Alþýðublaðið - 08.03.1944, Blaðsíða 5

TVíluvikudagur 8. marz 1044.

Heimsókn til Sandgerðis. — Gengið um verbúðir. —
Talað um vatnsból, veggjalús, salerni — umgengnis-
menningu — og sómasamlegt líf.
FYRIR NOKKRU birti ég tvö
bréf, sem lýstu aðbúð þeirri,
sem sjómenn í Sandgerði ættu við
að búa. Þar var gefin lýsing á
vatnsbóii þorpsins, skorti á sal-
ernum og frá því skýrt að veggja-
lús væri í verbúðum sjómanna,
ennfremur var þeim lýst sem mjög
slæmum vistarverum, liílum og
ákaflega köldum. Ég vissi að ver-
búðalíf er oft ekki upp á marga
fiska og Siefur aldrei verið, en lýs-
ingin á þessu þrennu, en raunar
vp.r um fleira getið, fannst mér
samt ljót.
ÉG SKRAPP til Sandgerðis um
síðustu helgi að gamni mínu og
skoðaði borgina. Þar var mikið að
snúast og allir bátar- á sjó. Mok-
afli hefur verið undanfarið, jafn-
vel svo mikill að elstu menn muna
ekki eftir öðrum eins afla. Þar
óð allt út í fiski og fiskúrgangi og
Ællir menn voru önnum kafnir. Ég
skoðaði frysthús, fór um verbúðir,
leit á vatnsbólið og kíkti á salern-
in.
VISTARVERUR aðkomusjó-
manna eru ekki stórar og þær eru
ekki neinar lúxusíbúðir, en þær
voru táhreinar, vel um þær 'geng-
ið og betri en ég bjóst við. Þær
eru ein stór stofa, með kojum,
tveimur í röð, hvor upp af annari,
svefnstæði fyrir 14 manns, 13 sjó-
menn og fangseljuna. Eldavél er
í öðrum endanum og þar er soð-
inn matur íbúanna. Sögðu sjómenn
mér að það væri jafnvel of hlýtt,
þegar eldavélin er heit, en í mikl-
uni frostum væri mjög kalt, þegar
slokknað væri í vélinni. Sagði ein
fangseljan mér þetta einnig, hún
var að taka til matinn handa sjó-
mðnnunum til þess að hafa hann
tilbúinn, þegar þeir kæmu kaldir
og svangir af sjónum.
ÞAÐ ER RANGT hjá' öðrum
bréfritara mínum að veggjalús sé
í verbúðunum. Hún var þar fyrir
nokkrum árum, en í hitt eð fyrra
fékk stjórn eignarinnar Trausta
Ólafsson efnafræðing til þess að
útrýma veggjalúsinni og það tókst.
Varð ekki vart við hana í fyrra og
heldur ekki í vetur. Að vísu taldi
einn maður í fyrra, að hann hefði
orðið var við veggjalús, en sú
kvörtun var ekki talin á rökum
byggð, því að veggjalúsin leynir
sér ekki, ef hún er á annað borð
í vistarverum.
ÞAÐ ER HELDUR ekki rétt að
salerni séu ekki við verbúðirnar.
Þau eru þar, en þau eru fyrir neð
an allar hellur. Að vísu eru til
góð salerni í frystihúsunum, en of
fá og verður fjölgað nú, en úti sal-
erni eru ýmist lokuð eða ónothæf
vegna slæmrar umgengni. Þekkja
menn það, hvernig yfirleitt er
gengið um salerni í verstöðvum.
ÉG SPURÐI forstjóra annarrar
útgerðarstöövarinnar í Sandgerði.
e:i þær eru tvær, hvort ekki væri
hægt að fela sérstökum mönnum
að sjá um salernin, en hann
kvaðst hafa falið mönnum þetta
starf í vertíðarbyrjun, sem áttu
hægt með það vegna starfa sinna
og yfirráða yfir hreinsunartækj-
um. Gerðu þeir þetta fyrst í stað,
en hættu svo, neituðu að halda
áfram.
HINS VEGAR er ekki hægt að
láta við svo búið standa. Sand-
gerðismenn verða að finna einhver
ráð til þess að leysa þetta vanda-
mál. Þarna eru 30 skipshafnir og
sjómennirnir eru á fjórða hundr-
að. Það er alyeg ótækt að menn
þurfi kannske að klæða sig upp
úr rúmunum í hvaða veðri sem er
og fara niður í fjöru. Annars sagði
forstjórinn að salerni frystihús-
anna væru alltaf opin, en hirða
á útisalernunum væri óviðráðan-
leg. Þetta mál verður þó að leysa
á viðunandi hátt og skil ég ekki,
að ekki geti verið hægt að taka
. upp samvinnu um þetta mál milli
eigenda stöðvanna og til dæmis
formanna á bátunum.
VATNSBÓLIÐ er alveg eins og
bréfritararnir hafa lýst því. Mikl-
ir erfiðleikar eru með vatn á Suð-
urnesjum og ekki sízt í Sandgerði.
Þarna er eitt vatnsból. Steypt skál
er umhverfis það og það stendur
alltaf opið. Við það liggja nokkrir
kaöalspottar, en engin fata. „Af
hverju er ekki fata hér?“ spurði
ég. „Það er búið að láta ótal fötur
hérna, en þær hverfa alltaf“ var
svarið sem ég fékk. „En af hverju
er þá ekki póstur hér?“ „Hér var
póstur einu sinni, en hann var allt
af að bila og við höfum reynt að
fá póst, en póstar eru ekki fáan-
legir.“
ANNARS STENDUR TIL að
reyna að ná vatni annars staðar
og hafa, útgerðarfélögin boðist til
að leggja fram 80% af kostnaði
(Frh. á 6. sSBu.)
vantar okkur nú þegar til að bera blaðið um
Bergþóriigötu
HverfSsgötyn
Melana.
HÁTT KAUP
Alþýðublaðið. — Sími 4900.
Alaskaþi óðbrautin að vetrarlagi.
Vetrarmynd þessi er tekin af Alaskaþjóðbrautinni skammt frá Koidernfljóti á landamærum
Alaska og Yukon. Nú hefir veríð lokið við smíði hinnar miklu brautar á gervallri leiðinni frá
Fairbanks til Dawson Creek.
jóðarma

ÞEGAR MAÐUR hlýðir á
erindi, er fjallar um sér-
stakar vísindaframfarir á vett-
vangi sprengiefnaframleiðslu,
vefnaðar, skipasmíða eða ein-
hverra annarra hagnýtra starfs-
greina, dylst manni ekki, að
hér er um að ræða mikilvægt
mál og næsta girnilegt til fróð-
leiks. Hitt er öllu örðugra, að
fella dóm um það, hvort fram-
farir þessar séu ekki tilviljun
ein, hvoi't þær orsakist ekki af
því einu, að ljós hafi runnið
upp fyrir einhverjum manni af
einskærri tilviljun. Hér mun
ég leitast við að færa rök að
því, að við eigum framfarir
þessarar að þakka vísindum
þeim, sem verið hafa að þróast
síðustu þrjár aldir og jafnaðar-
lega eru nefnd eðlisfræði.
Hvað er svo eðlisfræði? Hún
er rannsókn á eðli hins lífvana
efnis. Hreyfingar reikistjarn-
anna, uppdráttur gufuvélarinn-
ar, olíutekjan, öldurnar, er
brotna á sjávarströndu, sam-
stæða litanna og frumeindirn-
ar, allt eru þetta þættir eðlis-
fræðinnar. Allt þetta ber okkur
að kynna okkur og rannsaka af
tveimur ástæðum. Okkur ber að
rannsaka þetta vegna þess, að
hér er um merkileg rannsókn-
arefni að ræða, svo og vegna
þess, að rannsóknir þessara geta
reynzt okkur til mikilla heilla.
Hið fyrra nefnast „hrein“ vís-
indi, en hið síðara „hagnýt“
vísindi. Ég hygg, að hrein vís-
indi séu tengd þrá drengsins
til þess að taka úr föður síns
sundur. Hann mun ekki að
öllum jafni gera sér vonir um
það, að úrið gangi örugglegar
eftir en áður. Það, sem fyrir
honum vakir, er hins vegar það
að kynna sér sigurverk þess.
Tilraunir þær, er þeir Am-
pére og Faraday gerðu fyrir
heilli öld til þess að komast
að raun um það, hvort nokkurt
samband væri með rafstraumi
og segulmagni, er glöggt dæmi
um hagnýt vísindi, þótt ekki
væri til þess ætlazt í öndverðu
af upphafsmönnunum, að til-
raunir þessar myndi hafa hag-
nýtt gildi. Hagnýt vísindi or-
sakast hins vegar af áhuga fyr-
if því að finna endurbætur á
rafvélum eða að freista þess að
gera sjó hæfan til drykkjar.
Það er augljóst, að ekki er unnt
I^JREIN ÞESSI, er fjalíar
um mikilvægi vísind-
anna fyrir þjóðirnar og rek-
ur þróun þeirra í stórum
dráítum svo og tramiíðar-
viðhorf, er eftir E. C. Bull-
ard. Var hún upphaíiega
flutt sem erindi í brezka út-
"S.
varpið, en er hér þýdd úr
útvarpstímaritiuu The List-
ener.
að búa til nýja vél nema að
fyrir hendi sé grundvölluð
bekking á rafstraumum og segul
magni, og sá, sem gerði fyrstu
rafvélina varð að hafa glögga
þekkingu þessa t'il brunns að
bera. Fyrir hálfri annarri öld
hefði enginn maður getað spáð
því, að segulstál myndi verða
nauðsynlegur hlutur við hreins
un gólfábreiða né í sambandi
við síma. Þá var það talið til
einskis annars nytsamlegt en að
tína upp títuprjóna og í sam-
bandi við áttavita. Ampére og
Faraday leiddu í ljós, að þráð-
ur hlaðinn rafmagni gat fengið
segulstál til þpss að hreyfast
og þegar segulstál var látið
hreyfast til skammt frá raf-
hlöðnum þræði, varð það til
þess, að segulstálið varð og
hlaðið rafmagni. Það er einmitt
á þessari uppgötvun, sem raf-
magnsiðnaður nútímans bygg-
ist.
Það er vissulega meira en
lítið undarlegt, að svo hagnýt-
ur hlutur sem rafmagnsiðnað-
urinn skuli þannig til kominn.
Slíkt er samt sem áður næsta
títt, manni liggur við að segja
algengt. Þeir, sem hygígjast
gera einhverja hagnýta upp-
götvun, eru því aðeins til þess
færir, að þeir kunni að byrja á
hinni réttu byrjun. Venjulega
er því aðeins unnt að gera slíkt,
að byggt sé á starfi og athug-
unum annarra. J. J. Thomson
og lærisveinar hans áttu þess
til dæmis engan kost að
spá um það, hvaða áhrif til-
raunir þær kynni að hafa, er
þeir unnu að fyrir fjórum tug-
um ára, enda þótt þeir hafi
getað gert sér það auðveldlega
í hugarlund, að þær myndtt
hafa hagnýta þýðingu, er fram
liðu stundir.
Ég ætla að láta atviks getið,
sem bar fyrir mig eigi alls fyr-
ir löngu og skýrir þetta nánar
fyrir mönnum. Ég sat á tali við
stjörnufræðing, sem hafði feng-
ið mikinn áhuga fyrir sprengi-
efnum, og lét orð falla eitthvað
á þessa lund: — Jæja, þér haf-
ið með öðrum orðum tekið yður
hvíld frá stjörnurannsóknunum.
— Ég veit nú varla, hvað ég á
að segja um það, svaraði hann.
— Mér dylst engan veginn
mikilvægi stjörnurannsókna
þeirra, sem ég hefi unnið að.
En ég hefi sannfærzt um, að
sprenging, eftir að hún hefir
átt sér stað, er ekkert annað
en mökkur af heitu gasi. Sömu
sögu er að segja um stjörnurn-
ar. Það má því þannig að orði
kveða, að hér sé um að ræöa
eitt og hið sama. Þetta finnst
mér næsta táknrænt dæmi. En
það er ekki nægilegt að liveða
þannig að orði, að sprenging sé
að nokkru leyti áþekkt fyrir-
bæri og stjarna. Til þess að
unnt sé að skilgreina þessa
kenningu verður maður að vera
vel að sér í stjörnufræði.
Ég vænti þess, að mér hafi
tekizt að leiða rök að því, hversu
mikils verð hin hreinu vísindi
eru í sambandi við hagnýtar
uppfinningar og framfarir.
Hagnýtra framfara óg nýjunga
er lítil eða engin von, nema
byggt sé á hinum hreinu vís-
indum. Nú er minni áherzla
lögð á hrein vísindi en fyrrum
var. Þó er á þeim byggt eigi að
síður við framkvæmdir hinna
hagnýtu vísinda. Og að ráðn-
um úrslitum hildarleiksins
munu hin hreinu vísindi skipa
sinn forna sess að nýju og
leggja undirstöðu að áfram-
haldandi þróun hinna hagnýtu
vísinda.
Tilraunir og rannsóknir á
vettvangi hinna hreinu vísinda
eiga sér mun lengri sögu en
margur xnun ætla. Venjulega
er því haldið fram, að þau séu
aðeins tuttugu til fimmtíu ára
gömul. — Fyrstur uppgötvan-
ir, sem gerðar voru á vettvangi
rafmagnsrannsóknanna, og ég
hefi hér að nokkru getið, áttu
sér stað á árunum milli 1820 og
M. af 6. síöu.