lyga og bragða þýfi.
Hið broslega er K.Ó. skemmti-
lega tiltækt:
Eftirmæli um lúnn skjótráða.
Þegar hann er fallinn frá,
íóikið ber í minni:
v'ðbrögð snögg og oftast á
undan hugsuninni.
Kaldhæðnin i þessari stöku er
ósvikin:
Við morgunþvottinn.
Sápuþvotti hættir hold,
hljóðir liggjum saman
andir þriggja álna mold,
óhreinir i framan.
Nóg er umhugsunarefnið fyrir
þann, sem vill svara fyrir jörðina:
Hvers vegna?
Góða, mjúka, gróna jörð,
gr æn og fögur sýnum,
Lví er alltaf einhver hörð
»:rða í skónum mínum?
Þá er ekki þessi staka efnislaus:
Vegscmd.
Hvers vegna. ég ekki er
alltaf sæll og glaður?
Það ber við, að þelsárt mér
þykir að vera maður.
Svo er:
Áhætta kærleikans.
Ekki þjáist auðnin grá,
vndisfáa og nauma,
1 Sendibréf frá 21 íslenzkum stúd
ent í Kaupmannahöfn á öldinni
í sem leið, á tveim árabilum, 1825
—1838 og 1878—91, eru nú kotnin
út í bók, undir nafninu Hafnar-
i stúdentar skrifa heim. — Finnur
Sigmundsson landsbókavörður bjó
| til prentunar og Bókfellsútgáfan
i gaf út með myndarbrag, og er
þetta_ fimmta bókin í bókaflokkn-
um fslenzk sendibréf.
Fara hér á eftir nöfn og fræði-
greinar bréfritara: Þorsteinn
Helgason, prestur; Baldvin Einars
son, lögfræðingur og ritstjóri Ár-
manns á Alþingi; Högni Einarsson
(las lög, týndist og fannst svo lát-
inn í síki í Höfn); Torfi Eggerz
FINNUR SIGMUNDSSON
heldur sá er ann og á
ástarþrá og drauma.
Loks kemur hvimleið ellin til
sögunnar, en bót er í máli, að
nægjusemin vex þá með getuleys-
inu:
Lífið sína líknsemd ber,
■íúfi happafengur,
þú ert ekki orðinn mér
rmissandi lengur.
Síðasta vísan í bókinni er:
Að leiðarlokum.
Kannað hef ég kalt og heitt,
kátur meðal gesta.
Nú er bara eftir eitt
— ævintýrið mesta.
Hér verður að láta staðar num-
ið með sýmshorn úr bókinni. En
vísnasafn petta er svo vandað og
snjallt, að helzt vildi sá, er kynn-
ir, þylja það allt og doka við hjá
hverri stöku þess.
Kverið cr einnig fallegra frá-
gei.gið að pappír og prentun. Ekki
hefi ég komið þar auga á nokkra
prentvillu: Hannes Pétursson
skáld mun hafa haft eftirlit með
fráganginum og séð um útgáfuna
fyiir Menningarsjóð. Ritar Hann-
ps Pétursscn stuttan eftirmála í
bókina um höfundinn. Þar segir:
„Kveðskapur hans“ (þ. e. K.Ó.)
, ber vitni skáldlegri tilfinningu og
hagleik í máli og stíl. íslenzk vísna
geið er ekki hætt komin meðan
hún er iðkuð af jafnmikilli smekk
vlsi og Kristjáni er lagin“.
Undir þessi orð vil ég taka. —
E.ristján Ólason er skáld. Honum
tekst venjulega með strangri vand
virkni í máli og stíl og ögun hugs-
unar að gera sér hið þrönga form
feihendunnar undirgefið til skáld
legrar túlkunar.
Að þessu keppa vitanlega allir
svonefndir hagyrðingar, misjafn-
lega ákveðið og einbeittlega auð-
vitað, og með ákaflega misjöfn-
um árangri, — sumir stopulum,
og sumir — ef til vill — engum
fyrh aðra en sjálfa sig.
Eigi að síður er almenn iðkun
þessarar íþróttar andlegu lífi þjóð
arinnar mikilsverð og íslenzkri
tungu til ómetanlegrar þjálfunar.
,’lenningarsjóður á þakkir skyld
ar fyrir að hafa gefið út vísnasafn-
ið Ferhendu. Safnið er til fyrir-
myr.dar á þessu sviði íslenzkrar
rr.rnningar
Forðum var því spáð í lands-
fleygri stöku, að ferhendurnar
rnundu deyja með skáldunum: —
Páli, Grími og Þorsteini.
Bók þess’ sannar með ágætum,
að sá hafði rétt fyrir sér, sem
kvað á móti og sagði: „Ferhend-
umar lifa“.
Karl Kristjánsson.
(las lög, veiktist og dó frá námi);
Finnur Magnússon, prófessor; Gísli
Hjálmarsson, læknir; Þorgeir Guð
mundsson prestur; Finnur Jónsson
prófessor; Hannes Hafstein skáld
og ráðherra; Gísli Guðmundsson
(las málfræði, hvarf af skipi í Dan
mörku og fannst látinn); Haf-
steinn Pétursson (prestur í Ame-
ríku, dó í Höfn); Jón Þorkelsson
þjóðskjalavörður; Emil Schou (las
guðfræði, fór til Ameríku og dó
þar); Ólafur Davíðsson fræðimað-
ur; Sigurður Jónasson( las tungu
mál, hvarf af skipi í hafi); Valtýr
Guðmundsson prófessor; Páll
Briem, amtmaður; Bogi Melsteð
sagnfræðingur; Halldór Bjarnason,
sýslumaður, Jóhannes Jóhannes-
son bæjarfógeti og Þorsteinn Er-
lingsson skáld.
TÍTT gerist í seinni tíð, að blaða
menn setji saman bækur, og nokkr
ar slíkar hafa komið út á þessu
hausti og ein nokkuð sérstæð, —
nefnist í björtu báli, sem Guð-
mundur Karlsson blaðamaður hef-
rr samið um nærri hálfrar aldar
gumlan atfcurð, Reykjavíkurbrun-
ann mikla 1915. Tileinkar höfuntí-
ur bókina minningu föður síns,
Karls Ó. ll.iarnasonar varaslökkvi-
Ji*sstjóra, en útgefandi er Ægis-
útgáfan.
Bókin er sérstæð að þvi leyti
m. a„ ao þarna fjallar blaðamaður
uin atburð og efni, sem hann er
eini sérfræðingur sinna stéttar-
bræðra um. Því það er ekki ein-
asta, að hóíundur er sonur manns,
sem var einn fremsti slökkviliðs-
maður höfuðborgarinnar allt frá
því þessi atburður gerðist og til
a viloka fyrir nekkrum árum, held
t.r var Guðmundur sjálfur virkur
s'ökkviliðsinaðrr sjálfur í mörg
ár forfram.aðist erlendis um tíma
a þessu sviði, fylgdist með nýjung
um og fékk á starfi sínu svo mik-
inn áhuga, að hann stofnaði og
mstýrði blaði handa stéttarbræðr-
um sínum meðan efni voru til að
fca'da því úti.
Ekki hefur Guðmundur fyrir-
h,'fnarlitið getað efnað í bók sína
upp úr skýrslum Slökkviliðs
Reykjavíkur, þvi að i vörslum þess
eru ekki til nema tíu linur skráð-
ar am atburðinn. Hins vegar hef
ur hann nokkra elztu slökkviliðs-
menn til frásagnar, en þó að mestu
aðia borgaia bæjarins, sem hann
hefur spurt spjörunum úr og vef-
ur nokkur viðtöl inn í bókina. Þá
styðst hann við beldur fátæklegar
frásagnir samtímablaðanna í bæn-
um, en allnokkuð kemur frá eigin
brjésti höíundar. Áður en hann
byrjar að iýsa þessum voveiflega
atburði, bregður hann upp mynd
af daglegu lífi fólksins í bænum,
m. a. fatnaði, sem bæjarbúar
klæddust í þann tíð. Helztu dægra
dvöl, skemmtunum og samkomum,
lil að gera lesandanum hægara að
áíta sig á, hvernig umhvorfs var í
bænum dagana fyrir þessa voða-
Ármann Kr. -Einarsson:
ÓLI og MAGGI
í ræningjahöndum.
Ármann Kr. Einarsson, rithöf-
und þarf ekki að kynna fyrir les-
endum, svo vel er hann þekktur
fyrir barna- og unglingabækur
sínar. Þessi nýja bók Ármanns,
Óli og Maggi í ræningjahöndum,
er hrífandi og ævintýraleg drengja
saga. — Söguefnið að dálítið ný-
stá.rlegt, en þarna er sagt frá
gæzlu varpstöðva í eyju í nágrenni
Reykjavíkur, og óprúttnum eggja-
ræningjum, sem einskis svífast í
átökum við drengina, sem gæta
varpstöðvanna. Drengirnir, Óli og
Maggi eru kjarkmiklir og ráð-
snjallir, og ekki er ég í neinum
vafa um það, að mörgum röskum
dreng mun hlaupa kapp í kinn, er
hann les um ævintýri þeirra Óla
og Magga, og baráttu þeirra gegn
ræningjunum.----------
Ármann Kr. Einarsson er nú
einn þekktasti höfundur barna- og
unglingabóka á íslandi, en hróður
hans er ekki aðeins bundinn við ís-
lenzka lesendur, því að í Noregi
kom út á þessu ári sjötta bók Ár-
manns í norskri þýðingu, og tvær
bækur hans hafa komið út í Dan-
mörku.
Höfuðkostirnir við bækur Ár-
manns eru ævintýralegir atburðir,
fjöibreytt söguefni og lífleg frá-
sögn, — en þó fyrst og fremst
drer.gilegar og dugmiklar sögu
nersónur, sem livorki bogna eða
biikna, þótt syrti í álinn.
GUÐMUNDUR KARLSSON
nótt, þegar miðbærinn stóð í
bjöi-tu báli í nokkrar klukkustund
.r og tíu hú? (þar af nokkur helztu
stórhýsin) við tvær aðalgötur höf-
uð' orgarinnar voru bruninn til
kaidra kola áður en dagur rann.
Loks lýsir höfundur þessum
horínu húsum og telur upp íbúa
eða starfsemi þá er þar var til
núsa, gerir ágizkun um tjónið svo
sem hægt hefur verið að meta það
í Krónum, sem láta muni nærri að
hafi numið nálægt hundrað millj-
ónum króna miðað við verðgildi
krónunnar á þessu herrans ári.
Síðast dregur hann nokkra lær-
QÓrn.a af atburðinum, eftirkomend-
um til varnaðar. Eldurinn kom upp
í s*ærsta hóteli borgarinnar að ný-
loknu brúðkaupi, sem þar fór fram
um kvöldið. og breiddist eldurinn
út á skömmum tima, lítið varð við
ráðið, og fékk stjórn slökkviliðsins
ákurur fyrir, að ekki skyldi betur
takast til um slökkvistarfið en
Framhald á bls. 23.
Árnabækur Ármanns Kr. Einars
sonar vöktu óskipta athygli á sín
um tíma, og er því lesendahópur-
inn að bókum Ármanns ærið fjöl-
rnennur, þctt vitanlega séu börn
eg unglingar þar í stórum meiri-
hluta, enda bækurnar fyrir þá les
endur skrhaðar.
Bókaforlag Odds Björnssonar i
Akureyri befur gefið bókina út,
eins og fleiri bækur Ármanns. —
Fr útgáfan á adan hátt hin snyrti
I< gasta.
Stefán Jónsson námsstjóri
ÁRMANN _Kr. EINARSSON
Hafnarstúdentar skrifa heim
Góð barnabók
6