Alþýðublaðið - 07.08.1943, Blaðsíða 6

Brezk flugsveit hefir skorað á
þessa fallegu amerísku leik-
konu ' Frances Raffety, að
koma til Bretlands og vera með
í árásarleiðöngrum yfir megin-
landið. Hún á að vernda flug-
mennina gegn öllum hættum og
óvættum.
»■........ -...................
HANNES Á HORNINU
Fríh. af 5. síðu
sambandi við Dani. Hvað liggur á
því? Þjóðin þarf nú að einbeita
öllum kröftum að því að efla
menningu þjóðarinnar, stöðva dýr-
tíðina og skipa málefnum sínum
svo í framtíðinni, að hér verði
ekkert atvinnuleysi framar. Danir
hafa hér alls engin áhrif, og því
þarf enga sjálfstæðisbaráttu að
heyja gegn þeim, heldur gegn
fjármálavaldi enskra og ame-
ríkskra svo og íslenzkra auðfélaga.
Hin eina sanna sjálfstæðisbarátta
er sú, sem verkamenn hafa ætíð
háð fyrir bættum kjörum sínum
gegn valdi yfirstéttarinnar. Og það
leiðir af sjálfu sér, að þegar mað-
ur hættir að kúga mann, hættir
þjóð að kúga þjóð.“
„SÚ ÞJÓÐ er engin menningar-
þjóð, sem lætur þegna sína lifa
við sult og seyru, þegar gnægð alls
er til. Verkalýðurinn verður að
hafa gott viðurværi, gott húsnæði
og hlý föt til að geta lifað menn-
ingarlífi. Að ein stétt hafi rétt á
allri menningu er skammarlegt og
hættulegt. Fyrir þessu heyja ís-
lendingar sína sjálfstæðisbaráttu.
Það er aukaatriði, hvenær hinu
formlega sambandi við Danmörku
er slitið. Það er aðalatriðið, að
sannmennta þjóðina, og þjóðleg
verðmæti séu annars stpðar en í
bókum Landsbókasafnsins og hug-
um fáeinna útvaldra, sem öðlazt
hafa vald fyrir tilstilli óverðskuld-
aðra peninga."
MÉR FINNST þetta skynsaml.
bréf. Þó vil ég taka það fram, til
þess að fyrirbyggja allan misskiln-
ing, að ég vil láta okkur fram-
kvæma fyrirætlanir okkar undir
eins og við getum skilið að skipt-
um ,.við sambandsþjóðina eins og
mönnum sæmir — þegar við get-
um hitzt í stríðslok og kvaðzt —
með handabandi.
Hannes á horninu.
ALÞYÐUBLAÐID Laugardagur 7. ágúst 1943.
Framhald af 4. síðii.
Opið svarbréí til Ólafs Thor s
þeirra, og þá að sjálfsögðu á
meðan alþingi stæði yfir. En
alþingi var frestað í sama mund
og formaður stjórnarskrár-
nefndar, Gísli Sveinsson, lét út-
býta frumvarpi nefndarinnar á
alþingi, en það, ásamt inngangi
og greinargerð, hafði hann lát-
ið prenta.
Hefði ákvæðið um gildistök-
una og hvað gera þyrfti, áður
en hún væri endanlega ákveðin,
átt að liggja í þagnargildi, þar
til alþingi kæmi saman, er
verður 1. sept. n. k., en þá að
hefjast ráðagerðir innan flokk-
anna og á milli þeirra um þetta
atriðí sérstaklega. En þú áttir
þinn mikla þátt í því, að svo
varð ekki, og hefir það komið
af stað deilunum, sem orðið
hafa, er ef til vill hefði verið
unt að komast hjá, eins og oft
áður, ef farið hefði verið með
málið á íþann veg, sem því hefði
bezt sæmt sem alþjóðarmáli
utan og ofan við flokkadeilur.
=c
Þær staðreyndir, er ég hefi
rakið, eru beint og óbeint svar
við flestum atriðum hins opna
bréfs þíns. Jafn glöggir menn
°g þú geta auðveldlega af þeim
dregið ályktanir. Og þessu mik-
ilváega máli sæmir bezt, að
staðreyndirnar séu aðalkjárni
umræðnanna.
£ . I
Mér virðist þó rétt að minn-
ast á fáein atriði enn, áður en
ég lýk máli mínu.
Þú talar talsvert um „hættu
búna“, ef skilnaðurinn sé ekki
framkvæmdur sem allra fyrst,
<?g telur, að út af hugsanlegum
drætti til styrjaldarloka sé í
þér „einhver kvíði“, og að ein-
mitt „þessi beygur“ hafi ráðið
orðum þínum og „gerðum í
sjálfstæðismálínu.“. Mér sýnist
þessi kvíði þinn og beygur al-
veg ástæðulaus og að þú ættir
að freista þess að losa þig við
þessar áhyggjur, jafn tilefnis-
lausar og þær eru, ef að er gáð.
Og einmitt til þess að reyna að
firra þig þessum kvíða og beyg,
er'vert að rifja enn einu sinni
upp eftirfarandi:
1. Samkvæmt sambandslög-
unum sjálfum geta íslendingar
að öllu leyti fellt þau úr gildi
á næsta ári.
2. I orðsendingu Bandaríkja-
forseta til forsætisráðherra ís-
lands í júlí 1941, er kveðið svo
að orði: „Bandaríkin skuld-
binda sig enn fremur til að við-
urkenna algert frelsi og full-
veldi íslands og að beita öllum
áhrifum sínum við þau ríki, er
standa að friðarsamningunum,
að loknum núverandi ófriði, til
þess að friðarsamningarnir við-
urkenni einnig algert frelsi og
fullveldi íslands.“ Og síðar í
sama bréfi: ,,að það sé mikil-
vægt að varðveitt sé frelsi og
sjálfstæði íslands ...... með
fullri viðurkenningu á fullveldi
og sjálfstæði íslands.“
Og í bréfi sendiherra Breta
til forsætisráðherra, dags. 8.
júlí 1941, segir svo:
„Bretland lofar að viður-
kenna algert frelsi og fullveldi
íslands og að sjá til þess að
ekki verði gengið á rétt þess í
friðarsamningunum né á nokk-
urn annan hátt að ófriðnum
loknum.“
Þegar þú minnist þessara ó-
tvíræðu og skorinorðu yfirlýs-
inga hinna voldugu engilsax-
nesku hervelda, er vafalaust
ráða rnestu við friðarsamning-
ana, samhliða því, sem íslend-
ingar hafa samningslegan rétt
til þess að fella sambandsl.sátt
málann úr gildi, þá virðist eng-
in skynsamleg ástæða til þess
að ætla að neitt sé að óttast.
Þvert á móti sýnist réttur ís-
lands til fulls og óskoraðs sjálf-
stæðis vera tryggður sem bezt
má verða við ófriðarlok.
Þá eru það skjölin og birting
þeirra. Það er dálítið ónákvæm-
lega tekið til orða hjá þér, er
þú sagðir, „að við vorum sam-
mála um, að ekki væri ástæða
til að birta fleira en gert hefir
verið.“
Á fundi utanríkismálanefnd-
ar 23. júní s. 1., þegar mál þetta
var rætt, er í hinu litla ágripi,
sem bókað er af ræðum nefnd-
armanna, þess getið, að ég hafi
sagt að það væri „mjög vafa-
samt, hve mikið ætti að birta,
ef það yrði ofan á, að slíkt
skyldi gert. Enn fremur þyrfti
að athuga vel, hvort tímabært
væri að birta nokkuð um þetta
mál nú.“ Að lokum er það bók-
að eftir mér, að ég áliti „að
stj órnarskrárnefnd ætti ekki að
hafa neitt með væntanlega
birtingu þessara skjala að gera.“
Um álit þitt á þessu máli er það
bókað, að þú værir ósammála
mér um „að stjórnarskrár-
nefndin ætti ekki að hafa neitt
með mál þetta að gera.“ Enn
fremur kvaðst þú „álíta vel
hugsanlegt, að eitthvað af skjöl-
unum yrði birt.“
Af þessari ófullkomnu bókun
má það ráða, og einnig af því,
sem síðar kemur fram í fundar-
gerðinni, að enginn fundar-
manna var þá ákveðinn í því,
hvort, hvað mikið og hvenær,
skyldi birta skjöl þessi, en tala
hins vegar um möguleika á að
birta eitthvað eða allt af þess-
um skjölum, og ræða um hvort
það væri ríkisstjórn, stjórnar-
skrárnefnd eða utanríkismála-
nefnd, er ákveða ætti um birt-
inguna. Þegar forsætisráðherra
spurðist fyrir um það á fundin-
um, hvort ætlast væri til að
tekin væri ákvörðun um birt-
inguna, svaraði Einar Olgeírs-
.son, er hóf þessar umræður, því
einu til, að hann hefði „aðeins
viljað spyrjast fyrir um birt-
ingu skjalanna“. Og þessu máli
lauk á þann hátt, að talið var
rétt, að allir nefndarmenn
fengju að sjá skjölin, „áður en
hægt væri að ákveða nokkuð
um birtingu þeirra“.
Þannig stóð málið í utanrík-
ismálanefnd.
Út af því, sem þú ræðir nán-
ar um skjöl varðandi þetta mál,
og vitnar til ummæla Alþýðu-
blaðsins, þá er rétt að taka það
fram, að þér er ekki síður um
það kunnugt en mér, að borizt
hafa skjöl frá trúnaðarmanni
íslands erlendis, er skýra frá
áliti hans um viðhorf danskra
st j órnmálamanna varðandi
skilnaðarmálið. Þessi bréf hafa
ekki verið birt. En í greinum
mínum um sjálfstæðismálið í
Alþýðublaðinu skýrði ég frá
þessu áliti, til þess að bægja í
burtu misskilningi og getsök-
um í garð Dana, sem fram hafa
komið í þessu máli, en misskiln-
íngur og ástæðulausar getsakir
verða aðein til þess að auka á
úlfúð og torvelda góða lausn
skilnaðarmálsins. En
úr því, sem komið er, og
vegna hæpinna frásagna og
ályktana, þætti mér rétt og
eðlilegt að öll skjöl. er farið
Hafa á milli íslenzku ríkis-
stjórnarinnar annars vegar,
erlendra ríkja og trúnaðar-
manna íslands erlendis hins
vegar, yrðu birt opinberlega,
svo ekki þurfi um það að
deila, hvað í þeim standi.
Vænti ég þess, að við getum
orðið sammála um það atriði.
*
Á einum stað í bréfi þínu seg-
ir þú: „Við ætlum ekki að semja
um neitt við Dani.“ Stórt orð
Hákot! Og þú talar einnig um
„málamyndasamninga“, sem sé
„ósmekklegt“ og „skaðlegt“ að
stofna til. En þó að við séum
alveg sammála um það að end-
urnýja ekki sambandslagasátt-
málann og að stofna lýðveldi
ekki síðar en í stríðslok, þá höf-
um við þó vissulega margt við
Dani að tala og jafnvel semja.
Við þurfum að semja um rétt
íslendinga í Danmörku og Dana
á íslandi, um skjöl varðandi ut-
anríkismál okkar, Árna Magn-
ússonar safnið og væntanlega
margt fleira. Og þó að við sé-
um miklir menn, íslendingar,
þurfum við um þessi mál að
tala og semja við Dani. Og ég
vildi gjarnan að við ættum eft-
ir að tala og semja við Dani um
mörg önnur mál, til þess að
auka gagnkvæma samvinnu og
vinsemd á milli þjóðanna.
*
Ég er þér alveg sammála um
það, að leggja beri áherzlu á
það, „að þjóðin standi samein-
uð út á við að lýðveldisstofnun-
inni.“ Ekkert hefði ég frekar
kosið. En meðferð málsins á
stundum, og þó ekki hvað sízt
í sumar, hefir nokkuð torveld-
að það. Þó vildi ég alls ekki
ætla að það væri alveg útilok-
að, þegar farið verður að ræða
um málið á milli flokka, er þing
kemur saman. En ýmsir örðug-
leikar eru þó á því, þó ekki
sízt þeir, er þú segir í bréfi þínu
að „nú er búið að kveða upp úr
og nú verður málið til lykta
leitt.“ Þessi yfirlýsing og fleiri
af þinni hálfu, sem formanns
stærsta flokksins, geta skapað
vandkvæði um algert sam-
komulag.
En einmitt í þessu sambandi
vildi ég vekja máls á því,
hvort það væri hyggilegt og
rétt, að slá því epdanlega
föstu nú. hér um bil heilu
ári áður, að lýðveldið verði
stofnað formlega eigi síðar
ejn 17. júní 1944, hvernig,
sem er og verður umhorfs,
innan lands og utan.
Það er hugsanlegt að hægt
verði á greiðan, öruggan og
réttmætan hátt að stofna lýð-
veldið formlega 17. júní 1944.
eða jafnvel fyrr. En vera má
einnig, að það verði hvorki
heimi, en dauðinn er ekki ætíð
verstur, stundum er hann góð
lausn á vandamálum, sem
mennirnir geta ekki leyst.
Barnsaldurinn er vaxtar-
skeið, viðkvæmt og næmt fyrir
mörgu, sem önnur aldursskeið
hafa yfirunnið. Sjúkdómsáföll
þau, sem börn fá á unga aldri,
geta bagað þau æfilangt, ef
ekki er að gert í tíma.
Öllum er ljóst, sem nokkuð
hugsa um það, að húsakostur
hér er alls ekki ákjósanlegur.
Kjallaraíbúðirnar út við aðal-
götur bæjarins, þar sem um-
ferðin þyrlar upp göturykinu,
uppþornuðum bakteríum og
úrgangi fullorðna fólksins, sem
er ekki nógu þrifið eða nær-
gætið hvert við annað, eru ó-
fullkomin hýbýli fyrir barna-
hóp, sem oft vex þar upp, en
Anglýsingar,
sem birtast eiga i |
Alþýðublaðinu,
verða að vera |
koinnar til Auglýs- »
'I
ingaskrifstofunnarí |
Alþýðuhúsinu,
(gengið inn frá |
Hverfisgötu)
! fyrir kl. 7 að kvöldi.
j Slml 4906. !
hyggilegt, né vel við eigandi,
né örugt, að gera það fyrr en
nokkru síðar.
Og það hlýtur þó alltaf að
vera aðalatriði í jafn mikils-
verðu máli, að svo verði um
þnútana búið, þegar endanleg-
ar framkvæmdir verða gerðar,
að það skapi íslenzka ríkinu auk
ið öryggi og álit og geti um
leið orðið til þess að hrinda
af stað vakningu meðal þjóðar-
innar, og hún hafi ástæðu til
að fagna því, að hún
standi á , merkilegum tíma-
mótum, og að hún sé þá,
helzt samtímis mörgum öðrum
þjóðum, er öðlast frelsi að nýju,
að hefja nýtt skeið í sögu sinni,
sem raunverulega frjáls og
sjálfstæð þjóð, en þó í fullkom-
inni vinsemd og frjálsri sam-
vinnu við þau ríki og þær þjóð-
ir, er lega íslands, menning og
sérkenni þjóðarinnar, saga, upp
runi, félagsmálaþroski og þró-
un skapa bezt og eðlilegust skil-
yrði til að hafa samvinnu við.
Það er hið sanna sjálfstæðismál.
Stefán Jóh. Stefánsson.
Nnssolini ofl Italía.
Frh. af 5. síðu.
lærifaðirinn varð að lokum
þræll nemanda síns.
Mussolini, sem myndí gjarn-
an hafa viljað verða Napoleon
20. aldarinnar, varð að víkja af
þeim vettvangi fyrir Hitler.
Sagan mun minnast Musso-
linis sem einræðisherra, sem fór
glæsilega af stað, en lauk skeið
inu á hröðum flótta — sagan
mun minnast hans sem afreks-
manns, sem brann til ösku í
eldi eigin valdagirni.
Það er auðvelt að ráðleggja
mæðrum að láta börnin fá gott
fæði og vera í sól, en oftast er
ómögulegt að framfylgja ráð-
leggingunum af mörgum óhag-
stæðum og ólíkum ástæðum.
Engum dylst hve dýrmætt er
að geta flutt börnin úr þessu
úmhverfi, ef þau veikjast, og
veitt þeim þá aðhlynningu,
sem með þarf. Heimilin hvíl-
ast og börnunum batnar, og
gleðin, sem þessu fylgir, er
yndisleg.
Hér bíða mörg verkefni úr-
lausnar og eitt þeirra er bygg-
ing barnaspítala. Líknarfélagið
Hringurinn gefur bæjarbúum í
dag tækifæri til þess að leggja
sinn skerf til úrlausnar þessu
framfaramálefni.
María Hallgrímsdóttír.
Marfa Hallgrimsdóttlr:
Barnaspitalt íslands.
I" SLENDINGAR hrósa sér oft | hér hýrist ungviðið mjög oft í
af lægsta barnadauða í forsælunni.