Alþýðublaðið - 05.05.1943, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 5. maí 1943.
ALÞYÐUBLÍÐIÐ
8
FYRIR hérumbil 45 árum
reikaði hálfruglaður sjó-
maður inn í búð eina í Virginíu
og grenjaði, að djöfullinn væri
á hælunum á sér. Meðan hann
var í mesta sakleysi að veiða
á Rappahannockánni, sá hann
eitthvað, sem hktist dufli, fljóta
móti straumi. Og allt í einu reis
skeggjaður Lúsífer rneð rauða
'húfu á höfði upp úr djúpinu
með drunum og hægslagangi.
iÞegar hibliuspekingarnir
voru að ræða þennan viðburð
inni við búðarborðið, köm Si-
mon Lake i.nn frá því. að gera
tilraun með nýja kfbátinn
sinn, Argonaut I. QÞegar hann
heyrði undirtektir manna,
flýtti liann sér út í kaíbátinn
aftur og fór í kaf. Sumir' þess-
ara veiðimanna eru ágætar
skyttur.
Simon Lake kom það ekki á
•óvart, þótt liann væri álitinn
sjálfur erkióvinurinn. Hann
hafði áður orðið að berjast við
hjátrú manna og hindurvitni. í-
búarnir í New Jersey, þar sem
hann átti heima, brostu og
ypptu öxlum góðlátlega, þegar
hann gekk fram hjá. Þeir á-
litu hann ekki með öllum
mjalla. Sérfræðingar Banda-
xíkjaflotans reyndu að sanna,
;að neðansjávarferðir hans, sem
hann fór þó daglega, væru ó-
framkvæmanlegar. Lake hélt
samt áfram að framkvæma hið
óframkvæmanlega og fullyrti
auk þess, að kafbátur sinn yrði
þýðingarmikið vopn i styrjöld-
um framtiðarinnar. Með kafbát-
am yrði hægt að loka höfnum
<og sökkva skipum.
Sem rauðhærðm fermingar-
■drengur með innilega andúð á
skólabókum, las Simon Lake
bók Jules Vernes: .,20 000
læagues Under the Sea“. Þegar
:í stað fór hann að gera áætl-
anir um að gera draum Vernes
að veruleika.
Flestir karlmenn af Lakes-
settinni voru uppfinningamenn.
Afi Lakes fann upp vél til þess
að sá með, faðir hans sérstaka
tegund af gluggahlerum, ísak
frændi lians prentáhald, íra
frændi hans símatæki, Ezra
frændi hans, sem var ráðlierra,
fann upp flugvél, sem þó var
ekki hægt að fljúga í.
Ef Sínion hefði gert áætlan-
ir um flugvól, sem hægt væri
að fljúga á til tunglsins, hefði
Lake-f jölskyldan hlustað á liann
með lotningu. Jesse frændi hans
var einnig uppfinningamaður.
Jesse frændi hafði mikið dá-
læti á Simon, fór með hami í
verkstæði si.tt og kenndi hon-
um að nota verkfæri. Faðir
Simons vildi láta soninn læra
verkfræði. en þar eð enginn
kennaranna við verkfræðihá-
skólann gat kennt Simon neitt
um kafbátasmíði, var hann
ékkert lirifinn af sliku.
Bushnéll, Fulton, Holland
og fleiri höfðu smíðað kafbáta,
en þeir voru mestu manndráps-
bollar og drápu af sér áhafn-
imar, og Simon var sannfærð-
ur um, að þeir hefðu farið rangt
að í aðalatriðum.
Á þessum ármn vissu menn
lítið um þá hluti, sem Simon
þurfti að fá vitneskju um, til
dæmis það, hversu maðurinn
þyrfti mikið loft. Lake spurði
húskólakennara að þessu, en
enginn þeirra vissi það. Hann
smíðaði þvi loftþéttan skáp og
lokaði sig inni í honum til að
vita, hversu lengi liann þyldi.
Hann komst að þeirri niður-
stöðu, að hann þarfnaðist 15
teningsfeta af lofti á klukku-
tíma.
Skáldsögukafbátur Jules
Vernes, Nautilus, var útbúinn
með klefa, sem kafarar gátu
farið út um til þess að skoða
umhverfið á hafsbotni. Lake á-
kvað að hafa siíkan klefa á
kafbáti sínum. Aðalvandamálið
var að geta opnað dyr á kaf-
bátnum i kafi, án þess að sjór-
inn streymdi inn. Dag nokkurn
sá Lake gamall púðurhom með
Harður vetur.
Víðar hefir veturinn, sem nú er á enda, verið liarður en liér hjá okkur. Á myndinni sjá
menn, hvernig einn bíllinn leit út vestur í Ameríku einu sinni í vetur. Og á Norður-Atlants-
hafi öllu var óvenjulega kalt Og stormasamt. En á meginlandi Evrópu var veturinn í allra
mildasta lagi. Á Englandi og í Svíþjóð var hlýrra en verið hefir að vetrarlagi um marga
áratugi.
Maðurinn, se
fann upp kafbáttnn.
veitinguna. Lake fékk fé að láni
og smíðaði kafhátinn Protektor.
William Howard Taft hermála-
ráðherra sendi þrjá menn til
að vera viðstadda reynsluferð-
ina. Protector var i tiu klukku-
tíma í kafi, sigldi undir ís og
lagði gervisprengjur. En þrátt
fyrir meðmæli sendimanna her-
málaráðherrans, svo og hans
sjálfs, var fjárveitingin felld í
þinginu.
Rússar og Japanir voru þá í
slyrjöld og báðir höfðu hug á
að komast yfir þetta nýja skip.
Lake vildi ekki selja uppfinn-
ingu sína úr landi, en var nauð-
ugur einn kostur, svo að hann
yrði ekki gjaldþrola. Hann kaus
að skipta við Rússa og fór til
Rússlands með Protector, Þar
var hann á sjö ár og vann þau
afrek í sögu siglinga og hem-
aðar, sem engan hafði órað fyr-
ir. Er Tirpitz fletaforingi hafði
ialað við Lake, ákvað hann að
hefja sóknarstríð með kafbát-
um. ,
Stjórnendur Krupps-verk-
smiðjanna huðu Lake glæsileg-
an samning, en þegar þeir urðu
þess varir, að uppfinning Lakes
naut ekki verndar í Þýzkalandi.
rifu þeir samninginn og stálu
uppfiimingunm. Þannig var
unchrstaðan að þýzka kafbáta-
flotanum lögð.
Um þetta leyti var Lake orð-
inn heimsfrægur maður. Nú á-
leit hann, að landar sínir vildu
fá kafhát; en því fór fjarri. Þá
ákvað hann að smíða fyrir eig-
in fé liraðskreiðasta og sterk-
asta kafbát, sem byggður hefði
verið til þess tíma. og smiðaði
Seal, sem var 161 fet á lengd.
Eftirfarandi grein
f jallar um Simon Lake,
Ameríkumánninn, sem fann
upp kafbátinnj salmkvæmt
hugmynd skáldsagnahöfund-
arins Jules Verne.
litlu liólfi í þrengri endanum.
Þegar hólfið var orðið fullt af
púðri, hljóp loka fyrir innra op
þess, og þannig var eftir liæfi-
legur púðurskammtur i byssu-
hlaupið.
Á svipstundu sá Lake lausn
málsins. Hann bjó til hólf með
dyrum inn í bátinn og öðrum
út að sjónum. Það var hægt að
fara inn í hólfið innan frá, loka
dyrunum, hleypa inn þjöppuðu
lofti, unz það nægði til að halda
sjónum úti, opna þvi næst
dyrnar út að sjónum og fara
út. Á þann hátt gátu kafbáts-
menn farið út til að tina krabba
og skeljar eða bjarga skips-
flökum af sjávarbotni.
í tólf ár vann Simon að þcrí
í frístundum sintim að gera á-
ætlanir um kafbát, en vann
fyrir sér með smáuppfinning
um í verkstæði fjölskyldunnar.
Árið 1892 auglýsti flota-
stjórnin eftir uppdráttum að
kafbáti. Þar áleit Lake að tæki-
færið væri loksiná komið. í
góðu skapi fór hann með á-
ætlanir sínar til Washington, en
var sénclur heim aftur.
Keppinautar Lakes áttu pen-
inga og kunningja meðal
stjórnmálamanna. Þingið eyddi
200 000 dollurum í að smíða
kafhát samkvæmt áætlun
lceppinautanna, sem reyndist
einskis nýtur.
Lake leitaði fyrir sér rneðal
fjármálamanna um fjárhags-
lega aðstoð; en þegar peninga-
mennirnir heyrðu hann tala um
skip, sem ætti að sigla á kafi
í sjó, náfölnuðu þeir og vísuðu
manninum út. Simon fór tóm-
hentur heim.
Árið 1894 bauðst frænka
hans, Annie Champion, til þess
að kosta smiði Mtils kafháts.
Lake og frændi hans, Bart
Champion, ecrddu heilum vetri
í að smiða Argonaut.
■ Reynsluferðin, spm farin var
1895, var atburður á horð við
fyrsta flug Wriglitbræðranna.
Samt var ekkert veður af þvi
gert, þegar þessir tveir menn
fóru með örkina sína út á
Shrewsburyána og áttu líf sitt
imdir útreikningum Lakes. Allt
fór samkvæmt áætluu, vatns-
hólfin fylltust. báturinn fór ú
kaf, þeir sigldu vJir ána og
lil baka aftur i kafi og komu
því næst upp aftur.
Þetta sumar flæktust þeir
um botn 'New York flóans í leit
að botndýrum, og rannsökuðu
botninn i heimagerðum kafara-
húningi. Æðstu menn borgar-
innar trúðu þvi ekki, að Lake
veiddi ostrur sinar á sjávar-
botni, og' skrifuðu nöfn sín á
skjal, sem þeir létu í blýhólk
og sökktu hoíium niður á hotn
flóans. Kafbátsmennirnir sóttu
blýhólkinn þegar i stað.
Þó að Argonaut væri full-
komin gerð kafbáts, þótt í litlu
broti væri, gerðu blöðin gys að
þessum tilraunum, og yfir-
völdin í Waslúngton létu sem
þau vissu ekki af þessum til-
raunum. En nokkrir menn
komu Lake til hjálpar og kost-
uðu smíði málmkafbáts, sem
var knúinn áfram nxeð benzíni
og reyndur árið 1897. Þetta var
fyrsti kafbátur Ameríkumanna,
sem smíðaður var í fullkom-
inni stairð og vakti aíhygli um
allan lieim.
í spænsk-aineríksku styrj-
öldinni fór Lake með Argo-
naut til Neuport News og leit-
aði uppi sprengiduflin í höfn-
inni. Hann skýrði flotastjórn-
inrii frá því, hversu auðvelt
væri að gera dufl óvirk með
tilstyrk kafbáta, en fékk þau
svör, að þetta, sem hann liafði,
þá þegar gert, væri ófram-
kvæmanlegt, og ef hann reyndi
það aftur, yrði honum varpað i
fangelsi. Þú snéri hann sér að
því að bjarga skipsflökum af
liafsbotni.
Lake leit svo á, að nauðsvn-
legt væri að kafbátsmenn
gætu séð það, sem fram færi
á yfirborði sjávar, þótt hátur-
inn væri í kafi, og árið 1900
hað hann sjónaukaverksmiðju
eina að smíða fyrir siig sjón-
pípu í þessum tilgangi. Þegar
honum var sagt, að þetta væri
, ?kki hægt, hó'f hanri sjálfur til-
raunir, unz lionum lieppnaðist
þetta.
Árið 1901 var Lake ‘kvaddur
til Washington. Flotaforingj-
arnir sögðu honum, að þá lang-
aði til að láta smíða kafbát. en
engin fjárveiting væri, fyrir
hendi. Ef hann gæti smíðað
kafbátinn, skylclu þeir gera það
sem þeir gætu til að útvega f jár-
Loks var isinn brotinn og
Lake var beðinn mn fimm kaf-
báta í viðbót af sömu gerð.
í fyrri heimsstyrjöldinni
smíðaði hann 40 kafbáta fyrir
sitt eigið föðurland.
Nú er Simon Lake 76 ára
gamall og enn að gera tilraunir
með kafbáta. Hann álítur það
Frh. á 6. síSu.
Sleggjudómur um ræðurnar 1. maí. — Furðuleg fram-
koma Þjóðviljans. — Um garða og kennslueftirlit.
G SÉ í ÞJÓÐVILJANCM, að
aðstandendur blaðsins eru ó-
ánægðir með ræður þær, sem fuii-
trúar verkaiýðsféiaganna fluttu 1.
maí, bæði á útifundinum, í út-
varpinu og á skemmtununum. —
Mig furðar stórlega á slíkum
sleggjuðómi. Blaðið segir, að það
þurfi að vera „hærra ris“ í ræðum
leiðtoga verkalýðsfélaganna en hafi
verið og segir síðan, að aðeins ein
ræða hafi verið flutt, „sem fylli-
lega var í stíl við áhuga og vilja-
mátt‘ fólksins. Og þessi ræða var,
að dómi blaðsins, ræða Stefáns
Ögmundssonar í útvárpinu um
kvöldið!
HVERS KONAR „RISI“ er
Þjóðviljinn að auglýsa eftir? Það
var verkafólkið, sem kom fram
fyrsta maí eins og það var klætt.
Það talaði máli, sem verkafólkið
skilur. Það talaði um kjör þess og
lífsbaráttu, samtök þess og hlut-
verk þeirra. Það var ekki neinn
einarsolgeirssonarf lautaþyrilsgraut
ur í máli þess. Ég skal játa, að ég
var ekki sammála öllu, sem sagt
var á útifundinum, og það er ekki
tiltökumál, og ég álít alls ekki, að
hátíðahöldin hafi verið neitt verri
fyrir það.
ÞAÖ ER EÐLILEGT, að liðs-
safnaðardagur verkalýðsins spegli
aðstöðu hans, þroska og starfeemi
og þá koma margar myndir fram.
Það kemur málinu ekkert við, —
hvort ntenn eni sammála öllu því
sem sagt er. Verkalýðsfélögin eru
skipuð mörgum mönnum og þeir
eru ekki allir steyptir í sama
form, sem betur fer. Ræðurnar á
útifundinum voru flestar mjög
sæmilegar og sumar ágætar frá
sjónarmiði verkafólksins. Þjóð-
viljinn kallar slagorðin „ris“, þau
kalla ég hjúp, til að hylja van-
þekkingu og máleínafátækt. —•
Svona eru skoðanir skiptar. Mér
fannst ræða Stefáns Ögmtmdsson-
ar einhver sú lélegasta, sem flutt
var þennan dag, vegna hinna
taumlausu slagorða, sem ekkert
voru annað en tómahljóð. Ræður
forseta Alþýðusambandsins og
formanns B. S. R. B. í útvarpinu
bóru að mínum dómi glæsilega af
ræðu Stefáns.
DÓMUR ÞJÓÐVILJANS um
ræðurnar fyrsta maí er helber
sleggjudómur, álíka sleggjudómur
og Morgunblaðið var með í hvert
sinn, sem verkafólk hélt upp á I.
maí — þó að Þjóðviljanum kunni
ef til vill að ganga annað til en
Mgbl. — Starfsemi verkalýðsins
byggist ekki á slagorðaræðum, —•
heldur á starfi og aftur starfi. Við
erum búin að fá alveg nóg af
slagorðunum og það ætti að nægja
slagorðamönnum, að fá að tala á
öllum öðrum mannamótum, þó að
þeir þurfi að bíta í það súra epli,
að verða að þegja einn dag á ári,
1. maí, þegar verkalýðurinn sjálf-
ur kveður sér hljóðs.