Alþýðublaðið - 05.10.1943, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 5. október 1943.
AUWUBUMB
Norskn siðmennlralr
í baráttu fyrir endurheimt
Noregs úr höndum nazista.
A,jÞÝÐUBLAE>IÐ hefir fyrir nokkru birt tvo mjög at-
hyglisverða kafla úr nýlega út komnum bæklingi
eftir Hákon Lie, „Nazi i Norge“, sem gefinn var út í Ame-
ríku af norska Alþýðusambandinu og norska Sjómannasam-
bandinu í sameiningu. Fjölluðu báðir þessir kaflar um bar-
áttu norska verkalýðsins heima í Noregi gegn hinum þýzka
ínnrásarher. En hér fer á eftir útdráttur úr síðasta kafla
íweklingsrns, sem segir frá baráttu Norðmanna erlendis fyrir
jndurheimt landsins og segir sérstaklega frá þætti norsku
sjómannanfía í henni.
ENGINN NORÐMAÐUR ef-
ast um, að land hans
verði aftur frjálst. Hvort sem
ixann býr heima eða erlendis
veit hann, að Þjóðverjar verða
hraktir burtu frá Noregi áður
en lýkur. En mönnum verður
það æ ljósara með hverjum
deginum ,sem líður, að einungis
með gríðarlegu átaki, getur
þjóðin orðið frjáls, og þetta á-
tak krefst geysimikilla fórna.
Þyngstu byrðina ber fólkið
heima, en afrek fjölda Norð-
manna, sem erlendis dveljast,
eru líka aðdáunarverð. Yfir-
leitt eru náin víxláhrif milli
baráttunnar heima og erlendis.
Þeir, sem heima eru, horfa allt-
af eftir ljósrák úti við sjón-
deildarhringinn, og þeim vex
kjarkur í hvert skipti, sem þeir
fá fréttir af baráttu frjálsra
Norðmanna. Hins vegar eru
heimavígstöðvarnar grundvöll-
urinn undir baráttuna utan
norsku landamæranna. Hefði
norska þjóðin gefizt upp í bar-
áttunni við óvinina, hefðu eng-
ir möguleikar verið á baráttu
erlendis. Þannig hefir af sjálfu
sér þróazt samræmd, norsk bar
átta, sem borin hefir verið uppi
af heitri samlíðun og þjóðernis-
tilfinningu. í þessu sambandi
hefir það haft eigi litla þýð-
ingu, að baráttan bæði heima
og erlendis hefir verið undir
sameiginlegri yfirstjórn. Þetta
hefir komið í veg fyrir upp-
lausn og innbyrðisdeilur, sem
auðveldlega hefðu getað komið
fram eftir hinn hernaðarlega ó-
sigur. Með atbeina konungsins
og stjórnarinnar, höfum við
getað haldið ákveðinni stefnu
í stjórn vorri og baráttu.
* * *
En konungurinn og stjórnin
•eru miklu meira en ytra tákn
baráttu Norðmanna fyrir frelsi
sínu. Þessir aðilar eru um þess-
ar mundir miðstjórn víðtækrar
starfsemi, sem stefnir að því
marki að sameina alla Norð-
menn til baráttu gegn Þýzka-
landi Hitlers. Gagnstætt nærri
því öllum stjórnum, sem hafa
orðið að flýja út fyrir landa-
mæri sín, getur norska stjórnin
rekið starfsemi sína á gersam-
lega óháðum grundvelli, einnig
á hinu fjárhágslega sviði.
Öll norsk starfsemi utan
landamæra Noregs, er kostuð
af NorðmÖnnum sjálfum, með
sköttum á tekjunum af verzl-
unarflotanum, sem er bakfisk-
urinn í baráttu Norðmanna og
er fjórði stærsti floti heims-
ins, sem var með mestu nú-
tímasniði.
Strax fyrstu daga innrásar-
innar hófst bacráttan um norska
flotann. Þegar hinn 10. apríl
var útvarpið í Oslo notað til
þess að senda út skipanir í
nafni útgerðarfélaganna um að
tilnefnd skip skyldu fara til
hlutlausra hafna.
Þann 13. apríl svaraði brezka
norsku skipstjórunum, að
brezka stjórnin ábyrgðist öll
norsk skip, sem væru á leið til
franskra og norskra hafna
gegn styrjaldar- og sjóhættu.
Þann 15. apríl gat norska
sendiráðið í Stokkhólmi, eftir
nákvæmum fyrirskipunum frá
stjórninni, sent út þá tilkynn-
ingu, að skipanirnar frá útgerð-
arfélögunum hefðu verið send-
ar vegna ógnana Þjóðverja, og
þess vegna bæri ekki að hlýða
þeim. Hér eftir skyldi ekki
hlýða öðrum skipunum en
þeim, sem kæmu frá riorsku
sendiráðunum og brezka út-
varpinu. Þessari skipun var
hlýtt, og ekkert einasta skip,
sem statt var á rúmsjó eða í
höfn, sem Þjóðverjar réðu ekki
yfir, hlýddi hinum þýzku skip-
unum. Afleiðingin varð sú, að
eftir að Norðmenn gáfust upp
gátu þeir lagt fram allt að þús-
und skipum, samtals 4 milljón-
ir tonna. Þessi floti, og sjó-
mennirnir, sem sigldu honum,
tryggðu hinn fjárhaglega
grundvöll stjórnarinnar, jafn-
framt því sem hann var hern-
aðarlegur styrkur, sejn gerði
okkur að stórveldi í sjóhernað-
inum. í þessari styrjöld eru
siglingarnar lykillinn að sigri
bandamanna.
* * *
Skipulagning siglinga okkar
hefir yfirleitt verið höfuðverk-
efni stjórnarinnar. Þegar hinn
22. apríl 1940 samþykkti stjórn
in bráðabirgðarreglugerð um
norska verzlunarflotann. Norska
stjórnin tók þá í sínar hendur
notkunarréttinn á öllum norsk-
um skipum, sem voru yfir 500
smálestir, og voru utan þýzks
yfirráðasvæðis. Framkvæmda-
stjóri siglingamálanna fékk um
leið vald til þess að ráðstafa
þeim skipum, sem stjórnin fékk
til umráða. Um þetta leyti hafði
norski sendiherrann í London,
útgerðarmennirnir og sjómanna
félögin, lagt grundvöllinn að
því, sem nú er kallað Nortra-
skip — Norska siglinga- og við-
skiptanefndin — sem er lang-
samlega stærsta útgerðarfélag í
heimi.
Vandamálin, sem siglingum
okkar eru samfara, eru miklu
fleiri og flóknari en- þau, sem
einungis eru samfara útgerð-
inni sjálfri. Vald okkar á sjón-
um hvílir ekki einungis á mörg
um nútímaskipum, heldur einn-
ig á 25 000 sjómönnum, sem
lifa í stöðugri hættu fjarri
heimalandi sínu.
* * *
Sjómennirnir okkar standa
enn á ný í fremstu víglínu, líkt
og í fyrri heimsstyrjöldinni. Á
þeim, öllum öðrum fremur,
hvílir sú þunga byrði að færa
norsku þjóðinni frelsið heim.
Um þessar mundir er sjómað-
urinn okkar fremsti hermaður,
og Norska sjómannasambandið
er einn sterkasti þátturinn í
ert grobb þótt sagt sé, að bæði
sjómennirnir og Sjómannasam-
bandið hafa staðizt eldraunina.
Sjómennirmr þekkja sjálfir
sína eigin þátttöku, það þarf
ekki að lýsa henni í bók, sem
skrifuð er fyrir þá. Yfirlit yfir
þau störf, sem þeirra eigin sam-
tök hafa framkvæmt tvö síð-
ustu árin, fá þins vegar sitt
sjálfsagða rúm í yfirliti yfir
það starf, sem hinir frjálsu
Norðmenn hafa innt af hönd-
um.
Strax snemma á árinu 1940
hafði Norska sjómannasam-
bandið haft viðbúnað, ef svo
skyldi fara, að Noregur yrði
hernuminn. Á ráðstefnu á Eng-
landi var sú ráðstöfun gerð, að
ef þannig færi gæti stjóm sam- ,
bandsins haldið starfsemi sinni
áfram þar í samvinnu við Al- j
þjóðabandalag sjómanna. Þeg-
ar varaformaður Sjómanna-
sambandsins kom til Lundúna
í miðjum aprílmánuði hafði
hann því áttað sig á því, hvern-
ig skyldi snúa sér að þessu
starfi. En erfiðleíkarnar urðu
brátt meiri en hann gat látið
sig dreyma um. Fjöldi norskra
skipa lá við festar vegna vönt-
unar á fyrirskipunum. Komm-
únistarnir gerðu einnig sitt til
þess að auka glundroðann.
Strax þann 12. eða 13. apríl
hafði Th. Sönsteby frá Stokk-
hólmi sent hvatningu til sjó<
mannanna um að vera á verðý
og þessi hvatning var næstv
daga endurtekin og endurtekiii
í brezka útvarpinu. Ei að síð>
ur streymdu inn skeyti á ölluir,
tímum sólarhringsins um það
hvernig skipstjórar og t skips-
hafnir ættu að hegða sér. Menn
fengu ekki heldur laun sín
greidd, vegna hinnar miklu
óvissu um það, hver réði yfir
flotanum, og hvort yfirleitt
ætti að borga nokkuð. Sumir
skipstjórar lýstu því yfir, að nú
þegar Noregur væri í stríði,
ætti að greiða sjómönnunum
hermannakaup. Meðal sjómann
anna voru ennfremur hópar,
sem vildu nota tækifærið, sem
styrjöldin veitti, til beinna að-
gerða. í allri þessari ringul-
reið varð nú Sjómannasam-
bandið að taka á öllu sínu til
þess að koma á röð og reglu
— og það tókst. Um þetta leyti
var einnig norski hvalveiði-
flotinn á leið til Englands með
fullfermi af hvallýsi og fólki.
Hvalsuðuskipum og hvalveiði-
skipum var stefnt til Kanada,
en hinir stigu á land á Stóra-
Bretlandi. Til þess að koma
reglu á allan glundroðann varð
Sjómannasambandið raunveru-
lega að taka að sér stjórn
þéirrar deildar Nortraship,
sem sá um allar ráðstafanir á
mönnum. Það skipti mánuðum,
áður en mál þetta var komið í
það horf, að Nortraship gat
sjálft tekið við þessari deild
starfsemi sinnar aftur.
Þegar formaður Sjómanna-
sambandsins, Indvald Haugen,
kom til Ameríku sumarið 1940
var ástandið þar ekki heldur
glæsilegt. Mánuðum saman
höfðu kommúnistarnir, gegnum
skandinavísku sjómannaklúbb-
ana herjað meðal sjómannanna,
og skapað norskum siglingum
hina mestu örðugleika. Víða
lágu skipin við festar af því
að áhöfnunum var haldið í
landi. Á sama hátt og í Noregi
héldú kommúnistarnir því fram
að styrjöldin kæmi sjómönn-
unum ekki við. Þeir ættu að
,,taka gersamlega hlutlausa af-
stöðu... milli hinná tveggja
útvarpið með því, að tilkynna
baráttu Norðmanna. Það er ekk
Á mynd þessari sézt austurhlið hinnar frægu St. Pauls dóm-
kirkju í Lundúnum, sem varð fyrir skemmdum, er loftárásirnar á
Bretland voru sem mestar. Við austurhlið kirkjunnar er leik-
völlur og ungu stúlkurnar halda þangað til leiks að liðnum
vinnudegi.
norsku stjórna, Nygárdsvolds
og Quislings, og ekki lengja
stríðið með því að taka þátt í
því.“ Það varð þreytandi og
vanþakklátt starf að byggja
upp það, sem sjómannaklúbbarn
ir rifu niður. Já, það gekk meira
að segja svo langt, að Ingvald
Haugen var stolið eitt sinn er
Framhald á 6. síðu.
Heimsókn í bráðabirgðahverfi. — Fólkið, sem þar
er fyrir. Harðyrði frá gömlum bardagamanni og gömlu
syndirnar, sem nó svíða sárast.
Gamall BARDAGAMAÐUR“
skrifar mér langt bréf og er
reiður. Reiði hans er ekki ástæðu-
Iaus, það skal ég játa, en bréfið er
svo langt að ég gct því miður ekki
birt það allt. Bréfritarinn er ekki
ánægður með blöðin, honum finst
þau taki allt of mjúkum höndum á
„svínaríinu,“ sem á sér stað. Kenn-
ir hann því um að nýlega hafi ver-
ið gerðar breytingar á hengninga-
lögunum, sem stýfli penna blaða-
manna.
SVO SEGIR BRÉFRITARINN:
,„Eg skoðaði hinar glaesilegu íbúð-
arbyggingar bæjarins við Hring-
braut með hinni andstyggilega illa-
gerðu ruslarennu í anddyrinu, hví-
lík „construktiori'! Einfallt járnlok
ósléttaður og kantaður steypuhólk-
ur, engin leið að verjast því að
fýla komi og skorkvikindi úr
bingnum streymi beint úti aðal-
ganga íbúðanna! Það kvað eiga
að láta ruslið í bréfpoka og henda
því svo í svelginn. En þessi aðferð
er aldrei notuð nema þar sem mis-
tekizt hefir að koma fyrir rusl-
svelg.“
„ÞETTA ER leiður galli á góð-
um og vönduðum húsum og vit-
anlega er ekki annar vandi en sá
að loka strax fyrir svelginn, svo að
hann verði aldrei notaður."
ÞÁ VIL ég minnast á ‘hið nýj-
asta í húsnæðismálunum — bráða-
birgðahúsin. Eg fór f kvöld og
kýnnti mér þessar vistarverur þar
sem nú kvað eiga að „koma fyrir'*
100 fjölskyldum. Eg þekki að vísu
þessar byggingar frá fyrri tíð, hafði
unnið við byggingu þeirra á sín-
um tíma og trúði vart umsögn-
inni að við með alla okkar fólks-
eklu og góðar mannúðarhugmynd-
ir gætum samkvæmt opinberum
ráðstöfunum, farið inn á þá braut,
að koma fyrir verulegum hluta
af 100 fátækum fjölskyldum. Það
var að vísu litið farið að gera til
umbóta í því veri, sem ég heim-
sótti, þó voru þar komnir hengi-
lásar fyrir hvern kofa, nokkrir
málningakústar og dollur.“
„EIN FJÖLSKYLDAN var að
flytja sig inn í þetta fordyri himna
ríkis, og settist fyrir í fyrverandi
„heldrimannastað“, trúlega treyst-
andi því að þangað mundi sótt og
dauði síðast sækja feng. Eg fékk
leyfi til að líta inn í þetta skásta
hýbýli þorpsins, húsmóðirin. gat
þess við mig að útigangshross í
Landeyjum myndu vart una slíku
skjóli nema í verstu aftökum. Mér
varð hugsað til fyrirmyndarheim-
ilis í næstu sveit við, sem svelti
niðursetninga, sem það tók að sér
gegn gjaldi. Sagan er ljót en því
miður sönn.“
„HVERNIG ER HÆGT að ætlast
til þess að fjölskyldufólk geti lif-
að við óskerta heilsu í kumböldum
þessum? tÞó að fullhraustir karl-
menn hafi kanske get^ð það um