Alþýðublaðið - 07.03.1944, Qupperneq 4

ALÞYÐtlBL&XMD
IS«L
AlþýSntUkkiriM.
Ritstjóri: StaMn Pétnrssoæ.
Rltstjérn og aigreiSsla 1 Al-
þýðuhúánu viS Hverfiagötu.
Stmar rifstjðrnar: 4901 og 4002.
Sfmar aigreiSslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
AlþýðuprentsmiSja* h.l
Stefán Jéh. Stefánssons
TRÚIH HORÐURLÖHD.
og synjunar-
vald forsetaos.
UM EINA GREIN lýðveldis-
stíórnarskrárinnar er ris-
inn upp ágreiningur á alþingi á
síðustu stundu. 'Það er 26. grein
hennar, sem fjallár um synjun-
arvald forsetans.
í stjórnarskrárfrumvarpi
milliiþinganefndarinnar í stjórn-
arskrármálinu, sem upphaflega
var lagt óbreytt fyrir alþingi,
var í þessari grein svo fyrir-
mælt, að lög, sem forseti synj-
aði staðfestingar, skyldu þrátt
fyrir það fá lagagildi undir
eins, en því næst verða þorin
undir þjóðaratkvæði, sem þá
skæri úr um það, hvort þau
skyldu aftur úr gildi numin eða
ekki. Með öðrum orðum: Forset
inn átti samkvæmt þessu ekk-
ert raunverulegt synjunarvald
að hafa; hann gat með því að
synja lögum stafestingar aðeins
knúið það fram, að þau yrðu
borin undir þjóðaratkvæði, en
ekki hindrað, að þau kæmu til
framkvæmda og yrðu fram-
kvæmd þar .til þau hefðu verið
felld af þjóðinni sjálfri.
En á þessari grein gerði neðri
deild alþingis þá breytingu sam
kvæmt breytingartillögu frá
ríkisstjórninni, að lög, sem for-
seti synjaði staðfestingar,
skyldu ekki aðeins borin undir
- þjóðaratkvæði, heldur og bíða
framkvæmda þar til það hefði
skorið úr, hvort þau skyldu
hljóta íagagildi eða ekki. Með
öðrum orðum: Það var vilji
neðri deildar, að forsetinn fengi
frestandi synjunarvald — gæti
með synjun sinni frestað fram-
kvæmd laga þar til þjóðarat-
kvæði hefði skorið úr milli
hans og alþingis. ,
En nú hefir efri deild breytt
bessari grein stjórnarskrár'frum
varpsins aftur í sitt upphaflega
form og verður það því að fara
fyrir neðri deild á ný.
• *
Það má sennilega deila um
það, bvort þingið hefir yfirleitt
nokkra heimild til þess að
breyta í þetta sinn ákvæðum
hinnar gömlu stjórnarskrár um
syn junarvald þ j óðhöf ðingj ans.
Með viðbótarákvæði því, sem
samþykkt var við hana haustið
1942, var heimild veitt til þess
að breyta stjórnskipun landsins
úr konungdæmi í lýðveldi með
einni alþingissamþykkt og eft-
irfarandi staðfestingu við þjóð-
aratkvæðagreiðslu; en það var
til skilið, að á stjórnarskránni
yrðu þá ekki gerðar neinar aðr-
ar þreytingar en þær, sem þein-
línis leiddi af stofnun lýðveld-
isins — með öðrum orðum af
því, að' forseti kæmi í staðinn
fyrir konung. Nú lítur alþingi,
þrátt fyrir þetta, hinsvegar ber
sýnilega svo á, að því sé heim-
ilt að breyta um leið ákvæðum
hinnar gömlu stjórrtarskrár um
synjunarvald þjóðhöfðingjans;
því að konungurinn hefir haft
ótakmarkað synjuharvald og
getað stöðvað framkvæmd allra
laga fyrir fullt og allt með því
að synja þeim staðfestingar, þó
að sú hefð hafi fyrir iöngu
skapazt, að hann neytti ekki
þess valds: en á alþingi er nú
ÞEGAR langt var liðið á
heimsstyrjöldina 1914—
1918, var haldið friðarþing í
Stokkhólmi. Hinn mikli friðar-
vinur, stórskáldið og snillingur-
inn, Matthías Jochumsson, sendi
þingi þessu kveðju sína í stór-
brotnu kvæði, er hann kallaði
„Bandaríki Norðurlanda“. Þrá
hins mikla andans manns eftir
friði, og hinn heiti norræni
hugur hans, andaði úr hverri
ljóðlínu. Hann gerði sér þá þeg-
ar, flestum mönnum fremur,
grein fyrir nauðsyn hinnar nán-
ustu norrænnar samvinnu, og
eins því, hverjir væru hinir
réttbornu aðilar hennar. Á ein-
um stað í kvæði þessu, segir
hann:
„Vér erum fimm — með
Finnlands sterku þjóðu,
sem frelsuð býst að rétta austri
hönd,
og höfin nyrzt með Heklulandi
fróðu,
sem hálft sér tengir
Vesturheimsins strönd.“
Þessu fyrra stríði lauk eins
og öllum öðrum styrjöldum.
Og einmitt upp úr þeim heims-
hrikaleik, komu fimm fullkom-
lega sjálfstæð norræn ríki. Tvö
þeirra áttu stríðinu að nokkru
leyti frelsi að þakka. Samhug-
ur þessara fimm ríkja efldist,
og skilningurinn á þörf auk-
innar samvinnu óx með ári
hverju. Hinn norræni andi
styrktist og efldist.
Á þeim trausta grunni risu
norrænu félögin, fyrir réttum
aldarfjórðungi síðan. Þau
fengu 20 ár til friðsamlegra
starfa. Og ekki verður annað
sagt, en að það tímabil hafi
verið vel notað. Það er því
vissulega ekki ástæðulaust að
minnast þessara starfa, og þess
árangurs, er þau hafa borið.
Segja má að starfssvið
norrænu félaganna hafi verið
aðallega á sviði menningarmála;
en starfsgrundvöllurinn stækk-
■aði þó eftir því, sem árin liðu,
og færði út kvíarnar. Það hefir
að vísu verið sagt í gamni, en
þó ekki alveg án meinfýsni, að
á árunum á milli styrjaldanna,
hafi norrænu félögin verið fé-
lagsskapur skemmtiferða og
veizluhalda. En því fer víðs-
fjarri að það hafi verið aðal
inntak starfsins. Segja mætti
með meira sanni, að störfin
hafi verið krydduð þessum
mannlega unaði, og átt sinn
góða þátt í gifturíkum árangri.
Kynningin, hvort sem hún hef-
ir skapast á skemmtiferðum
eða í mannfagnaði, hefir aukið
skilninginn á nauðsyn sam-
starfsins, og oft knýtt þau bönd,
á milli einstakra manna og
stétta í norrænu löndunum, er
styrkt hefir og eflt heiHadrjúgt
samstarf.
Friðartímabilið, á milli hinna
tveggja heimmstyrjalda, hefir
leitt það í ljós, að norrænu fé-
lögin höfðu óteljandi og mikils-
verð verkefni að vinna, og að
þeim viðfangsefnum voru gerð
góð skil, til hagsmuna fyrir
öll norrænu löndin, og þá ekki
sízt ísland. En sú starfssaga
verður hér ekki rakin né nánar
rædd. Það verður gert af öðruni
að svo milu leyti sem þess þyk-
ir þörf.
Svo skall heimsstyrjöld sú,
er nú geisar, ýfir. Hún varð, er
fram liðu stundir, örlagarík og
ógnum þrungin fyrir Norður-
löndin. Lega landanna og stríðs
aðferðir stórveldanna köstuðu
flestum Norðurlandanna sinn
til hvorrar handar út í stríðs-
hringiðuna. Yfir þrjár þessara
þjóða gengu hinar ægilegustu
hörmungar, er orð fá vart lýst.
Og milli þeirra, er áður höfðu
verið einlægir vinir og í nánu
samstarfi, myndaðist nú múr-
veggur. Sumstaðar, þar sem
áður hafði ríkt hinn einlægasti
samhugur, vaknaði kali og ó-
vinsemd, er stundum átti rætur
sínar að rekja til óviðráðan-
legra atvika, og einnig oft til
eðlilegs stríðshita og magn-
þrunginni ástríðna þeirra þjóða,
er berjast fyrir lífi sínu og
tilvist.
Er þessu fór fram, heyrðust
oft raddir um það, að norræn
samvinna væri horfin í bráð,
og jafnvel lengd. En svo hefir
alls ekki reynzt. Einmitt sú
eldraun, er gengið hefir yfir
norrænt samstarf, án þess að
leggja það í rústir eða búa því
banvænt sár í framtíðinni,
sannar öllu öðru framar hinn
mikla lífsþrótt þess. Og jafnvel
á tímum yfirstandandi hörm-
unga hefir norræni samhugur-
inn í mörgum myndum gefið
glæstan árangur, þar sem unt
hefir verið að láta hann njóta
sín. Gagnkvæm hjálp á milli
einstakra Norðurlanda, svo sem
gagnvart flóttamönnum og til
hjálpar börnum og öðrum lítil-
mögnum í þeim löndum, sem
harðast eru leikin af hernámi,
og undirbúningur til aðstoðar
að stríðinu loknu — allt sýnir
betta, svo ekki verður um villzt,
að hin traustu bönd eru ekki
brostin; og þar sem á þau hafa
koma bláji>ræðir, er nú unnið
að endurnýjun þeirra og efl-
ingu. Hrakspárnar hafa orðið
sér til þáðungar, og allar líkur
benda til, að vonir beirra, er ör-
uggast traustið höfðu á lífskrafti
norrænnar samvinnu, muni fylli
lega rætast.
*
Sænska skáldið Hjalmar
Gullberg, ’nefir fyrir nokkru
gefið út kvæðabók, er hann
nefnir „Att övervinna várlden.“
Á einum stað í kvæðum sínum
talar þetta ágæta skáld um
„hina leyndardómsfullu liðs-
sveit framtíðarinnar.“ Og ein-
mitt á Norðurlöndunum öllum
lifir nú og starfat leyndardóms
full liðssveit framtíðarinnar,
sú' liðssveit, er á eftir að skapa
ný lönd og móta nýtt líf.
„Ofantligt medlemsantal har
vár liga,
men ingen af oss vet den
andres namn,“
segir þetta sama skáld.
Það, sem sameinar hermenn-
ina í hinni leyndardómsfullu
liðsveit framtíðarinnar, hversu
dreifðir sem þeir kunna nú að
aðeins deilt um það, hvort for-
setinn skuli hafa það takmark-
aða synjunarvald, að geta með
synjun sinni frestað fram-
kvæmd laga þar til þjóðarat-
kvæði hefir skorið úr milli hans
og alþingis.
í umræðunum um þelta á al-
þingi hefir forsætisráðherrann
réttilega bent á, að í lýðveldis-
stjórnarskrárfrumvarpinu sé á
öðrum stað ákveðið, að löggjaf-
arvaldið sé hjá alþingi og for-
seta í sameiningu. Verði nú
hinsvegar að því horfið, að
svifta forsetann öllu raunveru-
legu synjunarvaldi, þannig að
hann geti ekki einu sinni frest-
að framkvæmd laga þar til þjóð
aratkvæði hefir skorið úr milli
hans og alþingis, þá fær þetta
ákvæði lýðveldisstjórnarskrár-
innar um tvískiftingu löggjaf-
arvaldsins alls ekki staðizt. Þá
hefir forsetinn enga hlutdeild í
löggjafarvaldinu, og er þá orðið
lítið úr valdi hans yfirleitt, þó
að hann eigi að vera kosinn af
þjóðinni.
Það væri áreiðanlega misráð-
ið af alþingi, að ganga þannig
frá lýðveldisstjórnarskránni og
er vonandi, að til þess komi
ekki.
HÁTÍÐAHÖLDUM Norræna félagsins í tilefni af aldar-
f jórðungsafmæli þess lauk með virðulegri og vel heppn-
aðri kvöldvöku í útvarpinu á sunnudagskvöldið.
Við það tækifæri flutti Stefán Jóh. Stefánsson, formað-t
ur Norræna félagsins hér, eftirfarandi ávarp til íslenzku
þjóðarinnar.
vera um öll Norðurlönd, er
enginn ákveðin kenning, engin
stefnuskrá og engin einkennis-
föt. Það er trúin á framtíðina,
trúin á sigur hins góða mál-
staðar, trúin á Norðurlönd. Það
eru Norðurlönd í hjörtum vor-
um. Það er þessi trú, sem flyt-
ur fjöll og hrindir úr vegi öll-
um tálmunum og yfirbugar
alla örðugleika.
Þessa trú má skilgreina á
ýmsa lund, en takmark hennar
er eitt og hið sama. Ungur
Norðmaður, í leyndardómsfullri
liðssveit framtíðarinnar, liðs-
maður, er féll á verði sínum,
hefir lýst henni á einkennileg-
an og fagran hátt, með eftir-
farandi orðum:
„Ég trúi á þann eilífa anda
er borið hefir uppi menn-
ingu Evrópu — er komið
hefir í ljós í fögru lífi hrein-
lundaðra manna, í óeigin-
gjörnu starfi hugsuða og
fræðimanna og draum-
um listamannanna. Ég trúi
því, að frelsi, kærleikur og
sannleikur eigi sér takmark,
er liggi utan valdssviðs
mannlegs máttar. Ég trúi
ekki á frelsi, sem er unnið
í eitt skifti handa öllum. Ég
trúi ekki á sannleika og kær-
leika, sem vér höfum öðlast,
án þess að geta misst. Líf
mannanna er eilífum hætt-
um háð. Afturför og dauði
ógna stöðugt. Frelsið verður
að vinnast hvað eftir annað,
sannleikann verður að sann-
prófa og iðka kærleikamx
látlaust. Mannkynið hefir
ekkert það forðabúr, er hægt
sé að grípa til án fyrirhafn-
ar.“
Þannig fórust þessum Norð-
manni orð.
Norræn samvinna er án efa.
ekki sígilt hugtak, er sé afmark
að og óumbreytanlegt, er sé
fengið í eitt skifti fyrir öll, án
þess að glatast geti og gengið
úr greipum manna. Hún er öllu
fremur ósk og trú, studd skyn-
sömu viti og eðlilegum lögmál-
um um mannlegt samlíf og
þroska. En til þess að ná æski-
Framhald á 6. síðu.
VÍSIR gerir í aðalritstjórn-
argrein sinni í gær að um
talsefni deilu þá, sem uppi er
komin á alþingi um synjunar-
vald hins fyrirhugaða lýðveld-
isforseta. Vísir skrifar:
„Hér er um það deilt, hvort for-
setinn skuli hafa neitunarvald, þ.
e.* frestandi neitunarvald, og virð-
ist gæta helzt til mikillar við-
kvæmni af hálfu þingmanna í um-
ræðum og afgreiðslu málsins.
Þess var getið hér að ofan, að
stjórnarskrárnefnd hefði af óskilj-
anlegum ástæðum komizt að þeirri
niðurstöðu, sem þar er lýst, varð-
andi gildistöku laganna. Niður-
staðan er svo fjarri allri skynsemi,
og þrýtur svo harkalega í bága
við framkvæmdina og afleiðing-
arnar, sem henni hljóta að vera
samfara, að lítil líkindi eru til að
nefndin eða þingmenn yfirleitt geti
fært nokkur framþærileg rök fyr-
ir þeim málstað, að< gera neitun-
arvald forsetans að engu. . . .
Dæmi mætti nefna af handahófi.
Alþingi samþykkir ný skattlög á
haustþingi, sem forseti telur svo
varhugaverð, að hann treystist
ekki til að veita þeim staðfestingu.
Þrátt fyrir þetta ganga lögin í
gildi. Þjóðaratkvæðagreiðslu yrði
væntanlega skotið á frest til vors,
einkum ef gera mætti ráð fyrir að
liðið væri að jólum, er lögin öðl-
uðust slíka staðfestingu þingsins,
og yrði þá að framkvæma lögin,
leggja á og innheimta skatta sam-
kvæmt ákvæðum þeirra. Gera
verður ráð fyrir að alla slíka
skatta yrði að endurgreiða, ef
þjóðaratkvæðagreiðslan gengi í
gegn lögunum, en væri þá ekki
miklu nær að hefjast ekki handa
um álagningu slíkra skatta eða inn
heimtu? Þannig mætti nefna fjölda
dæma frá hinu ,,praktiska“ lífi,
sem ;öll virðast benda í þá átt, að
þingmönnum sé ekki alls kpstar
ljóst hvað þeir eru gera, er þeir
ætla að ónýta neitunarvald for-
setans og taka upp nýja og óvenju
lega stjórnarháttu og framkvæmd
laga. í bezta falli er þetta frum-
leg meinloka, en meinloka hlýtur
það alltaf að reynast. Dæmin eru
deginum ljósari.
Efri deild alþingis hefir með
eins atkvæðis mun fellt breyting-
artillögu forsætisráðherra úr frum
varpinu, eins og það var afgreitt
frá neðri deild, en hallast í þess
stað að tillögu stjórnarskárnefnd-
ar. Enginn vafi virðist þó vera á
því, að meiri hluti sameinaðs þings
myndi fylgja forsætisráðherra að
málum. Er hér hins vegar um
furðulegt tiltæki að ræða af meiri
hluta efri deildar, sem virðist
ekki eiga við neina skynsemi að
styðjast, en getur dregið störf
þingsins enn verulega á langinn
og þakað þjóðinni nokkur óþörf
útgjöld í því sambandi. Þjóðin
sættir sig vel við að forsetinn hafi
frestandi neitunarvald, en hinu
myndi hún una illa, ef hlutur
hans yrði gerður svo rýr, sem
ýmsir þingmenn virðast vilja
gera.“
Það væri í öllu falli í litlu
samræmi við þá ákvörðiin þings
ins, að forsetinn skuli vera
þjóðkjörinn, að svipta hann
öllu synjunarvaldi gagnvart
lagasetningum alþingis.
■fi
Dagur á Akureyri minnist í
aðalritstjórnargrein síðasthðmn
fimmtudag á friðarumleitanir
Finna og harmasögu þeirra í
þessu stríði. Dagur skrifar.
„Margar smáþjóðir eiga mjög
um sárt að binda af völdum yfir-
standandi ófriðar. En af eðlileg-
FrVt :i ö siðu