Alþýðublaðið - 12.02.1943, Blaðsíða 5

Föstudagur 12. febrúar 1943.
ALI»Yf>UBLAÐIÐ
ENDA Þ Ö T T banda-
menn hefðu ekki hug-
mynd um það, höfðu þýzku her-
foringjarnir verið að velta því
fyrir sér frá því um miðjan á-
gústmánuð, hvernig þeir ættu
að binda enda á styrjöldina., án
fullkomins ósigurs og hruns. í
höfuðstöðvum Þjóðverja í Belg-
íu sagði Ludendorff keisaran-
um, að það væri ekki lengur
unnt að neyða óvinina til þess
að biðja um frið, og það yrði
því að ljúka styrjöldinni 'með
einhvers konar stjórnmála-
brögðum. Jafnvel þá var Lud-
endorff ljóst, hversu illa var
komið fyrir Þjóðverjum. En
þann 10. september lýsti Hind-
enburg marskálkur því yfir,
að friðarumleitanir yrðu að
hefjast „samstundis.“ Hversu
stjórnin í Lundúnum var ófróð
um'hið raunverulega ástand ó-
vinanna má ljóslega sjá á
skeyti, sem Reading lávarður
sendi, fyrir hönd brezka her-
málaráðuneytisins, til Banda-
ríkjanna þann 12. sep.tember.
Það var svohljóðandi: „Almennt
álit hernaðarsérfræðinga í
Frakklandi er á þá leið, að með
miklu átaki verði unnt að ljúka
styrjöldinni á árinu 1919 og
nauðsynlegt sé að leggja á það
alla áherzlu. Bandaþjóðirnar
hafa ekki enn þá ákveðið á
hvern hátt stefna beri að þessu,
en vilji er fyrir hendi.“
Samkvæmt efni þessa skeytis
tilkynnti hermálaráðunevti
Bandaríkjanna Wilson forseta,
að nú væri tími til þess kom-
inn að hugsa um megindrætt-
ina í stefnu bandaþjóðanna, svo
að allt væri undirbúið, ef frið-
ur yrði væntanlegur innan ekki
mjög langs tíma. Þann 27. sept.
lét forsetinn opinberlega í Ijós
meginviðhorf sitt til friðarskil-
málanna og lýsti því yfir, að
engar sættir yrðu gerðar við
stjórnir Þýzkalands og Austur-
ríkis. Við getu mekki „komizt
að samnin^unT' við þær, sagði
hann.
FRAM A Ð þeim tíma
hafði Þjóðverjum ekki
tekizt að finna neina hlutlausa
þjóð, sem vildi taka að sér að
vera sáttasemjari milli styrj-
aldaraðilanna. En svo brýn var
orðin nauðsyn Þjóðverja á
friði, að þann 1. október krafð-
ist Ludendorff þess, að Þjóð-
verjar sendu þegar í stað upp-
ástungu um frið til Washing-
ton um Sviss. Hann lýsti því
yfir, að þýzki herinn gæti ekki
beðið í tvo sólafhringa í viðbót.
Tveim dögum seinna sagði
Hindenburg sjálfur þýzka kansl-
aranum, að vinda yrði bráðan
bug að því að binda enda á
styrjöldina. Þann 5. okt. sendi
því þýzki kanslarinn skeyti um
Sviss, til Wilson forseta, þar
sem hann lagði fast að honum
að bjóða styrjaldaraðilunum til
friðarsamninga á grundvelli
stefnu Bandaríkjanna, eins og
hún birtist í hinum „fjórtán
greinum“ Wilsons í ávarpi hans
til þingsins 8. jan. 1918, og
gera þegar í stað vopnahlé. —
Austurríska stjórnin tjáði sig
samþykka beiðni Þjóðverja.
Fréttirnar um friðarumleit-
anir Þjóðverja bárust fljótt út.
En Bandaríkjamenn litu svo á,
að friðarbeiðnin væri einungis
gildra, sem ætti að veiða Wil-
son forseta í á þann hátt, að
fá hann ti lað koma á „friði me.l
samningum“, sem forðaði Þjóð-
verjum frá ósigri. Ameríksku
blöðin ræddu um hana s • u
„herbragð“. Almenningsálitið í
Englandi og Frakklandi var and
vígt uppástungu Þjóðverja. All-
ar bandaþjóðir kröfðust full-
kominna trygginga af hendi
Þjóðverja. Enda þótt Wilson
forseta væri naúmast ljost,
hversu þjóð hans var andvíg
hverskyns undanlátssemi við
Þjóðverja, svaraði hann Þjóð-
verjum á þá leið, að Randa-
ríkjamenn gætu því aðeins skil-
ið uppástungu Þjóðverja ai-
varlega, að þeir settu trygging-
ar fyrir einlægum friðar vilja,
Franska orustuskipið Jean Bart.

Franska orrustuskipið Jean Bart var ekki í Toulon þegar flotanum var sökkt. Það var í
Casablanca þegar Bandsinenn gerðu innrás sína i Noröur-Afríku og varð þá fyrir nolckrum
skemmdum en nú er byrjað að gera við það. Mynd þessi er tekin af Jean Bart í höfninni
Casablanca áður en það varð fyrir skemmdunuœ.
■ - ^ <■ ».
SiHarl gfreins
Hitler farien að óttast end-
urtekningu ósigursins 1918.
en meðal þessara trvgginga yrði
,að vera: (1) skilyrðislaust
þykki um að viðurkenna hinar
„fjórtán greinar“, (2) staðf .st-
ing á því, að þýzki kanslariim
hefði sent beiðni síná í nafni
þjócjar sinnar, en.ekki þeirra,
sem báru ábyrgð á þýzku her-
stjórninni, og (3) að Þjóðverj-
ar hyrfu af öllum hernumdrm
svæðum.
Önnur krafan steypti Þyzka-
landskeisara af stóli, en þriðja
krafan gerði strik í reikning
Luaendorffs. Þióðverjar hófðu
vonað, að þeir fengiu að halda
herjum sínum óskertum ig auk
þess Belgíu og öðrum hernumd-
um svæðum. Heye herforingi,
maður úr foringjaráði þýzk-,
hersins, sagði, fyrir munn
Ludendorffs, í þýzku höfuð-
stöðvunum: „Eg óttast ekki ó-
sigur, en ég vil sþara herinn,
svo að við getum notað hann í
ógnunarskyni, meðan friðxc-
samningar standa yfir“ Þetta
kom líka fram í svari Þjóðverja
12. október til Wilsoi.s. Þeir
gengu að öllum kröfunum þrem
ur, en stungu upp á bráðabirgða
samkomulagsumleitunum. sem
nefnd frá báðum aðilum ynni
að, áður en þeir létu af höndum
hin hernumdu svæði. Þetta var
gildra. Meðan nefnd þessi væri
að ræða skilmálana fyrir af-
hendingu svæðanna, vonaði
Ludendorff, að hann gæti kom-
ið her sínum undan.
En Wilson forseti gekk ekki
í gildruna. í öðru svari sinu,
14. október, hafnaði hann uppá-
stungunni um bráðabirgða-
nefndina og lýsti því yfir, að
ekkert vopnahlé yrði veiti:. ef
ekki yrði hægt að tryggja það
fullkomlega, að hernaðaraðstað
an á vígvöllunum héídist ú-
breytt, meðan á Jamningum
stæði.
Bæði Ludendorff og Hind-
enburg urðu undrandi á ein-
beittni Wilsons forsela. Þeir
álitu, að betra væri að halda á-
fram að berjast en að ganga aS
þessum skilmálum. En nú var
svo komið, að þýzki kanslarmn
og ráðhemar hans voru orðnir
hræddir. Arásir Fochs virtust
ætla að gereyða hinum hörf-
andi her Þjóðverja. Og hinn 20.
október var gengið að öllum
kröfum og skilmálum Wilsons.
Þann 23. sama mánaðar kom
hann Þjóðverjum í samband vió
Bandamenn — því að Banda-
ríkin töldust ekki formlega til
bandamanna — svo að þeir
gætu ákveðið í París, hvort
vopnahlé skyidi veitt eða hver
yrðu skilyrðin fyrir því og loks,
hvort þeir viidu samþykkjá, að
hii.'.ar „fjóvtán grsinar" hans
vrðu grundvöllur Úriðarins.
Þessu na-*st. hofust umræður i
Parir um yopnahiésskilmálana,
og það vár ekki fyrr en 9. nóv-
ember, sem samkomulag varð.
um þá, eftir að keisarinn var
farin frá og flúinn til Hollands.
Þegar því frétthi barst út um
það, að vopnahlé hefði verið
samið og undirskrifað 11.
nóvember, kom það brezkum og
frönskum almenningi á óvart.
Sannleikurinn er sá, að
hvorki franska né brezka stjcrn
in hafði íitið alvarlega á hinar
„fjórtán greinar“ Wilsons sem
raunverulegan friðargrundvöll,
fyrr en Þjóðverjar rninntu á
þær. Reyndar höfðu þeir talað
um þær af mikilii fyrirlitningu
í janúarmánuði 1918 og mundu
ekki eftir beim, íyrr en þeir á-
litu að með þvi að stinga upp
á þeim, sem grundvelli friðar-
ins, gætu þeir vakið misklíð
milli bandaþjóða Evrópu og
Bandaríkjanna. í einu atriði
hafði þeim nærri því heppnast
þefta. Brezka stjórnin hafnaði
algerlega „annarri grein“ Wil-
sons um „frelsið á höfunum11
sem skilyrði fyrir vopnahlé eða
friði, og komizt varð hjá mis-
klíð milli Englendinga og
Bandaríkjamanna aðeins með
naumindum og varð að sam-
komulagi, að „önnur greinin11
skyldi ekki vera tekin með
vopnahlésskihnálunum, heldur
geymd til umræðu á friðarráð-
stefnunni. Reyndar fór svo, að
aldrei var á hana minnst á frið-
arráðstefnunni. Wilson forseti
komst að raun um, að ef þjóða-
bandalagið ætti að verða veru-
leiki, gat ekki orðið um að ræða
„frelsi á höfunum, því að eng-
inn meðlimur bandalagsins gat.
verið hlutlaus gegn árásarríki.
Þannig lauk styrjöldinni
miklu 1914—18 í höfuðdrátt-
um. Það er ekki satt, sem Hitler
heldur fram, að keisarinn hafi
„flúið“. Hindenburg og Luden-
dorff sendu hann burtu. Það er
ekki satt, að Wilson for.seti eða
Pershing, yfirmaður Banda-
ríkjahers í Frakklandi, hafi
skyndilega þröngvað banda-
þjóðum Evrópu til þess að
þiggja vopnahlé. Foch marskálk
ur var áfjáðari í það en Pers-
hing að binda enda á ófriðinn.
*
SUMIR franskir rithöfundar
hafa eftir á sagt, að Foch
hafi viljað berjast unz yfir lyki,
en Bretar og Bandaríkjamenn
hafi borið hann ofurliði. Þess
vegna spurði ég Foch mar-
skálk að því árið 1921, hvort
það væri satt, að hann hefðí
verið andvígur því, að vopna-
hlé yrði samið. Hann kvað það
ekki rétt og skýrði mér frá á-
stæðum þeim, sem til þess lágu.
Ein þeirra var sú, að hann hefði
ekki vitað, hversu þýzki herinn
var kominn nærri algerri upp-
gjöf. Önnur ástæðan var sú, að
hann hefði óttast það, sem hann
kallaði „ameríkskan frið“, ef
stríðið stæði allan veturinn.
Ameríkskir hermenn voru enn
að koma í stórum hópum til
Evrópu og vorið 1919 hefðu
þeir getað verið orðnir fleiri
en sameinaður herstyrkur
Frakka og Breta. Þá bjóst Foch
við, að Bandaríkin hefðu kraf-
izt þess að taka við yfirstjórn-
inni. Pershing hershdfðingi
vildi berjast þangað til Þjóð-
verjar gæfust upp skilmála-
laust, en hann beygði sig fyrir
sjónarmiðum Fochs marskálks.
Yfirmaður brezka hersins Sjr
Douglas Haig marskálkur, ósk-
aði eftir vopnahléi og var fús á
að veita skilyrði, sem auðveld-
uðu brottför þýzkra herja úr
Belgíu og Norður-Frakklandi.
Hann virðist ekki hafa gert sér
ljóst, að það var einmitt þetta,
sem Ludendorff hershöfðingi
óskaði eftir framar öllu öðru, og
hann virðist ekki heldur hafa
vitað, að Wilson hafði þegar
smeygt sér fram hjá gildru
Ludendorffs með því að krefj-
ast þess skilyrðis fyrir vopna-
hléi, að þýzki herinn gæti ekki
bætt aðstöðu sína, meðan vopna
hlé stæði.
Ef lok fyrri heimsstyrjalöar-
innar hefðu ekki komið svona
Frh. á 6. síðu.
Næsta hefti Helgafells á leiðinni. — Um Stein Steinar
og kvæðið um Eden. — Tvö bréf um dómana yfir
verkfræðingunum og arkitektunum.
M
ER ER SAGT að Helgaíell
komi innan skamms. Það er
alltaf tilhlökkunarefni að fá það.
Jóiaheftið var ein allra bezta bók-
in, sem kom út fyrir áramótin. Það
var bezta hátíðalesningin, þvi að
þar fékk maður svo margt. Það
mun vera rétt að ritið kostar mik-
ið, svo að þeir sem ekki hafa ráð
á að kaupa það eru löglega afsak-
aðir, en eitthvað finnst mér skorta
á menningu þess heimilis, sem
getur keypt Helgafell og gerir það
eklci.
EG ER EKKI SAMDÓMA ölíu,
sem kemur í þessu riti, en það er
frá mínu sjónarmiði enginn galli
á ritinu. Langt frá því. Eg geri
þá einu kröfu til ritstjóranna að
þeir bjndi sig ekki á klafa, að þeir
ánetjist ekki neinni klíku, að í
ritinu sé hátt til lofts og vítty til
veggja. Eg get ímyndað mér að
margs konar krlíkur sníki og snapi
í kringum ritstjórana — og ég
hef jafnvel orðið.var við það. En
ég vona, að Helgafell haldi áfram
á sömu braut og verið hefir. Þá
verður það lyftistöng í menningar-
lífi okkar, upplýsandi og leiðbein-
andi.
STEINN MINN STEINAR hefir
ekki aukið vinsældir sinar með
upplestrinum í útvarpinu um dag-
inn. Sex menn hafa skrifað mér
og hellt sér yfir hann. Já, þau eru
brokkgeng þessi skáld — og það
þýðir ekkert að vera að rífast í
þeim, það verður að lofa þeim að
rápa sínar eigin götur Yfirleitt er
ég ákafur fylgismaður Steins og víl
engar skammir hafa um hann. Eg
álít hins vegar að ,,kvæði“ eins og
það, sem hann ,,orti“ um Eden,
ætti hann helst að skrifa í snjó eöa
sand og láta engan heyra. Hin
kvæðin ætti að rita á steintöflur
og múra þær síðan inn í steir.hall-
ir við Austurstræíi svo að ailir
geti lesið.
STEINN HEFIR staðið sig prýði-
lega í samkeppninni við önnuy
skáld til þessa. En ef hann ætlar
að halda áfram að yrkja kvæði
eins og það um Eden þá fer að
lialla á hann. Einn lesanda minna
sendir mér til dæmis eftirfarandi
,,kvæði“, sem hann liefir ,,ort“
um Stein ' og hygg ég að það
standi ekkert að baki Edens kvæði
Steins að rímsnilld og formfeg-
urð.
KVÆÐIÐ KALLAR HANN:
„Lofsöngur til fyrirmyndar minn-
ar“. Höfundurinn heitir „Hreinn
Stein-snar“ og biður hann mig að
gæta þess vel að ekkert þankastrik
falli úr í prentun — og legg ég
ríkt á það við snillinginn í prent-
smiðjunni, sem hefir það embætti
á hendi að setja pistla mína á
hverjum degi.
Frh. á 6. síðu.