Alþýðublaðið - 08.03.1944, Blaðsíða 4

Miðvikudafiíir 8. inarz ISí.C-
’mm v ant cMh. « 19x0»
PkAmP* M^%gJg3T.5U^»
fUþ^ðnblaMb
Otgeíandi: Alþýðullokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902. :
Bímar afgreiðslu: 4900 og 4906. j
í
Verð í lausasölu 40 aura. \
Alþýðuprentsmiðjan h.t
BvaðmeintoÞelr með
llöðkjðri forsetans ?
VIÐ UMRÆÐURNAR um
lýðveldisstjórnarskrána í
efri deild og í sambandi við
deilur þær, sem þar urðu út
af synjunarvaldi ' forsetans,
benti Haraldur Guðmundsson
á það, hve sjálfsagt og eðlilegt
það væri, að forsetanum yrði
ætlað nokkurt synjunarvald
gagnvart lagasetningum al-
þingis, eftir að búið væri að
ákveða, að hann skyldi vera
þjóðkjörinn; allt öðru máli
hefði gegnt, ef ætlunin hefði
verið, að hafa forsetann þing-
kjörinn — og þá hefði ekki að-
eins verið ástæðulaust, heldur
og bein rökvilla, að ætla honum
nokkurt synjunarvald gagnvart
þinginu. En eins og kunnugt er
samþykktu í neðri deild að
síðustu allir flokkar, að forset-
inn skyldi vera þjóðkjörinn, og
í efri deild var það einnig sam-
þykkt mótatkvæðalaust.
í sambandi við afstöðu
flokkanna til sjálfs forsetakjörs
ins er það því mjög lærdóms-
ríkt fyrir þjóðina, að veita því
eftirtekt, hverjir það eru, sem
nú, eftir á, þegar í stað vilja
gera þjóðkjör forsetans að
markleysu einni með því að
svifta hann öllu synjunarvaldi
gagnvart alþingi; þyí að á því
má sjá, svo að ekki verður um
villzt, hverjir af heilum hug
hafa barizt fyrir þjóðkjöri for-
setans, og hverjir aðeins í áróð-
ursskyni fyrir sjálfa sig.
*
1 báðum deildum alþingis
voru það fyrst og fremst komm
únistar, sem beittu sér gegn
frestandi synjunarvaldi forset-
ans, — einn kommúnisti greiddi
þó atkvæði með því í neðri
deild; en við hlið þeirra stóðu
í báðum deildum sjálfstæðis
menn, með allmörgum undan-
tekningum þó, einkum í neðri
deild; og tveir sjálfstæðis-
menn greiddu atkvæði með
frestandi synjunarvaldi for-
setans í efri deild, en þar
fengu komúnistar í staðinn
stuðning eins framsóknar-
manns.
Alþýðuflokkurinn stóð því
einn allra flokka óskiptur með
því, að forsetinn fengi frest-
andi neitunarvald, þ. e. gæti
með synjun staðfestingar stöðv
framkvæmd laga þar til þjóðar
atkvæði hefði skorið úr milli
hans og alþingis. En framsókn
armenn voru því einnig lang-
flestir fylgjandi í báðum þing-
deildum.
*
Þarna hafa menn prófstein-
in á það, af hve heilum hug
flokkarnir hafa barizt fyrir
þjóðkjöri forsetans. Allir voru
þeir því fylgjandi — eftir að
vilji þjóðarinnar fór að verða
kunnur; það var ekki sigur-
stranglegt, að ganga á móti hon
um. Og þegar þjóðkjör forset-
ans hafði verið samþykkt á
þingi, byrjuðu kommúnistar að
þakka sér, að svo giftusamlega
hefði tekizt!
En Adam var ekki lengi í para
dís, og kommúnistar ekki lengi
að afhjúpa óheilindi sín. Þeg-
Þriðja grein Ármanns Halldórssonar:
Skólamál á Englandi.
IJÚLÍMÁNUÐI fyrra árs
lagði kennslumálaráðherr-
ann brezki fram allvíðtækar
tillögur um uppeldis- og skóla-
mál í brezka þinginu „að skip-
an hans hátignar“, eins og það
er orðað. Tillögur þessar fela
ekki í sér röskun á þeirri skóla-
skipan, sem fyrir er. Þær gera
hins vegar ráð fyrir auknu
skólahaldi, endurbótum á
starfsskilyrðum skóla og
fræðslu- og menningarstarf-
semi í þágu unglinga og full-
orðinna, sem stunda ekki reglu-
legt skólanám. — Margt í til-
lögunum er þess eðlis, að því
verður ekki komið á í einu
vetfangi, heldur verður að
hrinda því í framkvæmd smám
saman. — Forsætisráðherrann
brezki stakk því upp á, að um
þessi mál yrði gerð fjögurra ára
áætlun.
Höfuðefni tillagnanna er sem
hér segir: a) reistir verið skól-
ar (nursery schools) fyrir börn
innan við skólaskyldualdur (þ.
e. böm yngri en 5 ára), alls
staðar þar sem þeirra er þörf,
b) skólaskylda nái undantekn-
ingarlaust til 15 ára aldurs og
jafnframt verði gerðar nauð-
synlegar ráðstafanir til þess að
láta hana ná til 16 ára aldurs,
svo fljótt sem kostur er, c) haf-
izt verði handa um endurbætur
og nýbyggingu skólahúsa, svo
að húsakostur skólanna fái stað-
izt þær kröfur, sem til þeirra
verður að gera, d) lögð verði
slík áherzla á uppfræðslu í
trúai'brögðum, að sú gre'n
verði talin einn af höfuðþátt-
rnn námsins, e) lögleidd verði
fræðsluskylda að nokkuru leyti
(partthne education) til 18 ára
aldurs, f) gefinn verði kostur á
almennri fræðslu fyrir fullorð-
ið fólk, g) aukin verði heilsu-
vemd barna og unglinga. —
Verður nánar vikið að ein-
stökum þáttum tillagnanna,
sem hafa nú verið taldir.
Gert er ráð fyrir, að reistir
verði ungbarnaskólar í stórum
stíl, en skólaskylda verði ekki
látin ná til barna innan 5 ára
aldurs. Slíkir skólar hafa starf-
að allnokkuð á Englandi, en
flestir hafa þeir verið reknir
af einstaklingum og félögum,
en fáir einir af hinu opinbera.
Það er ekki nema lítill hluti
barnanna, sem á þess kost nú
að sækja þess konar skóla. Það
er því mikill ávinningur, ef öll-
um börnum þar í landi byðist
færi á því, þó einkum þeim
börnum, sem verða að hírast í
óvistlegum heimkynnum við
óþrifalegar götur, farandi á mis
við öll tækifæri til að iðka þær
athafnir, sem þeim eru eðlileg-
astar og vænlegastar til þroska.
Enn fremur er það mikill léttir
fyrir húsmæður, sem eru störf-
um hlaðnar, að geta komið
börnum sínum þar fyrir, að
ekki séu nefndar þær konur,
sem verða að vinna utan heim-
ilisins. — Ungbarnaskólinn er
nokkurs konar víðavangsskóli.
Skólahúsið er venjulega ein
hæð með stórum svölum. Kxing-
um það er garður með sandköss-
um, rólum og öðrum leiktækj-
um. Börnin eru látin vera úti,
oftast nær þegar veður leyfir.
Fyrir aukningu skólaskyld- i
unnar eru færð ýmis rök. '
Skyldufræðslan er talin ófull-
nægjandi nútímanum, og 14
ára börn séu ekki orðin svo
þroskuð, að þau geti tileinkað
sér þá fræðslu, sem er nauðsyn-
leg hverjum manni, er talizt
geti fullgildur þegn. Við þetta
bætist, að nú sé alls ekki næg-
ur tími til að festa í minni það
námsefni, sem skólunum er
ætlað að kenna. Reynslan hafi
leitt í ljós, að það gleymist
furðu fljótt. En aðalröksemdin
er sú, að aldursskeiðið 14—16
ára (og raunar miklu lengur)
sé svo dýrmætur námstími og
viðkvæmt uppvaxtarskeið, að
það sé stórkostlegt menningar-
tjón fyrir þjóðina, ef því er
ekki sómi sýndur, ekki einungis
að því er tekur til uppfræðsl-
unnar, heldur sé unglingum á
þessum aldri eins mikil og jafn-
vel að sumu leyti meiri þörf á
uppeldislegri handleiðslu og
eftirliti með heilsu sinni en á
nokkurum tíma öðrum.
Húsakostur skólanna hefir
verið mikið vandamál á Eng-
landi, þótt ýmislegt hafi verið
gert til þess til að bæta hann
hin síðari ár. Hin eldri barna-
skólahús hefir einkum skort
margt til þess að standast kröf-
urnar um hollustuhætti og enn
fremur húsrými og starfsskil-
yrði fyrir læknisþjónustu og
verklegt nám. Þá vantar víða
enn hús fyrir hinn hagnýta
unglingaskóla, eins og drepið
var á í fyrri grein.
Trúarbragðaíræðsla hefir
aldrei verið skyldunámsgrein
í enskum skólum, og það er
ekki gert ráð fyrir, að hún
verði það framvegis. Mikil
áherzla er lögð á gildi hennar
í umræddum tillögum, en þar
er jafnframt lögð rík áherzla á
hið andlega frelsi. Foreldrum
skal ekki skylt að láta börn
sín taka þátt í þessari náms-
grein né guðræknisstundum,
sem ráðgert er, að komið verði
á í skólum, þar sem hægt er að
koma því við húsakynnanna
vegna. Engum kennara skal
gert að skyldu að hafa á hendi
trúarbragðafræðslu, og ekki
mega skoðanir neins kennara í
þeim efnum hafa áhrif á það,
að hann fái stöðu við skóla.
Eitt hinna merkilegustu ný-
mæla, sem tillögurnar hafa að
flytja, er framlenging fræðslu-
skyldunnar til 18 ára aldurs.
Það er hugsað á þá lund, að
unglingum á aldrinum 15—18
ára (og síðar 16—18), sem
sækja ekki skóla, verði gert að
skyldu að sækja fræðslumið-
stöðvar (young people’s colleges
eða ungmennaháskóla) annað
hvort einhvern hluta dags eða
I árs eða t. d. einn dag í viku.
ar til þess kemur við umræð-
urnar um synjunarvald forset-
ans, að þingið verður að sýna,
að eitthvað hafi vakað fyrir
þingmönnum annað en lýð-
skrum eitt með því að sam-
þykkja þjóðkjör forsetans, þá
fellur gríman af kommúnistum;
þeir vilja ekki láta forsetann
hafa neitt synjunarvald; hann
á, þrátt fyrir þjóðkjörið, að
vera valdalaus áhorfandi að
öllu því, sem þingið gerir — á
ekki einu sinni að hafa vald til
þess að stöðva framkvæmd
Uaga þar til þjóðaratkvæði hef-
ir skorið úr milli hans og al-
þingis! Og við þessum vilja
kommúnista segir verulegur
hluti sjálfstæðismanna já og
amen! Svo mikil var alvara
þessara flokka, þegar þeir
greiddu atkvæði með því, að
forsetinn skyldi vera þjóðkjör-
inn, en ekki þingkjörinn!
*
Nú hefir kommúnistum og
sjálfstæðismönnum tekizt að
koma því til leiðar, að sam-
þykkt neðri deildar alþingis um
frestandi synjunarvald forset-
ans var aftur tekin út úr lýð-
veldisstjórnarskránni í efri
deild. En sú afgreiðsla er ekki
síðasta orð þingsins um þetta
mál. Það verður að fara til
neðri deildar á ný, og verður
einkar lærdómsríkt fyrir þjóð-
ina að sjá, hver endalok það
fær.
Ætlazt er til, að námstíminn
verði talinn til starfstímans,
svo að þetta verði þeim ekki til
efnalegs tjóns. — Rökin, sem
færð eru fyrir þessu ákvæði,
eru í aðalatriðunum hin sömu
og færð voru fyrir lengingu
skólaskyldunnar. Gert er ráð
fyrir, að rækilegt eftirlit verði
haft með heilsufari og yfirleitt
líðan unglingsins, honum verði
gefinn kostur á að nema ýmis-
legt, sem hann hefir áhuga á
og varðar atvinnu hans. Tvær
námsgreinar eru þó nefndar
sérstaklega og ætlazt til, að þær
stundi sem flestir. Þær eru
móðurmál og þjóðfélagsfræði.
1 móðurmálskennslunni verði
leitazt við að temja unglingun-
um að setja hugsanir sínar
fram skýrt og skipulega og
glöggva og auðga skilning sinn
á töluðu og rit'uðu máli. Þjóð-
félagsfræðinni er ætlað að gera
þeim ljósa skipan mála í því
þjóðfélagi, sem þeir eiga að
búa við, og vekja áhuga þeirra
á málefnum umheimsins. — Þá
er fyrirhugað, að einn þáttur í
starfi ungmennaháskólans
verði að hjálpa unglingunum
til að koma á með sér heilbrigðu
félagslífi til skemmtunar og
menningarauka.
Fræðsla fyrir fullorðna þyk-
ir nú orðið ómissandi þáttur í
fræðslukerfi ríkisins. Þessi
menningarstarfsemi hefir eflzt
mjög hina síðustu áratugi. Á
SNNRAMIVIANIR
Getum aftur teMS a0
okkur mynda- og mál-
verkamnrammanir.
Fljót afgreiðsla.
Vönduð vinna.
HéSinshöfði h.f.
Aðalstræti 6 B.
Sími 4958.
Englandi hefir fræðslusam-
band verkamanna (Workers11
Educational Association) haffe
forgöngu um slíka fræðslu, en
ýmsir háskólar hafa einnig
unnið mikið starf í þessum
efnum.
Áður hefir verið drepið á, aS
tillögumar geri ráð fyrir mjög
aukinni heilsuvernd. I því sam-
bandi er ætlazt til, að stjórn-
endum fræðslumála verði
heimilað að verja opinberu fé
til að veita börnunum máltíðrr
og mjólk endurgjaldslaust eða
við vægu verði, og sama máli
gegnir um föt, bæði ígangsklæði
og skjólfatnað.
Hér hafa verið rakin helztu
atriði hinna brezku skólamála-
ntiillagna. Sá framfarahugur í
uppeldismálum, sem þær bera
vitni, er einn þáttur þess óska-
heims, sem enskur almenning-
ur sér í hillingum og væntir að
koma muni að styrjöldinni
lokinni. Svipað átti sér stað £
síðustu styrjöld, og eftir hana
komst mikill skriður á skóla-
málin. Skal ósagt látið, hva®
gerist nú. A. H.
HIRÐULEYSIÐ í FJÁR-
MÁLUM heitir aðalrit-
stjórnargrein Morgunblaðsins í
gær og er þar farið mörgum
hörðum orðum um óvarkárni
alþingis í fjárveitingum Morg-
unblaðið segir meðal annars:
„Annars bendir margt til þess,
að alþingi sé farið að verða fram
úr hófi kærulaust í meðferð fjár-
mála yfirleitt. Hefir í þessu efni
orðið mikil breyting til hins verra,
frá því er var fyrir nokkrum
árum.
Ef til vill á þjóðin sjálf sök á
þessu. Hún sé ekki eins vel vak-
andi í þessum málum, eins og hún
var. En hér fyrr meir var það
svo, að þjóðin fordæmdi það
mjög, ef ógætilega var farið með
fjármálin og kæruleysi ríkti í með-
ferð þeirra. Þá þótti það stærsti
kostur frambjóðanda og þing-
manns, ef hann var gætinn í fjár-
málum. Nú sýnist hitt vera meiri
meðmæli, að gera stórar fjárkröf-
ur og eyða sem mestu af almanna-
fé. Sennilega er það tíðarandinn,
sem breytingunni veldur. En ekki
verður hún þjóðinni til heilla.
Það hefir farið mjög í vöxt á
alþi.ngi, í seinni tíð, að samþykkt-
ar hafa verið stórfelldar fjár-
greiðsiur úr ríkissjóði með þings-
ályktunum einum. Hafa þessar
greiðslur oft numið milljónum
króna — jafnvel tugum milljóna.
Þessi aðferð þingsins við fjár-
greiðslur úr ríkissjóði er óþolandi
með öllu. Afleiðingin af þessu
háttalagi verður sú, að þingið
missir öll tök á fjármálunum.
Áður en varir er það komið með
ríkissjóðinn í botnlaust skuldafen,
sem erfitt verður úr að losna.
Vitanlega á það að vera föst
regla, að taka öll gjöld ríkissjóðs,
sem vitað er um og sjóanleg eru,
upp í fjárlög. Þar fá þau þá einu
þinglegu meðfeijð, sem stjórnar-
skráin mælir fyrir um. Hin að-
ferðin, sem nú tíðkast mjög á al-
þingi, að afgreiða fyrst fjárlög me®
svo háum útgjöldum, að tekjurnar
fá vart staðizt þau, en síðan að
bæta þar ofan á milljóna útgjöld-
um með einföldum þingsályktun-
um, hlýtur að stofna ríkissjóði f
greiðsluþrot.
Alþingi verður að gerbreyta
stefnunni í fjármálunum.“
Undir þessi viðvörunarorS
munu margir vilja taka og geta
tekið. En ætli það komi ekki
ýmsum spánskt fyrir sjónir, að
sjá þau í Morgunblaðinu? Því
að hverjir hafa sýnt meira
kæruleysi og hirðuleysi í fjár-
málum á alþiíhgi en flokksmenn
þess, sem gerðu ásamt fram-
sóknarmönnum þingsályktun-
ina frægu, sumarið 1942 um ó-
takmarkaðar uppbætur úr rík-
issjóði á útfluttar landbúnaðar-
afurðir og voru annar hópur-
inn af hinufn „tvennum fjórt-
án“, sem bundu ríkissjóði álíka
gætilegar byrðar á síðastliðnu
hausti? Það getur verið gott að»
vara við hirðuleysi í fjármál-
um; en bezt er, að þurfa ekki
samtímis að gera gys að sjálfum
sér.
Kaupum tuskur
hæsta verði.
SAsQagaavlaaiisto1'
Baldursgöfu 30.
Gerum hreioar
skrifstofur yðar og íbúðir.
11