Alþýðublaðið - 26.11.1943, Blaðsíða 5

Föstudagur 26. nóvember 1943_____ALÞYÐUBLA9IÐ .____________ _____ I
Atlanfshafsdraumurinn mikli
>
Fræg brúðhjón.
Mynd þessi var tekin af brúðhjónunum Rita Hayworth, leik-
konu og Orien Welles, kvikmyndaleikara og leikstjóra,
skömmu eftir að þau höfðu verið gefin saman í heilagt hjóna
band í Santa Monica. Welles er, auk þess að vera frægur
leikari, einhver mikilhæfasti leikstjóri Ameríku. Rita Hay-
worth hefir oft leikið undir stjórn hans — og gerir efalaust
í framtíðinni.
ALDARLANGT hafa menn
lagt áherzlu á að stytta
fjarlægðirnar millum Bretlands
og Ameríku í lofti og á legi.
Löngum var það þó aðeins
draumur.
Menn spöruðu hvorki krafta
sína/né hugkvæni í baráttunni
við það að gera draum þennan
að veruleika: Þeir hafa farið
marga frækilega leiðangra yfir
Atlantshafið, fyrst í litlum tré-
fleytum, þá í gufuskipum og
loks í hinum nýtízku hafskipum,
sem nú eru í förum. Nú eru og
flugvélarnar komnar til sögu,
sem leggja leiðir sínar yfir hið
mikla úthaf. ,
Það var þó eigi fyrr en árið
1941, sem fastar flugferðir á
öllum árstímum hófust millum
Bretlands og Ameríku. Flugvél-
ar eru nú daglega í förum mill-
um Bretlands og Kanada.
Áður hafði aldrei verið flogið
yfir Atlantshafið að vetrarlagi.
— En reynsla síðustu tveggja
ára hefir sannað, að eftir styrj-
öldina mun verða haldið uppi
ferðum á flugleið þessari á öll-
um árstímum.
Viðleitni manna að færa sam-
an Bretland og Ameríku hefir
nú borið slíkan árangur, að þess
mun skammt að bíða að það geti
almennt talizt, að viðskipta-
frömuðir snæði dagsverð í
Lundúnum en morgunverð í
New York.
Þá muni menn gera mikið að
því að bregða sér til Vestur-
heims um helgar Slíkt mun
eigi kref jast meiri tíma né f jár
en venjulegar skemmtiferðir nú
á dögum.
En sagan af þeirri baráttu
mannanna að leggja leið sína
yfir Atlantshafið á sem skemmst
um tíma er í senn viðburða-
rík. og skáldleg allt frá því að
fyrsta gufuskipið sigldi frá
Bretlandi til Vesturheims fyrir
meira en einni öld.
Þegar ég virði fyrir mér forn-
fálega mynd af litlu skipi, sem
var í senn knúið gufuvél og
búið seglum, minnist ég þess, er
gerðist hinn tuttugasta og ann-
an dag aprílmánaðlar árið
1838. — Þá kom þessi skringi-
legi farkostur til hafnar í New
York. Á þilfari skipsins getur
mannþyrpingu að líta. Um
hverfis það er fjöldi róðrar-
báta. — Allir veifa höfuðfötum
sínum að því er virðist í kveðju-
skyni.
Mynd þessi er af gufuskipinu
Sirius, og af henni má glöggt
ráða undrun New Yorkbúa, er
það sigldi inn á höfn borgarinn-
ar, án þess að nokkur ætti þess
von. \
Far þetta var eigi til langferða
ætlað. Það hafði aðeins verið
notað til ferðar með ströndum
fram og verið lengst af í förum
millum Lundúna og Cork. — Sir
ius var lítið skip. aðeins 703
smálestir að stærð. Það var því
talin vitfirring hin mesta að
ætla að sigla slíkri fleytu vest-
ur yfir Atlantsála.
Það var sízt að undra, þótt
skipshöfnin yrði slegin ótta, þeg-
ar Sirius hreppti mótbyr og
stórsjó. — Hvers vegna áttu
menn að gera skipstjóranum það
til geðs að sigla í opinn dauð-
ann?
En Róberst skipstjóri var eigi
að síður sannfærður um það að
Sirius myndi komast heilu og
höldnu vestur um haf. Sú varð
- og raunin.
Sirius náði til hafnar í New
York með fjörtíu farþega innan
borðs, án þess að hið minnsta
slys hefði að höndum borið. Því
var tekið með fögnuði miklum,
er til New York kom. — Blöðin
fluttu söguna um dáð þess á
áberandi stöðum. — Ævintýri
þetta var á allra vörum.
Daginn eftir sigldi annað skip
inn á höfnina í New York. Það
REIN þessi er eftir Ner-
ina Shute og fjallar um
sögu samgangnanna yfir At-
Iantshafið í lofti og á legi.
Nú er þannig málum komið,
að hinn forni Atlantshafs-
iraumur hefir rætzt og flug-
vélar leggja leiðir snar yfir
úthafið mikla vetur og sum-
ar. Greinin er þýdd úr
Strand Magazine.
hafði og lagt í haf frá Bret-
landi — Ekki er ótrúlegt, að
brosi hafi þá brugðið fyrir á
ásjónu Róberts skipstjóra. Skip
þetta var helmingi stærra en
Sirius, sterkbyggt og vandað
gufuskip byggt í Bristol í þeim
sérstaka tilgangi að flytja far-
þega til New York. Skipi þessu
hafði verið valið heitið Hin
mikla Vestmörk.
En Hin mikla Vestmörk beið
ósigur.
Hið litla og óásjálega skip
Sirius varð fyrsta gufuskipið,
sem sigldi yfir Atlantshafið. —
Frægðin og heiðurinn hlotnaðist
bví. — New Yorkbúar fögnuðu
því eins og siður er, þegar skip
koma að landi úr frækilégum
leiðangrum. Róbert skipstjóri
var hylltur í líkingu við Lind-
bergh ofursta áratugum síðar.
Atburðir þessir gerðust fyrir
meira en einni öld. En hetjudáð
Siriusar mun aldrei í fyrnsku
falla. Afrek það, sem skipstjóri
þess og áhöfn innti af höndum,
er hliðstætt þrekvirki því, sem
flugmenn vorir hafa drýgt hin
síðustu ár og raunverulega und-
anfari þess.
En sjóferðirnar yfir Atlants-
hafið voru hinar torsóttustu
langa hríð eftir að Sirius hefði
farið hina fyrstu för.
Árið 1842 tókst Charles Dick-
ens ferð á hendur vestur um haf
með skipinu Britannia. Erindi
hans var það að afla sér efnis í
skáldsögu sína Martin Chuzzle-
wit. Hinum brezka skáldjöfri
gazt hið versta að ferð þessari
og fór hörðum orðum um aðbúð-
ina í skipinu síðar.
För þessi til Vesturheims og
heim aftur tók Charles Dickens
fjórtán daga og átta klukku—
stundir. í dag er leið þessi farin
loftleiðis á fjórtán klukkustund
um.
Hinum auknu samgöngum
millum Bretlands og Ameríku
tók að fleyta fram eftir að heim-
styrjöldin 'hin fyrri hafði verið
til lykta leidd. Mqnn og konur
áttu sér þann draum að fljúga
yfir Atlantshafið. Skömmu fyr-
ir styrjaldarlokin hafði flugbát-
ur verið byggður í Vesturheimi.
Tveir Englendingar, þeir J. C.
Porte flugstjóri og Hallett sjó-
liðsforingi ákváðu að fljúga hon-
um yfir Atlantshafið og vinna
tíu þúsund sterlingspunda verð-
laun þau sem Northcliffe lá-
varður hafði heitið þeim, er
fyrstur drýgði dáð þessa.
'Flug Johns Alcockands höf-
uðsmanns og Artburs Whitten-
Browns liðsforingja árið 1919
var fyrsta flugið, sem farið var
í einum áfanga yfir Attantshaf-
ið. Áður höfðu þeir Harry Haw-
ker og Mackenzie Grieve efnt til
hinnar sömu tilraunar, án þess
að hún bæri tilætlaðan árangur.
j Árið 1927 varð svo Lindbergh
ofursti fyrstur manna til þess
að fljúga einn síns liðs frá Long
Island til Parísar eins og al-
kunna er.
Árið 1928 urðu svo Hermann
Kohl höfuðsmaður, von Hune-
feld barón og írlpndin.gurinn
Fitzmaurice ofursti fyrstir
mann til þess að fljúga vestur
yf-ir Atlantshafið.
Mikla athygli vakti og flug
Amelíu Earharts, en hún var
fyrsta konan, er drýgði þá dáð
að fljúga ein síns liðs yfir At-
lantshafið.
Fáir þeirra, sem glímt hafa
við hið erfiða viðfangsefni að
ráðast til farar yfir Atlantshaf-
ið, hafa gengið að því, af slíku ,
kappi og raunin var um ungfrú j
Amelíu Earhart. — Afreks
hennar mun því lengi minnzt,
og nafn hennar mun skráð stór-
um stöfum í annálum baráttun-
ar við Atlantshafið.
Hún lærði að fljúga á kvöld-
in og sunnudögum eða á þeim
tíma, sem aðrar konur verja til
þess að nema matreiðslu og
spilamennsku. Því næst flaug
hún austur yfir Atlantshafið í
stormi, slyddu og þoku. Hún
lenti flugvél sinni á írlandi.
I En hún var eigi aðeins fyrsta
konan, sem flaug ein síns liðs
yfir Atlantshafið. Hún setti og
nýtt met á flugleíðinni yfir norð
urvert Atlantshafið. Hún flaug
vegalengd, sem nemur 2.206
enskum mílum á nær því
þrettán og hálfri klukkustund.
Um tuttugu ára skeið hafa
menn og konur háð stranga
baráttu við hið erfiða við-
fangsefni að gera leiðirnar yfir
Atlantshafið í lofli og á legi sem
fljótfarnastar og greiðfærast
ar. — Þó var' það eigi fyrr en
árið 1940, að flogið var yfir At-
lantshafið að vetrarlagi. — Þeir,
er réðust í ferð þeisaia, voru
nokkrir yfirmenn brezka flug-
flotans, svo -og þrír flugmenn.
A. S. Wilcockson höfuðsmaður
hafði stjórn fararinnar með
höndum.
Wilcockson höfuðsmaður er
nú hættúr flugstjórn, en hefir
hins vegar horfið að iðju í op-
inberri skrifstofu. Hann hefir
sagt mér síðasta þátt sögu sam-
gangnanna yfir Atlantshafið. —
Frásaga hans fer hér á eftir:
-—- Árið 1940 fullyrtu, flestir,
sem ég ræddi við, að það væri
alls kostar ómögulegt að fljúga
yfir norðurvert Atlantshafið að
vetrarlagi. Ég gat þó eigi fallizt
á þá skoðun. Eg lagði svo leið
mína til Kanada ásamt þeim
Bennett, Ross og Humphrey
Page höfuðsmönnum. Ég var að
sönnu vanur flugferðum og
sömu sögu var að segja um fé-
laga mína. En um íiug að vetrar-
lagi vissi ég þó fatt annað en
það, að veðurskiiyi'tjm voru
slæm. En við ákváðum eigi að
síður að ráðast í flugferð yfir
Atlantshafið í trausti þess, að
hún myndi ganga að óskum.
Ég fer svo íljött j/fir sögu
undirbúningsins, en læt þess þó
getið, að við æíðum hóp ungra
flugmanna um nokkra hríð. Svo
var ráðizt í för þessa sem fyrr
um getur. Tuttugu og ein
sprengjuflugvél tók þátt í henni
Allar iiema ein þeirra komust
heilu og höldnu til Bretlands.
Eftir þetta var áherzla lögð
á að skipuleggja sem bezt flug-
ferðir yfir Átlantshafið að vet-
rarlagi. Nú fljúga flugmenn
vorir frá Bretlandi til Mont-
real í einum áíanga, og scinu
leiðis frá Montreal til Bretlands,
á öllum árstímum. Ferðin veslur
um haf tekur jafnaðarlega um
seytján klukkustundir. Hins
vegar er austurleiðin venju-
lega farin á um þrettán klukku-
stundum. Þess eru þó mórg
dæmi, að flugferðir þessar séu
farnar á skemmri tíma, ef veð-
urskilyrði eru hagfelld venju
fremur.
Efalaust munu flugferðir á
leiðum þessum aukast aö mikl-
um mun eftir að úrslit hildar-
leiksins hafa verið ráðin. Er
fylsta ástæða til þess að ætla að
aukinna framfara sé þá von á
vettvangi samgangna þessara.
Wilcockson lét þau ummæli
falla, að hann væri þess full-
viss að flugferðirnar yfir norð-
anvert Atlantshafið rnyndu
reynast mikilvægur þáttur þess
að tengja Bretland og Ameríku
j Tu1 INS OG ÁÐUR hefir verið
minnzt á nokkrum sinnum í
þessum pistlum mínum, opnar liita
veitan mikla möguleika fyrir gróð
urhúsarækt við lieimilin hér í
Reykjavík, þannig að menn geta
ræktað grænmeti og ávexti í kjöll
urum sínum við hverahita eða þá
í smáhúsum við hús sín. Um þetta
skrifaði Jón Gunnarsson loftskeyta
maður einu sinni margar greinar
hér í blaðið og vöktu þær mikla
athygli.
ÞETTA VÆRI stórkostleg fram
för og mikið hagsmunamál bæj-
arbúa. Allt mælir með því að hið
opinbera hafi hér einhverja hönd
í bagga, leiðbeini fólki og aðstoði
það eftir megni, án þess þo að
gefa því neitt. Hjalti, sem oft hef-
ir skrifað mér og virðist vera einn
tillögusnjallasti aðstoðarmaðurinn,
sém ég á við þessi pistlaskrif skrif /
aði mér í gær um þetta efni og er
bréf hans á þessa leið:
„ÉG Á EFTIR að skrifa þér
nokkur bréf um garðborgina, en
að þessu sinni langar mig til að
benda á nauðsyn þess að bæjar-
stjórnin okkar taki til athugunar
gróðurhúsabyggingu.‘!
„ÞÓTT FJÖUDI EINSTAKL-
INGA komi sér að sjálfsögðu upp
gróðurskálum, í húsum sínum
eða görðum, strax á næsta sumri,
fer því fjarri að slíkt grænmetis-
ræktun fullnægi þörf almennings,
er eigi hefir efni á að kaupa hina
rándýru framleiðslu gróðurhúsa-
sem traustustum tengslum.Oss
ber því vissulega að fagna
mikillega afrekum flugmanna
vorra.
eigendanna, sem aðeins er handa
því fólki er hefir fullar hendur
■fjár.“
„FYRIR STRÍÐ var það svo að
gróðurhús borgaði allan stofnkostn
áð og rekstur á einu ári, ef rækt-
uð voru blóm, en á tveim árum ef
tómatar voru ræktaðir. Síðan hef-
ir verð á allri gróðurhúsa-fram-
leiðslu margfaldast, þó að úr hófi
keyri einkum verð á vinberjum.
Heyrst hefir að eirm gróðurhúseig-
andi í Hveragerði hafi selt vinber
á sl. sumri fyrir 60 þús kr., úr
einu húsi.“
„EN ÞAÐ ERU tómataarnir
handa almenningi, sem þurfa að
lækka stórkostlegá í verði, og það
er hreinasti óþarfi að grænmeti sé
hér margfalt dýrara en í nágranna
löndunum, þar sem hitunarkostn-
aður er hér sam sem enginn.“
„EINA RÁÐIÐ til úrbóta —
nema verðlagseftirlit vekist upp og
taki í taumana er að bæjarfélagið
komi sér upp mörgum og stórum
gróðurhýsum, og selji framleiðsl-
una við hóflegu verði. Verði það
i ráð tekið, er þess að gæta í upp-
hafi að bærinn kaupi gler og ann-
að byggingarefni beint frá fram-
'leiðslulandinu, því heildsölum
mun enn haldast uppi að hirða
30—40% ágóða af glersölunni, og
smásala-álagning mun nema öðru
eins eða meiru.“
NOKKUÐ HEFIR VERIÐ rætt
undanfarið um Kleppjárnsreykja-
Frh. á 6. síðu.
Möguleikarnir, sem hitaveitan skapar. Grænmetis- og
ávaxtarækt í gróðurhúsum. Athyglisvert bréf frá Hjalta.-
Vitlaus björgunarstarfsemi. Útskúfun vinnunnar.