Alþýðublaðið Sunnudagsblað - 04.11.1934, Blaðsíða 2

e
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Herkilegar ransókiir ð isleDzknm lýsistegnndnm.
Engiiin þarf lengur að neyða sig til að taka inn þorskalýsi.
Eítir Þórð Þorbjarnar-
son fiskifræðing.
AF í.lenzkum lýsistegundum eru
tvær lang-algengastar ogal-
menuingi þess vegna kunnastar,
þær eru aðgneindar með nöfnunum
síldanolía og þorskalýsi. Fljótt á
litið virðist ekki vera mikill m.un-
lur á þeim, en athugi maður til
hvers þær eru notaðar, þá kemur
munuiinn brátt í Ijós. Síldarolían
er nær eingöngu notuð til iðnar
og verðmæti hennar liggur ein-
göng-u í oiíunni sjálfri, en ekki
neinum öðrum efnum, sem kunna
að finnasit í henni. Þorskalýsið er
hi-ns vegar notað til mannieldis,
en það, sem merkilegast er við
það, er það, að sjálft iýsið er
aukaatriði, en aðalatriðið er önn-
ur efni óskild lýsinu, sem eru
blönduð í því. Þessi efni eru á
íslenzku máli kölluð fjörefni og
aðgreind með stöfunum A og D.
Fram til skamms tíma var
þorskalýsið eina efnið á heims-
markaðinum, sem selt var vegna
fjörefnamagns síns. Árleg sala
okkar fslendinga hefir numið frá
3—4000 tunnum. 'En þorskalýsi er
dáiítið vangæft vegna þess, hve
margir eiga bágt með að taka
það inn vagna bragðsins og eiink-
um þess, hve stór skamturinn
þurfti að vera til þess að hann
kæmi að tilætluðum noturn. Þörf-
in fyrir fjörefnankari efni en
þorskalýsi var því áberandi fyrir
löngu síðan. i upphafi var henni
fullnægt með því, að skilja fjör-
efnin frá sjálfu iýsinu með efna-
fræðilegum aðferðum, þannig, að
þau voru öll saman komin í til-
tölulega lítinn hluta af uppruna-
lega lýsinu. Þessi aðferð hafði
ýmsa galla, meðal annars var hún
dýr og oft var erfitt að iosna
við aðkomin eimuð efni, seim bætt
var við lýsið.
Lúðulýsi.
Það þótti því merkiieg
uppgötvun þegar það reynd-
ist, að lúðulýsi var mörgum tug-
um sinnum auðugra af fjörefnum
en þorsikalýsi. Skamtar af lúðu-
lýsi voru þvi mikið minni en af
þorskalýsi, og þannig var komist
hjá þeim erfiðleikum, sem margir
áttu við að strfða, siem taka
þurítu þorskalýsi. Maður skyldi
haida að þessi uppgötvun hefði
dregið úr sölu þorskalýsisiná, en
svo hefir ekki reynst, því að
framboðið á iúðulýsinu hefir ver-
T-^ÓRÐUR ÞORBJARNARSSON fBkifrœdingur, sem
nú stund r nám við háskólann i London, hefur i
sumar gert ýrnsar mjög merkilegar rannsóknir á is-
lenzkum fiskiafurðum meðal annars á lýsi. I eftirfar-
andi grein skýrir hann nokkuð frá pessum rannsókn-
um og kemst að peirri niðurstöðu að lýsi úr lúðu
og karfa sé 50—100 sinnum fjörefnaríkara en venju-
legt porsltalýsi. Slíkt lýsi geta menn tekið örsmáum
skömtum og geta pvj losnað við pau ópœgindi, sem
pvi fylgir að taka inn porskalýsi.
ið svo lítið, að það hefir haft
lítil eða engin áhrif á markaðiimn.
Þessi uppgötvun fjörefnamagns
lúðulýsis ýtti undir fjörefnarann-
sóknir á öðrium 1 ýsistegundum, og
nú mun svo komið að vart er til
sá fiskur í sjónum, sem ekki hef-
ir verið rannsakaður með tllliti
til fjörefnamagns iifrarlýsisins.
Mér vitanlega hefir lítið verið .
gert að því, að rannsaka lifrarlýsi
íslenzkra fiska með tilllti til fjör-
efnamagns þess fyr en í sumar
að ég fékst dálítið við það. AÖ
vísu náðu þessar rannsóknir einr
göngu til A-fjörefnisinis, því að
D-fjörefmið er -ekki hægt að mæia
nema með dýratiiraunum, en emn
sem komið er eru ekki tök á að
gera þær hér á iandi.
Við þessar athuganir kom
margt eiukenniiegt í Jjés, en lúðu-
iýsi og karfalýsi reyndist mér
að be:ra langt af öillum öðrum
lýsisteigundum hvað snerti A-fjör-
efnismagnið. Eins og þegar er
sagt, þá var þetta vitað mál með
lúðuna, því að það eru nú þegar
liðin nokkur ár síðan farið var
að vinna iýsi úr lifur hannar, og
síðast í siumar var fariðmð safna
iúEuli'ur til útflutnings hér beima.
Ifvað karfalýsið s-n'ertir, þá veit
ég ekki til að nieinar tölur hafi
verið birtar um fjönefnamagu
þess. Þó má vei vera að svo sé,
encla þótt mér sé ekki kunnugt
um það.
>5 I I
Karfalýsi er stórum betra
en porskalýsi
Ef að við berum karfalýsið
saman við þorskalýsi, þá kemur
í Ijós, að það inniheldur 50 sinn-
um meira af A-fjörefninu en
þorskalýsi og er því sambæri-
iegt við sæmilega gott lúðuiýsi.
Verði þetta staðfest með dýra-
tiiraunum og reynist D-fjörefnið
að vera sambærilega hátt, þá eig-
um við að geta fengið sama verð
fyrir karfalifrina og við fáum nú
fyrir lúðulifrina.
Ég vil taka það fram, að iýsí
það, sem óg rannsakaði, var unn-
ið úr iifur fiska, sem veiðst höföu
í septembermánuði, en lýsi ann-
ara fiskategunda er yfirleitt ié-
legt á þessum tíma árs, svo að
það er ful,l ástæða til að hatda,
að þafer tölur sem ég birti hér
yfir fjönefnamagn karfalýsisins,
séu innan við það meðaltal, sem
vænta mátti.
Nú kann einhver að spyrja,
hvort það sé hægt að safna karfa-
lifrinni, og hvort fyrirhöfnin
myndi svara kostnaði. Ég hygg
að svo muni verða. Að vísu nem-
ur lifrin ekki nema 10°/o af þunga
fisksins, en hins vegar krefst
þýzki markaðurinn .þess, að farið
sé innairf í allan þainn karfa, sem
þangað er seldur. Fyrirhöfnin
við söfnun lifrarinnar ætti því
að vera nauða-lítil.
Fritz von Holslein.
Maðurinn, sem pef-
aði upp alls kcmar
hneyksli.
Nýlega er komin út á þýzku
bók um þýzka stjórnmálamann-
iinn Fritz von Holstein eftir Joa-
chim von Kurenberg. Bókin er
ákaflega s'kemtllega rituð og
dregur upp skýra mynd af þess-
um slæga stjórnmálamanni, sem
alt af vann á bak við tjöldin.
Það var Bismaík, se-m varð til
þess að Fritz von Holstein tók
að hafa afskifti af þýzkum stjórn-
málum. Holstein var ittari hjá
Arnim, sendiherra Þjóðverja í
Paríis, Arnim hafði risið gegn
Bismark og kanzlarinn þurfti því
með leiinhv-erjum ráðum að koma
honum á kaldan klaka. Hann fékk
Holstaiin í lið með sér og notaðj
hann til að opna bréf, sem send
voru til sendiherrans, og láta
Bismark vita um efni þeirra, og
þetta varð til þess, að Arnim varð
að víkja úr stöðunni.
Starf Holsteins upp frá þessu
var fólgið í mjög svipuðum
brögðum. Hann varð kanoelíráð
Þvi miður er það miklum örð-
ugleikum bundið að vinma lýsið
úr lifur karfans. Að þessu leyti
likist hann lúðunini, en í henni er
lýsið sivo fast bundið í vefjum
lifrarinn.ar, að engin tök eru á að
bræða hana með gufu, eins og
tíðkast með þorskalifur.
Eftir þvi sem ég kemst næst,
þá á lifrarmagnið úr þeim karfa,
sem nú er seldur á þýzkum xnark-
aði, .að nema ca. 6 tonnum á áTÍ,
Þetta er að vísu lítið lifrarmagn,
en það er ekki nema bnot af þeinS
iifur sem mætti safna, ef að meiit
markaður fengist fyrir karianin.
Ég hygg samt að þetta sé nóg
iifrarmagn til þess að við gætum
sett upp smá verksmiðju í sam-
handi við lýsishreinsunar- eða
lýsisbræðiSilu-stöðvar I andsinS.
Siík verksmiðja gæti þá Mka ann-
ast þá lúðulifur, siem nú er seld
óunnin til útlanda.
Ekki myndi ég ráðleggja nein-
ium manm til þess að fara að
safna karfalifur að svo stöddu
máli, því að takist að gera hana
að markaðisvöru, þá verður það
aldrei gert á skemmri tíma en
6 mánuðum.
P. Þoj'bjamarson.
og stjórnaði utanrikispóiitík Þjóð-
verja að mjög miklu ieyti, eæ
vald sitt og áhrif fékk hann af
því, hversu sniðugur hann var
að ljóstra upp alls konar hneyksil-
ismálum og notfæra sér þau.
Njósnarar hans voru alls staðar.
Sérstaklega var Holstein vel a'ð
sér mn kynvillu háttsettramanna.
Það var hann, sem ásamt Hardea
ljóstraði upp kynvillu Philip Eu-
ienburg, sem var einkavinur Vií-
hjálms II. Von Bulov hafði hann
einnig á vaidá sínu.
Holstein var ekki mildð þektttr
maður. Hann hafði lítið um síjg,
sat alt af á skrifstofu sinni í
Wilhielmstrasse, sótti ekki veizl-
lur og var aldrei við kvenmanin
kendur. En hann var vakinn og
(siofinn í að þefa upp alls konar
hneykslismá;], og til þess fund-
ust honum öll ráð leyfiieg.
Það er ekki enn fyliilega vísl,
hvert hefir verið aðalhlutvierk
Holsteins í utanrikispólitík Þjóð-
verja, en liklegt er, að hann eigi
sök á því, að Þjóðverjar hættu
við að gera bandalagið við Rússa,
en vinguðust meir og meir við
Austurríki, og er hann þá samt
sekur um mestu skissuna, sem
gerð hefir verið í lutanríkispólitik
Þjóðverja.